;METADATA ;title{अभिधानचिन्तामणि} ;author{हेमचन्द्राचार्य} ;bookFullName{अभिधानसंग्रहः नाम प्राचीनकोशग्रन्थसमुच्चयः - तत्र (६, ७, ८, ९, १०) श्रीमदाचार्यहेमचन्द्रविरचिताः अभिधानचिन्तामणि-अभिधानचिन्तामणिपरिशिष्ट-अनेकार्थसंग्रह-निघण्टुशेष-लिङ्गानुशासनकोशाः (११) जिनदेवमुनीश्वरविरचितः अभिधानचिन्तामणिशीलोञ्छश्च} ;bookSeriesDetails{} ;editor{Paṇdit Śivadatta and Kāśīnāth Pāndurang Parab} ;editorQualifications{} ;publisher{The Nirṇaya-sāgara press, bombay} ;pressDetails{The Nirṇaya-sāgara press, bombay} ;publicationYear{1896 A.D.} ;dataEntryBy{Navya Sahiti Kasturi} ;dataEntryEmail{kasturinsahiti@gmail.com} ;proofReadBy{Dr. Dhaval Patel} ;proofReaderEmail{drdhaval2785@gmail.com} ;annotatedBy{} ;annotatorEmail{} ;version{0.1.0} ;projectDetails{This project is aimed at creating a database and related software tools to access Indian koshas, both online and offline. The project is funded by generous donation of Shree Ramkrishna Knowledge Fondation, Surat.} ;projectWebPage{http://github.com/sanskrit-kosha/kosha} ;emailTo{drdhaval2785@gmail.com} ;description{} ;shortCode{ABCP} ;funding{Shree Ramkrishna Knowledge Foundation.} ;licence{GNU GPL v3.0} ;credits{1. SRKKF for funding. 2. Google OCR for providing us raw OCR data to work with. 3. Acharya Shri Kailasasagarasuri Gyanamandir (www.kobatirth.org) for providing us the scanned book to digitize. 4. Navya Sahiti Kasturi for spending her valuable time to do data entry of the work. 5. Dr. Dhaval Patel for spending time to proofread the data. 6. Gender information is provided from commentaries of Hemachandra and Devasagaragani.} ;dataFormatDetails{See https://github.com/sanskrit-kosha/kosha/blob/master/docs/annotation_thoughts.md for details.} ;editorialChanges{} ;nymic{syno} ;pagenum{true} ;linenum{false} ;chapterArrangements{kanda holds varga.} ;newVerseNumbersAtChangeOf{never} ;newLineNumbersAtChangeOf{never} ;version0.0.1{2 March 2019} ;version0.0.2{29 July 2019} ;version0.0.3{10 August 2019} ;version0.0.4{10 August 2019} ;version0.1.0{10 August 2019} ;version0.1.1{09 April 2023} ;version0.2.0{} ;version0.2.1{} ;version0.2.2{} ;version0.3.0{} ;version0.3.1{} ;version0.3.2{} ;version0.3.3{} ;version0.3.4{} ;version0.3.5{} ;version0.3.6{} ;version1.0.0{} ;CONTENT ;p{0001} ;c{श्रीहेमचन्द्राचार्यविरचितः ।} ;c{अभिधानचिन्तामणिः ।} ;preface{ प्रणिपत्यार्हतः सिद्धसाङ्गशब्दानुशासनः । रूढयौगिकमिश्राणां नाम्नां मालां तनोम्यहम् ॥ १ ॥ व्युत्पत्तिरहिताः शब्दा रूढा आखण्डलादयः । योगोऽन्वयः स तु गुणक्रियासंबन्धसंभवः ॥ २ ॥ गुणतो नीलकण्ठाद्याः क्रियातः स्रष्टृसंनिभाः । स्वस्वामित्वादिसंबन्धस्तत्राहुर्नाम तद्वताम् ॥ ३ ॥ ;p{0002} स्वात्पालधनभुग्नेतृपतिमत्वर्थकादयः । भूपालो भूधनो भूभुग्भूनेता भूपतिस्तथा ॥ ४ ॥ भूमाँश्चेति कविरूढ्या ज्ञेयोदाहरणावली । जन्यात्कृत्कर्तृसृट्स्रष्टृविधातृकरसूसमाः ॥ ५ ॥ जनकाद्योनिजरुहजन्मभूसूत्यणादयः । धार्याद्ध्वजास्त्रपाण्यङ्कमौलिभूषणभृन्निभाः ॥ ६ ॥ शालिशेखरमत्वर्थमालिभर्तृधरा अपि । भोज्याद्भुगन्धोव्रतलिट्पायिपाशाशनादयः ॥ ७ ॥ पत्युः कान्ताप्रियतमावधूप्रणयिनीनिभाः । कलत्राद्वररमणप्रणयीशप्रियादयः ॥ ८ ॥ सख्युः सखिसमा वाह्याद्गामियानासनादयः । ज्ञातेः स्वसृदुहित्रात्मजाग्रजावरजादयः ॥ ९ ॥ ;p{0003} आश्रयात्सद्मपर्यायशयवासिसदादयः । वध्याद्भिद्द्वेषिजिद्घातिध्रुग्रिपुध्वंसिशासनाः ॥ १० ॥ अप्यन्तकारिदमनदर्पच्छिन्मथनादयः । विवक्षितो हि संबन्ध एकतोऽपि पदात्ततः ॥ ११ ॥ प्राक्प्रदर्शितसंबन्धिशब्दा योज्या यथोचितम् । दृश्यते खलु वाह्यत्वे वृषस्य वृषवाहनः ॥ १२ ॥ स्वत्वे पुनर्वृषपतिर्धार्यत्वे वृषलाञ्छनः । अंशोर्धार्यत्वेंऽशुमाली स्वत्वेंऽशुपतिरंशुमान् ॥ १३ ॥ वध्यत्वेऽहेरहिरिपुर्भोज्यत्वे चाहिभुक्शिखी । चिह्नैर्व्यक्तैर्भवेद्व्यक्तेर्जातिशब्दोऽपि वाचकः ॥ १४ ॥ तथाह्यगस्तिपूता दिग्दक्षिणाशा निगद्यते । अयुग्विषमशब्दौ त्रिपञ्चसप्तादिवाचकौ ॥ १५ ॥ ;p{0004} त्रिनेत्रपञ्चेषुसप्तपलाशादिषु योजयेत् । गुणशब्दो विरोध्यर्थं नञादिरितरोत्तरः ॥ १६ ॥ अभिधत्ते यथा कृष्णः स्यादसितः सितेतरः । वार्ध्यादिषु पदे पूर्वे वाडवाग्न्यादिषूत्तरे ॥ १७ ॥ द्वयेऽपि भूभृदाद्येषु पर्यायपरिवर्तनम् । एवं परावृत्तिसहा योगाः स्युरिति यौगिकाः ॥ १८ ॥ मिश्राः पुनः परावृत्त्यसहा गीर्वाणसंनिभाः । प्रवक्ष्यन्तेऽत्र लिङ्गं तु ज्ञेयं लिङ्गानुशासनात् ॥ १९ ॥ देवाधिदेवाः प्रथमे काण्डे देवा द्वितीयके । नरस्तृतीये तिर्यञ्चस्तुर्य एकेन्द्रियादयः ॥ २० ॥ एकेन्द्रियाः पृथिव्यम्बुतेजोवायुमहीरुहः । कृमिपीलकलूताद्याः स्युर्द्वित्रिचतुरिन्द्रियाः ॥ २१ ॥ पञ्चेन्द्रियाश्चेभकेकिमत्स्याद्याः स्थलखाम्बुगाः । पञ्चेन्द्रिया एव देवा नरा नैरयिका अपि ॥ २२ ॥ नारकाः पञ्चमे साङ्गाः षष्ठे साधारणाः स्फुटम् । प्रस्तोष्यन्तेऽव्ययाश्चात्र त्वन्ताथादी न पूर्वगौ ॥ २३ ॥ } ;p{0005} ;k{देवाधिदेवकाण्डः} 15 1अर्हन्-पुं,जिन-पुं,पारगत-पुं,त्रिकालवित्-पुं,क्षीणाष्टकर्मन्-पुं,परमेष्ठिन्-पुं,अधीश्वर-पुं,शम्भु-पुं,स्वयम्भू-पुं,भगवत्-पुं,जगत्प्रभु-पुं,तीर्थङ्कर-पुं,तीर्थकर-पुं,जिनेश्वर-पुं,स्याद्वादिन्-पुं,अभयद-पुं,सार्व-पुं,सर्वज्ञ-पुं,सर्वदर्शिन्-पुं,केवलिन्-पुं,देवाधिदेव-पुं,बोधिद-पुं,पुरुषोत्तम-पुं,वीतराग-पुं,आप्त-पुं अर्हञ्जिनः पारगतस्त्रिकालवित्क्षीणाष्टकर्मा परमेष्ठ्यधीश्वरः । शंभुः स्वयंभूर्भगवाज्जगत्प्रभुस्तीर्थंकरस्तीर्थकरो जिनेश्वरः ॥ २४ ॥ स्याद्वाद्यभयदसार्वाः सर्वज्ञः सर्वदर्शिकेवलिनौ । देवाधिदेवबोधिदपुरुषोत्तमवीतरागाप्ताः ॥ २५ ॥ 25 2ऋषभ-पुं 3अजित-पुं 4शम्भव-पुं 5अभिनन्दन-पुं 6सुमति-पुं 7पद्मप्रभ-पुं 8सुपार्श्व-पुं 9चन्द्रप्रभ-पुं 10सुविधि-पुं 11शीतल-पुं 12श्रेयांस-पुं 13वासुपूज्य-पुं 14विमल-पुं 15अनन्ततीर्थकृत्-पुं 16धर्म-पुं 17शान्ति-पुं 18कुन्थु-पुं 19अर-पुं 20मल्लि-पुं 21मुनिसुव्रत-पुं 22नमि-पुं 23नेमि-पुं 24पार्श्व-पुं 25वीर-पुं एतस्यामवसर्पिण्यामृषभोऽजितशंभवौ । अभिनन्दनः सुमतिस्ततः पद्मप्रभाभिधः ॥ २६ ॥ सुपार्श्वश्चन्द्रप्रभश्च सुविधिश्चाथ शीतलः । श्रेयांसो वासुपूज्यश्च विमलोऽनन्ततीर्थकृत् ॥ २७ ॥ धर्मः शान्तिः कुंथुररो मल्लिश्च मुनिसुव्रतः । नमिर्नेमिः पार्श्वो वीरश्चतुर्विंशतिरर्हताम् ॥ २८ ॥ 35 26ऋषभ-पुं,वृषभ-पुं 27श्रेयस्-पुं,श्रेयांस-पुं 28अनन्तजित्-पुं,अनन्त-पुं ऋषभो वृषभः श्रेयाञ्श्रेयांसः स्यादनन्तजिदनन्तः । 45 29सुविधि-पुं,पुष्पदन्त-पुं 30मुनिसुव्रत-पुं,सुव्रत-पुं सुविधिस्तु पुष्पदन्तो मुनिसुव्रतसुव्रतौ तुल्यौ ॥ २९ ॥ 55 31अरिष्टनेमि-पुं,नेमि-पुं 32वीर-पुं,चरमतीर्थकृत्-पुं,महावीर-पुं,वर्धमान-पुं,देवार्य-पुं,ज्ञातनन्दन-पुं अरिष्टनेमिस्तु नेमिर्वीरश्चरमतीर्थकृत् । महावीरो वर्धमानो देवार्यो ज्ञातनन्दनः ॥ ३० ॥ 65 33गण-पुं,ऋषिसङ्घ-पुं 34गणाधिप-पुं 35इन्द्रभूति-पुं 36अग्निभूति-पुं 37वायुभूति-पुं 38गोतम-पुं 39व्यक्त-पुं 40सुधर्म-पुं 41मण्डित-पुं 42मौर्यपुत्र-पुं 43अकम्पित-पुं 44अचलभ्रातृ-पुं 45मेतार्य-पुं 46प्रभास-पुं गणा नवास्यर्षिसंघा एकादश गणाधिपाः । इन्द्रभूतिरग्निभूतिर्वायुभूतिश्च गोतमाः ॥ ३१ ॥ व्यक्तः सुधर्मा मण्डितमौर्यपुत्रावकम्पितः । अचलभ्राता मेतार्यः प्रभासश्च पृथक्कुलाः ॥ ३२ ॥ 75 47केवलिन्-पुं 48जम्बूस्वामिन्-पुं 49श्रुतकेवलिन्-पुं 50प्रभवप्रभु-पुं 51शय्यम्भव-पुं 52यशोभद्र-पुं 53सम्भूतविजय-पुं 54भद्रबाहु-पुं 55स्थूलभद्र-पुं केवली चरमो जम्बूस्वाम्यथ प्रभवप्रभुः । शय्यंभवो यशोभद्रः संभूतविजयस्ततः ॥ ३३ ॥ भद्रबाहुः स्थूलभद्रः श्रुतकेवलिनो हि षट् । 85 56महागिरि-पुं 57सुहस्तिन्-पुं 58वज्र-पुं 59दशपूर्विन्-पुंब महागिरिसुहस्त्याद्या वज्रान्ता दशपूर्विणः ॥ ३४ ॥ 95 60इक्ष्वाकु-पुं 61हरि-पुं इक्ष्वाकुकुलसंभूताः स्याद्द्वाविंशतिरर्हताम् । मुनिसुव्रतनेमी तु हरिवंशसमुद्भवौ ॥ ३५ ॥ 105 62अर्हत्पितृ-पुं 63नाभि-पुं 64जितशत्रु-पुं 65जितारि-पुं 66संवर-पुं 67मेघ-पुं 68धर-पुं 69प्रतिष्ठ-पुं 70महसेननरेश्वर-पुं 71सुग्रीव-पुं 72दृढरथ-पुं 73विष्णु-पुं 74वसुपुज्यराज्-पुं 75कृतवर्मन्-पुं 76सिंहसेन-पुं 77भानु-पुं 78विश्वसेनराज्-पुं 79सूर-पुं 80सुदर्शन-पुं 81कुम्भ-पुं 82सुमित्र-पुं 83विजय-पुं 84समुद्रविजय-पुं 85अश्वसेन-पुं 86सिद्धार्थ-पुं नाभिश्च जितशत्रुश्च जितारिरथ संवरः । मेघो धरः प्रतिष्ठश्च महासेननरेश्वरः ॥ ३६ ॥ सुग्रीवश्च दृढरथो विष्णुश्च वसुपूज्यराट् । कृतवर्मा सिंहसेनो भानुश्च विश्वसेनराट् ॥ ३७ ॥ सूरः सुदर्शनः कुम्भः सुमित्त्रो विजयस्तथा । समुद्रविजयश्चाश्वसेनः सिद्धार्थ एव च ॥ ३८ ॥ 115 87अर्हन्मातृ-स्त्री 88मरुदेवा-स्त्री 89विजया-स्त्री 90सेना-स्त्री 91सिद्धार्था-स्त्री 92मङ्गला-स्त्री 93सुसीमा-स्त्री 94पृथ्वी-स्त्री 95लक्ष्मणा-स्त्री 96रामा-स्त्री 97नन्दा-स्त्री 98विष्णु-स्त्री 99जया-स्त्री 100श्यामा-स्त्री 101सुयशा-स्त्री 102सुव्रता-स्त्री 103अचिरा-स्त्री 104श्री-स्त्री 105देवी-स्त्री 106प्रभावती-स्त्री 107पद्मा-स्त्री 108वप्रा-स्त्री 109शिवा-स्त्री 110वामा-स्त्री 111त्रिशला-स्त्री मरुदेवा विजया सेना सिद्धार्था च मङ्गला । ततः सुसीमा पृथ्वी लक्ष्मणा रामा ततः परम् ॥ ३९ ॥ नन्दा विष्णुर्जया श्यामा सुयशाः सुव्रताचिरा । श्रीर्देवी प्रभावती च पद्मा वप्रा शिवा तथा ॥ ४० ॥ वामा त्रिशला क्रमतः पितरो मातरोऽर्हताम् । 125 112अर्हदुपासक-पुं 113गोमुख-पुं 114महायक्ष-पुं 115त्रिमुख-पुं 116यक्षनायक-पुं 117तुम्बुरु-पुं 118कुसुम-पुं 119मातङ्ग-पुं 120विजय-पुं 121अजित-पुं 122ब्रह्मन्-पुं 123यक्षेश्-पुं 124कुमार-पुं 125षण्मुख-पुं 126पाताल-पुं 127किन्नर-पुं 128गरुड-पुं 129गन्धर्व-पुं 130यक्षेश्-पुं 131कुबेर-पुं 132वरुण-पुं 133भृकुटि-पुं 134गोमेध-पुं 135पार्श्व-पुं 136मातङ्ग-पुं स्याद्गोमुखो महायक्षस्त्रिमुखो यक्षनायकः ॥ ४१ ॥ तुम्बरुः कुसुमश्चापि मातङ्गो विजयोऽजितः । ब्रह्मा यक्षेट् कुमारः षण्मुखपातालकिंनराः ॥ ४२ ॥ गरुडो गन्धर्वो यक्षेट् कुबेरो वरुणोऽपि च । भृकुटिर्गोमेधः पार्श्वो मातङ्गोऽर्हदुपासकाः ॥ ४३ ॥ 135 137शासनदेवता-स्त्री 138चक्रेश्वरी-स्त्री 139अजितबला-स्त्री 140दुरितारि-स्त्री 141कालिका-स्त्री 142महाकाली-स्त्री 143श्यामा-स्त्री 144शान्ता-स्त्री 145भृकुटि-स्त्री 146सुतारका-स्त्री 147अशोका-स्त्री 148मानवी-स्त्री 149चण्डा-स्त्री 150विदिता-स्त्री 151अङ्कुशा-स्त्री 152कन्दर्पा-स्त्री 153निर्वाणी-स्त्री 154बला-स्त्री 155धारिणी-स्त्री 156धरणप्रिया-स्त्री 157नरदत्ता-स्त्री 158गान्धारी-स्त्री 159अम्बिका-स्त्री 160पद्मावती-स्त्री 161सिद्धायिका-स्त्री चक्रेश्वर्यजितबला दुरितारिश्च कालिका । महाकाली श्यामा शान्ता भृकुटिश्च सुतारका ॥ ४४ ॥ अशोका मानवी चण्डा विदिता चाङ्कुशा तथा । कंदर्पा निर्वाणी बला धारिणी धरणप्रिया ॥ ४५ ॥ नरदत्ताथ गान्धार्यम्बिका पद्मावती तथा । सिद्धायिका चेति जैन्यः क्रमाच्छासनदेवताः ॥ ४६ ॥ 145 162तीर्थङ्करचिह्न-पुं 163वृष-पुं 164गज-पुं 165अश्व-पुं 166प्लवग-पुं 167क्रौञ्च-पुं 168अब्ज-क्ली 169स्वस्तिक-पुं 170शशिन्-पुं 171मकर-पुं 172श्रीवत्स-पुं 173खड्गिन्-पुं 174महिष-पुं 175शूकर-पुं 176श्येन-पुं 177वज्र-क्ली 178मृग-पुं 179छाग-पुं 180नन्द्यावर्त-पुं 181घट-पुं 182कूर्म-पुं 183नीलोत्पल-क्ली 184शङ्ख-पुं 185फणिन्-पुं 186सिंह-पुं वृषो गजोऽश्वः प्लवगः क्रौञ्चोऽब्जं स्वस्तिकः शशी । मकरः श्रीवत्सः खड्गी महिषः सूकरस्तथा ॥ ४७ ॥ श्येनो वज्रं मृगश्छागो नन्द्यावर्तो घटोऽपि च । कूर्मो नीलोत्पलं शङ्खः फणी सिंहोऽर्हतां ध्वजाः ॥ ४८ ॥ 155 187अर्हद्वर्ण-पुं रक्तौ च पद्मप्रभवासुपूज्यौ शुक्लौ तु चन्द्रप्रभपुष्पदन्तौ । कृष्णौ पुनर्नेमिमुनी विनीलौ श्रीमल्लिपार्श्वौ कनकत्विषोऽन्ये ॥ ४९ ॥ 165 188अतीतावसर्पिण्यर्हत्-पुं 189केवलज्ञानिन्-पुं 190निर्वाणिन्-पुं 191सागर-पुं 192महायशस्-पुं 193विमल-पुं 194सर्वानुभूति-पुं 195श्रीधर-पुं 196दत्ततीर्थकृत्-पुं 197दामोदर-पुं 198सुतेजस्-पुं 199स्वामिन्-पुं 200मुनिसुव्रत-पुं 201सुमति-पुं 202शिवगति-पुं 203अस्ताग-पुं 204निमीश्वर-पुं 205अनिल-पुं 206यशोधर-पुं 207कृतार्घ-पुं 208जिनेश्वर-पुं 209शुद्धमति-पुं 210शिवकर-पुं 211स्यन्दन-पुं 212सम्प्रति-पुं उत्सर्पिण्यामतीतायां चतुर्विंशतिरर्हताम् । केवलज्ञानी निर्वाणी सागरोऽथ महायशाः ॥ ५० ॥ विमलः सर्वानुभूतिः श्रीधरो दत्ततीर्थकृत् । दामोदरः सुतेजाश्च स्वाम्यथो मुनिसुव्रतः ॥ ५१ ॥ ;p{0006} सुमतिः शिवगतिश्चैवात्यागोऽथ निमीश्वरः । अनिलो यशोधराख्यः कृतार्थोऽथ जिनेश्वरः ॥ ५२ ॥ शुद्धमतिः शिवकरः स्यन्दनश्चाथ संप्रतिः । 176 213भाविन्यवसर्पिण्यर्हत्-पुं 214पद्मनाभ-पुं 215शूरदेव-पुं 216सुपार्श्वक-पुं 217स्वयम्प्रभ-पुं 218सर्वानुभूति-पुं 219देवश्रुत-पुं 220उदय-पुं 221पेढाल-पुं 222पोट्टिल-पुं 223शतकीर्ति-पुं 224सुव्रत-पुं 225अमम-पुं 226निष्कषाय-पुं 227निष्पुलाक-पुं 228निर्मम-पुं 229चित्रगुप्त-पुं 230समाधि-पुं 231संवर-पुं 232यशोधर-पुं 233विजय-पुं 234मल्ल-पुं 235देव-पुं 236अनन्तवीर्य-पुं 237भद्रकृत्-पुं भाविन्यां तु पद्मनाभः शूरदेवः सुपार्श्वकः ॥ ५३ ॥ स्वयंप्रभश्च सर्वानुभूतिर्देवश्रुतोदयौ । पेढालः पोट्टिलश्चापि शतकीर्तिश्च सुव्रतः ॥ ५४ ॥ अममो निष्कषायश्च निष्पुलाकोऽथ निर्ममः । चित्रगुप्तः समाधिश्च संवरश्च यशोधरः ॥ ५५ ॥ विजयो मल्लदेवौ चानन्तवीर्यश्च भद्रकृत् । एवं सर्वावसर्पिण्युत्सर्पिणीषु जिनोत्तमाः ॥ ५६ ॥ 186 238अर्हद्देहगुण-पुं 239अतिशय-पुं 240सहोत्थातिशय-पुं तेषां च देहोऽद्भुतरूपगन्धो निरामयः स्वेदमलोज्झितश्च । श्वासोऽब्जगन्धो रुधिरामिषं तु गोक्षीरधाराधवलं ह्यविस्रम् ॥ ५७ ॥ आहारनीहारविधिस्त्वदृश्यश्चत्वार एतेऽतिशयाः सहोत्थाः । 196 241कर्मघातजातिशय-पुं क्षेत्रे स्थितिर्योजनमात्रकेऽपि नृदेवतिर्यग्जनकोटिकोटेः ॥ ५८ ॥ वाणी नृतिर्यक्सुरलोकभाषासंवादिनी योजनगामिनी च । भामण्डलं चारु च मौलिपृष्ठे विडम्बिताहर्पतिमण्डलश्रीः ॥ ५९ ॥ साग्रे च गव्यूतिशतद्वये रुजावैरेतयो मार्यतिवृष्ट्यवृष्टयः । दुर्भिक्षमन्यस्वकचक्रतो भयं स्यान्नैत एकादश कर्मघातजाः ॥ ६० ॥ 206 242दैवकृतातिशय-पुं खे धर्मचक्रं चमराः सपादपीठं मृगेन्द्रासनमुज्ज्वलं च । छत्त्रत्रयं रत्नमयध्वजोऽङ्घ्रिन्यासे च चामीकरपङ्कजानि ॥ ६१ ॥ वप्रत्रयं चारु चतुर्मुखाङ्गताश्चैत्यद्रुमोऽधोवदनाश्च कण्टकाः । द्रुमानतिर्दुन्दुभिनाद उच्चकैर्वातोऽनुकूलः शकुनाः प्रदक्षिणाः ॥ ६२ ॥ गन्धाम्बुवर्षं बहुवर्णपुष्पवृष्टिः कचश्मश्रुनखाप्रवृद्धिः । चतुर्विधा मर्त्यनिकायकोटिर्जघन्यभावादपि पार्श्वदेशे ॥ ६३ ॥ क्रतूनामिन्द्रियार्थानामनुकूलत्वमित्यमी । एकोनविंशतिर्दैव्याश्चतुस्त्रिंशच्च मीलिताः ॥ ६४ ॥ 216 243वचनातिशय-पुं 244संस्कारवत्त्व-क्ली 245औदात्त्य-क्ली 246मेघगम्भीरघोषत्व-क्ली 247प्रतिनादविधायिता-स्त्री 248उपचारपरीतता-स्त्री 249दक्षिणत्व-क्ली 250उपनीतरागत्व-क्ली 251महार्थता-स्त्री 252अव्याहतत्व-क्ली 253शिष्टत्व-क्ली 254संशयासम्भव-पुं 255निराकृतान्योत्तरत्व-क्ली 256हृदयङ्गमत्वा-स्त्री 257मिथःसाकाङ्क्षता-स्त्री 258प्रस्तावौचित्य-क्ली 259तत्त्वनिष्ठता-स्त्री 260अप्रकीर्णप्रसृतत्व-क्ली 261अस्वश्लाघान्यनिन्दता-स्त्री 262आभिजात्य-क्ली 263अतिस्निग्धमधुरत्व-क्ली 264प्रशस्यता-स्त्री 265अमर्मवेधिता-स्त्री 266औदार्य-क्ली 267धर्मार्थप्रतिबद्धता-स्त्री 268कारकाद्यविपर्यास-पुं 269विभ्रमादिवियुक्तता-स्त्री 270चित्रकृत्त्व-क्ली 271अद्भुतत्व-क्ली 272अनतिविलम्बिता-स्त्री 273अनेकजातिवैचित्र्य-क्ली 274आरोपितविशेषता-स्त्री 275सत्त्वप्रधानता-स्त्री 276वर्णपदवाक्यविविक्तता-स्त्री 277अव्युच्छित्ति-स्त्री 278अखेदित्व-क्ली संस्कारवत्त्वमौदार्यमुपचारपरीतता । मेघनिर्घोषगाम्भीर्यं प्रतिनादविधायिता ॥ ६५ ॥ दक्षिणत्वमुपनीतरागत्वं च महार्थता । अव्याहतत्वं शिष्टत्वं संशयानमसंभवः ॥ ६६ ॥ निराकृतान्योत्तरत्वं हृदयंगमितापि च । मिथः साकाङ्क्षता प्रस्तावौचित्यं तत्त्वनिष्ठता ॥ ६७ ॥ अप्रकीर्णप्रसृतत्वमस्वश्लाघान्यनिन्दिता । आभिजात्यमतिस्निग्धमधुरत्वं प्रशस्यता ॥ ६८ ॥ अमर्मवेधितौदार्यं धर्मार्थप्रतिबद्धता । कारकाद्यविपर्यासो विभ्रमादिवियुक्तता ॥ ६९ ॥ चित्रकृत्त्वमद्भुतत्वं तथानतिविलम्बिता । अनेकजातिवैचित्र्यमारोपितविशेषिता ॥ ७० ॥ सत्त्वप्रधानता वर्णपदवाक्यविविक्तता । अव्युच्छित्तिरखेदित्वं पञ्चविंशच्च वाग्गुणाः ॥ ७१ ॥ 226 279दोष-पुं 280दानान्तराय-पुं 281लाभान्तराय-पुं 282वीर्यान्तराय-पुं 283भोगान्तराय-पुं 284उपभोगान्तराय-पुं 285हास-पुं 286रति-स्त्री 287अरति-स्त्री 288भीति-स्त्री 289जुगुप्सा-स्त्री 290शोक-पुं 291काम-पुं 292मिथ्यात्व-क्ली 293अज्ञान-क्ली 294निद्रा-स्त्री 295अविरति-स्त्री 296राग-पुं 297द्वेष-पुं अन्तराया दानलाभवीर्यभोगोपभोगगाः । हासो रत्यरती भीतिर्जुगुप्सा शोक एव च ॥ ७२ ॥ कामो मिथ्यात्वमज्ञानं निद्रा चाविरतिस्तथा । रोगो द्वेषश्च नो दोषास्तेषामष्टादशाप्यमी ॥ ७३ ॥ 236 298महानन्द-पुं,अमृत-क्ली,सिद्धि-स्त्री,कैवल्य-क्ली,अपुनर्भव-पुं,शिव-क्ली,निःश्रेयस्-क्ली,श्रेयस्-क्ली,निर्वाण-क्ली,ब्रह्मन्-पुं,निर्वृति-स्त्री,महोदय-पुं,सर्वदुःखक्षय-पुं,निर्याण-क्ली,अक्षर-क्ली,मुक्ति-स्त्री,मोक्ष-पुं,अपवर्ग-पुं 299मुमुक्षु-पुं,श्रमण-पुं,यति-पुं,वाचंयम-पुं,व्रतिन्-पुं,साधु-पुं,अनगार-पुं,ऋषि-पुं,मुनि-पुं,निर्ग्रन्थ-पुं,भिक्षु-पुं 300मुमुक्षुस्व-क्ली 301तपस्-क्ली 302योग-पुं 303शम-पुं महानन्दोऽमृतं सिद्धिः कैवल्यमपुनर्भवः । शिवं निःश्रेयसं श्रेयो निर्वाणं ब्रह्म निर्वृतिः ॥ ७४ ॥ महोदयः सर्वदुःखक्षयो निर्याणमक्षरम् । मुक्तिर्मोक्षोऽपवर्गोऽथ मुमुक्षुः श्रमणो यतिः ॥ ७५ ॥ वाचंयमो व्रती साधुरनगार ऋषिर्मुनिः । निर्ग्रन्थो भिक्षुरस्य स्वं तपोयोगशमादयः ॥ ७६ ॥ 246 304मोक्षोपाय-पुं 305योग-पुं 306ज्ञान-क्ली 307श्रद्धान-क्ली 308चरण-क्ली मोक्षोपायो योगो ज्ञानश्रद्धानचरणात्मकः । 256 309अभाषण-क्ली,मौन-क्ली 310गुरु-पुं,धर्मोपदेशक-पुं अभाषणं पुनर्मौनं गुरुर्धर्मोपदेशकः ॥ ७७ ॥ ;p{0007} 267 311अनुयोगकृत्-पुं,आचार्य-पुं 312उपाध्याय-पुं,पाठक-पुं अनुयोगकृदाचार्य उपाध्यायस्तु पाठकः । 277 313अनूचान-पुं,गणि-पुं अनूचानः प्रवचने साङ्गेऽधीती गणिश्च सः ॥ ७८ ॥ 287 314शिष्य-पुं,विनेय-पुं,अन्तेवासिन्-पुं 315शैक्ष-पुं,प्राथमकल्पिक-पुं शिष्यो विनेयोऽन्तेवासी शैक्षः प्राथमकल्पिकः । 297 316सतीर्थ्याः-पुंब,एकगुरवः-पुंब 317विवेक-पुं,पृथगात्मता-स्त्री सतीर्थ्यास्त्वेकगुरवो विवेकः पृथगात्मता ॥ ७९ ॥ 307 318सब्रह्मचारिणः-पुंब एकब्रह्मव्रताचारा मिथः सब्रह्मचारिणः । 317 319पारम्पर्य-पुं,आम्नाय-पुं,सम्प्रदाय-पुं,गुरुक्रम-पुं स्यात्पारम्पर्यमाम्नायः संप्रदायो गुरुक्रमः ॥ ८० ॥ 327 320व्रतादान-क्ली,परिव्रज्या-स्त्री,तपस्या-स्त्री,नियमस्थिति-स्त्री व्रतादानं परिव्रज्या तपस्या नियमस्थितिः । 337 321यम-पुं 322अहिंसा-स्त्री 323सूनृत-क्ली 324अस्तेय-क्ली 325ब्रह्मन्-पुं 326अकिञ्चनता-स्त्री अहिंसासूनृतास्तेयब्रह्माकिंचनता यमाः ॥ ८१ ॥ 347 327नियम-पुं 328शौच-पुं 329सन्तोष-पुं 330स्वाध्याय-पुं 331तपस्-क्ली 332देवताप्रणिधान-क्ली 333करण-क्ली,आसन-क्ली नियमाः शौचसंतोषौ स्वाध्यायतपसी अपि । देवताप्रणिधानं च करणं पुनरासनम् ॥ ८२ ॥ 357 334प्राणायाम-पुं,प्राणयाम-पुं प्राणायामः प्राणयामः श्वासप्रश्वासरोधनम् । 367 335प्रत्याहार-पुं प्रत्याहारस्त्विन्द्रियाणां विषयेभ्यः समाहृतिः ॥ ८३ ॥ 377 336धारणा-स्त्री धारणा तु क्वचिद्ध्येये चित्तस्य स्थिरबन्धनम् । 387 337ध्यान-क्ली ध्यानं तु विषये तस्मिन्नेकप्रत्ययसंततिः ॥ ८४ ॥ 397 338समाधि-स्त्री समाधिस्तु तदेवार्थमात्राभासनरूपकम् । 407 339अष्टाङ्गयोग-पुं एवं योगो यमाद्यङ्गैरष्टभिः संमतोऽष्टधा ॥ ८५ ॥ 417 340श्वःश्रेयस-क्ली,शुभ-क्ली,शिव-क्ली,कल्याण-क्ली,श्वोवसीयस्-क्ली,श्रेयस्-क्ली,क्षेम-क्ली,भावुक-क्ली,भविक-क्ली,कुशल-क्ली,मङ्गल-क्ली,भद्र-क्ली,मद्र-क्ली,शस्त-क्ली श्वःश्रेयसं शुभशिवे कल्याणं श्वोवसीयसं श्रेयः । क्षेमं भावुकभविककुशलमङ्गलभद्रमद्रशस्तानि ॥ ८६ ॥ ;c{इत्याचार्यहेमचन्द्रविरचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां देवाधिदेवकाण्डः प्रथमः ॥ १ ॥} ;k{देवकाण्डः} 427 341स्वर्ग-पुं,त्रिविष्टप-पुं,द्यो-स्त्री,दिव्-स्त्री,भुवि-स्त्री,तविष-पुं,ताविष-पुं,नाक-पुं,गो-स्त्री,त्रिदिव-क्ली,ऊर्ध्वलोक-पुं,सुरालय-पुं 342अमर-पुं,देव-पुं,सुपर्वन्-पुं,सुर-पुं,निर्जर-पुं,देवता-पुं,ऋभु-पुं,बर्हिर्मुख-पुं,अनिमिष-पुं,दैवत-पुं,नाकिन्-पुं,लेख-पुं,वृन्दारक-पुं,सुमनस्-पुं,त्रिदश-पुं,अमर्त्य-पुं,स्वाहाभुज्-पुं,स्वधाभुज्-पुं,क्रतुभुज्-पुं,आदितेय-पुं,गीर्वाण-पुं,मरुत्-पुं,अस्वप्न-पुं,विबुध-पुं,दानवारि-पुं स्वर्गस्त्रिविष्टपं द्योदिवौ भुविस्तविषताविषौ नाकः । गौस्त्रिदिवमूर्ध्वलोकः सुरालयस्तत्सदस्त्वमराः ॥ ८७ ॥ देवाः सुपर्वसुरनिर्जरदेवतर्भुबर्हिर्मुखानिमिषदैवतनाकिलेखाः । वृन्दारकाः सुमनसस्त्रिदशा अमर्त्याः स्वाहास्वधाक्रतुसुधाभुज आदितेयाः ॥ ८८ ॥ गीर्वाणा मरुतोऽस्वप्ना विबुधा दानवारयः । 437 343विमान-पुं,देवयान-क्ली 344अन्धस्-क्ली,पीयूष-क्ली,अमृत-क्ली,सुधा-स्त्री तेषां यानं विमानोऽन्धः पीयूषममृतं सुधा ॥ ८९ ॥ 447 345भवनाधीश-पुं 346असुरकुमार-पुं 347नागकुमार-पुं 348तडित्कुमार-पुं 349सुपर्णककुमार-पुं 350वह्निकुमार-पुं 351अनिलकुमार-पुं 352स्तनितकुमार-पुं 353उदधिकुमार-पुं 354द्वीपकुमार-पुं 355दिक्कुमार-पुं असुरा नागास्तडितः सुपर्णका वह्नयोऽनिलाः स्तनिताः । उदधिद्वीपदिशो दश भवनाधीशाः कुमारान्ताः ॥ ९० ॥ 457 356व्यन्तर-पुं 357पिशाच-पुं 358भूत-पुं 359यक्ष-पुं 360राक्षस-पुं 361किन्नर-पुं 362किंपुरुष-पुं 363महोरग-पुं 364गन्धर्व-पुं स्युः पिशाचा भूता यक्षा राक्षसाः किंनरा अपि । किंपुरुषा महोरगा गन्धर्वाश्चान्तरा अमी ॥ ९१ ॥ 467 365ज्योतिष्क-पुं 366चन्द्र-पुं 367अर्क-पुं 368ग्रह-पुं 369नक्षत्र-पुं 370तारक-पुं ज्योतिष्काः पञ्च चन्द्रार्कग्रहनक्षत्रतारकाः । 477 371वैमानिक-पुं 372कल्पभव-पुं 373सौधर्मज-पुं 374ईशानज-पुं 375सनत्कुमारज-पुं 376माहेन्द्रज-पुं 377ब्रह्मज-पुं 378लान्तकज-पुं 379शुक्रज-पुं 380सहस्रारज-पुं 381आनतज-पुं 382प्राणतज-पुं 383आरणज-पुं 384अच्युतज-पुं 385कल्पातीत-पुं 386ग्रैवेयक-पुं 387अनुत्तर-पुं वैमानिकाः पुनः कल्पभवा द्वादश ते त्वमी ॥ ९२ ॥ सौधर्मेशानसनत्कुमारमाहेन्द्रब्रह्मलान्तकजाः । शुक्रसहस्रारानतप्राणतजा आरणाच्युतजाः ॥ ९३ ॥ कल्पातीता नव ग्रैवेयकाः पञ्च त्वनुत्तराः । निकायभेदादेवं स्युर्देवाः किल चतुर्विधाः ॥ ९४ ॥ 487 388आदित्य-पुं,सवितृ-पुं,अर्यमन्-पुं,खरांशु-पुं,सहस्रांशु-पुं,उष्णांशु-पुं,अंशु-पुं,रवि-पुं,मार्तण्ड-पुं,तरणि-पुं,गभस्ति-पुं,अरुण-पुं,भानु-पुं,नभोमणि-पुं,अहर्मणि-पुं,सूर्य-पुं,अर्क-पुं,किरण-पुं,भग-पुं,ग्रहपुष-पुं,पूषन्-पुं,पतङ्ग-पुं,खग-पुं,मार्ताण्ड-पुं,यमुनाजनक-पुं,कृतान्तजनक-पुं,प्रद्योतन-पुं,तापन-पुं,ब्रध्न-पुं,हंस-पुं,चित्रभानु-पुं,विवस्वत्-पुं,सूर-पुं,त्वष्टृ-पुं,द्वादशात्मन्-पुं,हेलि-पुं,मित्त्र-पुं,ध्वान्ताराति-पुं,अब्जहस्त-पुं,अंशुहस्त-पुं,चक्रबान्धव-पुं,अब्जबान्धव-पुं,अहर्बान्धव-पुं,सप्तसप्ति-पुं,दिवाकर-पुं,दिनकर-पुं,अहस्कर-पुं,दिवसकर-पुं,प्रभाकर-पुं,विभाकर-पुं,भास्कर-पुं,मिहिर-पुं,विरोचन-पुं,ग्रहपति-पुं,अब्जिनीपति-पुं,गोपति-पुं,द्युपति-पुं,विकर्तन-पुं,हरि-पुं,शुचि-पुं,इन-पुं,गगनध्वज-पुं,गगनाध्वग-पुं,हरिदश्व-पुं,जगत्साक्षिन्-पुं,कर्मसाक्षिन्-पुं,भास्वत्-पुं,विभावसु-पुं,त्रयीतनु-पुं,जगच्चक्षुस्-पुं,तपन-पुं,अरुणसारथि-पुं आदित्यः सवितार्यमा खरसहस्रोष्णांशुरंशू रवि- र्मार्तण्डस्तरणिर्गभस्तिररुणो भानुर्नभोऽहर्मणिः । सूर्योऽर्कः किरणो भगो ग्रहपुषः पूषा पतङ्गः खगो मार्ताण्डो यमुनाकृतान्तजनकः प्रद्योतनस्तापनः ॥ ९५ ॥ ;p{0008} ब्रध्नो हंसश्चित्रभानुर्विवस्वान्सूरस्त्वष्टा द्वादशात्मा च हेलिः । मित्रो ध्वान्तारातिरब्जांशुहस्तश्चक्राब्जाहर्बान्धवः सप्तसप्तिः ॥ ९६ ॥ दिवादिनाहर्दिवसप्रभाविभाभासः करः स्यान्मिहिरो विरोचनः । ग्रहाब्जिनीगोद्युपतिर्विकर्तनो हरिः शुचीनौ गगनाद्ध्वजाध्वगौ ॥ ९७ ॥ हरिदश्वो जगत्कर्मसाक्षी भास्वान्विभावसुः । त्रयीतनुर्जगच्चक्षुस्तपनोऽरुणसारथिः ॥ ९८ ॥ 498 389रोचिस्-क्ली,उस्र-पुं,रुचि-स्त्री,शोचिस्-क्ली,अंशु-पुं,गो-पुंस्त्री,ज्योतिस्-क्ली,अर्चिस्-स्त्रीक्ली,उपधृति-पुं,अभीशु-पुं,प्रग्रह-पुं,शुचि-पुं,मरीचि-पुंस्त्री,दीप्ति-स्त्री,धामन्-क्ली,केतु-पुं,घृणि-पुं,रश्मि-पुं,पृश्नि-पुंस्त्री,पाद-पुं,दीधिति-स्त्री,कर-पुं,द्युति-स्त्री,द्युत्-क्ली,रुच्-क्ली,विरोक-पुं,किरण-पुं,त्विषि-स्त्री,त्विष्-स्त्री,भास्-पुंस्त्री,प्रभा-स्त्री,वसु-पुं,गभस्ति-पुं,भानु-पुं,भा-स्त्री,मयूख-पुं,महस्-क्ली,छवि-स्त्री,विभा-स्त्री रोचिरुस्ररुचिशोचिरंशुगो ज्योतिरर्चिरुपधृत्यभीशवः । प्रग्रहः शुचिमरीचिदीप्तयो धामकेतुघृणिरश्मिपृश्नयः ॥ ९९ ॥ पाददीधितिकरद्युतिद्युतो रुग्विरोककिरणत्विषित्विषः । भाःप्रभावसुगभस्तिभानवो भा मयूखमहसी छविर्विभा ॥ १०० ॥ 508 390प्रकाश-पुं,तेजस्-क्ली,उद्योत-पुं,आलोक-पुं,वर्चस्-क्ली,आतप-पुं प्रकाशस्तेज उद्योत आलोको वर्च आतपः । 518 391मरीचिका-स्त्री,मृगतृष्णा-स्त्री 392मण्डल-क्ली,उपसूर्यक-क्ली,परिधि-पुं,परिवेष-पुं 393सूरसुत-पुं,काश्यपि-पुं,अनूरु-पुं,विनतासूनु-पुं,अरुण-पुं,गरुडाग्रज-पुं मरीचिका मृगतृष्णा मण्डलं तूपसूर्यकम् ॥ १०१ ॥ परिधिः परिवेषश्च सूरसूतस्तु काश्यपिः । अनूरुर्विनतासूनुररुणो गरुडाग्रजः ॥ १०२ ॥ 528 394रेवन्त-पुं,अर्करेतोज-पुं,प्लवग-पुं,हयवाहन-पुं रेवन्तस्त्वर्करेतोजः प्लवगो हयवाहनः । 538 395सवितृ_पारिपार्श्वक-पुं 396माठर-पुं अष्टादश माठराद्याः सवितुः परिपार्श्वकाः ॥ १०३ ॥ 548 397चन्द्रमस्-पुं,कुमुदबान्धव-पुं,दशश्वेतवाजिन्-पुं,अमृतसू-पुं,तिथिप्रणी-पुं,कौमुदीपति-पुं,कुमुदिनीपति-पुं,भपति-पुं,दक्षजापति-पुं,रोहिणीपति-पुं,द्विजपति-पुं,निशापति-पुं,ओषधीपति-पुं,जैवातृक-पुं,अब्ज-पुं,कलाभृत्-पुं,शशभृत्-पुं,एणभृत्-पुं,छायाभृत्-पुं,इन्दु-पुं,विधु-पुं,अत्रिदृग्ज-पुं,राजन्-पुं,निशारत्न-पुं,निशाकर-पुं,चन्द्र-पुं,सोम-पुं,अमृतद्युति-पुं,श्वेतद्युति-पुं,हिमद्युति-पुं,ग्लौ-पुं चन्द्रमाः कुमुदबान्धवो दशश्वेतवाज्यमृतसूस्तिथिप्रणीः । कौमुदीकुमुदिनीभदक्षजारोहिणीद्विजनिशौषधीपतिः ॥ १०४ ॥ जैवातृकोऽब्जश्च कलाशशैणच्छायाभृदिन्दुर्विधुरत्रिदृग्जः । राजा निशो रत्नकरौ च चन्द्रः सोमोऽमृतश्वेतहिमद्युतिर्ग्लौः ॥ १०५ ॥ 558 398कला-स्त्री 399चिह्न-क्ली,लक्षण-क्ली,लक्ष्मन्-क्ली,लाञ्छन-क्ली,अङ्क-पुं,कलङ्क-पुं,अभिज्ञान-क्ली 400चन्द्रिका-स्त्री,चन्द्रगोलिका-स्त्री,चन्द्रातप-पुं,कौमुदी-स्त्री,ज्योत्स्ना-स्त्री 401बिम्ब-पुंक्ली,मण्डल-क्ली षोडशोंऽशः कला चिह्नं लक्षणं लक्ष्म लाञ्छनम् । अङ्कः कलङ्कोऽभिज्ञानं चन्द्रिका चन्द्रगोलिका ॥ १०६ ॥ चन्द्रातपः कौमुदी च ज्योत्स्ना बिम्बं तु मण्डलम् । 568 402नक्षत्र-क्ली,तारका-त्रि,तारा-पुंस्त्री,ज्योतिस्-क्ली,भ-क्ली,उडु-स्त्रीक्ली,ग्रह-पुं,धिष्ण्य-क्ली,ऋक्ष-क्ली 403अश्विनी-स्त्री,अश्वकिनी-स्त्री,दस्रदेवता-स्त्री,अश्वयुज्-स्त्री,बालिनी-स्त्री 404भरणी-स्त्री,यमदेवता-स्त्री नक्षत्रं तारका ताराज्योतिषी भमुडु ग्रहः ॥ १०७ ॥ धिष्ण्यमृक्षमथाश्विन्यश्वकिनी दस्रदेवता । अश्वयुग्वालिनी चाथ भरणी यमदेवता ॥ १०८ ॥ 578 405कृत्तिका-स्त्री,बहुला-स्त्री,अग्निदेवा-स्त्री 406ब्राह्मी-स्त्री,रोहिणी-स्त्री कृत्तिका बहुलाश्चाग्निदेवा ब्राह्मी तु रोहिणी । 588 407मृगशीर्ष-क्ली,मृगशिरस्-पुंक्ली,मार्ग-पुं,चान्द्रमस-क्ली,मृग-पुं मृगशीर्षं मृगशिरो मार्गश्चान्द्रमसं मृगः ॥ १०९ ॥ 598 408ईल्वलाः-स्त्रीब इल्वलास्तु मृगशिरःशिरस्थाः पञ्च तारकाः । 608 409आर्द्रा-स्त्री,कालिनी-स्त्री,रौद्री-स्त्री 410पुनर्वसू-पुंद्वि,यामकौ-पुंद्वि,आदित्यौ-पुंद्वि 411पुष्य-पुं,तिष्य-पुं,सिध्य-पुं,गुरुदैवत-पुं आर्द्रा तु कालिनी रौद्री पुनर्वसू तु यामकौ ॥ ११० ॥ आदित्यौ च पुष्पस्तिष्यः सिध्यश्च गुरुदैवतः । 618 412सार्पी-स्त्री,अश्लेषा-पुंस्त्री 413मघाः-स्त्री,पित्र्याः-स्त्री 414फाल्गुनी-स्त्री,योनिदेवता-स्त्री सार्प्यऽश्लेषा मघा पित्र्या फाल्गुनी योनिदेवता ॥ १११ ॥ 628 415उत्तरफाल्गुनी-स्त्री,अर्यमदेवा-स्त्री 416हस्त-पुं,सवितृदेवत-पुं सा तूत्तरार्यमदेवा हस्तः सवितृदैवतः । 638 417त्वाष्ट्री-स्त्री,चित्रा-स्त्री 418आनिली-स्त्री,स्वाति-पुंस्त्री 419विशाखा-स्त्री,इन्द्राग्निदेवता-स्त्री,राधा-स्त्री त्वाष्ट्री चित्रानिली स्वातिर्विशाखेन्द्राग्निदेवताः ॥ ११२ ॥ ;p{0009} 649 420अनुराधा-स्त्री,मैत्री-स्त्री 421ज्येष्ठा-स्त्री,ऐन्द्री-स्त्री 422मूल-पुं,आस्रप-पुं राधानुराधा तु मैत्त्री ज्येष्ठैन्द्री मूल आस्रपः । 659 423पूर्वाषाढा-स्त्री,आपी-स्त्री 424उत्तराषाढा-स्त्री,वैश्वी-स्त्री 425श्रवण-पुंस्त्री,हरिदेव-पुं 426श्रविष्ठा-स्त्री,धनिष्ठा-स्त्री,वसुदेवता-स्त्री पूर्वाषाढा तु सोत्तरा स्याद्वैश्वी श्रवणः पुनः ॥ ११३ ॥ हरिदेवः श्रविष्ठा तु धनिष्ठा वसुदेवता । 669 427वारुणी-स्त्री,शतभिषज्-स्त्री 428अजदेवताः-स्त्रीब,पूर्वभद्रपदाः-स्त्रीब 429अहिर्बुध्नदेवताः-स्त्रीब,उत्तरभद्रपदाः-स्त्रीब 430प्रोष्ठपदाः-स्त्रीब वारुणी तु शतभिषगजाहिर्बुध्नदेवताः ॥ ११४ ॥ पूर्वोत्तरा भाद्रपदा द्वय्यः प्रोष्ठपदाश्च ताः । 679 431रेवती-स्त्री,पौष्ण-क्ली 432दाक्षायणी-स्त्री,शशिप्रिया-स्त्री रेवती तु पौष्णं दाक्षायण्यः सर्वाः शशिप्रियाः ॥ ११५ ॥ 689 433लग्न-क्ली,राशि_उदय-पुं 434राशि-स्त्री 435मेष-पुं 436वृष-पुं 437मिथुन-पुं 438कर्कट-पुं 439सिंह-पुं 440कन्या-स्त्री 441तुला-स्त्री 442वृश्चिक-पुं 443धनुस्-क्ली 444मकर-पुं 445कुम्भ-पुं 446मीन-पुं राशीनामुदयो लग्नं मेषप्रभृतयस्तु ते । 699 447आर-पुं,वक्र-पुं,लोहिताङ्ग-पुं,मङ्गल-पुं,अङ्गारक-पुं,कुज-पुं,आषाढाभू-पुं,नवार्चिस्-पुं 448बुध-पुं,सौम्य-पुं,प्रहर्षुल-पुं,ज्ञ-पुं,पञ्चार्चिस्-पुं,श्रविष्ठाभू-पुं,श्यामाङ्ग-पुं,रोहिणीसुत-पुं आरो वक्रो लोहिताङ्गो मङ्गलोऽङ्गारकः कुजः ॥ ११६ ॥ आषाढाभूर्नवार्चिश्च बुधः सौम्यः प्रहर्षुलः । ज्ञः पञ्चार्चिः श्रविष्ठाभूः श्यामाङ्गो रोहिणीसुतः ॥ ११७ ॥ 709 449बृहस्पति-पुं,सुराचार्य-पुं,जीव-पुं,चित्रशिखण्डिज-पुं,वाचस्पति-पुं,द्वादशार्चिस्-पुं,धिषण-पुं,फल्गुनीभव-पुं,गीष्पति-पुं,बृहस्पति-पुं,उतथ्यानुज-पुं,आङ्गिरस-पुं,गुरु-पुं बृहस्पतिः सुराचार्यो जीवश्चित्रशिखण्डिजः । वाचस्पतिर्द्वादशार्चिर्धिषणः फाल्गुनीभवः ॥ ११८ ॥ गीर्बृहत्योः पतिरुतथ्यानुजाङ्गिरसौ गुरुः । 719 450शुक्र-पुं,मघाभव-पुं,काव्य-पुं,उशनस्-पुं,भार्गव-पुं,कवि-पुं,षोडशार्चिस्-पुं,दैत्यगुरु-पुं,धिष्ण्य-पुं 451शनैश्चर-पुं,शनि-पुं,छायासुत-पुं,असित-पुं,सौरि-पुं,सप्तार्चिस्-पुं,रेवतीभव-पुं,मन्द-पुं,क्रोड-पुं,नीलवासस्-पुं 452स्वर्भाणु-पुं,विधुन्तुद-पुं,तमस्-पुं,राहु-पुं,सैंहिकेय-पुं,भरणीभू-पुं शुक्रो मघाभवः काव्य उशना भार्गवः कविः ॥ ११९ ॥ षोडशार्चिर्दैत्यगुरुर्धिष्ण्यः शनैश्चरः शनिः । छायासुतोऽसितः सौरिः सप्तार्ची रेवतीभवः ॥ १२० ॥ मन्दः क्रोडो नीलवासाः स्वर्भाणुस्तु विधुंतुदः । तमो राहुः सैंहिकेयो भरणीभूरथाहिकः ॥ १२१ ॥ 729 453अहिक-पुं,अश्लेषाभू-पुं,शिखिन्-पुं,केतु-पुं 454ध्रुव-पुं,उत्तानपादज-पुं अश्लेषाभूः शिखी केतुर्ध्रुवस्तूत्तानपादजः । 739 455अगस्त्य-पुं,अगस्ति-पुं,पीताब्धि-पुं,वातापिद्विष्-पुं,घटोद्भव-पुं,मैत्रावरुणि-पुं,आग्नेय-पुं,और्वशेय-पुं,आग्निमारुत-पुं अगस्त्योऽगस्तिः पीताब्धिर्वातापिद्विड्घटोद्भवः ॥ १२२ ॥ मैत्त्रावरुणिराग्नेय और्वशेयाग्निमारुतौ । 749 456लोपामुद्रा-स्त्री,अगस्त्यभार्या-स्त्री,कौषीतकी-स्त्री,वरप्रदा-स्त्री लोपामुद्रा तु तद्भार्या कौषीतकी वरप्रदा ॥ १२३ ॥ 759 457सप्तर्षि-पुं,चित्रशिखण्डिन्-पुं 458मरीचि-पुं 459अत्रि-पुं 460अङ्गिरस्-पुं 461पुलस्त्य-पुं 462पुलह-पुं 463क्रतु-पुं 464वसिष्ठ-पुं मरीचिप्रमुखाः सप्तर्षयश्चित्रशिखण्डिनः । 769 465पुष्पदन्तौ-पुंद्वि,पुष्पवन्तौ-पुंद्वि,शशिभास्करौ-पुंद्वि पुष्पदन्तौ पुष्पवन्तावेकोक्त्या शशिभास्करौ ॥ १२४ ॥ 779 466राहुग्रास-पुं,उपराग-पुं,उपप्लव-पुं राहुग्रासोऽर्केन्द्वोर्ग्रह उपराग उपप्लवः । 789 467उपलिङ्ग-क्ली,अरिष्ट-क्ली,उपसर्ग-पुं,उपद्रव-पुं,अजन्य-पुंक्ली,ईति-स्त्री,उत्पात-पुं 468वह्न्युत्पात-पुं,उपाहित-पुं उपलिङ्गं त्वरिष्टं स्यादुपसर्ग उपद्रवः ॥ १२५ ॥ अजन्यमीतिरुत्पातो वह्न्युत्पात उपाहितः । 799 469काल-पुं,समय-पुंक्ली,दिष्ट-पुं,अनेहस्-पुं,सर्वमूषक-पुं स्यात्कालः समयो दिष्टानेहसौ सर्वमूषकः ॥ १२६ ॥ 809 470अवसर्पिणी-स्त्री 471उत्सर्पिणी-स्त्री कालो द्विविधोऽवसर्पिण्युत्सर्पिणीविभेदतः । सागरकोटिकोटीनां विंशत्या स समाप्यते ॥ १२७ ॥ 819 472अर-पुं 473कालचक्र-क्ली अवसर्पिण्यां षडरा उत्सर्पिण्यां त एव विपरीताः । एवं द्वादशभिररैर्विवर्तते कालचक्रमिदम् ॥ १२८ ॥ 829 474एकान्तसुषमा-स्त्री 475सुषमा-स्त्री तत्रैकान्तसुषमारश्चतस्रः कोटिकोटयः । सागराणां सुषमा तु तिस्रस्तत्कोटिकोटयः ॥ १२९ ॥ 839 476सुषमदुःषमा-स्त्री 477दुःषमसुषमा-स्त्री सुषमदुःषमा ते द्वे दुःषमसुषमा पुनः । सैका सहस्रैर्वर्षाणां द्विचत्वारिंशतोनिता ॥ १३० ॥ 849 478दुःषमा-स्त्री अथ दुःषमैकविंशतिरब्दसहस्राणि तावती तु स्यात् । 859 479एकान्तदुःषमा-स्त्री एकान्तदुःषमापि ह्येतत्संख्याः परेऽपि विपरीताः ॥ १३१ ॥ प्रथमेऽरत्रये मर्त्यास्त्रिद्व्येकपल्यजीविताः । त्रिद्व्येकगव्यूत्युच्छ्रायास्त्रिद्व्येकदिनभोजनाः ॥ १३२ ॥ कल्पद्रुफलसंतुष्टाश्चतुर्थे त्वरके नराः । पूर्वकोट्यायुषः पञ्चधनुःशतसमुच्छ्रयाः ॥ १३३ ॥ पञ्चमे तु वर्षशतायुषः सप्तकरोच्छ्रयाः । षष्ठे पुनः षोडशाब्दायुषो हस्तसमुच्छ्रयाः ॥ १३४ ॥ एकान्तदुःखप्रचिता उत्सर्पिण्यामपीदृशाः । पञ्चानुपूर्व्या विज्ञेया अरेषु किल षट्स्वपि ॥ १३५ ॥ 869 480काष्ठा-स्त्री 481लव-पुं 482निमेष-पुं अष्टादश निमेषास्तु काष्ठा काष्ठाद्वयं लवः । 879 483कला-स्त्री 484लेश-पुं कला तैः पञ्चदशभिर्लेशस्तद्द्वितयेन च ॥ १३६ ॥ 889 485क्षण-पुं 486नाडिका-स्त्री,धारिका-स्त्री,घटिका-स्त्री 487मुहूर्त-पुं क्षणस्तैः पञ्चदशभिः क्षणैः षड्भिस्तु नाडिका । सा धारिका च घटिका मुहूर्तस्तद्द्वयेन च ॥ १३७ ॥ 899 488अहोरात्र-पुंक्ली 489अहन्-क्ली,दिवस-पुं,दिन-क्ली,दिव-क्ली,द्यु-पुं,वासर-पुं,घस्र-पुं 490प्रभात-क्ली,अहर्मुख-क्ली,व्युष्ट-क्ली,विभात-क्ली,प्रत्यूष-क्ली,कल्य-क्ली,प्रत्युषस्-क्ली,उषस्-क्ली,काल्य-क्ली 491मध्याह्ण-पुं,दिवामध्य-क्ली,मध्यन्दिन-क्ली त्रिंशता तैरहोरात्रस्तत्राहर्दिवसो दिनम् । दिवं द्युर्वासरो घस्रः प्रभातं स्यादहर्मुखम् ॥ १३८ ॥ व्युष्टं विभातं प्रत्यूषं कल्यप्रत्युषसी उषः । काल्यं मध्याह्णस्तु दिवामध्यं मध्यंदिनं च सः ॥ १३९ ॥ 909 492दिनावसान-क्ली,उत्सूर-पुं,विकाल-पुं,सबलि-पुं,सायम्-अ 493सन्ध्या-स्त्री,पितृसू-स्त्री 494त्रिसन्ध्य-क्ली,उपवैणव-क्ली दिनावसानमुत्सूरो विकालसबली अपि । सायं संध्या तु पितृसूस्त्रिसंध्यं तूपवैणवम् ॥ १४० ॥ 919 495श्राद्धकाल-पुं,कुतप-पुं श्राद्धकालस्तु कुतपोऽष्टमो भागो दिनस्य यः । 929 496निशा-स्त्री,निशीथिनी-स्त्री,रात्रि-स्त्री,शर्वरी-स्त्री,क्षणदा-स्त्री,क्षपा-स्त्री,त्रियामा-स्त्री,यामिनी-स्त्री,भौती-स्त्री,तमी-स्त्री,तमा-स्त्री,विभावरी-स्त्री,रजनी-स्त्री,वसति-स्त्री,श्यामा-स्त्री,वासतेयी-स्त्री,तमस्विनी-स्त्री,उषा-स्त्री,दोषा-स्त्री,इन्दुकान्ता-स्त्री 497तमिस्रा-स्त्री,दर्शयामिनी-स्त्री निशा निशीथिनी रात्रिः शर्वरी क्षणदा क्षपा ॥ १४१ ॥ त्रियामा यामिनी भौती तमी तमा विभावरी । रजनी वसतिः श्यामा वासतेयी तमस्विनी ॥ १४२ ॥ ;p{0010} उषा दोषेन्दुकान्ताथ तमिस्रा दर्शयामिनी । 9310 498ज्यौत्स्नी-स्त्री,पूर्णिमारात्रि-स्त्री 499गणरात्र-पुंक्ली,निशागण-पुं ज्यौत्स्नी तु पूर्णिमारात्रिर्गणरात्रो निशागणः ॥ १४३ ॥ 9410 500पक्षिणी-स्त्री पक्षिणी पक्षतुल्याभ्यामहोभ्यां वेष्टिता निशा । 9510 501गर्भक-क्ली,रजनीद्वन्द्व-क्ली 502प्रदोष-पुं,रजनीमुख-क्ली गर्भकं रजनीद्वन्द्वं प्रदोषो रजनीमुखम् ॥ १४४ ॥ 9610 503याम-पुं,प्रहर-पुं 504निशीथ-पुं,अर्धरात्र-पुं,महानिशा-स्त्री यामः प्रहरो निशीथस्त्वर्धरात्रो महानिशा । 9710 505उच्चन्द्र-पुं,अपररात्र-पुं 506तमिस्र-क्ली,तिमिर-क्ली,तमस्-क्ली,ध्वान्त-क्ली,भूच्छाया-स्त्री,अन्धकार-पुंक्ली,सन्तमस-क्ली,अवतमस-क्ली,अन्धतमस-क्ली उच्चन्द्रस्त्वपररात्रस्तमिस्रं तिमिरं तमः ॥ १४५ ॥ ध्वान्तं भूछायान्धकारं तमसं समवान्धतः । 9810 507विषुवद्-पुंक्ली,विषुव-क्ली तुल्यनक्तंदिने काले विषुवद्विषुवं च तत् ॥ १४६ ॥ 9910 508पक्ष-पुं 509बहुल-पुं,असितपक्ष-पुं पञ्चदशाहोरात्रः स्यात्पक्षः स बहुलोऽसितः । 10010 510तिथि-पुंस्त्री,कर्मवाटी-स्त्री 511प्रतिपद्-स्त्री,पक्षति-स्त्री तिथिः पुनः कर्मवाटी प्रतिपत्पक्षतिः समे ॥ १४७ ॥ 10110 512पञ्चदशी-स्त्रीद्वि,यज्ञकाल-पुंद्वि,पक्षान्त-पुंद्वि,पर्वन्-पुंद्वि पञ्चदश्यौ यज्ञकालौ पक्षान्तौ पर्वणी अपि । 10210 513पर्वमूल-क्ली 514भूतेष्टा-स्त्री,चतुर्दशी-स्त्री तत्पर्वमूलं भूतेष्टापञ्चदश्योर्यदन्तरम् ॥ १४८ ॥ 10310 515पर्वन्-क्ली स पर्व संधिः प्रतिपत्पञ्चदश्योर्यदन्तरम् । 10410 516पूर्णिमा-स्त्री,पौर्णमासी-स्त्री 517राका-स्त्री पूर्णिमा पौर्णमासी सा राका पूर्णे निशाकरे ॥ १४९ ॥ 10510 518अनुमति-स्त्री 519मार्गशीर्षी-स्त्री,आग्रहायणी-स्त्री कलाहीने त्वनुमतिर्मार्गशीर्ष्याग्रहायणी । 10610 520अमा-स्त्री,अमावसी-स्त्री,अमावस्या-स्त्री,दर्श-पुं,सूर्येन्दुसङ्गम-पुं,अमावास्या-स्त्री,अमावासी-स्त्री 521कुहु-स्त्री,कुहू-स्त्री अमामावस्यमावस्या दर्शसूर्येन्दुसंगमः ॥ १५० ॥ अमावास्यामावासी च सा नष्टेन्दुः कुहुः कुहूः । 10710 522सिनीवाली-स्त्री 523भूतेष्टा-स्त्री,चतुर्दशी-स्त्री दृष्टेन्दुस्तु सिनीवाली भूतेष्टा तु चतुर्दशी ॥ १५१ ॥ 10810 524मास-पुं 525वत्सरादि-पुं,मार्गशीर्ष-पुं,सह-पुं,सहस्-पुं,आग्रहायणिक-पुं 526पौष-पुं,तैष-पुं,सहस्य-पुं पक्षो मासो वत्सरादिर्मार्गशीर्षः सहः सहाः । आग्रहायणिकश्चाथ पौषस्तैषः सहस्यवत् ॥ १५२ ॥ 10910 527माघ-पुं,तपस्-पुंक्ली 528फाल्गुन-पुं,फाल्गुनिक-पुं,तपस्य-पुं माघस्तपाः फाल्गुनस्तु फाल्गुनिकस्तपस्यवत् । 11010 529चैत्र-पुं,मधु-पुं,चैत्रिक-पुं 530वैशाख-पुं,राध-पुं,माधव-पुं चैत्रो मधुश्चैत्रिकश्च वैशाखे राधमाधवौ ॥ १५३ ॥ 11110 531ज्येष्ठ-पुं,शुक्र-पुंक्ली 532आषाढ-पुं,शुचि-पुं 533श्रावण-पुं,नभस्-पुं,श्रावणिक-पुं 534नभस्य-पुं,प्रौष्ठपद-पुं,भाद्रपद-पुं,भाद्र-पुं 535आश्विन-पुं,आश्वयुज-पुं,इष-पुं 536कार्त्तिक-पुं,कार्त्तिकिक-पुं,बाहुल-पुं,ऊर्ज-पुं 537ऋतु-पुं ज्येष्ठस्तु शुक्रोऽथाषाढः शुचिः स्याच्छ्रावणो नभाः । श्रावणिकोऽथ नभस्यः प्रौष्ठभाद्रपरः पदः ॥ १५४ ॥ भाद्रश्चाप्याश्विने त्वाश्वयुजेषावथ कार्तिकः । कार्तिकिको बाहुलोर्जौ द्वौ द्वौ मार्गादिकावृतुः ॥ १५५ ॥ 11210 538हेमन्त-पुं,प्रसल-पुं,रौद्र-पुं 539शैष-पुं,शिशिर-पुं हेमन्तः प्रसलो रौद्रोऽथ शैषशिशिरौ समौ । 11310 540वसन्त-पुं,इष्य-पुं,सुरभि-पुं,पुष्पकाल-पुं,बलाङ्गक-पुं वसन्त इष्यः सुरभिः पुष्पकालो बलाङ्गकः ॥ १५६ ॥ 11410 541उष्ण-पुं,उष्णागम-पुं,ग्रीष्म-पुं,निदाघ-पुं,तपस्-पुं,ऊष्मक-पुं उष्ण उष्णागमो ग्रीष्मो निदाघस्तप ऊष्मकः । 11510 542वर्षाः-स्त्रीब,तपात्यय-पुं,प्रावृट्-स्त्री,मेघकाल-पुं,मेघागम-पुं,क्षरिन्-पुं वर्षास्तपात्ययः प्रावृण्मेघकालागमौ क्षरी ॥ १५७ ॥ 11610 543शरद्-स्त्री,घनात्यय-पुं 544अयन-क्ली शरद्घनात्ययोऽयनं शिशिराद्यैस्त्रिभिस्त्रिभिः । 11710 545वत्सर-पुं अयने द्वे गतिरुदग्दक्षिणार्कस्य वत्सरः ॥ १५८ ॥ 11810 546संवत्सर-पुं,परिवत्सर-पुं,अनुवत्सर-पुं,उद्वत्सर-पुं,वर्ष-क्ली,हायन-पुं,अब्द-क्ली,समाः-स्त्रीब,शरत्-स्त्री स संपर्यनूद्भ्यो वर्षं हायनोऽब्दं समाः शरत् । 11910 547पैत्र-क्ली 548दैवत-क्ली भवेत्पैत्रं त्वहोरात्रं मासेनाब्देन दैवतम् ॥ १५९ ॥ 12010 549युग-क्ली 550ब्राह्म-क्ली 551कल्प-पुं दैवे युगसहस्रे द्वे ब्राह्मं कल्पौ तु तौ नृणाम् । 12110 552मन्वन्तर-क्ली मन्वन्तरं तु दिव्यानां युगानामेकसप्ततिः ॥ १६० ॥ 12210 553कल्प-पुं,युगान्त-पुं,कल्पान्त-पुं,संहार-पुं,प्रलय-पुं,क्षय-पुं,संवर्त-पुं,परिवर्त-पुं,समसुप्ति-पुं,जिहानक-पुं कल्पो युगान्तः कल्पान्तः संहारः प्रलयः क्षयः । संवर्तः परिवर्तश्च समसुप्तिर्जिहानकः ॥ १६१ ॥ 12310 554तत्काल-पुं,तदात्व-क्ली 555सान्दृष्टिक-क्ली तत्कालस्तु तदात्वं स्यात्तज्जं सांदृष्टिकं फलम् । 12410 556आयति-स्त्री 557उदर्क-पुं आयतिस्तूत्तरः काल उदर्कस्तद्भवं फलम् ॥ १६२ ॥ 12510 558व्योमन्-क्ली,अन्तरिक्ष-क्ली,गगन-क्ली,घनाश्रय-पुं,विहायस्-पुं,आकाश-पुंक्ली,अनन्त-क्ली,पुष्कर-क्ली,अभ्र-क्ली,सुरपथ-पुं,अभ्रपथ-पुं,उडुपथ-पुं,मरुत्पथ-पुं,अम्बर-क्ली,ख-क्ली,द्यो-स्त्री,दिव्-स्त्री,विष्णुपद-क्ली,वियत्-क्ली,नभस्-क्ली व्योमान्तरिक्षं गगनं घनाश्रयो विहाय आकाशमनन्तपुष्करे । अभ्रं सुराभ्रोडुमरुत्पथोऽम्बरं खं द्योदिवौ विष्णुपदं वियन्नभः ॥ १६३ ॥ 12610 559नभ्राज्-पुं,तडित्वत्-पुं,मुदिर-पुं,घनाघन-पुं,अभ्र-क्ली,धूमयोनि-पुं,स्तनयित्नु-पुं,मेघ-पुं,जीमूत-पुं,पर्जन्य-पुं,बलाहक-पुं,घन-पुं,धाराधर-पुं,जलवाह-पुं,जलद-पुं,जलमुच्-पुं,जलधर-पुं नभ्राट्तडित्वान्मुदिरो घनाघनोऽभ्रं धूमयोनिस्तनयित्नुमेघाः । जीमूतपर्जन्यबलाहका घनो धाराधरो वाहदमुग्धरा जलात् ॥ १६४ ॥ 12710 560कादम्बिनी-स्त्री,मेघमाला-स्त्री 561दुर्दिन-क्ली कादम्बिनी मेघमाला दुर्दिनं मेघजं तमः । 12810 562आसार-पुं 563वातास्त-क्ली,वारिशीकर-पुं आसारो वेगवान्वर्षो वातास्तं वारिशीकरः ॥ १६५ ॥ 12910 564वृष्टि-स्त्री,वर्षण-क्ली,वर्ष-पुंक्ली 565अवग्राह-पुं,अवग्रह-पुं वृष्ट्यां वर्षणवर्षे तद्विघ्ने ग्राहग्रहाववात् । 13010 566घनोपल-पुं,करक-पुं 567काष्ठा-स्त्री,आशा-स्त्री,दिश्-स्त्री,हरित्-स्त्री,ककुभ्-स्त्री घनोपलस्तु करकः काष्ठाशा दिग्धरित्ककुप् ॥ १६६ ॥ 13110 568पूर्वा-स्त्री,प्राची-स्त्री 569दक्षिणा-स्त्री,अपाची-स्त्री 570प्रतीची-स्त्री,पश्चिमा-स्त्री,अपरा-स्त्री 571उत्तरा-स्त्री,उदीची-स्त्री 572विदिश्-स्त्री,अपदिश्-स्त्री,प्रदिश्-स्त्री पूर्वा प्राची दक्षिणापाची प्रतीची तु पश्चिमा । अपराथोत्तरोदीची विदिक्चोपदिशं प्रदिक् ॥ १६७ ॥ 13210 573दिश्य-क्ली 574अपाञ्च्-क्ली,अपाचीन-क्ली 575उदञ्च्-क्ली,उदीचीन-क्ली दिश्यं दिग्भववस्तुन्यपागपाचीनमुदगुदीचीनम् । 13310 576प्राञ्च्-क्ली,प्राचीन-क्ली 577प्रत्यञ्च्-क्ली,प्रतीचीन-क्ली प्राक्प्राचीनं च समे प्रत्यक्तु स्यात्प्रतीचीनम् ॥ १६८ ॥ ;p{0011} 13411 578ऐन्द्री-स्त्री,पूर्वा-स्त्री 579आग्नेयी-स्त्री,दक्षिणपूर्वा-स्त्री 580यामी-स्त्री,दक्षिणा-स्त्री 581नैरृती-स्त्री,दक्षिणपश्चिमा-स्त्री 582वारुणी-स्त्री,पश्चिमा-स्त्री 583वायव्या-स्त्री,उत्तरपश्चिमा-स्त्री 584कौबेरी-स्त्री,उत्तरा-स्त्री 585ऐशानी-स्त्री,उत्तरपूर्वा-स्त्री तिर्यग्दिशां तु पतय इन्द्राग्नियमर्नैरृताः । वरुणो वायुकुबेरावीशानश्च यथाक्रमम् ॥ १६९ ॥ 13511 586दिग्गज-पुं 587ऐरावत-पुं 588पुण्डरीक-पुं 589वामन-पुं 590कुमुद-पुं 591अञ्जन-पुं 592पुष्पदन्त-पुं 593सार्वभौम-पुं 594सुप्रतीक-पुं ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदोऽञ्जनः । पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः ॥ १७० ॥ 13611 595दिक्पाल-पुं 596इन्द्र-पुं,हरि-पुं,दुश्च्यवन-पुं,अच्युताग्रज-पुं,वज्रिन्-पुं,विडौजस्-पुं,मघवन्-पुं,पुरन्दर-पुं,प्राचीनबर्हिस्-पुं,पुरुहूत-पुं,वासव-पुं,सङ्क्रन्दन-पुं,आखण्डल-पुं,मेघवाहन-पुं,सुत्रामन्-पुं,वास्तोष्पति-पुं,दल्मि-पुं,शक्र-पुं,वृषन्-पुं,सुनाशीर-पुं,सहस्रनेत्र-पुं,पर्जन्य-पुं,हर्यश्व-पुं,ऋभुक्षिन्-पुं,बाहुदन्तेय-पुं,वृद्धश्रवस्-पुं,तुराषाह्-पुं,सुरर्षभ-पुं,तपस्तक्ष-पुं,जिष्णु-पुं,वरक्रतु-पुं,शतक्रतु-पुं,कौशिक-पुं,पूर्वदिक्पति-पुं,देवपति-पुं,अप्सरःपति-पुं,स्वर्गपति-पुं,शचीपति-पुं,पृतनाषाह्-पुं,उग्रधन्वन्-पुं,मरुत्वत्-पुं,मघवत्-पुं इन्द्रो हरिर्दुश्च्यवनोऽच्युताग्रजो वज्री विडौजा मघवान्पुरंदरः । प्राचीनबर्हिः पुरुहूतवासवौ संक्रन्दनाखण्डलमेघवाहनाः ॥ १७१ ॥ सुत्रामवास्तोष्पतिदल्मिशक्रा वृषा शुनासीरसहस्रनेत्रौ । पर्जन्यहर्यश्वऋभुक्षिबाहुदन्तेयवृद्धश्रवसस्तुराषाट् ॥ १७२ ॥ सुरर्षभस्तपस्तक्षो जिष्णुर्वरशतक्रतुः । कौशिकः पूर्वदिग्देवाप्सरःस्वर्गशचीपतिः ॥ १७३ ॥ पृतनाषाडुग्रधन्वा मरुत्वान्मघवास्य तु । 13711 597इन्द्रद्विष्-पुं 598पाक-पुं 599वृत्र-पुं 600पुलोमन्-पुं 601नमुचि-पुं 602बल-पुं 603जम्भ-पुं 604इन्द्रप्रिया-स्त्री,शची-स्त्री,इन्द्राणी-स्त्री,पौलोमी-स्त्री,जयवाहिनी-स्त्री द्विषः पाकोऽद्रयो वृत्रः पुलोमा नमुचिर्बलः ॥ १७४ ॥ जम्भः प्रिया शचीन्द्राणी पौलोमी जयवाहिनी । 13811 605इन्द्रतनय-पुं,जयन्त-पुं,जयदत्त-पुं,जय-पुं तनयस्तु जयन्तः स्याज्जयदत्तो जयश्च सः ॥ १७५ ॥ 13911 606इन्द्रसुता-स्त्री,जयन्ती-स्त्री,तविषी-स्त्री,ताविषी-स्त्री 607इन्द्रहय-पुं,उच्चैःश्रवस्-पुं सुता जयन्ती तविषी ताविष्युच्चैःश्रवा हयः । 14011 608इन्द्रसारथि-पुं,मातलि-पुं 609इन्द्रद्वाःस्थ-पुं,देवनन्दिन्-पुं मातलिः सारथिर्देवनन्दी द्वाःस्थो गजः पुनः ॥ १७६ ॥ 14111 610इन्द्रगज-पुं,ऐरावण-पुं,अभ्रमातङ्ग-पुं,चतुर्दन्त-पुं,अर्कसोदर-पुं,ऐरावत-पुं,हस्तिमल्ल-पुं,श्वेतगज-पुं,अभ्रमुप्रिय-पुं ऐरावणोऽभ्रमातङ्गश्चतुर्दन्तोऽर्कसोदरः । ऐरावतो हस्तिमल्लः श्वेतगजोऽभ्रमुप्रियः ॥ १७७ ॥ 14211 611इन्द्रप्रासाद-पुं,वैजयन्त-पुं 612इन्द्रध्वज-पुं,वैजयन्त-पुं 613इन्द्रपुरी-स्त्री,अमरावती-स्त्री वैजयन्तौ तु प्रासादध्वजौ पुर्यमरावती । 14311 614इन्द्रसरस्-क्ली,नन्दीसरस्-क्ली 615इन्द्रपर्षद्-स्त्री,सुधर्मन्-पुं 616इन्द्रवन-क्ली,नन्दन-क्ली सरो नन्दीसरः पर्षत्सुधर्मा नन्दनं वनम् ॥ १७८ ॥ 14411 617इन्द्रवृक्ष-पुं 618कल्प-पुं 619पारिजात-पुं 620मन्दार-पुं 621हरिचन्दन-पुं 622सन्तान-पुं 623इन्द्रधनुस्-क्ली,देवायुध-क्ली 624रोहित-क्ली वृक्षाः कल्पः पारिजातो मन्दारो हरिचन्दनः । संतानश्च धनुर्देवायुधं तदृजु रोहितम् ॥ १७९ ॥ 14511 625ऐरावत-क्ली 626वज्र-क्ली,अशनि-पुंस्त्री,ह्रादिनी-स्त्री,स्वरु-पुं,शतकोटि-पुं,पवि-पुं,शम्ब-पुं,दम्भोलि-पुं,भिदुर-क्ली,भिदु-पुं,व्याधाम-पुं,कुलिश-पुंक्ली 627वर्जार्चिस्-स्त्री,अतिभी-स्त्री 628वज्रध्वनि-पुं,स्फुर्जथु-पुं दीर्घर्ज्वैरावतं वज्रं त्वशनिर्ह्रादिनी स्वरुः । शतकोटिः पविः शम्बो दम्भोलिर्भिदुरं भिदुः ॥ १८० ॥ व्याधामः कुलिशोऽस्यार्चिरतिभीः स्फुर्जथुर्ध्वनिः । 14611 629स्वर्वैद्यौ-पुंद्वि,अश्विनीपुत्रौ-पुंद्वि,अश्विनौ-पुंद्वि,वडवासुतौ-पुंद्वि,नासिक्यौ-पुंद्वि,अर्कजौ-पुंद्वि,दस्रौ-पुंद्वि,नासत्यौ-पुंद्वि,अब्धिजौ-पुंद्वि,यमौ-पुंद्वि स्वर्वैद्यावश्विनीपुत्रावश्विनौ वडवासुतौ ॥ १८१ ॥ नासिक्यावर्कजौ दस्रौ नासत्यावब्धिजौ यमौ । 14711 630विश्वकर्मन्-पुं,त्वष्टृ-पुं,विश्वकृत्-पुं,देववर्धकि-पुं विश्वकर्मा पुनस्त्वष्टा विश्वकृद्देववर्धकिः ॥ १८२ ॥ 14811 631स्वर्वधू-स्त्री,स्वर्गिवधू-स्त्री,अप्सरस्-स्त्री,स्वर्वेश्या-स्त्री 632उर्वशी-स्त्री स्वःस्वर्गिवध्वोऽप्सरसः स्वर्वेश्या उर्वशीमुखाः । 14911 633गन्धर्व-पुं,गान्धर्व-पुं,देवगायन-पुं 634हाहा-पुं हाहादयस्तु गन्धर्वा गान्धर्वा देवगायनाः ॥ १८३ ॥ 15011 635यम-पुं,कृतान्त-पुं,पितृपति-पुं,दक्षिणाशापति-पुं,प्रेतपति-पुं,दण्डधर-पुं,अर्कसूनु-पुं,कीनाश-पुं,मृत्यु-पुं,समवर्तिन्-पुं,काल-पुं,शीर्णाङ्घ्रि-पुं,हरि-पुं,अन्तक-पुं,धर्मराज-पुं,यमराज-पुं,श्राद्धदेव-पुं,शमन-पुं,महिषध्वज-पुं,कालिन्दीसोदर-पुं 636यमवल्लभा-स्त्री,धूमोर्णा-स्त्री यमः कृतान्तः पितृदक्षिणाशाप्रेतात्पतिर्दण्डधरोऽर्कसूनुः । कीनाशमृत्यू समवर्तिकालौ शीर्णाङ्घ्रिहर्यन्तकधर्मराजाः ॥ १८४ ॥ यमराजः श्राद्धदेवः शमनो महिषध्वजः । कालिन्दीसोदरश्चापि धूमोर्णा तस्य वल्लभा ॥ १८५ ॥ 15111 637यमपुरी-स्त्री,संयमनी-स्त्री 638यमप्रतीहार-पुं,वैध्यत-पुं पुरी पुनः संयमनी प्रतीहारस्तु वैध्यतः । 15211 639यमदास-पुं 640चण्ड-पुं 641महाचण्ड-पुं 642यमलेखक-पुं,चित्रगुप्त-पुं दासौ चण्डमहाचण्डौ चित्रगुप्तश्च लेखकः ॥ १८६ ॥ 15311 643राक्षस-पुं,पुण्यजन-पुं,नृचक्षस्-पुं,यातु-पुं,आशर-पुं,कौणप-पुं,यातुधान-पुं,रात्रिञ्चर-पुं,रात्रिचर-पुं,पलाद-पुं,कीनाश-पुं,रक्षस्-पुं,निकसात्मज-पुं,क्रव्याद्-पुं,कर्बुर-पुं,नैरृत-पुं,असृक्प-पुं 644वरुण-पुं,अर्णवमन्दिर-पुं,प्रचेतस्-पुं,जलपति-पुं,यादःपति-पुं,पाशिन्-पुं,मेघनाद-पुं,जलकान्तार-पुं,परञ्जन-पुं स्याद्राक्षसः पुण्यजनो नृचक्षा यात्वाशरः कौणपयातुधानौ । रात्रिंचरो रात्रिचरः पलादः कीनाशरक्षो निकसात्मजाश्च ॥ १८७ ॥ क्रव्यात्कर्बुरनैरृताक्सृक्पो वरुणस्त्वर्णवमन्दिरः प्रचेताः । जलयादःपतिपाशिमेघनादा जलकान्तारः स्यात्परंजनश्च ॥ १८८ ॥ 15411 645श्रीद-पुं,सितोदर-पुं,कुह-पुं,ईशसख-पुं,पिशाचकिन्-पुं,इच्छावसु-पुं,त्रिशिरस्-पुं,ऐलविल-पुं,एकपिङ्ग-पुं,पौलस्त्य-पुं,वैश्रवण-पुं,रत्नकर-पुं,कुबेर-पुं,यक्ष-पुं,नृधर्मन्-पुं,धनद-पुं,नरवाहन-पुं,कैलासौकस्-पुं,यक्षेश्वर-पुं,धनेश्वर-पुं,निधीश्वर-पुं,किंपुरुषेश्वर-पुं श्रीदः सितोदरकुहेशसखाः पिशाचकीच्छावसुस्त्रिशिर ऐलबिलैकपिङ्गाः । पौलस्त्यवैश्रवणरत्नकराः कुबेरयक्षौ नृधर्मधनदौ नरवाहनश्च ॥ १८९ ॥ कैलासौका यक्षधननिधिकिंपुरुषेश्वराः । 15511 646कुबेरविमान-क्ली,पुष्पक-क्ली 647कुबेरवन-क्ली,चैत्ररथ-क्ली 648कुबेरपुरी-स्त्री,प्रभा-स्त्री,अलका-स्त्री,वस्वोकसारा-स्त्री 649कुबेरसुत-पुं,नलकूबर-पुं विमानं पुष्पकं चैत्ररथं वनं पुरी प्रभा ॥ १९० ॥ ;p{0012} अलका वस्वोकसारा सुतोऽस्य नलकूबरः । 15612 650वित्त-क्ली,रिक्थ-क्ली,स्वापतेय-क्ली,रै-पुंस्त्री,सार-क्ली,विभव-पुं,वसु-क्ली,द्युम्न-क्ली,द्रव्य-क्ली,पृक्थ-क्ली,ऋक्थ-क्ली,स्व-पुंक्ली,ऋक्ण-क्ली,द्रविण-क्ली,धन-पुंक्ली,हिरण्य-पुं,अर्थ-पुं 651निधान-क्ली,कुनाभि-पुं,शेवधि-पुं,निधि-पुं वित्तं रिक्थं स्वापतेयं राः सारं विभवो वसु ॥ १९१ ॥ द्युम्नं द्रव्यं पृक्थमृक्थं स्वमृणं द्रविणं धनम् । हिरण्यार्थौ निधानं तु कुनाभिः शेवधिर्निधिः ॥ १९२ ॥ 15712 652महापद्म-पुं 653पद्म-पुं 654शङ्ख-पुं 655मकर-पुं 656कच्छप-पुं 657मुकुन्द-पुं 658कुन्द-पुं 659नील-पुं 660चर्चस्-पुं 661निधि-पुं महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्दनीलाश्च खर्वश्च निधयो नव ॥ १९३ ॥ 15812 662यक्ष-पुं,पुण्यजन-पुं,राजन्-पुं,गुह्यक-पुं,वटवासिन्-पुं यक्षः पुण्यजनो राजा गुह्यको वटवास्यपि । 15912 663किंनर-पुं,किंपुरुष-पुं,तुरङ्गवदन-पुं,मयु-पुं किंनरस्तु किंपुरुषस्तुरंगवदनो मयुः ॥ १९४ ॥ 16012 664शम्भु-पुं,शर्व-पुं,स्थाणु-पुं,ईशान-पुं,ईश-पुं,रुद्र-पुं,उड्डीश-पुं,वामदेव-पुं,वृषाङ्क-पुं,कण्ठेकाल-पुं,शङ्कर-पुं,नीलकण्ठ-पुं,श्रीकण्ठ-पुं,उग्र-पुं,धूर्जटि-पुं,भीम-पुं,भर्ग-पुं,मृत्युञ्जय-पुं,पञ्चमुख-पुं,अष्टमूर्ति-पुं,श्मशानवेश्मन्-पुं,गिरिश-पुं,गिरीश-पुं,षण्ढ-पुं,कपर्दिन्-पुं,ईश्वर-पुं,ऊर्ध्वलिङ्ग-पुं,एकदृश्-पुं,त्रिदृश्-पुं,भालदृश्-पुं,एकपाद्-पुं,मृड-पुं,अट्टहासिन्-पुं,घनवाहन-पुं,अहिर्बुध्न-पुं,विरूपाक्ष-पुं,विषान्तक-पुं,महाव्रतिन्-पुं,वह्निरेतस्-पुं,हिरण्यरेतस्-पुं,शिव-पुं,अस्थिधन्वन्-पुं,पुरुषास्थिमालिन्-पुं,व्योमकेश-पुं,शिपिविष्ट-पुं,भैरव-पुं,दिग्वासस्-पुं,कृत्तिवासस्-पुं,भव-पुं,नीललोहित-पुं,सर्वज्ञ-पुं,नाट्यप्रिय-पुं,खण्डपर्शु-पुं,महादेव-पुं,महानट-पुं,महेश्वर-पुं,हर-पुं,पशुपति-पुं,प्रमथपति-पुं,उमापति-पुं,पिङ्गजट-पुं,पिङ्गेक्षण-पुं,पिनाकभृत्-पुं,शूलभृत्-पुं,खट्वाङ्गभृत्-पुं,गङ्गाभृत्-पुं,अहिभृत्-पुं,इन्दुभृत्-पुं,कपालभृत्-पुं,गजासुहृद्-पुं,पूषासुहृद्-पुं,अनङ्गासुहृद्-पुं,कालासुहृद्-पुं,अन्धकासुहृद्-पुं,मखासुहृद्-पुं शंभुः शर्वः स्थाणुरीशान ईशो रुद्रोड्डीशौ वामदेवो वृषाङ्कः । कण्ठेकालः शंकरो नीलकण्ठः श्रीकण्ठोग्रौ धूर्जटिर्भीमभर्गौ ॥ १९५ ॥ मृत्युंजयः पञ्चमुखोऽष्टमूर्तिः श्मशानवेश्मा गिरिशो गिरीशः । षण्ढः कपर्दीश्वर ऊर्ध्वलिङ्ग एकत्रिदृग्भालदृगेकपादः ॥ १९६ ॥ मृडोऽट्टहासी घनवाहनोऽहिर्बुध्नो विरूपाक्षविषान्तकौ च । महाव्रती वह्निहिरण्यरेताः शिवोऽस्थिधन्वा पुरुषास्थिमाली ॥ १९७ ॥ स्याव्द्योमकेशः शिपिविष्टभैरवौ दिक्कृत्तिवासा भवनीललोहितौ । सर्वज्ञनाट्यप्रियखण्डपर्शवो महापरा देवनटेश्वरा हरः ॥ १९८ ॥ पशुप्रमथभूतोमापतिः पिङ्गजटेक्षणः । पिनाकशूलखट्वाङ्गगङ्गाहीन्दुकपालभृत् ॥ १९९ ॥ गजपूषपुरानङ्गकालान्धकमखासुहृत् । 16112 665शिवकपर्द-पुं,जटाजूट-पुं 666शिवखट्वाङ्ग-पुं,सुखंसुण-पुं कपर्दोऽस्य जटाजूटः खट्वाङ्गस्तु सुखंसुणः ॥ २०० ॥ 16212 667शिवधनुस्-क्ली,पिनाक-क्ली,आजगव-क्ली,अजकाव-क्ली पिनाकं स्यादाजगवमजकावं च तद्धनुः । 16312 668शिवमातरः-स्त्रीब 669प्रमथ-पुं,पार्षद-पुं,गण-पुं ब्राह्म्याद्या मातरः सप्त प्रमथाः पार्षदा गणाः ॥ २०१ ॥ 16412 670ऐश्वर्य-क्ली 671लघिमन्-स्त्री 672वशिता-स्त्री 673ईशित्व-क्ली 674प्राकाम्य-क्ली 675महिमन्-स्त्री 676अणिमन्-स्त्री 677यत्रकामावसायित्व-क्ली 678प्राप्ति-स्त्री लघिमा वशितेशित्वं प्राकाम्यं महिमाणिमा । यत्र कामावसायित्वं प्राप्तिरैश्वर्यमष्टधा ॥ २०२ ॥ 16512 679गौरी-स्त्री,काली-स्त्री,पार्वती-स्त्री,मातृमातृ-स्त्री,अपर्ण-स्त्री,रुद्राणी-स्त्री,अम्बिका-स्त्री,त्र्यम्बका-स्त्री,उमा-स्त्री,दुर्गा-स्त्री,चण्डी-स्त्री,सिंहयाना-स्त्री,मृडानी-स्त्री,कात्यायनी-स्त्री,दक्षजा-स्त्री,आर्या-स्त्री,कुमारी-स्त्री,सती-स्त्री,शिवा-स्त्री,महादेवी-स्त्री,शर्वाणी-स्त्री,सर्वमङ्गला-स्त्री,भवानी-स्त्री,कृष्णस्वसृ-स्त्री,मैनाकस्वसृ-स्त्री,मेनाजा-स्त्री,अद्रिजा-स्त्री,ईश्वरा-स्त्री,निशुम्भमथनी-स्त्री,शुम्भमथनी-स्त्री,महिषमथनी-स्त्री,भूतनायिका-स्त्री गौरी काली पार्वती मातृमातापर्णा रुद्राण्यम्बिका त्र्यम्बकोमा । दुर्गा चण्डी सिंहयाना मृडानीकात्यायन्यौ दक्षजार्या कुमारी ॥ २०३ ॥ सती शिवा महादेवी शर्वाणी सर्वमङ्गला । भवानी कृष्णमैनाकस्वसा मेनाद्रिजेश्वरा ॥ २०४ ॥ निशुम्भशुम्भमहिषमर्दिनी भूतनायिका । 16612 680अम्बिकासिंह-पुं,मनस्ताल-पुं 681अम्बिकासखी-स्त्री 682विजया-स्त्री 683जया-स्त्री तस्याः सिंहो मनस्तालः सख्यौ तु विजया जया ॥ २०५ ॥ 16712 684चामुण्डा-स्त्री,चर्चिका-स्त्री,चर्ममुण्डा-स्त्री,मार्जारकर्णिका-स्त्री,कर्णमोटी-स्त्री,महागन्धा-स्त्री,भैरवी-स्त्री,कपालिनी-स्त्री चामुण्डा चर्चिका चर्ममुण्डा मार्जारकर्णिका । कर्णमोटी महागन्धा भैरवी च कपालिनी ॥ २०६ ॥ 16812 685हेरम्ब-पुं,गणेश-पुं,विघ्नेश-पुं,पर्शुपाणि-पुं,विनायक-पुं,द्वैमातुर-पुं,गजास्य-पुं,एकदन्त-पुं,लम्बोदर-पुं,आखुग-पुं हेरम्बो गणविघ्नेशः पर्शुपाणिर्विनायकः । द्वैमातुरो गजास्यैकदन्तौ लम्बोदराखुगौ ॥ २०७ ॥ 16912 686स्कन्द-पुं,स्वामिन्-पुं,महासेन-पुं,सेनानी-पुं,शिखिवाहन-पुं,षाण्मातुर-पुं,ब्रह्मचारिन्-पुं,गङ्गासुत-पुं,उमासुत-पुं,कृत्तिकासुत-पुं,द्वादशाक्ष-पुं,महातेजस्-पुं,कुमार-पुं,षण्मुख-पुं,गुह-पुं,विशाख-पुं,शक्तिभृत्-पुं,क्रौञ्चारि-पुं,तारकारि-पुं,शरभू-पुं,अग्निभू-पुं स्कन्दः स्वामी महासेनः सेनानीः शिखिवाहनः । षाण्मातुरो ब्रह्मचारी गङ्गोमाकृत्तिकासुतः ॥ २०८ ॥ ;p{0013} द्वादशाक्षो महातेजाः कुमारः षण्मुखो गुहः । विशाखः शक्तिभृत्क्रौञ्चतारकारिः शराग्निभूः ॥ २०९ ॥ 17013 687गण-पुं 688भृङ्गिन्-पुं,भृङ्गिरिटि-पुं,भृङ्गिरीटि-पुं,नाडिविग्रह-पुं,अस्थिविग्रह-पुं भृङ्गी भृङ्गिरिटिर्भृङ्गिरीटिर्नाड्यस्थिविग्रहः । 17113 689कुष्माण्डक-पुं,केलिकिल-पुं 690नन्दीश-पुं,तण्डु-पुं,नन्दिन्-पुं कुष्माण्डके केलिकिलो नन्दीशे तण्डुनन्दिनौ ॥ २१० ॥ 17213 691द्रुहिण-पुं,विरिञ्चि-पुं,द्रुघण-पुं,विरिञ्च-पुं,परमेष्ठिन्-पुं,अज-पुं,अष्टश्रवण-पुं,स्वयम्भू-पुं,कमन-पुं,कवि-पुं,सात्त्विक-पुं,वेदगर्भ-पुं,स्थविर-पुं,शतानन्द-पुं,पितामह-पुं,क-पुं,धातृ-पुं,विधातृ-पुं,विधि-पुं,वेधस्-पुं,ध्रुव-पुं,पुराणग-पुं,हंसग-पुं,विश्वरेतस्-पुं,प्रजापति-पुं,ब्रह्मन्-पुं,चतुर्मुख-पुं,भवान्तकृत्-पुं,जगत्कर्तृ-पुं,सरोरुहासन-पुं,शम्भु-पुं,शतधृति-पुं,स्रष्टृ-पुं,सुरज्येष्ठ-पुं,विरिञ्चन-पुं,हिरण्यगर्भ-पुं,लोकेश-पुं,नाभिभू-पुं,पद्मभू-पुं,आत्मभू-पुं द्रुहिणो विरिञ्चिर्द्रुघणो विरिञ्चः परमेष्ठ्यजोऽष्टश्रवणः स्वयंभूः । कमनः कविः सात्त्विकवेदगर्भौ स्थविरः शतानन्दपितामहौ कः ॥ २११ ॥ धाता विधाता विधिवेधसौ ध्रुवः पुराणगो हंसगविश्वरेतसौ । प्रजापतिर्ब्रह्मचतुर्मुखौ भवान्तकृज्जगत्कर्तृसरोरुहासनौ ॥ २१२ ॥ शंभुः शतधृतिः स्रष्टा सुरज्येष्ठो विरिञ्चनः । हिरण्यगर्भो लोकेशो नाभिपद्मात्मभूरपि ॥ २१३ ॥ 17313 692विष्णु-पुं,जिष्णु-पुं,जनार्दन-पुं,हरिकेश-पुं,हृषीकेश-पुं,अच्युत-पुं,केशव-पुं,दाशार्ह-पुं,पुरुषोत्तम-पुं,अब्धिशयन-पुं,उपेन्द्र-पुं,अज-पुं,इन्द्रानुज-पुं,विष्वक्सेन-पुं,नरायण-पुं,जलशय-पुं,नारायण-पुं,श्रीपति-पुं,दैत्यारि-पुं,पुराणपुरुष-पुं,यज्ञपुरुष-पुं,तार्क्ष्यध्वज-पुं,अधोक्षज-पुं,गोविन्द-पुं,षड्बिन्दु-पुं,मुकुन्द-पुं,कृष्ण-पुं,वैकुण्ठ-पुं,पद्मेशय-पुं,पद्मनाभ-पुं,वृषाकपि-पुं,माधव-पुं,वासुदेव-पुं,विश्वम्भर-पुं,श्रीधर-पुं,विश्वरूप-पुं,दामोदर-पुं,शौरि-पुं,सनातन-पुं,विधु-पुं,पीताम्बर-पुं,मार्ज-पुं,जीन-पुं,कुमोदक-पुं,त्रिविक्रम-पुं,जह्नु-पुं,चतुर्भुज-पुं,पुनर्वसु-पुं,शतावर्त-पुं,गदाग्रज-पुं,स्वभू-पुं,मुञ्जकेशिन्-पुं,वनमालिन्-पुं,पुण्डरीकाक्ष-पुं,बभ्रु-पुं,शशबिन्दु-पुं,पृश्निशृङ्ग-पुं,धरणीधर-पुं,पाण्डवायन-पुं,सुवर्णबिन्दु-पुं,श्रीवत्स-पुं,देवकीसूनु-पुं,गोपेन्द्र-पुं,विष्टरश्रवस्-पुं,सोमसिन्धु-पुं,जगन्नाथ-पुं,गोवर्धनधर-पुं,यदुनाथ-पुं,गदाभृत्-पुं,शार्ङ्गभृत्-पुं,चक्रभृत्-पुं,श्रीवत्सभृत्-पुं,शङ्खभृत्-पुं विष्णुर्जिष्णुजनार्दनौ हरिहृषीकेशाच्युताः केशवो दाशार्हः पुरुषोत्तमोऽब्धिशयनोपेन्द्रावजेन्द्रानुजौ । विष्वक्सेननरायणौ जलशयो नारायणः श्रीपति- र्दैत्यारिश्च पुराणयज्ञपुरुषस्तार्क्ष्यध्वजोऽधोक्षजः ॥ २१४ ॥ गोविन्दषड्बिन्दुमुकुन्दकृष्णा वैकुण्ठपद्मेशयपद्मनाभाः । वृषाकपिर्माधववासुदेवौ विश्वंभरः श्रीधरविश्वरूपौ ॥ २१५ ॥ दामोदरः शौरिसनातनौ विधुः पीताम्बरो मार्जजिनौ कुमोदकः । त्रिविक्रमो जह्नुचतुर्भुजौ पुनर्वसुः शतावर्तगदाग्रजौ स्वभूः ॥ २१६ ॥ मुञ्जकेशिवनमालिपुण्डरीकाक्षवभ्रुशशबिन्दुवेधसः । पृश्निशृङ्गधरणीधरात्मभूः पाण्डवायनसुवर्णबिन्दवः ॥ २१७ ॥ श्रीवत्सो देवकीसूनुर्गोपेन्द्रो विष्टरश्रवाः । सोमसिन्धुर्जगन्नाथो गोवर्धनधरोऽपि च ॥ २१८ ॥ यदुनाथो गदाशार्ङ्गचक्रश्रीवत्सशङ्खभृत् । 17413 693विष्णुवध्य-पुं 694मधु-पुं 695धेनुक-पुं 696चाणूर-पुं 697पूतना-स्त्री 698यमल-पुं 699अर्जुन-पुं 700कालनेमि-पुं 701हयग्रीव-पुं 702शकट-पुं 703अरिष्ट-पुं 704कैटभ-पुं 705कंस-पुं 706केशिन्-पुं 707मुर-पुं 708साल्व-पुं 709मैन्द-पुं 710द्विविद-पुं 711राहु-पुं 712हिरण्यकशिपु-पुं 713बाण-पुं 714कालिय-पुं 715नरक-पुं 716बलि-पुं 717शिशुपाल-पुं 718विष्णुवाहन-क्ली,वैनतेय-पुं मधुधेनुकचाणूरपूतनायमलार्जुनाः ॥ २१९ ॥ कालनेमिहयग्रीवशकटारिष्टकैटभाः । कंसः केशिमुरौ साल्वमैन्दद्विविदराहवः ॥ २२० ॥ हिरण्यकशिपुर्वाणः कालियो नरको बलिः । शिशुपालश्चास्य वध्या वैनतेयस्तु वाहनम् ॥ २२१ ॥ 17513 719विष्णुशङ्ख-पुं,पाञ्चजन्य-पुं 720विष्ण्वङ्क-पुं,श्रीवत्स-पुं 721विष्ण्वसि-पुं,नन्दक-पुं शङ्खोऽस्य पाञ्चजन्योऽङ्कः श्रीवत्सोऽसिस्तु नन्दकः । 17613 722विष्णुगदा-स्त्री,कौमोदकी-स्त्री 723विष्णुचाप-क्ली,शार्ङ्ग-क्ली 724विष्णुचक्र-क्ली,सुदर्शन-क्ली गदा कौमोदकी चापं शार्ङ्गं चक्रं सुदर्शनः ॥ २२२ ॥ 17713 725विष्णुमणि-पुं 726स्यमन्तक-पुं 727कौस्तुभ-पुं मणिः स्यमन्तको हस्ते भुजमध्ये तु कौस्तुभः । 17813 728वसुदेव-पुं,भूकश्यप-पुं,दुन्दु-पुं,आनकदुन्दुभि-पुं वसुदेवो भूकश्यपो दुन्दुरानकदुन्दुभिः ॥ २२३ ॥ 17913 729राम-पुं,हलिन्-पुं,मुसलिन्-पुं,सात्त्वत-पुं,कामपाल-पुं,सङ्कर्षण-पुं,प्रियमधु-पुं,बलि-पुं,रौहिणेय-पुं,रुक्मिभिद्-पुं,प्रलम्बभिद्-पुं,यमुनाभिद्-पुं,अनन्त-पुं,ताललक्ष्मन्-पुं,एककुण्डल-पुं,सितासित-पुं,रेवतीश-पुं,बलदेव-पुं,बलभद्र-पुं,नीलवस्त्र-पुं,अच्युताग्रज-पुं रामो हली मुसलिसात्त्वतकामपालाः संकर्षणः प्रियमधुर्बलरौहिणेयौ । रुक्मिप्रलम्बयमुनाभिदनन्तताललक्ष्मैककुण्डलसितासितरेवतीशाः ॥ २२४ ॥ ;p{0014} बलदेवो बलभद्रो नीलवस्त्रोऽच्युताग्रजः । 18014 730बलभद्रमुसल-क्ली,सौनन्द-क्ली 731बलभद्रहल-क्ली,संवर्तक-क्ली मुसलं त्वस्य सौनन्दं हलं संवर्तकाह्वयम् ॥ २२५ ॥ 18114 732लक्ष्मी-स्त्री,पद्मा-स्त्री,रमा-स्त्री,ई-स्त्री,आ-स्त्री,मा-स्त्री,ता-स्त्री,सा-स्त्री,श्री-स्त्री,कमला-स्त्री,इन्दिरा-स्त्री,हरिप्रिया-स्त्री,पद्मवासा-स्त्री,क्षीरोदतनया-स्त्री लक्ष्मीः पद्मा रमा या मा ता सा श्रीः कमलेन्दिरा । हरिप्रिया पद्मवासा क्षीरोदतनयापि च ॥ २२६ ॥ 18214 733मदन-पुं,जराभीरु-पुं,अनङ्ग-पुं,मन्मथ-पुं,कमन-पुं,कलाकेलि-पुं,अनन्यज-पुं,अङ्गज-पुं,मधुदीप-पुं,मार-पुं,मधुसारथि-पुं,स्मर-पुं,विषमायुध-पुं,दर्पक-पुं,काम-पुं,हृच्छय-पुं,प्रद्युम्न-पुं,श्रीनन्दन-पुं,कन्दर्प-पुं,पुष्पकेतन-पुं,पुष्पेषु-पुं,कुसुमबाण-पुं,पुष्पचाप-पुं,कुसुमधन्वन्-पुं,पुष्पास्त्र-पुं,कुसुमायुध-पुं,मीनकेतन-पुं,मकरकेतन-पुं,मीनध्वज-पुं,मकरध्वज-पुं,झषकेतन-पुं,झषध्वज-पुं,पञ्चबाण-पुं,विषमेषु-पुं,मनोयोनि-पुं,चेतोभव-पुं,शृङ्गारयोनि-पुं,शृङ्गारजन्मन्-पुं,सङ्कल्पयोनि-पुं,स्मृतिभू-पुं,आत्मयोनि-पुं,आत्मभू-पुं,मधुसुहृद्-पुं,चैत्रसख-पुं 734कामारि-पुं 735शम्बर-पुं 736शूर्पक-पुं 737कामकेतन-क्ली 738मीन-पुं 739मकर-पुं 740कामप्रिया-स्त्री,रति-स्त्री 741मधु-पुं,कामसुहृद्-पुं मदनो जराभीररुनङ्गमन्मथौ कमनः कलाकेलिरनन्यजोऽङ्गजः । मधुदीपमारौ मधुसारथिः स्मरो विषमायुधो दर्पककामहृच्छयाः ॥ २२७ ॥ प्रद्युम्नः श्रीनन्दनश्च कंदर्पः पुष्पकेतनः । पुष्पाण्यस्येषुचापास्त्राण्यरी शंवरशूर्पको ॥ २२८ ॥ केतनं मीनमकरौ बाणाः पञ्च रतिः प्रिया । मनःशृङ्गारसंकल्पात्मानो योनिः सुहृन्मधुः ॥ २२९ ॥ 18314 742कामसुत-पुं,अनिरुद्ध-पुं,ऋष्याङ्क-पुं,उषेश-पुं,ब्रह्मसू-पुं सुतोऽनिरुद्धो ऋष्याङ्क उषेशो ब्रह्मसूश्च सः । 18414 743गरुड-पुं,शाल्मलिन्-पुं,अरुणावरज-पुं,विष्णुवाहन-पुं,सौपर्णेय-पुं,वैनतेय-पुं,सुपर्ण-पुं,सर्पाराति-पुं,वज्रिजित्-पुं,वज्रतुण्ड-पुं,पक्षिस्वामिन्-पुं,काश्यपि-पुं,स्वर्णकाय-पुं,तार्क्ष्य-पुं,कामायुस्-पुं,गरुत्मत्-पुं,सुधाहृत्-पुं गरुडः शाल्मल्यरुणावरजो विष्णुवाहनः ॥ २३० ॥ सौपर्णेयो वैनतेयः सुपर्णसर्पारातिर्वज्रजिद्वज्रतुण्डः । पक्षिस्वामी काश्यपिः स्वर्णकायस्तार्क्ष्यः कामायुर्गरुत्मान्सुधाहृत् ॥ २३१ ॥ 18514 744बुद्ध-पुं,सुगत-पुं,धर्मधातु-पुं,त्रिकालविद्-पुं,जिन-पुं,बोधिसत्त्व-पुं,महाबोधि-पुं,आर्य-पुं,शास्तृ-पुं,तथागत-पुं,पञ्चज्ञान-पुं,षडभिज्ञ-पुं,दशार्ह-पुं,दशभूमिग-पुं,चतुस्त्रिंशज्जातकज्ञ-पुं,दशपारमिताधर-पुं,द्वादशाक्ष-पुं,दशबल-पुं,त्रिकाय-पुं,श्रीघन-पुं,अद्वय-पुं,समन्तभद्र-पुं,सङ्गुप्त-पुं,दयाकूर्च-पुं,विनायक-पुं,मारजित्-पुं,लोकजित्-पुं,खजित्-पुं,धर्मराज-पुं,विज्ञानमातृक-पुं,महामैत्र-पुं,मुनीन्द्र-पुं 745बुद्ध-पुं 746विपश्यिन्-पुं 747शिखिन्-पुं 748विश्वभू-पुं 749क्रकुच्छन्द-पुं 750काञ्चन-पुं 751काश्यप-पुं 752शाक्यसिंह-पुं,अर्कबान्धव-पुं,राहुलसू-पुं,सर्वार्थसिद्ध-पुं,गोतमान्वय-पुं,मायासुत-पुं,शुद्धोदनसुत-पुं,देवदत्ताप्रज-पुं बुद्धस्तु सुगतो धर्मधातुस्त्रिकालविज्जिनः । बोधिसत्त्वो महाबोधिरार्यः शास्ता तथागतः ॥ २३२ ॥ पञ्चज्ञानो षडभिज्ञो दशार्हो दशभूमिगः । चतुस्त्रिंशज्जातकज्ञो दशपारमिताधरः ॥ २३३ ॥ द्वादशाक्षौ दशबलस्त्रिकायः श्रीघनाद्वयौ । समन्तभद्रः संगुप्तो दयाकूर्चो विनायकः ॥ २३४ ॥ मारलोकखजिद्धर्मराजो विज्ञानमातृकः । महामैत्रो मुनीन्द्रश्च बुद्धाः स्युः सप्त ते त्वमी ॥ २३५ ॥ विपश्यी शिखी विश्वभूः क्रकुच्छन्दश्च काञ्चनः । काश्यपश्च सप्तमस्तु शाक्यसिंहोऽर्कबान्धवः ॥ २३६ ॥ तथा राहुलसूः सर्वार्थसिद्धो गौतमान्वयः । मायाशुद्धोदनसुतो देवदत्ताप्रजश्च सः ॥ २३७ ॥ 18614 753असुर-पुं,दितिज-पुं,दनुज-पुं,पातालौकस्-पुं,सुरारि-पुं,पूर्वदेव-पुं,शुक्रशिष्य-पुं असुरा दितिदनुजाः पातालौकःसुरारयः । पूर्वदेवाः शुक्रशिष्या विद्यादेव्यस्तु षोडश ॥ २३८ ॥ 18714 754विद्यादेवी-स्त्री 755रोहिणी-स्त्री 756प्रज्ञप्ति-स्त्री 757वज्रशृङ्खला-स्त्री 758कुलिशाङ्कुशा-स्त्री 759चक्रेश्वरी-स्त्री 760नरदत्ता-स्त्री 761काली-स्त्री 762महाकाली-स्त्री 763गौरी-स्त्री 764गान्धारी-स्त्री 765सर्वास्त्रमहाज्वाला-स्त्री 766मानवी-स्त्री 767वैराट्या-स्त्री 768अच्छुप्ता-स्त्री 769मानसी-स्त्री 770महामानसिका-स्त्री रोहिणी प्रज्ञप्तिर्वज्रशृङ्खला कुलिशाङ्कुशा । चक्रेश्वरी नरदत्ता काल्यथासौ महापरा ॥ २३९ ॥ गौरी गान्धारी सर्वास्त्रमहाज्वाला च मानवी । वैरोट्याछुप्ता मानसी महामानसिकेति ताः ॥ २४० ॥ 18814 771वाच्-स्त्री,ब्राह्मी-स्त्री,भारती-स्त्री,गो-स्त्री,गिर्-स्त्री,वाणी-स्त्री,भाषा-स्त्री,सरस्वती-स्त्री,श्रुतदेवी-स्त्री 772वचन-क्ली,व्याहार-पुं,भाषित-क्ली,वचस्-क्ली वाग्ब्राह्मी भारती गौर्गीर्वाणी भाषा सरस्वती । श्रुतदेवी वचनं तु व्याहारो भाषितं वचः ॥ २४१ ॥ 18914 773वाक्य-क्ली 774पद-क्ली सविशेषणमाख्यातं वाक्यं स्याद्यन्तकं पदम् । 19014 775राद्धान्त-पुं,सिद्धान्त-पुं,कृतान्त-पुं,आप्तोक्ति-स्त्री,समय-पुं,आगम-पुं राद्धसिद्धकृतेभ्योऽन्त आप्तोप्तिः समयागमौ ॥ २४२ ॥ 19114 776आचाराङ्ग-क्ली 777सूत्रकृत-क्ली 778स्थानाङ्ग-क्ली 779समवायाङ्ग-क्ली 780भगवत्यङ्ग-क्ली 781ज्ञाताधर्मकथा-स्त्री 782उपासकदशाः-स्त्रीब 783अन्तकृद्दशाः-स्त्रीब 784अनुत्तरोपपातिकदशाः-स्त्रीब 785प्रश्नव्याकरण-क्ली 786विपाकश्रुत-क्ली 787दृष्टिवाद-क्ली 788गणिपिटक-क्ली,द्वादशाङ्गी-स्त्री आचाराङ्गं सूत्रकृतं स्थानाङ्गं समवाययुक् । पञ्चमं भगवत्यङ्गं ज्ञातधर्मकथापि च ॥ २४३ ॥ उपासकान्तकृदनुत्तरोपपातिकाद्दशाः । प्रश्नव्याकरणं चैव विपाकश्रुतमेव च ॥ २४४ ॥ इत्येकादश सोपाङ्गान्यङ्गानि द्वादशं पुनः । दृष्टिवादो द्वादशाङ्गी स्याद्गणिपिटकाह्वया ॥ २४५ ॥ 19214 789परिकर्मन्-क्ली 790सूत्र-क्ली 791पूर्वानुयोग-पुं 792पूर्वगत-पुं 793चूलिकाः-स्त्रीब परिकर्मसूत्रपूर्वानुयोगपूर्वगतचूलिकाः पञ्च । स्युर्दृष्टिवादभेदाः पूर्वाणि चतुर्दशापि पूर्वगते ॥ २४६ ॥ 19314 794उत्पाद-क्ली 795अग्रायणीय-क्ली 796वीर्यप्रवाद-क्ली 797अस्तिप्रवाद-क्ली 798ज्ञानप्रवाद-क्ली 799सत्यप्रवाद-क्ली 800आत्मप्रवाद-क्ली 801कर्मप्रवाद-क्ली 802प्रत्याख्यान-क्ली 803विद्याप्रवाद-क्ली 804कल्याण-क्ली 805प्राणावाय-क्ली 806क्रियाविशाल-क्ली 807लोकबिन्दुसार-क्ली उत्पादपूर्वमग्रायणीयमथ वीर्यतः प्रवादं स्यात् । अस्तेर्ज्ञानात्सत्यात्तदात्मनः कर्मणश्च परम् ॥ २४७ ॥ ;p{0015} प्रत्याख्यानं विद्याप्रवादकल्याणनामधेये च । प्राणावायं च क्रियाविशालमथ लोकबिन्दुसारमिति ॥ २४८ ॥ 19415 808स्वाध्याय-पुं,श्रुति-स्त्री,आम्नाय-पुं,छन्दस्-क्ली,वेद-पुं 809त्रयी-स्त्री 810ऋग्वेद-पुं 811यजुर्वेद-पुं 812सामवेद-पुं 813अथर्वन्-पुं स्वाध्यायः श्रुतिराम्नायश्छन्दो वेदस्त्रयी पुनः । ऋग्यजुःसामवेदाः स्युरथर्वा तु तदुद्धृतिः ॥ २४९ ॥ 19515 814वेदान्त-पुं,उपनिषद्-स्त्री 815ओङ्कार-पुं,प्रणव-पुं वेदान्तः स्यादुपनिषदोङ्कारप्रणवौ समौ । 19615 816वेदाङ्ग-क्ली,षडङ्गी-स्त्री 817शिक्षा-स्त्री 818कल्प-पुं 819व्याकरण-क्ली 820छन्दस्-क्ली 821ज्योतिस्-क्ली 822निरुक्त-क्ली 823धर्मशास्त्र-क्ली,स्मृति-स्त्री,धर्मसंहिता-स्त्री शिक्षा कल्पो व्याकरणं छन्दो ज्योतिर्निरुक्तयः ॥ २५० ॥ षडङ्गानि धर्मशास्त्रं स्यात्स्मृतिर्धर्मसंहिता । 19715 824आन्वीक्षिकी-स्त्री,तर्कविद्या-स्त्री 825मीमांसा-स्त्री,विचारणा-स्त्री आन्वीक्षिकी तर्कविद्या मीमांसा तु विचारणा ॥ २५१ ॥ 19815 826पुराण-क्ली 827सर्ग-पुं 828प्रतिसर्ग-पुं 829वंश-पुं 830मन्वन्तर-क्ली 831वंशानुवंशचरित-क्ली सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशो मन्वन्तराणि च । वंशानुवंशचरितं पुराणं पञ्चलक्षणम् ॥ २५२ ॥ 19915 832विद्या-स्त्री षडङ्गा वेदाश्चत्वारो मीमांसान्वीक्षिकी तथा । धर्मशास्त्रं पुराणं च विद्या एताश्चतुर्दश ॥ २५३ ॥ 20015 833सूत्र-क्ली 834भाष्य-क्ली सूत्रं सूचनकृद्भाष्यं सूत्रोक्तार्थप्रपञ्चकम् । 20115 835प्रस्ताव-पुं,प्रकरण-क्ली 836निरुक्त-क्ली,पदभञ्जन-क्ली प्रस्तावस्तु प्रकरणं निरुक्तं पदभञ्जनम् ॥ २५४ ॥ 20215 837आह्निक-क्ली 838अधिकरण-क्ली अवान्तरप्रकरणविश्रामे शीघ्रपाठतः । आह्निकमधिकरणं त्वेकन्यायोपपादनम् ॥ २५५ ॥ 20315 839वार्त्तिक-क्ली उक्तानुक्तदुरुक्तार्थचिन्ताकारि तु वार्तिकम् । 20415 840टीका-स्त्री 841पञ्जिका-स्त्री टीका निरन्तरव्याख्या पञ्जिका पदभञ्जिका ॥ २५६ ॥ 20515 842निबन्ध-पुं,वृत्ति-स्त्री 843सङ्ग्रह-पुं,समाहृति-स्त्री निबन्धवृत्ती अन्वर्थे संग्रहस्तु समाहृतिः । 20615 844परिशिष्ट-क्ली 845पद्धति-स्त्री परिशिष्टपद्धत्यादीन्पथानेन समुन्नयेत् ॥ २५७ ॥ 20715 846कारिका-स्त्री कारिका तु स्वल्पवृत्तौ बहोरर्थस्य सूचनी । 20815 847कलन्दिका-स्त्री,सर्वविद्या-स्त्री 848निघण्टु-पुं,नामसङ्ग्रह-पुं कलन्दिका सर्वविद्या निघण्टुर्नामसंग्रहः ॥ २५८ ॥ 20915 849इतिहास-पुं,पुरावृत्त-क्ली 850प्रवह्लिका-स्त्री,प्रहेलिका-स्त्री इतिहासः पुरावृत्तं प्रवह्लिका प्रहेलिका । 21015 851जनश्रुति-स्त्री,किंवदन्ती-स्त्री 852ऐतिह्य-क्ली जनश्रुतिः किंवदन्ती वार्तैतिह्यं पुरातनी ॥ २५९ ॥ 21115 853वार्त्ता-स्त्री,प्रवृत्ति-स्त्री,वृत्तान्त-पुं,उदन्त-पुं 854आह्वय-पुं,अभिधा-स्त्री,गोत्र-क्ली,संज्ञा-स्त्री,नामधेय-क्ली,आख्या-स्त्री,आह्वा-स्त्री,अभिख्या-स्त्री,नामन्-पुंक्ली वार्ता प्रवृत्तिर्वृत्तान्त उदन्तोऽथाह्वयोऽभिधा । गोत्रसंज्ञानामधेयाख्याह्वाभिख्याश्च नाम च ॥ २६० ॥ 21215 855सम्बोधन-क्ली,आमन्त्रण-क्ली 856आह्वान-क्ली,अभिमन्त्रण-क्ली,आकारण-क्ली,हव-पुं,हूति-स्त्री 857संहूति-स्त्री संबोधनमामन्त्रणमाह्वानं त्वभिमन्त्रणम् । आकारणं हवो हूतिः संहूतिर्बहुभिः कृता ॥ २६१ ॥ 21315 858उदाहार-पुं,उपोद्घात-पुं,उपन्यास-पुं,वाङ्मुख-क्ली उदाहार उपोद्धात उपन्यासश्च वाङ्मुखम् । 21415 859व्यवहार-पुं,विवाद-पुं 860शपथ-पुं,शपन-क्ली,शप-पुं व्यवहारो विवादः स्याच्छपथः शपनं शपः ॥ २६२ ॥ 21515 861उत्तर-क्ली,प्रतिवचस्-क्ली 862प्रश्न-पुं,पृच्छा-स्त्री,अनुयोजन-क्ली,कथंकथिकता-स्त्री 863देवप्रश्न-पुं,उपश्रुति-स्त्री उत्तरं तु प्रतिवचः प्रश्नः प्रच्छानुयोजनम् । कथंकथिकता चाथ देवप्रश्न उपश्रुतिः ॥ २६३ ॥ 21615 864चटु-क्ली,चाटु-क्ली,प्रियप्राय-क्ली 865सूनृत-क्ली,प्रियसत्य-क्ली चटु चाटु प्रियप्रायं प्रियसत्यं तु सूनृतम् । 21715 866सत्य-क्ली,सम्यञ्च्-क्ली,समीचीन-क्ली,अमृत-क्ली,तथ्य-क्ली,यथातथ-क्ली,यथास्थित-क्ली,सद्भूत-क्ली 867अलीक-क्ली,वितथ-क्ली,अनृत-क्ली सत्यं सम्यक्समीचीनमृतं तथ्यं यथातथम् ॥ २६४ ॥ यथास्थितं च सद्भूतेऽलीके तु वितथानृते । 21815 868क्लिष्ट-क्ली,सङ्कुल-क्ली,परस्पराहत-क्ली अथ क्लिष्टं संकुलं च परस्परपराहतम् ॥ २६५ ॥ 21915 869सान्त्व-क्ली,सुमधुर-क्ली 870ग्राम्य-क्ली,अश्लील-क्ली 871म्लिष्ट-क्ली,अस्फुट-क्ली सान्त्वं सुमधुरं ग्राम्यमश्लीलं म्लिष्टमस्फुटम् । 22015 872लुप्तवर्णपद-क्ली,ग्रस्त-क्ली 873अवाच्य-क्ली,अनक्षर-क्ली लुप्तवर्णपदं ग्रस्तमवाच्यं स्यादनक्षरम् ॥ २६६ ॥ 22115 874अम्बूकृत-क्ली,सथूत्कार-क्ली 875निरस्त-क्ली अम्बूकृतं सथूत्कारं निरस्तं त्वरयोदितम् । 22215 876आम्रेडित-क्ली,द्विरिरुक्त-क्ली,त्रिरुक्त-क्ली 877अबद्ध-क्ली,निरर्थक-क्ली आम्रेडितं द्विस्त्रिरुक्तमबद्धं तु निरर्थकम् ॥ २६७ ॥ 22315 878पृष्ठमांसादन-क्ली पृष्ठमांसादनं तद्यत्परोक्षे दोषकीर्तनम् । 22415 879मिथ्याभियोग-पुं,अभ्याख्यान-क्ली 880सङ्गत-क्ली,हृदयङ्गम-क्ली मिथ्याभियोगोऽभ्याख्यानं सगतं हृदयंगमम् ॥ २६८ ॥ 22515 881परुष-क्ली,निष्ठुर-क्ली,रूक्ष-क्ली,विक्रुष्ट-क्ली 882घोषणा-स्त्री,उच्चैर्घुष्ट-क्ली 883वर्णना-स्त्री,ईडा-स्त्री,स्तव-पुं,स्तोत्र-क्ली,स्तुति-स्त्री,नुति-स्त्री,श्लाघा-स्त्री,प्रशंसा-स्त्री,अर्थवाद-पुं 884विकत्थन-क्ली परुषं निष्ठुरं रूक्षं विक्रुष्टमथ घोषणा । उच्चैर्घुष्टं वर्णनेडा स्तवः स्तोत्रं स्तुतिर्नुतिः ॥ २६९ ॥ श्लाघा प्रशंसार्थवादः सा तु मिथ्या विकत्थनम् । 22615 885जनप्रवाद-पुं,कौलीन-क्ली,विगान-क्ली,वचनीयता-स्त्री जनप्रवादः कौलीनं विगानं वचनीयता ॥ २७० ॥ 22715 886अवर्ण-पुं,उपक्रोश-पुं,निर्वाद-पुं,परिवाद-पुं,अपवाद-पुं,गर्हणा-स्त्री,धिक्क्रिया-स्त्री,निन्दा-स्त्री,कुत्सा-स्त्री,क्षेप-पुं,जुगुप्सन-क्ली स्यादवर्ण उपक्रोशे वादो निःपर्यपात्परः । गर्हणा धिक्क्रिया निन्दा कुत्सा क्षेपो जुगुप्सनम् ॥ २७१ ॥ 22815 887आक्रोश-पुं,अभीषङ्ग-पुं,आक्षेप-पुं,शाप-पुं 888क्षारणा-स्त्री आक्रोशाभीषङ्गाक्षेपाः शाप स क्षारणा रते । 22915 889विरुद्धशंसन-क्ली,गालि-स्त्री 890आशिस्-स्त्री,मङ्गलशंसन-क्ली विरुद्धशंसनं गालिराशीर्मङ्गलशंसनम् ॥ २७२ ॥ 23015 891श्लोक-पुं,कीर्ति-स्त्री,यशस्-क्ली,अभिख्या-स्त्री,समाज्ञा-स्त्री 892रुशती-स्त्री 893कल्या-स्त्री 894चर्चरी-स्त्री,चर्भटी-स्त्री श्लोकः कीर्तिर्यशोऽभिख्या समाज्ञा रुशती पुनः । अशुभा वाक्शुभा कल्या चर्चरी चर्भटी समे ॥ २७३ ॥ 23115 895परिभाषण-क्ली यः सनिन्द उपालम्भस्तत्र स्यात्परिभाषणम् । 23215 896आपृच्छा-स्त्री,आलाप-पुं,सम्भाष-पुं 897अनुलाप-पुं आपृच्छाऽऽलाप संभाषोनुलापः स्यान्मुहुर्वचः ॥ २७४ ॥ 23315 898अनर्थक-क्ली,प्रलाप-पुं 899विलाप-पुं,परिदेवन-क्ली अनर्थकं तु प्रलापो विलापः परिदेवनम् । 23415 900उल्लाप-पुं,काकुवाच्-स्त्री 901अन्योन्योक्ति-स्त्री,संलाप-पुं,सङ्कथा-स्त्री उल्लापः काकुवागन्योन्योक्तिः संलापसंकथे ॥ २७५ ॥ 23515 902विप्रलाप-पुं,विरुद्धोक्ति-स्त्री 903अपलाप-पुं,निह्नव-पुं विप्रलापो विरुद्धोक्तिरपलापस्तु निह्नवः । 23615 904सुप्रलाप-क्ली,सुवचन-क्ली 905सन्देशवाच्-स्त्री,वाचिक-क्ली सुप्रलापः सुवचनं संदेशवाक्तु वाचिकम् ॥ २७६ ॥ 23715 906आज्ञा-स्त्री,शिष्टि-स्त्री,निर्देश-पुं,आदेश-पुं,निदेश-पुं,नियोग-पुं,शासन-क्ली,अववाद-पुं 907प्रतिशासन-क्ली आज्ञा शिष्टिर्निराङ्निभ्यो देशो नियोगशासने । अववादोऽप्यथाहूय प्रेषणं प्रतिशासनम् ॥ २७७ ॥ ;p{0016} 23816 908संविद्-स्त्री,सन्धा-स्त्री,आस्था-स्त्री,अभ्युपाय-पुं,संश्रव-पुं,प्रतिश्रव-पुं,आश्रव-पुं,अङ्गीकार-पुं,अभ्युपगम-पुं,प्रतिज्ञा-स्त्री,आगू-स्त्री,सङ्गर-पुं संवित्संधाऽऽस्थाऽभ्युपायः संप्रत्याङ्भ्यः परः श्रवः । अङ्गीकारोऽभ्युपगमः प्रतिज्ञागूश्च संगरः ॥ २७८ ॥ 23916 909नाट्य-क्ली,तौर्यत्रिक-क्ली गीतनृत्तवाद्यत्रयं नाट्यं तौर्यत्रिकं च तत् । 24016 910सङ्गीत-क्ली 911नाट्यधर्मिका-स्त्री संगीतं प्रेक्षणार्थेऽस्मिञ्शास्त्रोक्ते नाट्यधर्मिका ॥ २७९ ॥ 24116 912गीत-क्ली,गान-क्ली,गेय-क्ली,गीति-स्त्री,गान्धर्व-क्ली 913नर्तन-क्ली,नटन-क्ली,नृत्य-क्ली,नृत्त-क्ली,लास्य-क्ली,नाट्य-क्ली,ताण्डव-क्ली गीतं गानं गेयं गीतिर्गान्धर्वमथ नर्तनम् । नटनं नृत्यं नृत्तं च लास्यं नाट्यं च ताण्डवम् ॥ २८० ॥ 24216 914हल्लीसक-क्ली मण्डलेन तु यन्नृत्यं स्त्रीणां हल्लीसकं तु तत् । 24316 915उच्चताल-क्ली 916वीरजयन्तिका-स्त्री पानगोष्ठ्यामुच्चतालं रणे वीरजयन्तिका ॥ २८१ ॥ 24416 917रङ्ग-पुं 918पूर्वरङ्ग-पुं,उपक्रम-पुं स्थानं नाट्यस्य रङ्गः स्यात्पूर्वरङ्ग उपक्रमः । 24516 919अङ्गहार-पुं,अङ्गविक्षेप-पुं 920व्यञ्जक-पुं,अभिनय-पुं अङ्गहारोऽङ्गविक्षेपो व्यञ्जकोऽभिनयः समौ ॥ २८२ ॥ 24616 921आहार्य-पुं 922वाचिक-पुं 923आङ्गिक-पुं 924सात्त्विक-पुं स चतुर्विध आहार्यो रचितो भूषणादिना । वचसा वाचिकोऽङ्गेनाङ्गिकः सत्त्वेन सात्त्विकः ॥ २८३ ॥ 24716 925अभिनेयप्रबन्ध-पुं 926नाटक-क्ली 927प्रकरण-क्ली 928भाण-पुं 929प्रहसन-क्ली 930डिम-पुं 931व्यायोग-पुं 932समवकार-पुं 933वीथी-स्त्री 934अङ्क-पुं 935ईहामृग-पुं 936भाषा-स्त्री 937संस्कृत-क्ली 938प्राकृत-क्ली 939मागधी-स्त्री 940शौरसेनी-स्त्री 941पैशाची-स्त्री 942अपभ्रंश-पुं स्यान्नाटकं प्रकरणं भाणः प्रहसनं डिमः । व्यायोगः समवकारो विथ्यङ्केहामृगा इति ॥ २८४ ॥ अभिनेयप्रकाराः स्युर्भाषाः षट्संस्कृतादिकाः । 24816 943वृत्ति-स्त्री 944भारती-स्त्री 945सात्त्वती-स्त्री 946कैशिकी-स्त्री 947आरभटी-स्त्री भारती सात्त्वती कैशिक्यारभट्यौ च वृत्तयः ॥ २८५ ॥ 24916 948वाद्य-क्ली,वादित्र-क्ली,आतोद्य-क्ली,तूर्य-क्ली,तूर-क्ली,स्मरध्वज-पुं वाद्यं वादित्रमातोद्यं तूर्यं तूरं स्मरध्वजः । 25016 949तत-क्ली 950घन-क्ली ततं वीणाप्रभृतिकं तालप्रभृतिकं घनम् ॥ २८६ ॥ 25116 951शुषिर-क्ली 952आनद्ध-क्ली वंशादिकं तु शुषिरमानद्धं मुरजादिकम् । 25216 953वीणा-स्त्री,घोषवती-स्त्री,विपञ्ची-स्त्री,कण्ठकूणिका-स्त्री,वल्लकी-स्त्री 954परिवादिनी-स्त्री वीणा पुनर्घोषवती विपञ्ची कण्ठकूणिका ॥ २८७ ॥ वल्लकी साथ तन्त्रीभिः सप्तभिः परिवादिनी । 25316 955शिववीणा-स्त्री,अनालम्बी-स्त्री 956सरस्वतीवीणा-स्त्री,कच्छपी-स्त्री शिवस्य वीणाऽनालम्बी सरस्वत्यास्तु कच्छपी ॥ २८८ ॥ 25416 957नारदवीणा-स्त्री,महती-स्त्री 958गणवीणा-स्त्री,प्रभावती-स्त्री नारदस्य तु महती गणानां तु प्रभावती । 25516 959विश्वावसुवीणा-स्त्री,बृहती-स्त्री 960तुम्बुरुवीणा-स्त्री,कलावती-स्त्री विश्वावसोस्तु बृहती तुम्बुरोस्तु कलावती ॥ २८९ ॥ 25616 961चाण्डालवीणा-स्त्री,कण्डोलवीणा-स्त्री,चाण्डालिका-स्त्री चाण्डालानां तु कण्डोलवीणा चाण्डालिका च सा । 25716 962वीणाकाय-पुं,कोलम्बक-पुं 963वीणानिबन्धन-क्ली,उपनाह-पुं कायः कोलम्बकस्तस्या उपनाहो निबन्धनम् ॥ २९० ॥ 25816 964वीणादण्ड-पुं,प्रवाल-पुं 965ककुभ-पुं,प्रसेवक-पुं दण्डः पुनः प्रवालः स्यात्ककुभस्तु प्रसेवकः । 25916 966कलिका-स्त्री,कूणिका-स्त्री मूले वंशशलाका स्यात्कलिका कूणिकापि च ॥ २९१ ॥ 26016 967ताल-पुं 968लय-पुं कालस्य क्रियया मानं तालः साम्यं पुनर्लयः । 26116 969द्रुत-क्ली,ओघ-क्ली 970विलम्बित-क्ली,तत्त्व-क्ली 971मध्य-क्ली,घन-क्ली द्रुतं विलम्बितं मध्यमोघस्तत्त्वं घनं क्रमात् ॥ २९२ ॥ 26216 972मृदङ्ग-पुं,मुरज-पुं 973अङ्किन्-पुं,आलिङ्गिन्-पुं,ऊर्ध्वक-पुं मृदङ्गो मुरजः सोङ्क्यालिङ्ग्यूर्ध्वक इति त्रिधा । 26316 974यशःपटह-पुं,ढक्का-स्त्री 975भेरी-स्त्री,दुन्दुभि-पुं,आनक-पुं,पटह-पुं 976शारिका-स्त्री,कोण-पुं स्याद्यशःपटहो ढक्का भेरी दुन्दुभिरानकः ॥ २९३ ॥ पटहोऽथ शारिका स्यात्कोणो वीणादिवादनम् । 26416 977रस-पुं 978शृङ्गार-पुंक्ली 979हास्य-पुं 980करुणा-स्त्री 981रौद्र-पुं 982वीर-पुं 983भयानक-पुं 984बीभत्स-पुं 985अद्भुत-पुं 986शान्त-पुं शृङ्गारहास्यकरुणारौद्रवीरभयानकाः ॥ २९४ ॥ बीभत्साद्भुतशान्ताश्च रसा भावाः पुनस्त्रिधा । 26516 987भाव-पुं 988स्थायिभाव-पुं 989सात्त्विकभाव-पुं 990सञ्चारिभाव-पुं 991स्थायिकारण-क्ली 992रति-स्त्री,राग-पुं,अनुराग-पुं,अनुरति-स्त्री 993हास-पुं,हसन-क्ली,हस-पुं,घर्घर-पुं,हासिका-स्त्री,हास्य-क्ली 994स्मित-क्ली,वक्रोष्ठिका-स्त्री 995हसित-क्ली स्थायिसात्त्विकसंचारिप्रभेदैः स्याद्रतिः पुनः ॥ २९५ ॥ रागोऽनुरागोऽनुरतिर्हासस्तु हसनं हसः । घर्घरो हासिका हास्यं तत्रादृष्टरदे स्मितम् ॥ २९६ ॥ वक्रोष्ठिकाथ हसितं किंचिद्दृष्टरदाङ्कुरे । 26616 996विहसित-क्ली 997अट्टहास-पुं किंचिच्छ्रुते विहसितमट्टहासो महीयसि ॥ २९७ ॥ 26716 998अतिहास-पुं 999अपहास-पुं अतिहासस्त्वनुस्यूतेऽपहासोऽकारणात्कृते । 26816 1000आच्छुरितक-क्ली 1001हसन-क्ली सोत्प्रासे त्वाच्छुरितकं हसनं स्फुरदोष्टके ॥ २९८ ॥ 26916 1002शोक-पुं,शुच्-स्त्री,शोचन-क्ली,खेद-पुं 1003क्रोध-पुं,मन्यु-पुं,क्रुधा-स्त्री,रुषा-स्त्री,क्रुध्-स्त्री,कोप-पुं,प्रतिघ-पुं,रोष-पुं,रुष्-स्त्री 1004उत्साह-पुं,प्रगल्भता-स्त्री,अभियोग-पुं,उद्यम-पुं,प्रौढि-स्त्री,उद्योग-पुं,कियदेतिका-स्त्री,अध्यवसाय-पुं,ऊर्ज-पुं 1005वीर्य-क्ली शोकः शुक्शोचनं खेदः क्रोधो मन्युः क्रुधा रुषा । क्रुत्कोपः प्रतिघो रोषो रुट् चोत्साहः प्रगल्भता ॥ २९९ ॥ अभियोगोद्यमौ प्रौढिरुद्योगः कियदेतिका । अध्यवसाय ऊर्जोथ वीर्यं सोऽतिशयान्वितः ॥ ३०० ॥ 27016 1006भय-क्ली,भी-स्त्री,भीति-स्त्री,आतङ्क-पुं,आशङ्का-स्त्री,साध्वस-क्ली,दर-पुंक्ली,भिया-स्त्री 1007अहिभय-क्ली भयं भीर्भीतिरातङ्क आशङ्का साध्वसं दरः । भिया च तच्चाहिभयं भूपतीनां स्वपक्षजम् ॥ ३०१ ॥ 27116 1008अदृष्टभय-क्ली 1009दृष्टभय-क्ली अदृष्टं वह्नितोयादेर्दृष्टं स्वपरचक्रजम् । 27216 1010भयङ्कर-क्ली,प्रतिभय-क्ली,भीम-क्ली,भीष्म-क्ली,भयानक-क्ली,भीषण-क्ली,भैरव-क्ली,घोर-क्ली,दारुण-क्ली,भयावह-क्ली भयंकरं प्रतिभयं भीमं भीष्मं भयानकम् ॥ ३०२ ॥ भीषणं भैरवं घोरं दारुणं च भयावहम् । 27316 1011जुगुप्सा-स्त्री,घृणा-स्त्री 1012विस्मय-पुं,चित्र-क्ली,अद्भुत-क्ली,चोद्य-क्ली,आश्चर्य-क्ली 1013शम-पुं,शान्ति-स्त्री,शमथ-क्ली,उपशम-क्ली,तृष्णाक्षय-पुं जुगुप्सा तु घृणाथ स्याद्विस्मयश्चित्रमद्भुतम् ॥ ३०३ ॥ चोद्याश्चर्ये शमः शान्तिः शमथोपशमावपि । तृष्णाक्षयः स्थायिनोऽमी रसानां कारणं क्रमात् ॥ ३०४ ॥ 27416 1014स्तम्भ-पुं,जाड्य-क्ली 1015स्वेद-पुं,घर्म-पुं,निदाघ-पुं 1016पुलक-पुं,रोमाञ्च-पुं,कण्टक-पुं,रोमविकार-पुं,रोमहर्षण-क्ली,रोमोद्गम-पुं,उद्घुषण-पुं,उल्लुकसन-क्ली स्तम्भो जाड्यं स्वेदो घर्मनिदाघौ पुलकः पुनः । रोमाञ्चः कण्टको रोमविकारो रोमहर्षणम् ॥ ३०५ ॥ रोमोद्गम उद्धुषणमुल्लुकसनमित्यपि । 27516 1017कल्लत्व-क्ली 1018स्वरकम्प-पुं,वेपथु-पुं स्वरभेदस्तु कल्लत्वं स्वरे कम्पस्तु वेपथुः ॥ ३०६ ॥ 27616 1019वैवर्ण्य-क्ली,कालिका-स्त्री 1020अश्रु-क्ली,बाष्प-पुं,नेत्राम्बु-क्ली,रोदन-क्ली,अस्र-क्ली,अस्रु-क्ली 1021प्रलय-पुं,अचेष्टता-स्त्री वैवर्ण्यं कालिकाथाश्रु बाष्पो नेत्राम्बु रोदनम् । अस्रमस्रु प्रलयस्त्वचेष्टतेत्यष्ट सात्त्विकाः ॥ ३०७ ॥ 27716 1022धृति-स्त्री,सन्तोष-पुं,स्वास्थ्य-क्ली 1023आध्यान-क्ली,स्मरण-क्ली,स्मृति-स्त्री धृतिः संतोषः स्वास्थ्यं स्यादाध्यानं स्मरणं स्मृतिः । 27816 1024मति-स्त्री,मनीषा-स्त्री,बुद्धि-स्त्री,धी-स्त्री,धिषणा-स्त्री,ज्ञप्ति-स्त्री,चेतना-स्त्री,प्रतिभा-स्त्री,प्रतिपद्-स्त्री,प्रज्ञा-स्त्री,प्रेक्षा-स्त्री,चित्-स्त्री,उपलब्धि-स्त्री,संवित्ति-स्त्री,शेमुषी-स्त्री,दृष्टि-स्त्री 1025मेधा-स्त्री मतिर्मनीषा बुद्धिर्धीर्धिषणाज्ञप्तिचेतनाः ॥ ३०८ ॥ प्रतिभाप्रतिपत्प्रज्ञाप्रेक्षाचिदुपलब्धयः । संवित्तिः शेमुषी दृष्टिः सा मेधा धारणक्षमा ॥ ३०९ ॥ 27916 1026पण्डा-स्त्री 1027ज्ञान-क्ली,मोक्ष-पुं 1028विज्ञान-क्ली पण्डा तत्त्वानुगा मोक्षे ज्ञानं विज्ञानमन्यतः । 28016 1029शुश्रूषा-स्त्री,श्रवण-क्ली,ग्रहण-क्ली,धारण-क्ली,ऊह-पुं,अपोह-पुं,अर्थविज्ञान-क्ली,तत्त्वज्ञान-क्ली,धीगुण-पुं शुश्रूषा श्रवणं चैव ग्रहणं धारणं तथा ॥ ३१० ॥ ;p{0017} ऊहापोहोऽर्थविज्ञानं तत्त्वज्ञानं च धीगुणाः । 28117 1030व्रीडा-स्त्री,लज्जा-स्त्री,मन्दाक्ष-क्ली,ह्री-स्त्री,त्रपा-स्त्री 1031अपत्रपा-स्त्री व्रीडा लज्जा मन्दाक्षं ह्रीस्त्रपा सापत्रपान्यतः ॥ ३११ ॥ 28217 1032जाड्य-क्ली,मौर्ख्य-क्ली 1033विषाद-पुं,अवसाद-पुं,साद-पुं,विषण्णता-स्त्री जाड्यं मौर्ख्यं विषादोऽवसादः सादो विषण्णता । 28317 1034मद-पुं 1035व्याधि-स्त्री,आधि-पुं,रुजाकर-पुं मदो मुन्मोहसंभेदो व्याधिस्त्वाधी रुजाकरः ॥ ३१२ ॥ 28417 1036निद्रा-स्त्री,प्रमीला-स्त्री,शयन-क्ली,संवेश-पुं,स्वाप-पुं,संलय-पुं,नन्दीमुखी-स्त्री,श्वासहेति-स्त्री,तन्द्रा-स्त्री 1037सुप्त-क्ली निद्रा प्रमीला शयनं संवेशस्वापसंलयाः । नन्दीमुखी श्वासहेतिस्तन्द्रा सुप्तं तु साधिका ॥ ३१३ ॥ 28517 1038औत्सुक्य-क्ली,रणरणक-पुं,उत्कण्ठा-स्त्री,आयल्लक-क्ली,अरति-स्त्री,हृल्लेख-पुं,उत्कलिका-स्त्री 1039अवहित्था-स्त्री,आकारगोपन-क्ली औत्सुक्यं रणरणकोत्कण्ठे आयल्लकारती । हृल्लेखोत्कलिके चाथावहित्थाकारगोपनम् ॥ ३१४ ॥ 28617 1040शङ्का-स्त्री 1041चापल-क्ली,अनवस्थिति-स्त्री शङ्कानिष्ठोत्प्रेक्षणं स्याच्चापलं त्वनवस्थितिः । 28717 1042आलस्य-क्ली,तन्द्रा-स्त्री,कौसीद्य-क्ली 1043हर्ष-पुं,चित्तप्रसन्नता-स्त्री,ह्लाद-पुं,प्रमोद-पुं,प्रमद-पुं,मुद्-स्त्री,प्रीति-स्त्री,आमोद-पुं,सम्मद-पुं,आनन्द-पुं,आनन्दथु-पुं 1044गर्व-पुं,अहङ्कार-पुं,अवलिप्तता-स्त्री,दर्प-पुं,अभिमान-पुं,ममता-स्त्री,मान-पुंक्ली,चित्तोन्नति-स्त्री,स्मय-पुं आलस्यं तन्द्रा कौसीद्यं हर्षश्चित्तप्रसन्नता ॥ ३१५ ॥ ह्लादः प्रमोदः प्रमदो मुत्प्रीत्यामोदसंमदाः । आनन्दानन्दथू गर्वस्त्वहंकारोऽवलिप्तता ॥ ३१६ ॥ दर्पोऽभिमानो ममता मानश्चित्तोन्नतिः स्मयः । 28817 1045अहमहमिका-स्त्री 1046अहोपुरुषिका-स्त्री 1047अहंपूर्विका-स्त्री 1048उग्रत्व-क्ली,चण्डता-स्त्री सा मिथोऽहमहमिका या तु संभावनात्मनि ॥ ३१७ ॥ दर्पात्साहोपुरुषिका स्यादहंपूर्विका पुनः । अहं पूर्वमहं पूर्वमित्युग्रत्वं तु चण्डता ॥ ३१८ ॥ 28917 1049प्रबोध-पुं,विनिद्रत्व-क्ली 1050ग्लानि-स्त्री,बलहीनता-स्त्री प्रबोधस्तु विनिद्रत्वं ग्लानिस्तु बलदीनता । 29017 1051दैन्य-क्ली,कार्पण्य-क्ली 1052श्रम-पुं,क्लम-पुं,क्लेश-पुं,परिश्रम-पुं,प्रयास-पुं,आयास-पुं,व्यायाम-पुं 1053उन्माद-पुं,चित्तविप्लव-पुं दैन्यं कार्पण्यं श्रमस्तु क्लमः क्लेशः परिश्रमः ॥ ३१९ ॥ प्रयासायासव्यायामा उन्मादश्चित्तविप्लवः । 29117 1054मोह-पुं,मौढ्य-क्ली 1055चिन्ता-स्त्री,ध्यान-क्ली 1056अमर्ष-पुं 1057त्रास-पुं मोहो मौढ्यं चिन्ता ध्यानममर्षः क्रोधसंभवः ॥ ३२० ॥ गुणो जिगीषोत्साहवांस्त्रासस्त्वाकस्मिकं भयम् । 29217 1058अपस्मार-पुं,आवेश-पुं 1059निर्वेद-पुं,स्वावमानन-क्ली अपस्मारः स्यादावेशो निर्वेदः स्वावमाननम् ॥ ३२१ ॥ 29317 1060आवेग-पुं,त्वरि-स्त्री,तूर्णि-स्त्री,संवेग-पुं,सम्भ्रम-पुं,त्वरा-स्त्री आवेगस्तु त्वरिस्तूर्णिः संवेगः संभ्रमस्त्वरा । 29417 1061वितर्क-पुं,उन्नयन-क्ली,परामर्श-पुं,विमर्शन-क्ली,अध्याहार-पुं,तर्क-पुं,ऊह-पुं 1062असूया-स्त्री वितर्कः स्यादुन्नयनं परामर्शो विमर्शनम् ॥ ३२२ ॥ अध्याहारस्तर्क ऊहोऽसूयान्यगुणदूषणम् । 29517 1063मृति-स्त्री,संस्था-स्त्री,मृत्यु-पुंस्त्री,काल-पुं,परलोकगम-पुं,अत्यय-पुं,पञ्चत्व-क्ली,निधन-पुंक्ली,नाश-पुं,दीर्घनिद्रा-स्त्री,निमीलन-क्ली,दिष्टान्त-पुं,अस्त-क्ली,कालधर्म-पुं,अवसान-पुं मृतिः संस्था मृत्युकालौ परलोकगमोऽत्ययः ॥ ३२३ ॥ पञ्चत्वं निधनं नाशो दीर्घनिद्रा निमीलनम् । दिष्टान्तोऽस्तं कालधर्मोऽवसानं सा तु सर्वगा ॥ ३२४ ॥ 29617 1064मरक-पुं,मारि-स्त्री 1065विभाव-पुं 1066अनुभाव-पुं 1067व्यभिचारिभाव-पुं मरको मारिस्त्रयस्त्रिंशदमी स्युर्व्यभिचारिणः । स्युः कारणानि कार्याणि सहचारीणि यानि च ॥ ३२५ ॥ रत्यादेः स्थायिनो लोके तानि चेन्नाट्यकाव्ययोः । विभावा अनुभावाश्च व्यभिचारिण एव च ॥ ३२६ ॥ व्यक्तः स तैर्विभावाद्यैः स्थायी भावो भवेद्रसः । 29717 1068पात्र-क्ली 1069भूमिका-स्त्री पात्राणि नाट्येऽधिकृतास्तत्तद्वेषस्तु भूमिका ॥ ३२७ ॥ 29817 1070शैलूष-पुं,भरत-पुं,सर्वकेशिन्-पुं,भरतपुत्रक-पुं,धात्रीपुत्र-पुं,रङ्गाजीव-पुं,जायाजीव-पुं,रङ्गावतारक-पुं,नट-पुं,कृशाश्विन्-पुं,शैलालिन्-पुं 1071चारण-पुं,कुशीलव-पुं शैलूषो भरतः सर्वकेशी भरतपुत्रकः । धात्रीपुत्रो रङ्गाजायाजीवो रङ्गावतारकः ॥ ३२८ ॥ नटः कृशाश्वी शैलाली चारणस्तु कुशीलवः । 29917 1072भ्रकुंस-पुं,भ्रुकुंस-पुं,भ्रूकुंस-पुं,भृकुंस-पुं भ्रभ्रुभ्रूभृपरः कुंसो नटः स्त्रीवेषधारकः ॥ ३२९ ॥ 30017 1073वेश्याचार्य-पुं,पीठमर्द-पुं 1074सूत्रधार-पुं,सूचक-पुं वेश्याचार्यः पीठमर्दः सूत्रधारस्तु सूचकः । 30117 1075नन्दिन्-पुं,नान्दीपाठक-पुं 1076पार्श्वस्थ-पुं,पारिपार्श्विक-पुं नन्दी तु पाठको नान्द्याः पार्श्वस्थः पारिपार्श्विकः ॥ ३३० ॥ 30217 1077वासन्तिक-पुं,केलिकिल-पुं,वैहासिक-पुं,विदूषक-पुं,प्रहासिन्-पुं,प्रीतिद-पुं 1078षिड्ग-पुं,पल्लवक-पुं,विट-पुं वासन्तिकः केलिकिलो वैहासिको विदूषकः । प्रहासी प्रीतिदश्चाथ षिड्गः पल्लवको विटः ॥ ३३१ ॥ 30317 1079आवुक-पुं,पितृ-पुं 1080आवुत्त-पुं,भावुक-पुं,भगिनीपति-पुं पिता त्वावुक आवुत्तभावुकौ भगिनीपतौ । 30417 1081भाव-पुं,विद्वस्-पुं 1082युवराज-पुं,कुमार-पुं,भर्तृदारक-पुं भावो विद्वान्युवराजः कुमारो भर्तृदारकः ॥ ३३२ ॥ 30517 1083बाला-स्त्री,वासू-स्त्री 1084मार्ष-पुं,आर्य-पुं 1085देव-पुं,भट्टारक-पुं,नृप-पुं बाला वासूर्मार्ष आर्यो देवो भट्टारको नृपः । 30617 1086राष्ट्रिय-पुं,नृपतिश्याल-पुं 1087दुहितृ-पुं,भर्तृदारिका-पुं राष्ट्रियो नृपतेः श्यालो दुहिता भर्तृदारिका ॥ ३३३ ॥ 30717 1088देवी-स्त्री,कृताभिषेका-स्त्री 1089भट्टिनी-स्त्री,अकृताभिषेका-स्त्री 1090गणिका-स्त्री,अज्जुका-स्त्री देवी कृताभिषेकान्या भट्टिनी गणिकाज्जुका । 30817 1091नीचाहूति-स्त्री,हण्डे-स्त्री 1092चेटीहूति-स्त्री,हञ्जे-स्त्री 1093सखीहूति-स्त्री,हला-स्त्री नीचाचेटीसखीहूतौ हण्डेहञ्जेहलाः क्रमात् ॥ ३३४ ॥ 30917 1094अब्रह्मण्य-क्ली,अवध्योक्ति-स्त्री 1095आत्तिका-स्त्री,ज्यायसीस्वसृ-स्त्री अब्रह्मण्यमवध्योक्तौ ज्यायसी तु स्वसात्तिका । 31017 1096भर्तृ-पुं,आर्यपुत्र-पुं 1097मातृ-स्त्री,अम्बा-स्त्री 1098भदन्त-पुं,सौगत-पुं भर्तार्यपुत्रो माताम्बा भदन्ताः सौगतादयः ॥ ३३५ ॥ 31117 1099तत्रभवत्-पुं,अत्रभवत्-पुं,भगवत्-पुं पूज्ये तत्रभवानत्रभवांश्च भगवानपि । 31217 1100पादाः-पुंब 1101भट्टारक-पुं 1102देव-पुं पादा भट्टारको देवः प्रयोज्याः पूज्यनामतः ॥ ३३६ ॥ ;c{इत्याचार्यहेमचन्द्रविराचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां देवकाण्डो द्वितीयः ॥ २ ॥} ;k{मर्त्यकाण्डः} 31317 1103मर्त्य-पुं,पञ्चजन-पुं,भूस्पृश्-पुं,पुरुष-पुं,पूरुष-पुं,नर-पुं,मनुष्य-पुं,मानुष-पुं,नृ-पुं,विष्-पुं,मनुज-पुं,मानव-पुं,पुंस्-पुं मर्त्यः पञ्चजनो भूस्पृक्पुरुषः पूरुषो नरः । मनुष्यो मानुषो ना विट् मनुजो मानवः पुमान् ॥ ३३७ ॥ 31417 1104बाल-पुं,पाक-पुं,शिशु-पुं,डिम्भ-पुं,पोत-पुं,शाव-पुं,स्तनन्धय-पुं,पृथुक-पुं,अर्भ-पुं,उत्तानशय-पुं,क्षीरकण्ठ-पुं,कुमारक-पुं बालः पाकः शिशुर्डिम्भः पोतः शावः स्तनंधयः । पृथुकार्भोत्तानशयाः क्षीरकण्ठः कुमारकः ॥ ३३८ ॥ 31517 1105शिशुत्व-क्ली,शैशव-क्ली,बाल्य-क्ली 1106वयःस्थ-पुं,तरुण-पुं,युवन्-पुं शिशुत्वं शैशवं बाल्यं वयस्थस्तरुणो युवा । 31617 1107तारुण्य-क्ली,यौवन-क्ली 1108वृद्ध-पुं,प्रवयस्-पुं,स्थविर-पुं,जरन्-पुं,जरिन्-पुं,जीर्ण-पुं,यातयाम-पुं,जीन-पुं 1109विस्रसा-स्त्री,जरा-स्त्री तारुण्यं यौवनं वृद्धः प्रवयाः स्थविरो जरन् ॥ ३३९ ॥ जरी जीर्णो यातयामो जीनोऽथ विस्रसा जरा । 31717 1110वार्धक-क्ली,स्थाविर-क्ली 1111ज्यायस्-पुं,वर्षीयस्-पुं,दशमिन्-पुं वार्धकं स्थाविरं ज्यायान्वर्षीयान्दशमीत्यपि ॥ ३४० ॥ ;p{0018} 31818 1112विद्वस्-पुं,सुधी-पुं,कवि-पुं,विचक्षण-पुं,लब्धवर्ण-पुं,ज्ञ-पुं,प्राप्तरूप-पुं,कृति-पुं,कृष्टि-पुं,अभिरूप-पुं,धीर-पुं,मेधाविन्-पुं,कोविद-पुं,विशारद-पुं,सूरि-पुं,दोषज्ञ-पुं,प्राज्ञ-पुं,पण्डित-पुं,मनीषिन्-पुं,बुध-पुं,प्रबुद्ध-पुं,व्यक्त-पुं,विपश्चित्-पुं,सङ्ख्यावत्-पुं,सत्-पुं 1113प्रवीण-पुं,शिक्षित-पुं,निष्णात-पुं,निपुण-पुं,दक्ष-पुं,कृतकर्मन्-पुं,कृतहस्त-पुं,कृतमुख-पुं,कुशल-पुं,चतुर-पुं,अभिज्ञ-पुं,विज्ञ-पुं,वैज्ञानिक-पुं,पटु-पुं विद्वान्सुधीः कविविचक्षणलब्धवर्णा ज्ञः प्राप्तरूपकृतिकृष्ट्यभिरूपधीराः । मेधाविकोविदविशारदसूरिदोषज्ञाः प्राज्ञपण्डितमनीषिबुधप्रबुद्धाः ॥ ३४१ ॥ व्यक्तो विपश्चित्संख्यावान्सन्प्रवीणे तु शिक्षितः । निष्णातो निपुणो दक्षः कर्महस्तमुखाः कृतात् ॥ ३४२ ॥ कुशलश्चतुरोऽभिज्ञविज्ञवैज्ञानिकाः पटुः । 31918 1114छेक-पुं,विदग्ध-पुं 1115प्रौढ-पुं,प्रगल्भ-पुं,प्रतिभामुख-पुं 1116कुशाग्रीयमति-पुं,सूक्ष्मदर्शिन्-पुं 1117तत्कालधी-पुं,प्रत्युत्पन्नमति-पुं 1118दीर्घदर्शिन्-पुं छेको विदग्धे प्रौढस्तु प्रगल्भः प्रतिभामुखः ॥ ३४३ ॥ कुशाग्रीयमतिः सूक्ष्मदर्शी तत्कालधीः पुनः । प्रत्युत्पन्नमतिर्दूराद्यः पश्येद्दीर्घदर्श्यसौ ॥ ३४४ ॥ 32018 1119हृदयालु-पुं,सहृदय-पुं,चिद्रूप-पुं 1120संस्कृत-पुं,व्युत्पन्न-पुं,प्रहत-पुं,क्षुण्ण-पुं 1121अन्तर्वाणि-पुं,शास्त्रविद्-पुं हृदयालुः सहृदयश्चिद्रूपोऽप्यथ संस्कृते । व्युत्पन्नप्रहतक्षुण्णा अन्तर्वाणिस्तु शास्त्रवित् ॥ ३४५ ॥ 32118 1122वागीश-पुं,वाक्पति-पुं 1123वाग्मिन्-पुं,वाचोयुक्तिपटु-पुं,प्रवाच्-पुं,समुख-पुं,वावदूक-पुं 1124वद-पुं,वक्ता-पुं,वदावद-पुं वागीशो वाक्पतौ वाग्मी वाचोयुक्तिपटुः प्रवाक् । समुखो वावदूकोऽथ वदो वक्ता वदावदः ॥ ३४६ ॥ 32218 1125जल्पाक-पुं,वाचाल-पुं,वाचाट-पुं,बहुगर्ह्यवाच्-पुं स्याज्जल्पाकस्तु वाचालो वाचाटो बहुगर्ह्यवाक् । 32318 1126यद्वद-पुं,अनुत्तर-पुं 1127दुर्वाच्-पुं,कद्वद-पुं 1128अधर-पुं,हीनवादिन्-पुं 1129एडमूक-पुं,अनेडमूक-पुं,अवाक्श्रुति-पुं यद्वदोऽनुत्तरे दुर्वाक्कद्वदे स्यादथाधरः ॥ ३४७ ॥ हीनवादिन्येडमूकानेडमूकौ त्वावाक्श्रुतौ । 32418 1130रवण-पुं,शब्दन-पुं 1131कुवाद-पुं,कुचर-पुं रवणः शब्दनस्तुल्यौ कुवादकुचरौ समौ ॥ ३४८ ॥ 32518 1132लोहल-पुं,अस्फुटवाच्-पुं 1133मूक-पुं,अवाच्-पुं 1134असौम्यस्वर-पुं,अस्वर-पुं लोहलोऽस्फुटवाङ्मूकोऽवागसौम्यस्वरोऽस्वरः । 32618 1135वेदितृ-पुं,विदुर-पुं,विन्दु-पुं 1136वन्दारु-पुं,अभिवादक-पुं वेदिता विदुरो विन्दुर्वन्दारुस्त्वभिवादकः ॥ ३४९ ॥ 32718 1137आशंसु-पुं,आशंसितृ-पुं 1138कट्वर-पुं,अतिकुत्सित-पुं आशंसुराशंसितरि कट्वरस्त्वतिकुत्सितः । 32818 1139निराकरिष्णु-पुं,क्षिप्नु-पुं 1140विकासिन्-पुं,विकस्वर-पुं निराकरिष्णुः क्षिप्नुः स्याद्विकासी तु विकस्वरः ॥ ३५० ॥ 32918 1141दुर्मुख-पुं,मुखर-पुं,अबद्धमुख-पुं 1142शक्ल-पुं,प्रियंवद-पुं दुर्मुखे मुखराबद्धमुखौ शक्लः प्रियंवदः । 33018 1143दानशील-पुं,वदान्य-पुं,वदन्य-पुं 1144बालिश-पुं,मूढ-पुं,मन्द-पुं,यथाजात-पुं,बाल-पुं,मातृमुख-पुं,जड-पुं,मूर्ख-पुं,अमेध-पुं,विवर्ण-पुं,अज्ञ-पुं,वैधेय-पुं,मातृशासित-पुं,देवानांप्रिय-पुं,जाल्म-पुं 1145दीर्घसूत्र-पुं,चिरक्रिय-पुं दानशीलः स वदान्यो वदन्योऽप्यथ बालिशः ॥ ३५१ ॥ मूढो मन्दो यथाजातो बालो मातृमुखो जडः । मूर्खोऽमेधो विवर्णाज्ञौ वैधेयो मातृशासितः ॥ ३५२ ॥ देवानांप्रियजाल्मौ च दीर्घसूत्रश्चिरक्रियः । 33118 1146मन्द-पुं,कुण्ठ-पुं 1147क्रियावत्-पुं मन्दः क्रियासु कुण्ठः स्यात्क्रियावान्कर्मसूद्यतः ॥ ३५३ ॥ 33218 1148कर्मक्षम-पुं,अलङ्कर्मीण-पुं 1149कर्मशूर-पुं,कर्मठ-पुं कर्मक्षमोऽलंकर्मीणः कर्मशूरस्तु कर्मठः । 33318 1150कर्मशील-पुं,कार्म-पुं 1151आयःशूलिक-पुं,तीक्ष्णकर्मकृत्-पुं कर्मशीलः कार्म आयःशूलिकस्तीक्ष्णकर्मकृत् ॥ ३५४ ॥ 33418 1152सिंहसंहनन-पुं,स्वङ्ग-पुं 1153स्वतन्त्र-पुं,निरवग्रह-पुं,यथाकामिन्-पुं,स्वरुचि-पुं,स्वच्छन्द-पुं,स्वैरिन्-पुं,अपावृत-पुं सिंहसंहननः स्वङ्गः स्वतन्त्रो निरवग्रहः । यथाकामी स्वरुचिश्च स्वच्छन्दः स्वैर्यपावृतः ॥ ३५५ ॥ 33518 1154यदृच्छा-स्त्री,स्वैरिता-स्त्री,स्वेच्छा-स्त्री 1155नाथवत्-पुं,निघ्न-पुं,गृह्यक-पुं,परतन्त्र-पुं,परायत्त-पुं,परवश-पुं,पराधीन-पुं,परच्छन्द-पुं,परवत्-पुं यदृच्छा स्वैरिता स्वेच्छा नाथवान्निघ्नगृह्यकौ । तन्त्रायत्तवशाधीनच्छन्दवन्तः परात्परे ॥ ३५६ ॥ 33618 1156लक्ष्मीवत्-पुं,लक्ष्मण-पुं,श्रील-पुं 1157इभ्य-पुं,आढ्य-पुं,धनिन्-पुं,ईश्वर-पुं,ऋद्ध-पुं लक्ष्मीवांल्लक्ष्मणः श्रील इभ्य आढ्यो धनीश्वरः । 33718 1158विभूति-स्त्री,संपत्ति-स्त्री,लक्ष्मी-स्त्री,श्री-स्त्री,ऋद्धि-स्त्री,सम्पद्-स्त्री ऋद्धे विभूतिः संपत्तिर्लक्ष्मीः श्रीऋद्धिसंपदः ॥ ३५७ ॥ 33818 1159दरिद्र-पुं,दुर्विध-पुं,दुःस्थ-पुं,दुर्गत-पुं,निःस्व-पुं,कीकट-पुं,अकिञ्चन-पुं 1160अधिप-पुं,ईश-पुं,नेतृ-पुं,परिवृढ-पुं,अधिभू-पुं,पति-पुं,इन्द्र-पुं,स्वामिन्-पुं,नाथ-पुं,आर्य-पुं,प्रभु-पुं,भर्तृ-पुं,ईश्वर-पुं,विभु-पुं,ईशितृ-पुं,इन-पुं,नायक-पुं 1161नियोज्य-पुं,परिचारक-पुं,डिङ्गर-पुं,किङ्कर-पुं,भृत्य-पुं,चेट-पुं,गोप्य-पुं,पराचित-पुं,दास-पुं,प्रेष्य-पुं,परिस्कन्द-पुं,भुजिष्य-पुं,परिकर्मिन्-पुं,परान्न-पुं,परपिण्डाद-पुं,परजात-पुं,परैधित-पुं दरिद्रो दुर्विधो दुःस्थो दुर्गतो निःस्वकीकटौ । अकिंचनोऽधिपस्त्वीशो नेता परिवृढोऽधिभूः ॥ ३५८ ॥ पतीन्द्रस्वामिनाथार्याः प्रभुर्भर्तेश्वरो विभुः । ईशितेनो नायकश्च नियोज्यः परिचारकः ॥ ३५९ ॥ डिङ्गरः किंकरो भृत्यश्चेटो गोप्यः पराचितः । दासः प्रेष्यः परिस्कन्दो भुजिष्यपरिकर्मिणौ ॥ ३६० ॥ परान्नः परिपिण्डादः परजातः परैधितः । 33918 1162भृतक-पुं,भृतिभुज्-पुं,वैतनिक-पुं,कर्मकर-पुं भृतके भृतिभुग्वैतनिकः कर्मकरोऽपि च ॥ ३६१ ॥ 34018 1163निर्भृति-पुं,कर्मकार-पुं 1164भृति-स्त्री,निष्क्रय-पुं,पण-पुं,कर्मण्या-स्त्री,वेतन-क्ली,मूल्य-क्ली,निर्वेश-पुं,भरण-क्ली,विधा-स्त्री,भर्मण्या-स्त्री,भर्मन्-क्ली,भृत्या-स्त्री 1165भोग-पुं,गणिकाभृति-स्त्री स निर्भृतिः कर्मकारो भृतिः स्यान्निष्क्रयः पणः । कर्मण्या वेतनं मूल्यं निर्वेशो भरणं विधा ॥ ३६२ ॥ भर्मण्या भर्म भृत्या च भोगस्तु गणिकाभृतिः । 34118 1166खलपू-पुं,बहुकर-पुं 1167भारवाह-पुं,भारिक-पुं खलपूः स्याद्बहुकरो भारवाहस्तु भारिकः ॥ ३६३ ॥ 34218 1168वार्तावह-पुं,वैवधिक-पुं 1169भार-पुं,विवध-पुं,वीवध-पुं वार्तावहे वैवधिको भारे विवधवीवधौ । 34318 1170काच-पुं,शिक्य-क्ली 1171भारयष्टि-स्त्री,विहङ्गिका-स्त्री काचः शिक्यं तदालम्बो भारयष्टिर्विहङ्गिका ॥ ३६४ ॥ 34418 1172शूर-पुं,आरभट-पुं,वीर-पुं,विक्रान्त-पुं 1173कातर-पुं,दरिद्र-पुं,चकित-पुं,भीत-पुं,भीरु-पुं,भीरुक-पुं,भीलुक-पुं शूरश्चारभटो वीरो विक्रान्तश्चाथ कातरः । दरिद्रश्चकितो भीतो भीरुभीरुकभीलुकाः ॥ ३६५ ॥ 34518 1174विहस्त-पुं,व्याकुल-पुं,व्यग्र-पुं 1175कान्दिशीक-पुं,भयद्रुत-पुं विहस्तव्याकुलौ व्यग्रे कांदिशीको भयद्रुते । 34618 1176उत्पिञ्जल-पुं,समुत्पिञ्ज-पुं,पिञ्जल-पुं उत्पिञ्जलसमुत्पिञ्जपिञ्जलाभृशमाकुले ॥ ३६६ ॥ 34718 1177महेच्छ-पुं,उद्भट-पुं,उदार-पुं,उदात्त-पुं,उदीर्ण-पुं,महाशय-पुं,महामनस्-पुं,महात्मन्-पुं 1178कृपण-पुं,मितम्पच-पुं,कीनाश-पुं,तद्धन-पुं,क्षुद्र-पुं,कदर्य-पुं,दृढमुष्टि-पुं,किम्पचान-पुं 1179दयालु-पुं,कृपालु-पुं,करुणापर-पुं,सूरत-पुं 1180दया-स्त्री,शूक-पुं,कारुण्य-क्ली,करुणा-स्त्री,घृणा-स्त्री,कृपा-स्त्री,अनुकम्पा-स्त्री,अनुक्रोश-पुं 1181हिंस्र-पुं,शरारु-पुं,घातुक-पुं महेच्छे तूद्भटोदारोदात्तोदीर्णमहाशयाः । महामना महात्मा च कृपणस्तु मितंपचः ॥ ३६७ ॥ कीनाशस्तद्धनक्षुद्रकदर्यदृढमुष्टयः । किंपचानो दयालुस्तु कृपालुः करुणापरः ॥ ३६८ ॥ सूरतोऽथ दया शूकः कारुण्यं करुणा घृणा । कृपानुकम्पानुक्रोशो हिंस्रे शरारुघातुकौ ॥ ३६९ ॥ ;p{0019} 34819 1182व्यापादन-क्ली,विशरण-क्ली,प्रमय-पुं,प्रमापण-क्ली,निर्ग्रन्थन-क्ली,प्रमथन-क्ली,कदन-क्ली,निबर्हण-क्ली,निसूदन-क्ली,निस्तर्हण-क्ली,विशसन-क्ली,क्षणन-क्ली,परासन-क्ली,प्रोज्जासन-क्ली,प्रशमन-क्ली,प्रतिघातन-क्ली,वध-पुं,प्रवासन-क्ली,उद्वासन-क्ली,घात-पुं,निर्वासन-क्ली,संज्ञप्ति-स्त्री,निशुम्भ-पुं,हिंसा-स्त्री,निर्वापण-क्ली,आलम्भ-पुं,निसूदन-क्ली,निर्यातन-क्ली,उन्मन्थ-पुं,समापन-क्ली,अपासन-क्ली,वर्जन-क्ली,मार-पुं,पिञ्जा-स्त्री,निष्कारण-क्ली,क्राथ-पुं,विशारण-क्ली व्यापादनं विशरणं प्रमयः प्रमापणं निर्ग्रन्थनं प्रमथनं कदनं निबर्हणम् । निस्तर्हणं विशसनं क्षणनं परासनं प्रोज्जासनं प्रशमनं प्रनिघातनं वधः ॥ ३७० ॥ प्रवासनोद्वासनघातनिर्वासनानि संज्ञप्तिनिशुम्भहिंसाः । निर्वापणालम्भनिसूदनानि निर्यातनोन्मन्थसमापनानि ॥ ३७१ ॥ अपासनं वर्जनमारपिञ्जा निष्कारणाक्राथविशारणानि । 34919 1183कर्तन-क्ली,कल्पन-क्ली,वर्धन-क्ली,छेद-पुं 1184घातोद्यत-पुं,आततायिन्-पुं स्युः कर्तने कल्पनवर्धने च च्छेदश्च घातोद्यत आततायी ॥ ३७२ ॥ 35019 1185शैर्षच्छेदिक-पुं,शीर्षच्छेद्य-पुं स शैर्षच्छेदिकः शीर्षच्छेद्यो यो वधमर्हति । 35119 1186प्रमीत-पुं,उपसम्पन्न-पुं,परेत-पुं,प्रेत-पुं,संस्थित-पुं,नामशेष-पुं,आलेख्यशेष-पुं,यशःशेष-पुं,व्यापन्न-पुं,उपगत-पुं,मृत-पुं,परासु-पुं 1187और्ध्वदेहिक-पुं प्रमीत उपसंपन्नः परेतप्रेतसंस्थिताः ॥ ३७३ ॥ नामालेख्ययशः शेषो व्यापन्नोऽपगतो मृतः । परासुस्तदहे दानं तदर्थमौर्ध्वदेहिकम् ॥ ३७४ ॥ 35219 1188मृतस्नान-क्ली,अपस्नान-क्ली 1189निवाप-पुं,पितृतर्पण-क्ली मृतस्नानमपस्नानं निवापः पितृतर्पणम् । 35319 1190चिति-स्त्री,चित्या-स्त्री,चिता-स्त्री 1191ऋजु-पुं,प्राञ्जल-पुं,अञ्जस-पुं चितिचित्याचितास्तुल्या ऋजुस्तु प्राञ्जलोऽञ्जसः ॥ ३७५ ॥ 35419 1192दक्षिण-पुं,सरल-पुं,उदार-पुं 1193शठ-पुं,निकृत-पुं,अनृजु-पुं दक्षिणे सरलोदारौ शठस्तु निकृतोऽनृजुः । 35519 1194क्रूर-पुं,नृशंस-पुं,निस्त्रिंश-पुं,पाप-पुं 1195धूर्त-पुं,वञ्चक-पुं,व्यंसक-पुं,कुहक-पुं,दाण्डाजिनिक-पुं,मायिन्-पुं,जालिक-पुं क्रूरे नृशंसनिस्त्रिंशपापा धूर्तस्तु वञ्चकः ॥ ३७६ ॥ व्यंसकः कुहको दाण्डाजिनिको मायिजालिकौ । 35619 1196माया-स्त्री,शठता-स्त्री,शाठ्य-क्ली,कुसृति-स्त्री,निकृति-स्त्री माया तु शठता शाठ्यं कुसृतिर्निष्कृतिश्च सा ॥ ३७७ ॥ 35719 1197कपट-क्ली,कैतव-क्ली,दम्भ-पुं,कूट-पुंक्ली,छद्मन्-क्ली,उपधि-स्त्री,छल-क्ली,व्यपदेश-पुं,मिष-क्ली,लक्ष-क्ली,निभ-क्ली,व्याज-पुं 1198कुक्कुटि-स्त्री,कुहना-स्त्री,दम्भचर्या-स्त्री 1199वञ्चन-क्ली,प्रतारण-क्ली,व्यलीक-क्ली,अतिसन्धान-क्ली 1200साधु-पुं,सभ्य-पुं,आर्य-पुं,सज्जन-पुं कपटं कैतवं दम्भः कूटं छद्मोपधिश्छलम् । व्यपदेशो मिषं लक्षं निभं व्याजोऽथ कुक्कुटिः ॥ ३७८ ॥ कुहना दम्भचर्या च वञ्चनं तु प्रतारणम् । व्यलीकमतिसन्धानं साधौ सभ्यार्यसज्जनाः ॥ ३७९ ॥ 35819 1201दोषैकदृश्-पुं,पुरोभागिन्-पुं 1202कर्णेजप-पुं,दुर्जन-पुं,पिशुन-पुं,सूचक-पुं,नीच-पुं,द्विजिह्व-पुं,मत्सरिन्-पुं,खल-पुं दोषैकदृक्पुरोभागी कर्णेजपस्तु दुर्जनः । पिशुनः सूचको नीचो द्विजिह्वो मत्सरी खलः ॥ ३८० ॥ 35919 1203व्यसनार्त-पुं,उपरक्त-पुं 1204चोर-पुं,प्रतिरोधक-पुं,दस्यु-पुं,पाटच्चर-पुं,स्तेन-पुं,तस्कर-पुं,पारिपन्थिक-पुं,परिमोषिन्-पुं,परास्कन्दिन्-पुं,ऐकागारिक-पुं,मलिम्लुच-पुं व्यसनार्तस्तूपरक्तश्चोरस्तु प्रतिरोधकः । दस्युः पाटच्चरः स्तेनस्तस्करः पारिपन्थिकः ॥ ३८१ ॥ परिमोषिपरास्कन्द्यैकागरिकमलिम्लुचाः । 36019 1205पश्यतोहर-पुं यः पश्यतो हरेदर्थं स चौरः पश्यतोहरः ॥ ३८२ ॥ 36119 1206चौर्य-क्ली,चौरिका-स्त्री,स्तेय-क्ली 1207लोप्त्र-क्ली,अपहृत-क्ली चौर्यं तु चौरिका स्तेयं लोप्त्रं त्वपहृतं धनम् । 36219 1208यद्भविष्य-पुं,दैवपर-पुं 1209आलस्य-पुं,शीतक-पुं,अलस-पुं,मन्द-पुं,तुन्दपरिमृज-पुं,अनुष्ण-पुं 1210दक्ष-पुं,पटु-पुं,उष्ण-पुं,उष्णक-पुं,सूत्थान-पुं,चतुर-पुं 1211तत्पर-पुं,आसक्त-पुं,प्रवण-पुं,प्रह्व-पुं,प्रसित-पुं,परायण-पुं यद्भविष्यो दैवपरोऽथालस्यः शीतकोऽलसः ॥ ३८३ ॥ मन्दस्तुन्दपरिमृजोऽनुष्णो दक्षस्तु पेशलः । पटूष्णोष्णकसूत्थानचतुराश्चाथ तत्परः ॥ ३८४ ॥ आसक्तः प्रवणः प्रह्वः प्रसितश्च परायणः । 36319 1212दातृ-पुं,उदार-पुं 1213स्थूललक्ष-पुं,दानशौण्ड-पुं,बहुप्रद-पुं दातोदारः स्थूललक्षो दानशौण्डो बहुप्रदे ॥ ३८५ ॥ 36419 1214दान-क्ली,उत्सर्जन-क्ली,त्याग-पुं,प्रदेशन-क्ली,विसर्जन-क्ली,विहायित-क्ली,वितरण-क्ली,स्पर्शन-क्ली,प्रतिपादन-क्ली,विश्राणन-क्ली,निर्वपण-क्ली,अपवर्जन-क्ली,अंहति-स्त्री दानमुत्सर्जनं त्यागः प्रदेशनविसर्जने । विहायितं वितरणं स्पर्शनं प्रतिपादनम् ॥ ३८६ ॥ विश्राणनं निर्वपणमपवर्जनमंहतिः । 36519 1215अर्थव्ययज्ञ-पुं,सुकल-पुं 1216याचक-पुं,वनीपक-पुं,मार्गण-पुं,अर्थिन्-पुं,याचनक-पुं,तर्कुक-पुं 1217अर्थना-स्त्री,एषणा-स्त्री,अर्दना-स्त्री,प्रणय-पुं,याच्ञा-स्त्री,याचना-स्त्री,अध्येषणा-स्त्री,सनि-पुंस्त्री अर्थव्ययज्ञः सुकलो याचकस्तु वनीपकः ॥ ३८७ ॥ मार्गणोऽर्थी याचनकस्तर्कुकोऽथार्थनैषणा । अर्दना प्रणयो याच्ञा याचनाध्येषणा सनिः ॥ ३८८ ॥ 36619 1218उत्पतिष्णु-पुं,उत्पतितृ-पुं 1219अलङ्करिष्णु-पुं,मण्डन-पुं उत्पतिष्णुस्तूत्पतितालंकरिष्णुश्च मण्डनः । 36719 1220भविष्णु-पुं,भवितृ-पुं,भूष्णु-पुं 1221वर्तिष्णु-पुं,वर्तन-पुं भविष्णुर्भविता भूष्णुः समौ वर्तिष्णुवर्तनौ ॥ ३८९ ॥ 36819 1222विसृत्वर-पुं,विसृमर-पुं,प्रसारिन्-पुं,विसारिन्-पुं विसृत्वरो विसृमरः प्रसारी च विसारिणि । 36919 1223लज्जाशील-पुं,अपत्रपिष्णु-पुं 1224सहिष्णु-पुं,क्षमितृ-पुं,क्षमिन्-पुं,तितिक्षु-पुं,सहन-पुं,क्षन्तृ-पुं 1225तितिक्षा-स्त्री,सहन-क्ली,क्षमा-स्त्री लज्जाशीलोऽपत्रपिष्णुः सहिष्णुः क्षमिता क्षमी ॥ ३९० ॥ तितिक्षुः सहनः क्षन्ता तितिक्षा सहनं क्षमा । 37019 1226ईर्ष्यालु-पुं,कुहन-पुं 1227अक्षान्ति-स्त्री,ईर्ष्या-स्त्री 1228क्रोधिन्-पुं,रोषण-पुं,अमर्षण-पुं,क्रोधन-पुं 1229चण्ड-पुं,अत्यन्तकोपन-पुं ईर्ष्यालुः कुहनोऽक्षान्तिरीर्ष्या क्रोधी तु रोषणः ॥ ३९१ ॥ अमर्षणः क्रोधनश्च चण्डस्त्वत्यन्तकोपनः । 37119 1230बुभुक्षित-पुं,क्षुधित-पुं,जिघत्सु-पुं,अशनायित-पुं बुभुक्षितः स्यात्क्षुधितो जिघत्सुरशनायितः ॥ ३९२ ॥ 37219 1231बुभुक्षा-स्त्री,अशनाया-स्त्री,जिघत्सा-स्त्री,रोचक-पुंक्ली,रुचि-स्त्री बुभुक्षायामशनाया जिघत्सा रोचको रुचिः । 37319 1232पिपासु-पुं,तृषित-पुं,तृष्णज्-पुं 1233तृष्णा-स्त्री,तर्ष-पुं,अपलासिका-स्त्री,पिपासा-स्त्री,तृष्-स्त्री,तृषा-स्त्री,उदन्या-स्त्री,पान-क्ली 1234शोषण-क्ली,रसादान-क्ली 1235भक्षक-पुं,घस्मर-पुं,अद्मर-पुं,आशित-पुं पिपासुस्तृषितस्तृष्णक्तृष्णा तर्षोऽपलासिका ॥ ३९३ ॥ पिपासा तृट्तृषोदन्या धीतिः पानेऽथ शोषणम् । रसादानं भक्षकस्तु घस्मरोऽद्मर आशितः ॥ ३९४ ॥ 37419 1236भक्त-क्ली,अन्न-क्ली,कूर-क्ली,अन्धस्-क्ली,भित्सा-स्त्री,दीदिवि-पुं,ओदन-पुं,अशन-क्ली,जीवनक-क्ली,याज-पुं,वाज-पुं,प्रसादन-क्ली भक्तमन्नं कूरमन्धो भित्सा दीदिविरोदनः । अशनं जीवनकं च याजो वाजः प्रसादनम् ॥ ३९५ ॥ 37519 1237भिस्सटा-स्त्री,दग्धिका-स्त्री 1238सर्वरसाग्र्य-क्ली,मण्ड-क्ली भिस्सटा दग्धिका सर्वरसाग्र्यं मण्डमत्र तु । 37619 1239दधिज-क्ली,मस्तु-क्ली 1240भक्तोत्थमण्ड-क्ली,निःस्राव-पुं,आचाम-पुं,मासर-पुं दधिजे मस्तु भक्तोत्थे निःस्रावाचाममासराः ॥ ३९६ ॥ 37719 1241श्राणा-स्त्री,विलेपी-स्त्री,तरला-स्त्री,यवागू-स्त्री,उष्णिका-स्त्री श्रणाविलेपी तरला यवागूरुष्णिकापि च । 37819 1242सूप-पुंक्ली,प्रहित-क्ली,सूद-पुं 1243व्यञ्जन-क्ली सूपः स्यात्प्रहितं सूदो व्यञ्जनं तु घृतादिकम् ॥ ३९७ ॥ 37919 1244तिलान्न-पुं,कृसर-पुं,त्रिसर-पुंक्ली 1245पिष्टक-पुंक्ली,पूप-पुं,अपूप-पुं 1246पूलिका-स्त्री,पोलिका-स्त्री,पोलि-स्त्री,पूपिका-स्त्री 1247अभ्यूष-पुं,अभ्योष-पुं,पौलि-स्त्री तुल्यौ तिलान्ने कृसरत्रिसरावथ पिष्टकः । पूपोऽपूपः पूलिका तु पोलिकापोलिपूपिकाः ॥ ३९८ ॥ ;p{0020} पूपलाथेषत्पक्वे स्युरभ्यूषाभ्योषपौलयः । 38020 1248निष्ठान-क्ली,तेमन-क्ली 1249करम्भ-पुं,दधिसक्तवः-पुंब निष्ठानं तु तेमनं स्यात्करम्भो दधिसक्तवः ॥ ३९९ ॥ 38120 1250घृतपूर-क्ली,घृतवर-क्ली,पिष्टपूर-क्ली,घार्त्तिक-क्ली घृतपूरो घृतवरः पिष्टपूरश्च घार्तिकः । 38220 1251चमसी-क्ली,पिष्टवर्ति-पुं 1252वटक-पुंक्ली,अवसेकिम-पुं चमसी पिष्टवर्तिः स्याद्वटकस्त्ववसेकिमः ॥ ४०० ॥ 38320 1253धानाः-स्त्रीब 1254सक्तु-पुंक्ली,सक्तवः-पुंक्लीब भृष्टा यवाः पुनर्धाना धानाचूर्णं तु सक्तवः । 38420 1255पृथुक-पुं,चिपिट-पुं 1256लाजाः-पुंस्त्रीब,अक्षत-पुंक्ली,अक्षताः-पुंब पृथुकश्चिपिटस्तुल्यौ लाजाः स्युः पुनरक्षताः ॥ ४०१ ॥ 38520 1257गोधूमचूर्ण-क्ली,समिता-स्त्री 1258यवक्षोद-पुं,चिक्कस-पुंक्ली गोधूमचूर्णे समिता यवक्षोदे तु चिक्कसः । 38620 1259गुड-पुं,ईक्षुरसक्वाथ-पुं 1260शर्करा-स्त्री,सितोपला-स्त्री,सिता-स्त्री 1261मधुधूलि-स्त्री,खण्ड-पुंक्ली 1262मत्स्यण्डी-स्त्री,फाणित-क्ली 1263रसाला-स्त्री,मार्जिता-स्त्री,शिखरिणी-स्त्री 1264यू-पुं,यूष-पुंक्ली,रस-पुं 1265दुग्ध-क्ली,सोमज-क्ली,गोरस-पुं,क्षीर-पुंक्ली,ऊधस्य-क्ली,स्तन्य-क्ली,पुंसवन-क्ली,पयस्-क्ली गुड इक्षुरसक्वाथः शर्करा तु सितोपला ॥ ४०२ ॥ सिता च मधुधूलिस्तु खण्डस्तद्विकृतिः पुनः । मत्स्यण्डी फाणितं चापि रसालायां तु भार्जिता ॥ ४०३ ॥ शिखरिण्यथ यूर्यूषो रसो दुग्धं तु सोमजम् । गोरसः क्षीरमूधस्यं स्तन्यं पुंसवनं पयः ॥ ४०४ ॥ 38720 1266पयस्य-क्ली 1267पेयूष-पुंक्ली पयस्यं घृतदध्यादि पेयूषोऽभिनवं पयः । 38820 1268किलाटी-पुंस्त्री,कूर्चिका-स्त्री उभे क्षीरस्य विकृती किलाटी कूर्चिकापि च ॥ ४०५ ॥ 38920 1269पायस-पुंक्ली,परमान्न-क्ली,क्षैरेयी-स्त्री 1270क्षीरज-क्ली,दधि-क्ली,गोरस-पुं 1271द्रप्स-क्ली,पत्त्रल-क्ली पायसं परमान्नं च क्षैरेयी क्षीरजं दधि । गोरसश्च तदघनं द्रप्सं पत्त्रलमित्यपि ॥ ४०६ ॥ 39020 1272घृत-क्ली,हविष्य-क्ली,आज्य-क्ली,हविस्-क्ली,आघार-पुं,सर्पिस्-क्ली घृतं हविष्यमाज्यं च हविराघारसर्पिषी । 39120 1273ह्योगोहोद्भव-क्ली,हैयङ्गवीन-क्ली 1274शरज-क्ली,दधिसार-क्ली,तक्रसार-क्ली,नवनीत-क्ली,नवोद्धृत-क्ली ह्योगोदोहोद्भवं हैयंगवीनं शरजं पुनः ॥ ४०७ ॥ दधिसारं तक्रसारं नवनीतं नवोद्धृतम् । 39220 1275दण्डाहत-क्ली,कालशेय-क्ली,घोल-क्ली,अरिष्ट-क्ली,गोरस-पुं,रसायन-क्ली 1276उदश्वित्-क्ली 1277श्वेत-क्ली दण्डाहते कालशेयघोलारिष्टानि गोरसः ॥ ४०८ ॥ रसायनमथार्धाम्बूदश्विच्छ्वेतं समोदकम् । 39320 1278तक्र-क्ली 1279मथित-क्ली तक्रं पुनः पादजलं मथितं वारिवर्जितम् ॥ ४०९ ॥ 39420 1280सार्पिष्क-क्ली 1281दाधिक-क्ली सार्पिष्कं दाधिकं सर्पिर्दधिभ्यां संस्कृतं क्रमात् । 39520 1282दकलावणिक-क्ली लवणोदकाभ्यानुदकलावणिकमुदश्विति ॥ ४१० ॥ 39620 1283औदश्वित-क्ली,औदश्वित्क-क्ली 1284लावण-क्ली औदश्वितमौदश्वित्कं लवणे स्यात्तु लावणम् । 39720 1285पैठर-क्ली,उख्य-क्ली,उखासिद्ध-क्ली 1286प्रयस्त-क्ली,सुसंस्कृत-क्ली पैठरोख्ये उखासिद्धे प्रयस्तं तु सुसंस्कृतम् ॥ ४११ ॥ 39820 1287राद्ध-क्ली,सिद्ध-क्ली,पक्व-क्ली पक्वे राद्धं च सिद्धं च भृष्टं पक्वं विनाम्बुना । 39920 1288भृष्टामिष-क्ली,भटित्र-क्ली,भूति-स्त्री,भरूटक-क्ली भृष्टामिषं भटित्रं स्याद्भूतिर्भरूटकं च तत् ॥ ४१२ ॥ 40020 1289शूल्य-क्ली,शूलाकृतमांस-क्ली 1290निष्क्वाथ-पुं,रसक-पुं शूल्यं शूलाकृतं मांसं निष्क्वाथो रसकः समौ । 40120 1291प्रणीत-क्ली,उपसंपन्न-क्ली 1292स्निग्ध-पुं,मसृण-क्ली,चिक्कण-क्ली प्रणीतमुपसंपन्नं स्निग्धे मसृणचिक्कणे ॥ ४१३ ॥ 40220 1293पिच्छिल-क्ली,विजिविल-क्ली,विज्जल-क्ली,विजिल-क्ली पिच्छिलं तु विजिविलं विज्जलं विजलं च तत् । 40320 1294भावित-क्ली,वासित-क्ली 1295संमृष्ट-क्ली,शोधित-क्ली भावितं तु वासितं स्यात्तुल्ये संमृष्टशोधिते ॥ ४१४ ॥ 40420 1296काञ्चिक-क्ली,काञ्जिक-क्ली,धान्याम्ल-क्ली,अरनाल-क्ली,तुषोदक-क्ली,कुल्माष-क्ली,अभिषुत-क्ली,अवन्तिसोम-क्ली,शुक्त-क्ली,कुञ्जल-क्ली,चुक्र-पुंक्ली,धातुघ्न-क्ली,उन्नाह-क्ली,रक्षोघ्न-क्ली,कुण्डगोलक-क्ली,महारस-क्ली,सुवीराम्ल-क्ली,सौवीर-क्ली 1297म्रक्षण-क्ली,तैल-क्ली,स्नेह-पुंक्ली,अभ्यञ्जन-क्ली 1298वेषवार-पुं,उपस्कर-पुं काञ्चिकं काञ्जिकं धान्याम्लारनाले तुषोदकम् । कुल्माषाभिषुतावन्तिसोमशुक्तानि कुञ्जलम् ॥ ४१५ ॥ चुक्रं धातुघ्नमुन्नाहं रक्षोघ्नं कुण्डगोलकम् । महारसं सुवीराम्लं सौवीरं म्रक्षणं पुनः ॥ ४१६ ॥ तैलं स्नेहोऽभ्यञ्जनं च वेषवार उपस्करः । 40520 1299तिन्तिडीक-क्ली,चुक्र-पुंक्ली,वृक्षाम्ल-क्ली,अम्लवेतस-पुं स्यात्तिन्तिडीकं तु चुक्रं वृक्षाम्लं चाम्लवेतसे ॥ ४१७ ॥ 40620 1300हरिद्रा-स्त्री,काञ्चनी-स्त्री,पीता-स्त्री,निशा-स्त्री,वरवर्णिनी-स्त्री हरिद्रा काञ्चनी पीता निशाख्या वरवर्णिनी । 40720 1301क्षव-पुं,क्षुताभिजनन-पुं,राजिका-स्त्री,राजसर्षप-पुं,आसुरी-स्त्री,कृष्णिका-स्त्री 1302कुस्तुम्बुरु-पुंक्ली,धान्यक-क्ली,धन्या-स्त्री,धन्याक-क्ली,धान्याक-क्ली 1303मरिच-क्ली,कृष्ण-क्ली,ऊषण-क्ली,कोलक-क्ली,वेल्लज-क्ली,धार्मपत्तन-क्ली,यवनप्रिय-क्ली क्षवः क्षुताभिजननो राजिका राजसर्षपः ॥ ४१८ ॥ आसुरी कृष्णिका चासौ कुस्तुम्बुरु तु धान्यकम् । धन्या धन्याकं धान्याकं मरीचं कृष्णमूषणम् ॥ ४१९ ॥ कोलकं वेल्लजं धार्मपत्तनं यवनप्रियम् । 40820 1304शुण्ठी-स्त्री,महौषधी-स्त्री,विश्वा-स्त्री,नागर-क्ली,विश्वभेषज-क्ली शुण्ठी महौषधी विश्वा नागरं विश्वभेषजम् ॥ ४२० ॥ 40920 1305वैदेही-स्त्री,पिप्पली-स्त्री,कृष्णा-स्त्री,उपकुल्या-स्त्री,मागधी-स्त्री,कणा-स्त्री वैदेही पिप्पली कृष्णोपकुल्या मागधी कणा । 41020 1306ग्रन्थिक-स्त्री,सर्वग्रन्थिक-स्त्री,चटकाशिरस्-स्त्री तन्मूलं ग्रन्थिकं सर्वग्रन्थिकं चटकाशिरः ॥ ४२१ ॥ 41120 1307त्रिकटु-स्त्री,त्र्यूषण-स्त्री,व्योष-स्त्री 1308अजाजिन्-पुं,जीरक-पुंक्ली,कणा-स्त्री त्रिकटु त्र्यूषणं व्योषमजाजी जीरकः कणा । 41220 1309सहस्रवेधि-क्ली,वाह्लीक-क्ली,जतुक-क्ली,हिङ्गु-क्ली,रामठ-क्ली सहस्रवेधि वाह्लीकं जतुकं हिङ्गु रामठम् ॥ ४२२ ॥ 41320 1310न्याद-पुं,स्वदन-क्ली,खादन-क्ली,अशन-क्ली,निघस-क्ली,वल्भन-क्ली,अभ्यवहार-पुं,जग्धि-स्त्री,जक्षण-क्ली,भक्षण-क्ली,लेह-पुं,प्रत्यवसान-क्ली,घसि-पुं,आहार-पुं,प्सान-क्ली,अवष्वाण-पुं,विष्वाण-पुं,भोजन-क्ली,जेमन-क्ली,अदन-क्ली न्यादः स्वदनं खादनमशनं निघसो वल्भनमभ्यवहारः । जग्धिर्जक्षणभक्षणलेहाः प्रत्यवसानं घसिराहारः ॥ ४२३ ॥ प्सानावष्वाणविष्वाणा भोजनं जेमनादने । 41420 1311चर्वण-क्ली 1312लेहन-क्ली चर्वणं चूर्णनं दन्तैर्जिह्वास्वादस्तु लेहनम् ॥ ४२४ ॥ 41520 1313कल्यवर्त-पुं,प्रातराश-पुं 1314सग्धि-स्त्री,सहभोजन-क्ली कल्यवर्तः प्रातराशः सग्धिस्तु सहभोजनम् । 41620 1315ग्रास-पुं,गुडेरक-पुं,पिण्ड-पुं,गडोल-पुं,कवक-पुं,गुड-पुं,गण्डोल-पुं,कवल-पुं 1316तृप्त-पुं,आघ्रात-पुं,सुहित-पुं,आशित-पुं ग्रासो गुडेरकः पिण्डो गडोलः कवको गुडः ॥ ४२५ ॥ गण्डोलः कवलस्तृप्ते त्वाघ्रातसुहिताशिताः । 41720 1317तृप्ति-स्त्री,सौहित्य-क्ली,आघ्राण-क्ली 1318भुक्तसमुज्झित-क्ली,फेला-स्त्री,पिण्डोलि-स्त्री,फेलि-स्त्री 1319कुक्षिम्भरि-पुं,आत्मम्भरि-पुं,उदरम्भरि-पुं तृप्तिः सौहित्यमाघ्राणमथ भुक्तसमुज्झिते ॥ ४२६ ॥ फेला पिण्डोलिफेली च स्वोदरपूरके पुनः । कुक्षिंभरिरात्मंभरिरुदरंभरिरप्यथ ॥ ४२७ ॥ 41820 1320आद्यून-पुं,औदरिक-पुं आद्यूनः स्यादौदरिको विजिगीषाविवर्जिते । 41920 1321उदरपिशाच-पुं,सर्वान्नीन-पुं,सर्वान्नभक्षक-पुं उदरपिशाचः सर्वान्नीनः सर्वान्नभक्षकः ॥ ४२८ ॥ 42020 1322शाष्कुल-पुं,पिशिताशिन्-पुं 1323उन्मदिष्णु-पुं,उन्मादसंयुत-पुं शाष्कुलः पिशिताश्युन्मदिष्णुस्तून्मादसंयुतः । 42120 1324गृध्नु-पुं,गर्धन-पुं,तृष्णज्-पुं,लिप्सु-पुं,लुब्ध-पुं,अभिलाषुक-पुं,लोलुप-पुं,लोलुभ-पुं 1325लोभ-पुं,तृष्णा-स्त्री,लिप्सा-स्त्री,वश-पुं,स्पृहा-स्त्री,काङ्क्षा-स्त्री,आशंसा-स्त्री,गर्ध-पुं,वाञ्छा-स्त्री,आशा-स्त्री,इच्छा-स्त्री,ईहा-स्त्री,तृष्-स्त्री,मनोरथ-पुं,काम-पुंक्ली,अभिलाष-पुं 1326अभिध्या-स्त्री,परस्वेहा-स्त्री 1327उद्धत-पुं,अविनीत-पुं 1328विनीत-पुं,निभृत-पुं,प्रश्रित-पुं गृध्नुस्तु गर्धनस्तृष्णग्लिप्सुर्लुब्धोऽभिलाषुकः ॥ ४२९ ॥ ;p{0021} लोलुपो लोलुभो लोभस्तृष्णा लिप्सा वशः स्पृहा । काङ्क्षाशंसागर्धवाञ्छाशेच्छेहातृण्मनोरथाः ॥ ४३० ॥ कामोऽभिलाषोऽभिध्या तु परस्वेहोद्धतः पुनः । अविनीतो विनीतस्तु निभृतः प्रश्रितोऽपि च ॥ ४३१ ॥ 42221 1329विधेय-पुं,विनयस्थ-पुं 1330आश्रव-पुं विधेये विनयस्थः स्यादाश्रवो वचने स्थितः । 42321 1331वश्य-पुं,प्रणेय-पुं 1332धृष्ट-पुं,वियात-पुं,धृष्णु-पुं,धृष्णज्-पुं वश्यः प्रणेयो धृष्टस्तु वियातो धृष्णुधृष्णजौ ॥ ४३२ ॥ 42421 1333वीक्षापन्न-पुं,विलक्ष-पुं 1334अधृष्ट-पुं,शालीन-पुं,शारद-पुं वीक्षापन्नो विलक्षोऽथाधृष्टे शालीनशारदौ । 42521 1335शुभंयु-पुं,शुभसंयुक्त-पुं 1336अहंयु-पुं,अहंकृत-पुं शुभंयुः शुभसंयुक्तः स्यादहंयुरहंकृतः ॥ ४३३ ॥ 42621 1337कामुक-पुं,कमितृ-पुं,कम्र-पुं,अनुक-पुं,कामयितृ-पुं,अभिक-पुं,कामन-पुं,कमर-पुं,अभीक-पुं 1338पञ्चभद्र-पुं,विप्लुत-पुं,व्यसनिन्-पुं 1339हर्षमाण-पुं,प्रमनस्-पुं,हृष्टमानस-पुं,विकुर्वाण-पुं 1340विचेतस्-पुं,दुर्मनस्-पुं,अन्तर्मनस्-पुं,विमनस्-पुं कामुकः कमिता कम्रोऽनुकः कामयिताऽभिकः । कामनः कमरोऽभीकः पञ्चभद्रस्तु विप्लुतः ॥ ४३४ ॥ व्यसनी हर्षमाणस्तु प्रमना हृष्टमानसः । विकुर्वाणो विचेतास्तु दुरन्तर्विपरो मनाः ॥ ४३५ ॥ 42721 1341मत्त-पुं,शौण्ड-पुं,उत्कट-पुं,क्षीब-पुं 1342उत्क-पुं,उत्सुक-पुं,उन्मनस्-पुं,उत्कण्ठित-पुं 1343अभिशस्त-पुं,वाच्य-पुं,क्षारित-पुं,दूषित-पुं मत्ते शौण्डोत्कटक्षीबा उत्कस्तूत्सुक उन्मनाः । उत्कण्ठितोऽभिशस्ते तु वाच्यक्षारितदूषिताः ॥ ४३६ ॥ 42821 1344आहतलक्षण-पुं,कृतलक्षण-पुं गुणैः प्रतीते त्वाहतलक्षणः कृतलक्षणः । 42921 1345निर्लक्षण-पुं,पाण्डुरपृष्ठ-पुं 1346सङ्कसुक-पुं,अस्थिर-पुं निर्लक्षणस्तु पाण्डुरपृष्ठः सङ्कसुकोऽस्थिरे ॥ ४३७ ॥ 43021 1347तूष्णींशील-पुं,तूष्णीक-पुं 1348विवश-पुं,अनिष्टदुष्टधी-पुं तूष्णींशीलस्तु तूष्णीको विवशोऽनिष्टदुष्टधीः । 43121 1349बद्ध-पुं,निगडित-पुं,नद्ध-पुं,कीलित-पुं,यन्त्रित-पुं,सित-पुं,सन्दानित-पुं,संयत-पुं 1350उद्दान-क्ली,बन्धन-क्ली बद्धो निगडितो नद्धः कीलितो यन्त्रितः सितः ॥ ४३८ ॥ संदानितः संयतश्च स्यादुद्दानं तु बन्धनम् । 43221 1351मनोहत-पुं,प्रतिहत-पुं,प्रतिबद्ध-पुं,हत-पुं मनोहतः प्रतिहतः प्रतिबद्धो हतश्च सः ॥ ४३९ ॥ 43321 1352प्रतिक्षिप्त-पुं,अधिक्षिप्त-पुं 1353अवकृष्ट-पुं,निष्कासित-पुं प्रतिक्षिप्तोऽधिक्षिप्तोऽवकृष्टनिष्कासितौ समौ । 43421 1354आत्तगन्ध-पुं,अभिभूत-पुं 1355अपध्वस्त-पुं,न्यक्कृत-पुं,धिक्कृत-पुं आत्तगन्धेऽभिभूतोऽपध्वस्ते न्यक्कृतधिकृतौ ॥ ४४० ॥ 43521 1356निकृत-पुं,विप्रकृत-पुं 1357न्यक्कार-पुं,तिरस्क्रिया-स्त्री,परिभाव-पुं,विप्रकार-पुं,पराभव-पुं,परिभव-पुं,अभिभव-पुं,अत्याकार-पुं,निकार-पुं 1358विप्रलब्ध-पुं,वञ्चित-पुं निकृतस्तु विप्रकृतो न्यक्कारस्तु तिरस्क्रिया । परिभावो विप्रकारः परापर्यभितो भवः ॥ ४४१ ॥ अत्याकारो निकारश्च विप्रलब्धस्तु वञ्चितः । 43621 1359स्वप्नज्-पुं,शयालु-पुं,निद्रालु-पुं 1360घूर्णित-पुं,प्रचलायित-पुं स्वप्नक्शयालुर्निद्रालुर्घूर्णिते प्रचलायितः ॥ ४४२ ॥ 43721 1361निद्राण-पुं,शयित-पुं,सुप्त-पुं 1362जागरूक-पुं,जागरिन्-पुं निद्राणः शयितः सुप्तो जागरूकस्तु जागरी । 43821 1363जागर्या-स्त्री,जागरण-क्ली,जागरा-स्त्री,जागर-पुं जागर्या स्याज्जागरणं जागरा जागरोऽपि च ॥ ४४३ ॥ 43921 1364विष्वद्र्यञ्च्-अ 1365देवद्र्यञ्च्-अ विष्वगञ्चति विष्वद्र्यङ्देवद्र्यङ्देवमञ्चति । 44021 1366सध्र्यञ्च्-अ 1367तिर्यञ्च्-अ सहाञ्चति तु सध्र्यङ् स्यात्तिर्यङ् पुनस्तिरोऽञ्चति ॥ ४४४ ॥ 44121 1368संशयालु-पुं,संशयितृ-पुं 1369गृहयालु-पुं,ग्रहीतृ-पुं संशयालुः संशयिता गृहयालुर्ग्रहीतरि । 44221 1370पतयालु-पुं,पातुक-पुं 1371रोचिष्णु-पुं,रोचन-पुं पतयालुः पातुकः स्यात्समौ रोचिष्णुरोचनौ ॥ ४४५ ॥ 44321 1372दक्षिणार्ह-पुं,दक्षिण्य-पुं,दक्षिणीय-पुं 1373दण्डित-पुं,दापित-पुं,साधित-पुं 1374अर्च्य-पुं,प्रतीक्ष्य-पुं 1375पूजित-पुं,अर्हित-पुं,नमस्यित-पुं,नमसित-पुं,अपचित-पुं,अञ्चित-पुं,अर्चित-पुं दक्षिणार्हस्तु दक्षिण्यो दक्षिणीयोऽथ दण्डितः । दापितः साधितोऽर्च्यस्तु प्रतीक्ष्यः पूजितोऽर्हितः ॥ ४४६ ॥ नमस्यितो नमसितापचितावञ्चितोऽर्चितः । 44421 1376पूजा-स्त्री,अर्हणा-स्त्री,सपर्या-स्त्री,अर्चा-स्त्री 1377उपहार-पुं,बलि-पुंस्त्री पूजार्हणासपर्यार्चा उपहारबली समौ ॥ ४४७ ॥ 44521 1378विक्लव-पुं,विह्वल-पुं 1379स्थूल-पुं,पीवन्-पुं,पीन-पुं,पीवर-पुं विक्लवो विह्वलः स्थूलः पीवा पीनश्च पीवरः । 44621 1380चक्षुष्य-पुं,सुभग-पुं 1381द्वेष्य-पुं,अक्षिगत-पुं 1382अंसल-पुं,बलिन्-पुं,निर्दिग्ध-पुं,मांसल-पुं,उपचित-पुं 1383दुर्बल-पुं,कृश-पुं,क्षाम-पुं,क्षीण-पुं,तनु-पुं,शात-पुं,तलिन-पुं,अमांस-पुं,पेलव-पुं चक्षुष्यः सुभगो द्वेष्योऽक्षिगतोऽथांसलो बली ॥ ४४८ ॥ निर्दिग्धो मांसलश्चोपचितोऽथ दुर्बलः कृशः । क्षामः क्षीणस्तनुश्छातस्तलिनामांसपेलवाः ॥ ४४९ ॥ 44721 1384पिचण्डिल-पुं,बृहत्कुक्षि-पुं,तुन्दिन्-पुं,तुन्दिक-पुं,तुन्दिल-पुं,उदरिन्-पुं,उदरिल-पुं 1385विख्र-पुं,विखुरु-पुं,विग्र-पुं,अनासिक-पुं पिचण्डिलो बृहत्कुक्षिस्तुन्दितुन्दिकतुन्दिलाः । उदर्युदरिले विख्रविखुविग्रा अनासिके ॥ ४५० ॥ 44821 1386नतनासिक-पुं,अवनाट-पुं,अवटीट-पुं,अवभ्रट-पुं नतनासिकेऽवनाटोऽवटीटोऽवभ्रटोऽपि च । 44921 1387खरणस्-पुं,खरणस-पुं 1388नःक्षुद्र-पुं,क्षुद्रनासिक-पुं खरणास्तु खरणसो नःक्षुद्रः क्षुद्रनासिकः ॥ ४५१ ॥ 45021 1389खुरणस्-पुं,खुरणस-पुं 1390उन्नस-पुं,उग्रनासिक-पुं खुरणाः स्यात्खुरणस उन्नसस्तूग्रनासिकः । 45121 1391पङ्गु-पुं,श्रोण-पुं 1392खलति-पुं,खल्वाट-पुं,ऐन्द्रलुप्तिक-पुं,शिपिविष्ट-पुं,बभ्रु-पुं 1393काण-पुं,कनन-पुं,एकदृश्-पुं पङ्गुः श्रोणः खलतिस्तु खल्वाट ऐन्द्रलुप्तिकः ॥ ४५२ ॥ शिपिविष्टो बभ्रुरथ काणः कनन एकदृक् । 45221 1394पृश्नि-पुं,अल्पतनु-पुं 1395कुब्ज-पुं,गडुल-पुं 1396कुकर-पुं,कुणि-पुं पृश्निरल्पतनौ कुब्जे गडुलः कुकरे कुणिः ॥ ४५३ ॥ 45321 1397निखर्व-पुं,खट्टन-पुं,खर्व-पुं,खर्वशाख-पुं,वामन-पुं निखर्वः खट्टनः खर्वः खर्वशाखश्च वामनः । 45421 1398अकर्ण-पुं,एड-पुं,बधिर-पुं 1399दुश्चर्मन्-पुं,द्विनग्नक-पुं,वण्ड-पुं,शिपिविष्ट-पुं 1400खोड-पुं,खोर-पुं,खञ्जक-पुं अकर्ण एडो बधिरो दुश्चर्मा तु द्विनग्नकः ॥ ४५४ ॥ वण्डश्च शिपिविष्टश्च खोडखोरौ तु खञ्जके । 45521 1401विकलाङ्ग-पुं,पोगण्ड-पुं 1402ऊर्ध्वज्ञु-पुं,ऊर्ध्वजानुक-पुं,ऊर्ध्वज्ञ-पुं 1403प्रज्ञु-पुं,प्रज्ञ-पुं,विरलजानुक-पुं विकलाङ्गस्तु पोगण्ड ऊर्ध्वज्ञुरूर्ध्वजानुकः ॥ ४५५ ॥ ऊर्ध्वज्ञश्चाप्यथ प्रज्ञुप्रज्ञौ विरलजानुके । 45621 1404संज्ञु-पुं,संज्ञ-पुं,युतजानु-पुं 1405वलिन-पुं,वलिभ-पुं संज्ञुसंज्ञौ युतजानौ वलिनो वलिभः समौ ॥ ४५६ ॥ 45721 1406उदग्रदत्-पुं,दन्तुर-पुं 1407प्रलम्बाण्ड-पुं,मुष्कर-पुं उदग्रदन्दन्तुरः स्यात्प्रलम्बाण्डस्तु मुष्करः । 45821 1408अन्ध-पुं,गताक्ष-पुं 1409उत्पश्य-पुं,उन्मुख-पुं 1410अधोमुख-पुं,अवाञ्च्-पुं अन्धो गताक्ष उत्पश्य उन्मुखोऽधोमुखस्त्ववाङ् ॥ ४५७ ॥ 45921 1411मुण्ड-पुं,मुण्डित-पुं 1412केशिन्-पुं,केशव-पुं,केशिक-पुं 1413वलिर-पुं,केकर-पुं 1414वृद्धनाभि-पुं,तुण्डिल-पुं,तुण्डिभ-पुं मुण्डस्तु मुण्डितः केशी केशवः केशिकोऽपि च । वलिरः केकरो वृद्धनाभौ तुण्डिलतुण्डिभौ ॥ ४५८ ॥ 46021 1415आमयाविन्-पुं,अपटु-पुं,ग्लान-पुं,ग्लास्नु-पुं,विकृत-पुं,आतुर-पुं,व्याधित-पुं,अभ्यमित-पुं,अभ्यान्त-पुं 1416दर्द्रुरोगिन्-पुं,दर्द्रुण-पुं आमयाव्यपटुर्ग्लानो ग्लास्नुर्विकृत आतुरः । व्याधितोऽभ्यमितोऽभ्यान्तो दर्द्रुरोगी तु दर्द्रुणः ॥ ४५९ ॥ 46121 1417पामन-पुं,कच्छुर-पुं 1418सातिसार-पुं,अतिसारकिन्-पुं पामनः कच्छुरस्तुल्यौ सातिसारोऽतिसारकी । 46221 1419वातकिन्-पुं,वातरोगिन्-पुं 1420श्लेष्मल-पुं,श्लेष्मण-पुं,कफिन्-पुं वातकी वातरोगी स्याच्छ्लेष्मलः श्लेष्मणः कफी ॥ ४६० ॥ ;p{0022} 46322 1421क्लिन्ननेत्र-पुं,चिल्ल-पुं,चुल्ल-पुं,पिल्ल-पुं 1422अर्शोयुज्-पुं,अर्शस-पुं क्लिन्ननेत्रे चिल्लचुल्लौ पिल्लोऽथार्शोयुगर्शसः । 46422 1423मूर्छित-पुं,मूर्त-पुं,मूर्छाल-पुं 1424सिध्मल-पुं,किलासिन्-पुं मूर्छिते मूर्तमूर्छालौ सिध्मलस्तु किलासिनि ॥ ४६१ ॥ 46522 1425पित्त-क्ली,मायु-पुं 1426कफ-पुं,श्लेष्मन्-पुं,बलाश-पुं,स्नेहभू-पुं,खट-पुं पित्तं मायुः कफः श्लेष्मा बलाशः स्नेहभूः खटः । 46622 1427रोग-पुं,रुजा-स्त्री,रुज्-स्त्री,आतङ्क-पुं,मान्द्य-क्ली,व्याधि-स्त्री,अपाटव-क्ली,आम-पुं,आमय-पुं,आकल्य-क्ली,उपताप-पुं,गद-पुं रोगो रुजा रुगातङ्को मान्द्यं व्याधिरपाटवम् ॥ ४६२ ॥ आम आमय आकल्यमुपतापो गदः समाः । 46722 1428क्षय-पुं,शोष-पुं,राजयक्ष्मन्-पुं,यक्ष्मन्-पुं 1429क्षुध्-स्त्री,क्षुत-क्ली,क्षव-पुं क्षयः शोषो राजयक्ष्मा यक्ष्माथ क्षुत्क्षुतं क्षवः ॥ ४६३ ॥ 46822 1430कास-पुं,क्षवथु-पुं 1431पामा-स्त्री,पामन्-पुं,खस-पुं,कच्छू-स्त्री,विचर्चिका-स्त्री कासस्तु क्षवथुः पामा खसः कच्छूर्विचर्चिका । 46922 1432कण्डू-स्त्री,कण्डूयन-क्ली,खर्जू-स्त्री,कण्डूया-स्त्री 1433क्षत-क्ली,व्रण-पुं,अरुस्-क्ली,ईर्म-क्ली,क्षणनु-पुं 1434रूढव्रणपद-क्ली,किण-पुं कण्डूः कण्डूयनं खर्जूः कण्डूयाथ क्षतं व्रणः ॥ ४६४ ॥ अरुरीर्मं क्षणतुश्च रूढव्रणपदं किणः । 47022 1435श्लीपद-क्ली,पादवल्मीक-पुंक्ली 1436पादस्फोट-पुं,विपादिका-स्त्री श्लीपदं पादवल्मीकः पादस्फोटो विपादिका ॥ ४६५ ॥ 47122 1437स्फोटक-पुं,पिटक-पुं,गण्ड-पुं 1438पृष्ठग्रन्थि-पुं,गडु-पुं स्फोटकः पिडको गण्डः पृष्ठग्रन्थिः पुनर्गडुः । 47222 1439श्वित्र-क्ली,पाण्डुर-क्ली,कुष्ठ-क्ली 1440केशघ्न-क्ली,इन्द्रलुप्तक-क्ली श्वित्रं स्यात्पाण्डुरं कुष्ठं केशघ्नं त्विन्द्रलुप्तकम् ॥ ४६६ ॥ 47322 1441सिध्मन्-क्ली,किलास-क्ली,त्वक्पुष्प-क्ली,सिध्म-क्ली 1442कोठ-क्ली,मण्डल-क्ली सिध्म किलासं त्वक्पुष्पं सिध्मं कोठस्तु मण्डलम् । 47422 1443गलगण्ड-क्ली,गण्डमाल-पुं 1444रोहिणी-स्त्री,गलाङ्कुर-पुं गलगण्डे गण्डमालः रोहिणी तु गलाङ्कुरः ॥ ४६७ ॥ 47522 1445हिक्का-स्त्री,हेक्का-स्त्री,हृल्लास-पुं 1446प्रतिश्याय-पुं,पीनस-पुं हिक्का हेक्का च हृल्लासः प्रतिश्यायस्तु पीनसः । 47622 1447शोथ-पुं,श्वयथु-पुं,शोफ-पुं 1448दुर्नामन्-पुं,अर्शस्-क्ली,गुदाङ्कुर-पुं शोथस्तु श्वयथुः शोफे दुर्नामार्शो गुदाङ्कुरः ॥ ४६८ ॥ 47722 1449छर्दि-स्त्रीक्ली,प्रच्छर्दिका-स्त्री,छर्दिस्-स्त्री,वमथु-पुं,वमन-क्ली,वमि-स्त्री छर्दौ प्रच्छर्दिका छर्दिर्वमथुर्वमनं वमिः । 47822 1450गुल्म-पुंक्ली,उदरग्रन्थि-पुं 1451उदावर्त-पुं,गुदग्रह-पुं गुल्मे स्यादुदरग्रन्थिरुदावर्तो गुदग्रहः ॥ ४६९ ॥ 47922 1452गति-स्त्री,नाडीव्रण-पुं 1453वृद्धि-स्त्री,कुरण्ड-पुं,अण्डवर्धन-क्ली गतिर्नाडीव्रणे वृद्धिः कुरण्डश्चाण्डवर्धने । 48022 1454अश्मरी-स्त्री,मूत्रकृच्छ्र-क्ली 1455प्रमेह-पुं,बहुमूत्रता-स्त्री अश्मरी स्यान्मूत्रकृच्छ्रे प्रमेहो बहुमूत्रता ॥ ४७० ॥ 48122 1456आनाह-पुं,विबन्ध-पुं 1457ग्रहणी-स्त्री 1458प्रवाहिका-स्त्री आनाहस्तु विबन्धः स्याद्ग्रहणी रुक्प्रवाहिका । 48222 1459विद्रधि-स्त्री 1460भगन्दर-पुं 1461ज्वर-पुं व्याधिप्रभेदा विद्रधिभगंदरज्वरादयः ॥ ४७१ ॥ 48322 1462दोषज्ञ-पुं,भिषज्-पुं,वैद्य-पुं,आयुर्वेदिन्-पुं,चिकित्सक-पुं,रोगहारिन्-पुं,अगदङ्कार-पुं 1463भेषज-क्ली,तन्त्र-क्ली,औषध-क्ली,भैषज्य-क्ली,अगद-पुं,जायु-पुं 1464चिकित्सा-स्त्री,रुक्प्रतिक्रिया-स्त्री,उपचर्या-स्त्री,उपचार-पुं 1465लङ्घन-क्ली,अपतर्पण-क्ली दोषज्ञस्तु भिषग्वैद्य आयुर्वेदी चिकित्सकः । रोगहार्यगदंकारो भेषजं तन्त्रमौषधम् ॥ ४७२ ॥ भैषज्यमगदो जायुश्चिकित्सा रुक्प्रतिक्रिया । उपचर्योपचारौ च लङ्घनं त्वपतर्पणम् ॥ ४७३ ॥ 48422 1466जाङ्गुलिक-पुं,विषभिषज्-पुं 1467स्वास्थ्य-क्ली,वार्त-क्ली,अनामय-क्ली,सह्य-क्ली,आरोग्य-क्ली 1468पटु-पुं,उल्लाघ-पुं,वार्त-पुं,कल्य-पुं,नीरुज्-पुं जाङ्गुलिको विषभिषक्स्वास्थ्यं वार्तमनामयम् । सह्यारोग्ये पटूल्लाघवार्तकल्यास्तु नीरुजि ॥ ४७४ ॥ 48522 1469पार्श्वक-पुं,सन्धिजीवक-पुं कुसृत्या विभवान्वेषी पार्श्वकः सन्धिजीवकः । 48622 1470कूकुद-पुं सत्कृत्यालंकृतां कन्यां यो ददाति स कूकुदः ॥ ४७५ ॥ 48722 1471चपल-पुं,चिकुर-पुं 1472नीलीराग-पुं,स्थिरसौहृद-पुं चपलश्चिकुरो नीलीरागस्तु स्थिरसौहृदः । 48822 1473हरिद्राराग-पुं 1474सान्द्रस्निग्ध-पुं,मेदुर-पुं ततो हरिद्रारागोऽन्यः सान्द्रस्निग्धस्तु मेदुरः ॥ ४७६ ॥ 48922 1475गेहेनर्दिन्-पुं,गेहेशूर-पुं,पिण्डीशूर-पुं 1476अस्तिमत्-पुं,धनिन्-पुं गेहेनर्दी गेहेशूरः पिण्डीशूरोऽस्तिमान्धनी । 49022 1477गोष्ठश्व-पुं 1478आपन्न-पुं 1479आपद्-स्त्री,विपत्ति-स्त्री,विपद्-स्त्री 1480स्निग्ध-पुं,वत्सल-पुं स्वस्थानस्थः परद्वेषी गोष्ठश्वोऽथापदि स्थितः ॥ ४७७ ॥ आपन्नोऽथापद्विपत्तिर्विपत्स्निग्धस्तु वत्सलः । 49122 1481उपाधि-पुं,अभ्यागारिक-पुं,कुटुम्बव्यापृत-पुं उपाध्यभ्यागारिकौ तु कुटुम्बव्यापृते नरि ॥ ४७८ ॥ 49222 1482जैवातृक-पुं,दीर्घायु-पुं 1483त्रासदायिन्-पुं,शङ्कुर-पुं जैवातृकस्तु दीर्घायुस्त्रासदायी तु शङ्कुरः । 49322 1484अभिपन्न-पुं,शरणार्थिन्-पुं 1485कारणिक-पुं,परीक्षक-पुं अभिपन्नः शरणार्थी कारणिकः परीक्षकः ॥ ४७९ ॥ 49422 1486समर्धुक-पुं,वरद-पुं 1487व्रातीन-पुंब,सङ्घजीविन्-पुंब समर्धुकस्तु वरदो व्रातीनाः संघजीविनः । 49522 1488सभ्य-पुं,सदस्य-पुं,पार्षद्य-पुं,सभास्तार-पुं,सभासद-पुं,सामाजिक-पुं 1489सभा-स्त्री,संसद्-स्त्री,समाज-पुं,परिषद्-स्त्री,सदस्-स्त्री,पर्षद्-स्त्री,समज्या-स्त्री,गोष्ठी-स्त्री,आस्था-स्त्री,आस्थान-क्ली,समिति-स्त्री,घटा-स्त्री सभ्याः सदस्याः पार्षद्याः सभास्ताराः सभासदः ॥ ४८० ॥ सामाजिकाः सभा संसत्समाजः परिषत्सदः । पर्षत्समज्यागोष्ठ्यास्था आस्थानं समितिर्घटा ॥ ४८१ ॥ 49622 1490सांवत्सर-पुं,ज्यौतिषिक-पुं,मौहूर्तिक-पुं,निमित्तविद्-पुं,दैवज्ञ-पुं,गणक-पुं,आदेशिन्-पुं,ज्ञानिन्-पुं,कार्तान्तिक-पुं,विप्रश्निक-पुं,ईक्षणिक-पुं 1491सैद्धान्तिक-पुं,तान्त्रिक-पुं सांवत्सरो ज्यौतिषिको मौहूर्तिको निमित्तवित् । दैवज्ञगणकादेशिज्ञानिकार्तान्तिका अपि ॥ ४८२ ॥ विप्रश्निकेक्षणिकौ च सैद्धान्तिकस्तु तान्त्रिकः । 49722 1492लेखक-पुं,अक्षरचण-पुं,अक्षरजीवक-पुं,अक्षरचञ्चु-पुं,वार्णिक-पुं,लिपिकर-पुं लेखकेऽक्षरपूर्वाः स्युश्चणजीवकचञ्चवः ॥ ४८३ ॥ 49822 1493अक्षरन्यास-पुं,लिपि-स्त्री,लिवि-स्त्री वार्णिको लिपिकरश्चाक्षरन्यासे लिपिर्लिविः । 49922 1494मषिधान-क्ली,मषिकूपी-क्ली 1495मलिनाम्बु-क्ली,मषी-स्त्री,मसी-स्त्री मषिधानं मषिकूपी मलिनाम्बु मषी मसी ॥ ४८४ ॥ 50022 1496कुलिक-पुं,कुलश्रेष्ठिन्-पुं 1497सभिक-पुं,द्यूतकारक-पुं कुलिकस्तु कुलश्रेष्ठी सभिको द्यूतकारकः । 50122 1498कितव-पुं,द्यूतकृत्-पुं,धूर्त-पुं,अक्षधूर्त-पुं,अक्षदेविन्-पुं कितवो द्यूतकृद्धूर्तोऽक्षधूर्तश्चाक्षदेविनि ॥ ४८५ ॥ 50222 1499दुरोदर-पुंक्ली,कैतव-क्ली,द्यूत-पुंक्ली,अक्षवती-स्त्री,पण-पुं दुरोदरं कैतवं स्याद्द्यूतमक्षवती पणः । 50322 1500पाशक-पुं,प्रासक-पुं,अक्ष-पुं,देवन-पुं 1501अक्षपण-पुं,ग्लह-पुं पाशकः प्रासकोऽक्षश्च देवनस्तत्पणो ग्लहः ॥ ४८६ ॥ 50422 1502अष्टापद-पुंक्ली,शारिफल-पुंक्ली 1503शार-पुंस्त्री,शारि-स्त्री,खेलनी-स्त्री अष्टापदः शारिफलं शारः शारिश्च खेलनी । 50522 1504परिणाय-पुं परिणायस्तु शारीणां नयनं स्यात्समन्ततः ॥ ४८७ ॥ 50622 1505समाह्वय-पुं,प्राणिद्यूत-क्ली 1506व्यालग्राहिन्-पुं,आहितुण्डिक-पुं समाह्वयः प्राणिद्यूतं व्यालग्राह्याहितुण्डिकः । 50722 1507मनोजवस-पुं,ताततुल्य-पुं 1508शास्तृ-पुं,देशक-पुं स्यान्मनोजवसस्ताततुल्यः शास्ता तु देशकः ॥ ४८८ ॥ 50822 1509सुकृतिन्-पुं,पुण्यवत्-पुं,धन्य-पुं 1510मित्रयु-पुं,मित्रवत्सल-पुं सुकृती पुण्यवान्धन्यो मित्त्रयुर्मित्त्रवत्सलः । 50922 1511क्षेमङ्कर-पुं,रिष्टताति-पुं,शिवताति-पुं,शिवङ्कर-पुं क्षेमङ्करो रिष्टतातिः शिवतातिः शिवङ्करः ॥ ४८९ ॥ 51022 1512श्रद्धालु-पुं,आस्तिक-पुं,श्राद्ध-पुं 1513नास्तिक-पुं श्रद्धालुरास्तिकः श्राद्धो नास्तिकस्तद्विपर्यये । 51122 1514वैरङ्गिक-पुं,विरागार्ह-पुं 1515वीतदम्भ-पुं,अकल्कन-पुं वैरङ्गिको विरागार्हो वीतदम्भस्त्वकल्कनः ॥ ४९० ॥ 51222 1516प्रणाय्य-पुं,असम्मत-पुं 1517अन्वेष्टृ-पुं,अनुपदिन्-पुं 1518सह-पुं,क्षम-पुं,शक्त-पुं,प्रभूष्णु-पुं 1519भूतात्त-पुं,आविष्ट-पुं 1520शिथिल-पुं,श्लथ-पुं प्रणाय्योऽसंमतोन्वेष्टानुपद्यथ सहः क्षमः । शक्तः प्रभूष्णुर्भूतात्तस्त्वाविष्टः शिथिलः श्लथः ॥ ४९१ ॥ ;p{0023} 51323 1521संवाहक-पुं,अङ्गमर्द-पुं 1522नष्टबीज-पुं,निष्कल-पुं संवाहकोऽङ्गमर्दः स्यान्नष्टबीजस्तु निष्कलः । 51423 1523आसीन-पुं,उपविष्ट-पुं 1524ऊर्ध्व-पुं,ऊर्ध्वन्दम-पुं,स्थित-पुं आसीन उपविष्टः स्यादूर्ध्व ऊर्ध्वंदमः स्थितः ॥ ४९२ ॥ 51523 1525अध्वनीन-पुं,अध्वग-पुं,अध्वन्य-पुं,पान्थ-पुं,पथिक-पुं,देशिक-पुं,प्रवासिन्-पुं 1526हारि-स्त्री 1527पाथेय-क्ली,शम्बल-पुंक्ली अध्वनीनोऽध्वगोऽध्वन्यः पान्थः पथिकदेशिकौ । प्रवासी तद्गणो हारिः पाथेयं शम्बलं समे ॥ ४९३ ॥ 51623 1528जङ्घाल-पुं,अतिजव-पुं 1529जङ्घाकरिक-पुं,जाङ्घिक-पुं 1530जविन्-पुं,जवन-पुं,त्वरित-पुं 1531वेग-पुं,रय-पुं,रंहस्-क्ली,तरस्-क्ली,स्यद-पुं,जव-पुं,वाज-पुं,प्रसर-पुं 1532मन्दगामिन्-पुं,मन्थर-पुं जङ्घालोऽतिजवो जङ्घाकरिको जाङ्घिको जवी । जवनस्त्वरिते वेगे रयो रंहस्तरः स्यदः ॥ ४९४ ॥ जवो वाजः प्रसरश्च मन्दगामी तु मन्थरः । 51723 1533कामंगामिन्-पुं,अनुकामीन-पुं 1534अत्यन्तीन-पुं,अत्यन्तगामिन्-पुं कामंगाम्यनुगामीनोऽत्यन्तीनोऽत्यन्तगामिनि ॥ ४९५ ॥ 51823 1535सहाय-पुं,अभिचर-पुं,अनुजीविन्-पुं,अनुगामिन्-पुं,अनुचर-पुं,अनुप्लव-पुं,सेवक-पुं 1536सेवा-स्त्री,भक्ति-स्त्री,परिचर्या-स्त्री,प्रसादना-स्त्री,शुश्रूषा-स्त्री,आराधना-स्त्री,उपास्ति-स्त्री,वरिवस्या-स्त्री,परीष्टि-स्त्री,उपचार-पुं 1537पदाति-पुं,पत्ति-पुं,पद्ग-पुं,पदातिक-पुं,पादातिक-पुं,पादचारिन्-पुं,पदाजि-पुं,पदिक-पुं सहायोऽभिचरोऽनोश्च जीविगामिचरप्लवाः । सेवकोऽथ सेवा भक्तिः परिचर्या प्रसादना ॥ ४९६ ॥ शुश्रूषाराधनोपास्तिवरिवस्यापरीष्टयः । उपचारः पदातिस्तु पत्तिः पद्गः पदातिकः ॥ ४९७ ॥ पादातिकः पादचारी पदाजिपदिकावपि । 51923 1538पुरःसर-पुं,अग्रतःसर-पुं,अग्रेसर-पुं,पुरोगम-पुं,पुरोगामिन्-पुं,पुरोग-पुं,प्रष्ठ-पुं 1539आवेशिक-पुं,आगन्तु-पुं,प्राघुण-पुं,अभ्यागत-पुं,अतिथि-पुं,प्राघूर्णक-पुं 1540आवेशिक-क्ली,आतिथ्य-क्ली,आतिथेयी-स्त्रीक्ली सरः पुरोऽग्रतोऽग्रेभ्यः पुरस्तो गमगामिगाः ॥ ४९८ ॥ प्रष्ठोऽथावेशिकागन्तू प्राघुणोऽभ्यागतोऽतिथिः । प्राघूर्णिके थावेशिकमातिथ्यं चातिथेय्यपि ॥ ४९९ ॥ 52023 1541सूर्योढ-पुं सूर्योढस्तु स संप्राप्तो यः सूर्येऽस्तं गतेऽतिथिः । 52123 1542पाद्य-क्ली 1543अर्घ्य-क्ली 1544गौरव-क्ली,अभ्युत्थान-क्ली 1545व्यथक-पुं,मर्मस्पृश्-पुं,अरुन्तुद-पुं पादार्थं पाद्यमर्घार्थमर्घ्यं वार्यथ गौरवम् ॥ ५०० ॥ अभ्युत्थानं व्यथकस्तु स्यान्मर्मस्पृगरुंतुदः । 52223 1546ग्रामेयक-पुं,ग्रामीण-पुं,ग्राम्य-पुं 1547लोक-पुं,जन-पुं,प्रजा-स्त्री ग्रामेयके तु ग्रामीणग्राम्यौ लोको जनः प्रजाः ॥ ५०१ ॥ 52323 1548आमुष्यायण-पुं,अमुष्यपुत्र-पुं,प्रख्यातवप्तृक-पुं स्यादामुष्यायणोऽमुष्यपुत्रः प्रख्यातवप्तृकः । 52423 1549कुल्य-पुं,कुलीन-पुं,अभिजात-पुं,कौलेयक-पुं,महाकुल-पुं,जात्य-पुं 1550गोत्र-क्ली,सन्तान-पुं,अन्ववाय-पुं,अभिजन-पुं,कुल-क्ली,अन्वय-पुं,जनन-क्ली,वंश-पुं 1551स्त्री-स्त्री,नारी-स्त्री,वनिता-स्त्री,वधू-स्त्री,वशा-स्त्री,सीमन्तिनी-स्त्री,वामा-स्त्री,वर्णिनी-स्त्री,महिला-स्त्री,अबला-स्त्री,योषा-स्त्री,योषित्-स्त्री 1552स्त्रीविशेष-पुं 1553कान्ता-स्त्री 1554भीरु-स्त्री 1555नितम्बिनी-स्त्री 1556प्रमदा-स्त्री 1557सुन्दरी-स्त्री 1558रामा-स्त्री 1559रमणी-स्त्री 1560ललना-स्त्री 1561अङ्गना-स्त्री कुल्यः कुलीनोऽभिजातः कौलेयकमहाकुलौ ॥ ५०२ ॥ जात्यो गोत्रं तु संतानोऽन्ववायोऽभिजनः कुलम् । अन्वयो जननं वंशः स्त्री नारी वनिता वधूः ॥ ५०३ ॥ वशा सीमन्तिनी वामा वर्णिनी महिलाबला । योषा योषिद्विशेषास्तु कान्ता भीरुर्नितम्बिनी ॥ ५०४ ॥ प्रमदा सुन्दरी रामा रमणी ललनाङ्गना । 52523 1562तरललोचना-स्त्री 1563अलसेक्षणा-स्त्री 1564मृगाक्षी-स्त्री 1565मत्तेभगमना-स्त्री 1566वामाक्षी-स्त्री 1567सुस्मिता-स्त्री 1568मानिनी-स्त्री 1569लीलावती-स्त्री 1570स्मरवती-स्त्री 1571स्वाभाविकालङ्कार-पुं 1572लीला-स्त्री 1573विलास-पुं 1574विच्छित्ति-स्त्री 1575विब्बोक-पुं 1576किलकिञ्चित-क्ली 1577मोट्टायित-क्ली 1578कुट्टमित-क्ली 1579ललित-क्ली 1580विहृत-क्ली 1581विभ्रम-पुं स्वगुणेनोपमानेन मनोज्ञादिपदेन च ॥ ५०५ ॥ विशेषिताङ्गकर्मा स्त्री यथा तरललोचना । अलसेक्षणा मृगाक्षी मत्तेभगमनापि च ॥ ५०६ ॥ वामाक्षी सुस्मितास्याः स्वं मानलीलास्मरादयः । लीला विलासो विच्छित्तिर्विव्वोकः किलकिञ्चितम् ॥ ५०७ ॥ मोट्टायितं कुट्टमितं ललितं विहृतं तथा । विभ्रमश्चेत्यलंकाराः स्त्रीणां स्वाभाविका दश ॥ ५०८ ॥ 52623 1582अयत्नजालङ्कार-पुं 1583प्रागल्भ्य-क्ली 1584औदार्य-क्ली 1585माधुर्य-क्ली 1586शोभा-स्त्री 1587धीरत्व-क्ली 1588कान्ति-स्त्री 1589दीप्ति-स्त्री 1590अङ्गजालङ्कार-पुं 1591भाव-पुं 1592हाव-पुं 1593हेला-स्त्री प्रागल्भ्यौदार्यमाधुर्यशोभाधीरत्वकान्तयः । दीप्तिश्चायत्नजा भावहावहेलास्त्रयोऽङ्गजाः ॥ ५०९ ॥ 52723 1594कोपना-स्त्री,भामिनी-स्त्री 1595छेका-स्त्री,मत्ता-स्त्री,वाणिनी-स्त्री सा कोपना भामिनी स्याच्छेका मत्ता च वाणिनी । 52823 1596कन्या-स्त्री,कनी-स्त्री,कुमारी-स्त्री 1597गौरी-स्त्री,नग्निका-स्त्री,अरजस्-स्त्री कन्या कनी कुमारी च गौरी तु नग्निकारजाः ॥ ५१० ॥ 52923 1598मध्यमा-स्त्री,दृष्टरजस्-स्त्री,तरुणी-स्त्री,युवति-स्त्री,चरी-स्त्री,तलुनी-स्त्री,दिक्करी-स्त्री 1599वर्या-स्त्री,पतिंवरा-स्त्री,स्वयंवरा-स्त्री मध्यमा तु दृष्टरजास्तरुणी युवतिश्चरी । तलुनी दिक्करी वर्या पतिंवरा स्वयंवरा ॥ ५११ ॥ 53023 1600सुवासिनी-स्त्री,वधूटी-स्त्री,चिरण्टी-स्त्री 1601सधर्मिणी-स्त्री,पत्नी-स्त्री,सहचरी-स्त्री,पाणिगृहीती-स्त्री,गृहिणी-स्त्री,गृहाः-पुंब,गृह-क्ली,दाराः-पुंब,क्षेत्र-क्ली,वधू-स्त्री,भार्या-स्त्री,जनी-स्त्री,जाया-स्त्री,परिग्रह-पुं,द्वितीया-स्त्री,ऊढा-स्त्री,कलत्र-क्ली 1602पुरन्ध्री-स्त्री,कुटुम्बिनी-स्त्री सुवासिनी वधूटी स्याच्चिरिण्ट्यथ सधर्मिणी । पत्नी सहचरी पाणिगृहीती गृहिणी गृहाः ॥ ५१२ ॥ दारा क्षेत्रं वधूर्भार्या जनी जाया परिग्रहः । द्वितीयोढा कलत्रं च पुरंध्री तु कुटुम्बिनी ॥ ५१३ ॥ 53123 1603प्रजावती-स्त्री,भ्रातृजाया-स्त्री 1604सूनुजाया-स्त्री,स्नुषा-स्त्री,जनी-स्त्री,वधू-स्त्री प्रजावती भ्रातुर्जाया सूनोः स्नुषा जनी वधूः । 53223 1605यातरः-स्त्रीब भ्रातृवर्गस्य या जाया यातरस्ताः परस्परम् ॥ ५१४ ॥ 53323 1606वीरपत्नी-स्त्री,वीरभार्या-स्त्री 1607कुलस्त्री-स्त्री,कुलबालिका-स्त्री वीरपत्नी वीरभार्या कुलस्त्री कुलबालिका । 53423 1608प्रेयसी-स्त्री,दयिता-स्त्री,कान्ता-स्त्री,प्राणेशा-स्त्री,वल्लभा-स्त्री,प्रिया-स्त्री,हृदयेशा-स्त्री,प्राणसमा-स्त्री,प्रेष्ठा-स्त्री,प्रणयिनी-स्त्री प्रेयसी दयिता कान्ता प्राणेशा वल्लभा प्रिया ॥ ५१५ ॥ हृदयेशा प्राणसमा प्रेष्ठा प्रणयणी च सा । 53523 1609प्रेयस्-पुं,दयित-पुं,कान्त-पुं,प्राणेश-पुं,वल्लभ-पुं,प्रिय-पुं,हृदयेश-पुं,प्राणसम-पुं,प्रेष्ठ-पुं,प्रणयिन्-पुं,भर्तृ-पुं,सेक्तृ-पुं,पति-पुं,वर-पुं,विवोढृ-पुं,रमण-पुं,भोक्तृ-पुं,रुच्य-पुं,वरयितृ-पुं,धव-पुं प्रेयस्याद्याः पुंसि पत्यौ भर्ता सेक्ता पतिर्वरः ॥ ५१६ ॥ विवोढा रमणो भोक्ता रुच्यो वरयिता धवः । 53623 1610जन्य-पुं 1611विवाह-पुं,पाणिपीडन-क्ली,पाणिग्रहण-क्ली,उद्वाह-पुं,उपयाम-पुं,उपयम-पुं,दारकर्मन्-क्ली,परिणय-पुं 1612जामातृ-पुं,दुहितृपति-पुं जन्यास्तु तस्य सुहृदो विवाहः पाणिपीडनम् ॥ ५१७ ॥ पाणिग्रहणमुद्वाह उपाद्यामयमावपि । दारकर्म परिणयो जामाता दुहितुः पतिः ॥ ५१८ ॥ 53723 1613उपपति-पुं,जार-पुं 1614भुजङ्ग-पुं,गणिकापति-पुं उपपतिस्तु जारः स्याद्भुजङ्गो गणिकापतिः । 53823 1615जम्पती-पुंद्वि,दम्पती-पुंद्वि,भार्यापती-पुंद्वि,जायापती-पुंद्वि जम्पती दम्पती भार्यापती जायापती समाः ॥ ५१९ ॥ 53923 1616यौतक-क्ली,सुदाय-पुं,हरण-क्ली यौतकं युतयोर्देयं सुदायो हरणं च तत् । 54023 1617नृपस्त्री-स्त्री 1618कृताभिषेका-स्त्री,महिषी-स्त्री 1619भोगिनी-स्त्री कृताभिषेका महिषी भोगिन्योऽन्या नृपस्त्रियः ॥ ५२० ॥ 54123 1620सैरन्ध्री-स्त्री सैरंध्री यान्यवेश्मस्था स्वतन्त्रा शिल्पजीविनी । 54223 1621असिक्नी-स्त्री 1622दूती-स्त्री,सञ्चारिका-स्त्री असिक्न्ययन्तःपुरःप्रेष्या दूतीसंचारिके समे ॥ ५२१ ॥ ;p{0024} 54324 1623प्रज्ञा-स्त्री,प्राज्ञी-स्त्री,प्रजानती-स्त्री 1624प्राज्ञा-स्त्री,प्रज्ञान्विता-स्त्री प्राज्ञी प्रज्ञा प्रजानत्यां प्राज्ञा तु प्रज्ञयान्विता । 54424 1625आभीरी-स्त्री,महाशूद्री-स्त्री स्यादाभीरी महाशूद्री जातिपुंयोगयोः समे ॥ ५२२ ॥ 54524 1626आचार्या-स्त्री,आचार्यानी-स्त्री 1627मातुलानी-स्त्री,मातुली-स्त्री पुंयुज्याचार्याचार्यानी मातुलानी तु मातुली । 54624 1628उपाध्यायानी-स्त्री,उपाध्यायी-स्त्री 1629क्षत्रियी-स्त्री 1630अर्यी-स्त्री 1631शूद्री-स्त्री उपाध्यायान्युपाध्यायी क्षत्रिय्यर्यी च शूद्र्यपि ॥ ५२३ ॥ 54724 1632आचार्या-स्त्री 1633शूद्रा-स्त्री 1634क्षत्रिया-स्त्री,क्षत्रियाणी-स्त्री स्वत आचार्या शूद्रा च क्षत्त्रिया क्षत्रियाण्यपि । 54824 1635उपाध्यायी-स्त्री,उपाध्याया-स्त्री 1636अर्या-स्त्री,अर्याणी-स्त्री उपाध्याय्युपाध्याया स्यादर्यार्याण्यौ पुनः समे ॥ ५२४ ॥ 54924 1637दिधिषू-स्त्री,पूनर्भू-स्त्री,द्विरूढा-स्त्री 1638दिधिषू-पुं दिधिषूस्तु पुनर्भूर्द्विरूढास्या दिधिषूः पतिः । 55024 1639अग्रेदिधिषू-स्त्री स तु द्विजोऽग्रेदिधिषुर्यस्य स्यात्सैव गेहिनी ॥ ५२५ ॥ 55124 1640परिवेत्तृ-पुं 1641परिवित्ति-पुं 1642परिवेदिनी-स्त्री ज्येष्ठेऽनूढे परिवेत्तानुजो दारपरिग्रही । तस्य ज्येष्ठः परिवित्तिर्जाया तु परिवेदिनी ॥ ५२६ ॥ 55224 1643वृषस्यन्ती-स्त्री,कामुकी-स्त्री 1644इच्छायुक्ता-स्त्री,कामुका-स्त्री वृषस्यन्ती कामुकी स्यादिच्छायुक्ता तु कामुका । 55324 1645कृतसापत्निका-स्त्री,अध्यूढा-स्त्री,अधिविन्ना-स्त्री 1646पतिव्रता-स्त्री,एकपत्नी-स्त्री,सुचरित्रा-स्त्री,साध्वी-स्त्री,सती-स्त्री 1647असती-स्त्री,इत्वरी-स्त्री,पुंश्चली-स्त्री,चर्षणी-स्त्री,बन्धकी-स्त्री,अविनीता-स्त्री,पांसुला-स्त्री,स्वैरिणी-स्त्री,कुलटा-स्त्री 1648अभिसारिका-स्त्री कृतसापत्निकाध्यूढाधिविन्नाथ पतिव्रता ॥ ५२७ ॥ एकपत्नी सुचरित्रा साध्वी सत्यसतीत्वरी । पुंश्चली चर्षणी बन्धक्यविनीता च पांसुला ॥ ५२८ ॥ स्वैरिणी कुलटा याति या प्रियं साभिसारिका । 55424 1649वयस्या-स्त्री,आलि-स्त्री,सखी-स्त्री,सध्रीची-स्त्री 1650अशिश्वी-स्त्री वयस्यालिः सखी सध्रीच्यशिश्वी तु शिशुं विना ॥ ५२९ ॥ 55524 1651पतिवत्नी-स्त्री,जीवत्पति-स्त्री 1652विश्वस्ता-स्त्री,विधवा-स्त्री पतिवत्नी जीवत्पतिर्विश्वस्ता विधवा समे । 55624 1653निर्वीरा-स्त्री,निष्पतिसुता-स्त्री 1654जीवत्तोका-स्त्री,जीवसू-स्त्री निर्वीरा निष्पतिसुता जीवत्तोका तु जीवसूः ॥ ५३० ॥ 55724 1655नश्यत्प्रसूतिका-स्त्री,निन्दु-स्त्री 1656नरमालिनी-स्त्री नश्यत्प्रसूतिका निन्दुः सश्मश्रुर्नरमालिनी । 55824 1657कात्यायनी-स्त्री,अर्धवृद्धा-स्त्री,काषायवसना-स्त्री,अधवा-स्त्री कात्यायिनी त्वर्धवृद्धा काषायवसनाधवा ॥ ५३१ ॥ 55924 1658श्रवणा-स्त्री,भिक्षुकी-स्त्री,मुण्डा-स्त्री 1659पोटा-स्त्री श्रवणा भिक्षुकी मुण्डा पोटा तु स्त्रीनृलक्षणा । 56024 1660साधारणस्त्री-स्त्री,गणिका-स्त्री,वेश्या-स्त्री,पण्याङ्गना-स्त्री,पणाङ्गना-स्त्री,भुजिष्या-स्त्री,लञ्जिका-स्त्री,रूपाजीवा-स्त्री 1661वारवधू-स्त्री,वारमुख्या-स्त्री 1662चुन्दी-स्त्री,कुट्टनी-स्त्री,शम्भली-स्त्री साधारणस्त्री गणिका वेश्या पण्यपणाङ्गना ॥ ५३२ ॥ भुजिष्या लञ्जिका रूपाजीवा वारवधूः पुनः । सा वारमुख्याथ चुन्दी कुट्टनी शम्भली समाः ॥ ५३३ ॥ 56124 1663पोटा-स्त्री,वोटा-स्त्री,चेटी-स्त्री,दासी-स्त्री,कुटहारिका-स्त्री पोटा वोटा च चेटी च दासी च कुटहारिका । 56224 1664नग्ना-स्त्री,कोटवी-स्त्री 1665वृद्धा-स्त्री,पलिक्नी-स्त्री 1666रजस्वला-स्त्री,पुष्पवती-स्त्री,अधि-स्त्री,आत्रेयी-स्त्री,स्त्रीधर्मिणी-स्त्री,मलिनी-स्त्री,अवी-स्त्री,उदक्या-स्त्री,ऋतुमती-स्त्री 1667पुष्पहीना-स्त्री,निष्कला-स्त्री नग्ना तु कोटवी वृद्धा पलिक्न्यथ रजस्वला ॥ ५३४ ॥ पुष्पवत्यधिरात्रेयी स्त्रीधर्मिणी मलिन्यवीः । उदक्या ऋतुमती च पुष्पहीना तु निष्कला ॥ ५३५ ॥ 56324 1668राका-स्त्री 1669स्त्रीधर्म-पुं,पुष्प-क्ली,आर्तव-क्ली,रजस्-क्ली 1670ऋतु-पुं 1671सुरत-क्ली,मोहन-क्ली,रत-क्ली,संवेशन-क्ली,सम्प्रयोग-पुं,सम्भोग-पुं,रहस्-क्ली,रति-स्त्री,ग्राम्यधर्म-पुं,निधुवन-क्ली,कामकेलि-स्त्री,पशुक्रिया-स्त्री,व्यवाय-पुं,मैथुन-क्ली 1672स्त्रीपुंसौ-पुंद्वि,द्वन्द्व-क्ली,मिथुन-क्ली राका तु सरजाः कन्या स्त्रीधर्मः पुष्पमार्तवम् । रजस्तत्कालस्तु ऋतुः सुरतं मोहनं रतम् ॥ ५३६ ॥ संवेशनं संप्रयोगः संभोगश्च रहो रतिः । ग्राम्यधर्मो निधुवनं कामकेलिः पशुक्रिया ॥ ५३७ ॥ व्यवायो मैथुनं स्त्रीपुंसोर्द्वंद्वं मिथुनं च तत् । 56424 1673अन्तर्वत्नी-स्त्री,गुर्विणी-स्त्री,गर्भवती-स्त्री,उदरिणी-स्त्री,आपन्नसत्त्वा-स्त्री,गुर्वी-स्त्री 1674श्रद्धालु-स्त्री,दोहदान्विता-स्त्री अन्तर्वत्नी गुर्विणी स्याद्गर्भवत्युदरिण्यपि ॥ ५३८ ॥ आपन्नसत्त्वा गुर्वी च श्रद्धालुर्दोहदान्विता । 56524 1675विजाता-स्त्री,प्रजाता-स्त्री,जातापत्या-स्त्री,प्रसूतिका-स्त्री विजाता च प्रजाता च जातापत्या प्रसूतिका ॥ ५३९ ॥ 56624 1676गर्भ-पुं,गरभ-पुं,भ्रूण-पुं,दोहदलक्षण-क्ली गर्भस्तु गरभो भ्रूणो दोहदलक्षणं च सः । 56724 1677गर्भाशय-पुं,जरायु-पुं,उल्ब-पुंक्ली 1678कलल-क्ली,उल्ब-पुंक्ली गर्भाशयो जरायूल्बे कललोल्बे पुनः समे ॥ ५४० ॥ 56824 1679दोहद-क्ली,दौर्हृद-क्ली,श्रद्धा-स्त्री,लालसा-स्त्री 1680सूतिमास्-पुं,वैजनन-पुं 1681विजनन-क्ली,प्रसव-पुं 1682नन्दन-पुं,उद्वह-पुं,अङ्गज-पुं,आत्मज-पुं,सूनु-पुं,तनय-पुं,दारक-पुं,सुत-पुं,पुत्र-पुं 1683नन्दना-स्त्री,उद्वहा-स्त्री,अङ्गजा-स्त्री,आत्मजा-स्त्री,सूनु-स्त्री,तनया-स्त्री,दारिका-स्त्री,सुता-स्त्री,पुत्री-स्त्री 1684तोक-क्ली,अपत्य-क्ली,प्रसूति-स्त्री,तुक्-पुं,प्रजा-स्त्री 1685भ्रात्रीय-पुं,भ्रातृव्य-पुं दोहदं दौर्हृदं श्रद्धा लालसा सूतिमासि तु । वैजननो विजननं प्रसवो नन्दनः पुनः ॥ ५४१ ॥ उद्वहोऽङ्गात्मजः सूनुस्तनयो दारकः सुतः । पुत्रे दुहितरि स्त्रीत्वे तोकापत्यप्रसूतयः ॥ ५४२ ॥ तुक्प्रजोभयोर्भ्रात्रीयो भ्रातृव्यो भ्रातुरात्मजे । 56924 1686स्वस्रीय-पुं,भागिनेय-पुं,जामेय-पुं,कुतप-पुं स्वस्रीयो भागिनेयश्च जामेयः कुतपश्च सः ॥ ५४३ ॥ 57024 1687नप्तृ-पुं,पौत्र-पुं,पुत्रपुत्र-पुं 1688दौहित्र-पुं,दुहितृसुत-पुं नप्ता पौत्रः पुत्रपुत्रो दौहित्रो दुहितुः सुतः । 57124 1689प्रतिनप्तृ-पुं,प्रपौत्र-पुं 1690परम्पर-पुं प्रतिनप्ता प्रपौत्रः स्यात्तत्पुत्रस्तु परम्परः ॥ ५४४ ॥ 57224 1691पैतृष्वसेय-पुं,पैतृष्वस्रीय-पुं पैतृष्वसेयः स्यात्पैतृष्वस्रीयश्च पितृष्वसुः । 57324 1692मातृष्वस्रीय-पुं,मातृष्वसेय-पुं मातृष्वस्रीयस्तुग्मातृष्वसुर्मातृष्वसेयवत् ॥ ५४५ ॥ 57424 1693विमातृज-पुं,वैमात्रेय-पुं 1694द्वैमातुर-पुं,द्विमातृज-पुं विमातृजो वैमात्रेयो द्वैमातुरो द्विमातृजः । 57524 1695सांमातुर-पुं,भाद्रमातुर-पुं सत्यास्तु तनये सांमातुरवड्गाद्रमातुरः ॥ ५४६ ॥ 57624 1696सौभागिनेय-पुं 1697कानीन-पुं सौभागिनेयकानीनौ सुभगाकन्ययोः सुतौ । 57724 1698पौनर्भव-पुं 1699पारस्त्रैणेय-पुं पौनर्भवपारस्त्रैणेयौ पुनर्भूपरस्त्रियोः ॥ ५४७ ॥ 57824 1700दासीसुत-पुं,दासेर-पुं,दासेय-पुं 1701नाटेर-पुं,नटीसुत-पुं दास्या दासेरदासेयौ नाटेरस्तु नटीसुतः । 57924 1702बन्धुल-पुं,बान्धकिनेय-पुं,कौलटेर-पुं,असतीसुत-पुं बन्धुलो बान्धकिनेयः कौलटेरोऽसतीसुतः ॥ ५४८ ॥ 58024 1703कौलटिनेय-पुं,भिक्षुकसतीसुत-पुं स तु कौलटिनेयः स्याद्यो भिक्षुकसतीसुतः । 58124 1704कौलटेय-पुं 1705क्षेत्रज-पुं द्वावप्येतौ कौलटेयौ क्षेत्रजो देवरादिजः ॥ ५४९ ॥ 58224 1706औरस-पुं,औरस्य-पुं 1707गोलक-पुं 1708कुण्ड-पुं 1709भ्रातृ-पुं,सहोदर-पुं,समानोदर्य-पुं,सोदर्य-पुं,सगर्भ-पुं,सहज-पुं,सोदर-पुं 1710ज्येष्ठ-पुं,पित्र्य-पुं,पूर्वज-पुं,अग्रज-पुं स्वजाते त्वौरसोरस्यौ मृते भर्तरि जारजः । गोलकोऽथामृते कुण्डे भ्राता तु स्यात्सहोदरः ॥ ५५० ॥ समानोदर्यसोदर्यसगर्भसहजा अपि । सोदरश्च स तु ज्येष्ठः स्यात्पित्र्यः पूर्वजोऽग्रजः ॥ ५५१ ॥ 58324 1711जघन्यज-पुं,यविष्ठ-पुं,कनिष्ठ-पुं,अवरज-पुं,अनुज-पुं,यवीयस्-पुं,कनीयस्-पुं 1712पितृव्य-पुं 1713श्याल-पुं 1714मातुल-पुं 1715देवृ-पुं,देवर-पुं,देवन्-पुं 1716जामि-स्त्री,भगिनी-स्त्री,स्वसृ-स्त्री जघन्यजे यविष्ठः स्यात्कनिष्ठोऽवरजोऽनुजः । स यवीयान्कनीयांश्च पितृव्यश्यालमातुलाः ॥ ५५२ ॥ पितुः पत्न्याश्च मातुश्च भ्रातरो देवृदेवरौ । देवा चावरजे पत्युर्जामिस्तु भगिनी स्वसा ॥ ५५३ ॥ ;p{0025} 58425 1717ननान्दृ-स्त्री,नन्दा-स्त्री,नन्दिनी-स्त्री ननान्दा तु स्वसा पत्युर्ननन्दा नन्दिनीत्यपि । 58525 1718ज्येष्ठश्वश्रू-स्त्री,कुली-स्त्री पत्न्यास्तु भगिनी ज्येष्ठा ज्येष्ठश्वश्रूः कुली च सा ॥ ५५४ ॥ 58625 1719श्यालिका-स्त्री,हाली-स्त्री,यन्त्रणी-स्त्री,केलिकुञ्चिका-स्त्री कनिष्ठा श्यालिका हाली यन्त्रणी केलिकुञ्चिका । 58725 1720केलि-पुंस्त्री,द्रव-पुं,परीहास-पुं,क्रीडा-स्त्री,लीला-स्त्री,नर्मन्-क्ली,देवन-क्ली,कूर्दन-क्ली,खेला-स्त्री,ललन-क्ली,वर्कर-पुं केलिर्द्रवः परीहासः क्रीडा लीला च नर्म च ॥ ५५५ ॥ देवनं कूर्दनं खेला ललनं वर्करोऽपि च । 58825 1721वप्तृ-पुं,जनक-पुं,तात-पुं,बीजिन्-पुं,जनयितृ-पुं,पितृ-पुं वप्ता च जनकस्तातो बीजी जनयिता पिता ॥ ५५६ ॥ 58925 1722पितामह-पुं 1723प्रपितामह-पुं 1724मातामह-पुं 1725प्रमातामह-पुं 1726मातृ-स्त्री,अम्बा-स्त्री,जननी-स्त्री,प्रसू-स्त्री,सवित्री-स्त्री,जनयित्री-स्त्री 1727कृमिला-स्त्री,बहुप्रसू-स्त्री पितामहस्तस्य पिता तत्पिता प्रपितामहः । मातुर्मातामहाद्येवं माताम्बा जननी प्रसूः ॥ ५५७ ॥ सवित्री जनयित्री च कृमिला तु बहुप्रसूः । 59025 1728धात्री-स्त्री,उपमातृ-स्त्री 1729वीरमातृ-स्त्री,वीरसू-स्त्री धात्री तु स्यादुपमाता वीरमाता तु वीरसूः ॥ ५५८ ॥ 59125 1730श्वश्रू-स्त्री 1731श्वशुर-पुं श्वश्रूर्माता पतिपत्न्योः श्वशुरस्तु तयोः पिता । 59225 1732पितरः-पुंब 1733मातामहाः-पुंब पितरस्तु पितुर्वंश्या मातुर्मातामहा कुले ॥ ५५९ ॥ 59325 1734पितरौ-पुंद्वि,मातापितरौ-पुंद्वि,मातरपितरौ-पुंद्वि पितरौ मातापितरौ मातरपितरौ पिता च माता च । 59425 1735श्वश्रूश्वशुरौ-पुंद्वि,श्वशुरौ-पुंद्वि 1736पुत्रौ-पुंद्वि श्वश्रूश्वशुरौ श्वशुरौ पुत्रौ पुत्रश्च दुहिता च ॥ ५६० ॥ 59525 1737भ्रातरौ-पुंद्वि 1738बान्धव-पुं,स्व-पुं,ज्ञाति-पुं,स्वजन-पुं,बन्धु-पुं,सगोत्र-पुं 1739निज-पुं,आत्मीय-पुं,स्व-पुं,स्वकीय-पुं 1740सपिण्ड-पुं,सनाभि-पुं भ्राता च भगिनी चापि भ्रातरावथ बान्धवः । स्वो ज्ञातिः स्वजनो बन्धुः सगोत्रश्च निजः पुनः ॥ ५६१ ॥ आत्मीयः स्वः स्वकीयश्च सपिण्डास्तु सनाभयः । 59625 1741तृतीयाप्रकृति-स्त्री,पण्ड-पुं,षण्ढ-पुं,क्लीब-पुंक्ली,नपुंसक-पुंक्ली तृतीयाप्रकृतिः पण्डः षण्ढः क्लीबो नपुंसकम् ॥ ५६२ ॥ 59725 1742इन्द्रियायतन-क्ली,अङ्ग-क्ली,विग्रह-पुं,क्षेत्र-क्ली,गात्र-क्ली,तनु-स्त्री,भूघन-पुं,तनू-स्त्री,मूर्तिमत्-पुं,करण-क्ली,काय-पुं,मूर्ति-स्त्री,वेर-पुंक्ली,संहनन-क्ली,देह-पुंक्ली,सञ्चर-पुं,घन-पुं,बन्ध-पुं,पुर-क्ली,पिण्ड-पुंक्ली,वपुस्-क्ली,पुद्गल-पुं,वर्ष्मन्-क्ली,कलेवर-क्ली,शरीर-पुंक्ली 1743कुणप-क्ली,शव-पुं,मृतक-क्ली 1744रुण्ड-पुं,कबन्ध-पुंक्ली इन्द्रियायतनमङ्गविग्रहौ क्षेत्रगात्रतनुभूघनास्तनूः । मूर्तिमत्करणकायमूर्तयो वेरसंहननदेहसंचराः ॥ ५६३ ॥ घनो बन्धः पुरं पिण्डो वपुः पुद्गलवर्ष्मणी । कलेवरं शरीरेऽस्मिन्नजीवे कुणपं शवः ॥ ५६४ ॥ मृतकं रुण्डकबन्धौ त्वपशीर्षे क्रियायुजि । 59825 1745वयस्-क्ली,दशा-स्त्री,प्राय-पुं 1746सामुद्र-क्ली,देहलक्षण-क्ली वयांसि तु दशाः प्रायाः सामुद्रं देहलक्षणम् ॥ ५६५ ॥ 59925 1747प्रतीक-पुं,अङ्ग-क्ली,अवयव-पुं,अपघन-पुं एकदेशे प्रतीकाङ्गावयवापघना अपि । 60025 1748उत्तमाङ्ग-क्ली,शिरस्-क्ली,मूर्धन्-पुं,मौलि-पुंस्त्री,मस्तक-पुंक्ली,मुण्डक-पुंक्ली,वराङ्ग-क्ली,करणत्राण-क्ली,शीर्ष-क्ली,मस्तिक-क्ली उत्तमाङ्गं शिरो मूर्धा मौलिर्मस्तकमुण्डके ॥ ५६६ ॥ वराङ्गं करणत्राणं शीर्षं मस्तिकमित्यपि । 60125 1749केश-पुं,तीर्थवाक-पुं,चिकुर-पुं,कुन्तल-पुं,कच-पुं,वाल-पुंक्ली 1750केशपाश-पुं,केशरचना-स्त्री,केशभार-पुं,केशोच्चय-पुं,केशहस्त-पुं,केशपक्ष-पुं,केशकलाप-पुं तज्जाः केशास्तीर्थवाकाश्चिकुराः कुन्तलाः कचाः ॥ ५६७ ॥ वालाः स्युस्तत्पराः पाशो रचना भार उच्चयः । हस्तः पक्षः कलापश्च केशभूयस्त्ववाचकाः ॥ ५६८ ॥ 60225 1751अलक-पुं,कर्कराल-पुं,खङ्खर-पुं,चूर्णकुन्तल-पुं अलकस्तु कर्करालः खंखरश्चूर्णकुन्तलः । 60325 1752भ्रमरक-पुं,कुरुल-पुं,भ्रमरालक-पुं स तु भाले भ्रमरकः कुरुलो भ्रमरालकः ॥ ५६९ ॥ 60425 1753धम्मिल-पुं 1754कबरी-स्त्री धमिल्लः संयताः केशाः केशवेशे कबर्यथ । 60525 1755वेणि-स्त्री,प्रवेणी-स्त्री 1756शीर्षण्य-पुं,शिरस्य-पुं वेणिः प्रवेणी शीर्षण्यशिरस्यौ विशदे कचे ॥ ५७० ॥ 60625 1757सीमन्त-पुं 1758पलित-पुंक्ली केशेषु वर्त्म सीमन्तः पलितं पाण्डुरः कचः । 60725 1759चूडा-स्त्री,केशी-स्त्री,केशपाशी-स्त्री,शिखा-स्त्री,शिखण्डिका-स्त्री चूडा केशी केशपाशी शिखा शिखण्डिका समाः ॥ ५७१ ॥ 60825 1760काकपक्ष-पुं,शिखण्डक-पुं,शिखाण्डक-पुं सा बालानां काकपक्षः शिखण्डकशिखाण्डकौ । 60925 1761तुण्ड-क्ली,आस्य-क्ली,मुख-पुंक्ली,वक्त्र-क्ली,लपन-क्ली,वदन-क्ली,आनन-क्ली तुण्डमास्यं मुखं वक्त्रं लपनं वदनानने ॥ ५७२ ॥ 61025 1762भाल-पुंक्ली,गोधि-स्त्री,अलिक-क्ली,अलीक-क्ली,ललाट-क्ली 1763श्रुत-स्त्री,श्रव-क्ली,शब्दाधिष्ठान-क्ली,पैञ्जूष-पुंक्ली,महानाद-पुं,ध्वनिग्रह-पुं,कर्ण-पुं,श्रोत्र-क्ली,श्रवण-पुंक्ली 1764वेष्टन-क्ली,कर्णशष्कुली-स्त्री भाले गोध्यलिकालीकललाटानि श्रुतौ श्रवः । शब्दाधिष्ठानपैञ्जूषमहानादध्वनिग्रहाः ॥ ५७३ ॥ कर्णः श्रोत्रं श्रवणं च वेष्टनं कर्णशष्कुली । 61125 1765पालि-स्त्री,कर्णलतिका-स्त्री 1766शङ्ख-पुंक्ली पालिस्तु कर्णलतिका शङ्खो भालश्रवोऽन्तरे ॥ ५७४ ॥ 61225 1767चक्षुस्-क्ली,अक्षि-क्ली,ईक्षण-क्ली,नेत्र-क्ली,नयन-क्ली,दृष्टि-स्त्री,अम्बक-क्ली,लोचन-क्ली,दर्शन-क्ली,दृश्-स्त्री 1768तारा-स्त्री,कनीनिका-स्त्री चक्षुरक्षीक्षणं नेत्रं नयनं दृष्टिरम्बकम् । लोचनं दर्शनं दृक्च तत्तारा तु कनीनिका ॥ ५७५ ॥ 61325 1769सौम्य-क्ली,वामनयन-क्ली 1770भानवीय-क्ली,दक्षिणनयन-क्ली वामं तु नयनं सौम्यं भानवीयं तु दक्षिणम् । 61425 1771असौम्य-क्ली,अनक्षि-क्ली 1772ईक्षण-क्ली,निशामन-क्ली,निभालन-क्ली,निशमन-क्ली,निध्यान-क्ली,अवलोकन-क्ली,दर्शन-क्ली,द्योतन-क्ली,निर्वर्णन-क्ली 1773अर्धवीक्षण-क्ली,अपाङ्गदर्शन-क्ली,काक्ष-पुं,कटाक्ष-पुं,अक्षिविकूणित-क्ली असौम्येऽक्षण्यनक्षि स्यादीक्षणं तु निशामनम् ॥ ५७६ ॥ निभालनं निशमनं निध्यानमवलोकनम् । दर्शनं द्योतनं निर्वर्णनं चाथार्धवीक्षणम् ॥ ५७७ ॥ अपाङ्गदर्शनं काक्षः कटाक्षोऽक्षिविकूणितम् । 61525 1774उन्मीलन-क्ली,उन्मेष-पुं 1775निमेष-पुं,निमीलन-क्ली स्यादुन्मीलनमुन्मेषो निमेषस्तु निमीलनम् ॥ ५७८ ॥ 61625 1776अपाङ्गौ-पुंद्वि 1777भ्रू-स्त्री अक्ष्णोर्बाह्यान्तावपाङ्गौ भ्रूरुर्ध्वे रोमपद्धतिः । 61725 1778भ्रकुटि-स्त्री,भ्रुकुटि-स्त्री,भ्रूकुटि-स्त्री,भृकुटि-स्त्री सकोपभ्रूविकारे स्याद्भ्रभ्रुभ्रूभृपरा कुटिः ॥ ५७९ ॥ 61825 1779कूर्च-क्ली,कूर्प-क्ली 1780पक्ष्मन्-पुंक्ली,नेत्ररोमन्-क्ली कूर्चं कूर्पं भ्रुवोर्मध्ये पक्ष्म स्यान्नेत्ररोमणि । 61925 1781गन्धज्ञा-स्त्री,नासिका-स्त्री,नासा-स्त्री,घ्राण-क्ली,घोणा-स्त्री,विकूणिका-स्त्री,नक्र-क्ली,नर्कुटक-क्ली,शिङ्घिनी-स्त्री 1782ओष्ठ-पुं,अधर-पुं,रदच्छद-पुं,दन्तवस्त्र-पुंक्ली 1783सृक्कणी-स्त्री 1784असिक-क्ली गन्धज्ञा नासिका नासा घ्राणं घोणा विकूणिका ॥ ५८० ॥ नक्रं नर्कुटकं शिङ्घिन्योष्ठोऽधरो रदच्छदः । दन्तवस्त्रं च तत्प्रान्तौ सृक्वणी असिकं त्वधः ॥ ५८१ ॥ 62025 1785चिबुक-क्ली 1786गल्ल-पुं असिकाधस्तु चिबुकं स्याद्गल्लः सृक्वणः परः । 62125 1787कपोल-पुं 1788गण्ड-पुं गल्लात्परः कपोलश्च परो गण्डः कपोलतः ॥ ५८२ ॥ 62225 1789हनु-पुंस्त्री 1790श्मश्रु-क्ली,कूर्च-पुंक्ली,आस्यलोमन्-क्ली,मासुरी-स्त्री ततो हनुः श्मश्रु कूर्चमास्यलोम च मासुरी । 62325 1791दाढिका-स्त्री,दंष्ट्रिका-स्त्री 1792दाढा-स्त्री,दंष्ट्रा-स्त्री,जम्भ-पुं 1793द्विज-पुं,रद-पुं,रदन-पुं,दशन-पुं,दन्त-पुं,दंश-पुं,खादन-पुं,मल्लक-पुं दाढिका दंष्ट्रिका दाढा दंष्ट्रा जम्भो द्विजा रदाः ॥ ५८३ ॥ रदना दशना दन्ता दंशखादनमल्लकाः । 62425 1794राजदन्तौ-पुंद्वि राजदन्तौ तु मध्यस्थावुपरिश्रेणिकौ क्वचित् ॥ ५८४ ॥ 62525 1795रसज्ञा-स्त्री,रसना-स्त्री,जिह्वा-स्त्री,लोला-स्त्री 1796तालु-क्ली,काकुद-क्ली रसज्ञा रसना जिह्वा लोला तालु तु काकुदम् । 62625 1797सुधास्रवा-क्ली,घण्टिका-क्ली,लम्बिका-क्ली,गलशुण्डिका-क्ली सुधास्रवा घण्टिका च लम्बिका गलशुण्डिका ॥ ५८५ ॥ ;p{0026} 62726 1798कन्धरा-स्त्री,धमनि-स्त्री,ग्रीवा-स्त्री,शिरोधि-स्त्री,शिरोधरा-स्त्री कंधरा धमनिर्ग्रीवा शिरोधिश्च शिरोधरा । 62826 1799कम्बुग्रीवा-स्त्री 1800अवटु-पुं,घाटा-स्त्री,कृकाटिका-स्त्री सा त्रिरेखा कम्बुग्रीवाऽवटुर्घाटा कृकाटिका ॥ ५८६ ॥ 62926 1801कृक-पुं,कन्धरामध्य-क्ली 1802कृकपार्श्वौ-पुंद्वि,वीतनौ-पुंद्वि कृकस्तु कन्धरामध्यं कृकपार्श्वौ तु वीतनौ । 63026 1803नीले-स्त्रीद्वि,ग्रीवाधमन्यौ-स्त्रीद्वि 1804मन्ये-स्त्रीद्वि,कलम्बिके-स्त्रीद्वि ग्रीवाधमन्यौ प्राग्नीले पश्चान्मन्ये कलम्बिके ॥ ५८७ ॥ 63126 1805गल-पुं,निगरण-पुं,कण्ठ-पुं 1806काकलक-पुं,कण्ठमणि-पुं गलो निगरणः कण्ठः काकलकस्तु तन्मणिः । 63226 1807अंस-पुंक्ली,भुजशिरस्-क्ली,स्कन्ध-पुं 1808जत्रु-क्ली अंसो भुजशिरः स्कन्धो जत्रु संधिरुरोंऽसगः ॥ ५८८ ॥ 63326 1809भुज-पुं,बाहु-पुंस्त्री,प्रवेष्ट-पुं,दोस्-पुंस्त्री,वाहा-स्त्री 1810भुजकोटर-पुंक्ली,दोर्मूल-क्ली,खण्डिक-पुं,कक्षा-पुंस्त्री 1811पार्श्व-पुंक्ली भुजो बाहुः प्रवेष्टो दोर्वाहाथ भुजकोटरः । दोर्मूलं खण्डिकः कक्षा पार्श्वं स्यादेतयोरधः ॥ ५८९ ॥ 63426 1812कफोणि-स्त्री,भुजामध्य-क्ली,कफणि-पुंस्त्री,कूर्पर-पुंस्त्री कफोणिस्तु भुजामध्यं कफणिः कूर्परश्च सः । 63526 1813प्रकोष्ठ-पुं,कलाचिका-स्त्री अधस्तस्या मणिबन्धात्प्रकोष्ठः स्यात्कलाचिका ॥ ५९० ॥ 63626 1814प्रगण्ड-पुं 1815पञ्चशाख-पुं,शय-पुं,शम-पुं,हस्त-पुं,पाणि-पुं,कर-पुं 1816मणिबन्ध-पुं,मणि-पुंस्त्री प्रगण्डः कूर्परांसान्तः पञ्चशाखः शयः शमः । हस्तः पाणिः करस्यादौ मणिबन्धो मणिश्च सः ॥ ५९१ ॥ 63726 1817करभ-पुं 1818करशाखा-स्त्री,अङ्गुली-स्त्री,अङ्गुरि-स्त्री 1819अङ्गुल-पुं,अङ्गुष्ठ-पुं 1820तर्जनी-स्त्री,प्रदेशिनी-स्त्री करभोऽस्मादाकनिष्ठं करशाखाङ्गुली समे । अङ्गुरिश्चाङ्गुलोऽङ्गुष्ठस्तर्जनी तु प्रदेशिनी ॥ ५९२ ॥ 63826 1821ज्येष्ठा-स्त्री,मध्यमा-स्त्री,मध्या-स्त्री 1822सावित्री-स्त्री,अनामिका-स्त्री ज्येष्ठा तु मध्यमा मध्या सावित्री स्यादनामिका । 63926 1823कनीनिका-स्त्री,कनिष्ठा-स्त्री 1824अवहस्त-पुं कनीनिका तु कनिष्ठावहस्तो हस्तपृष्ठतः ॥ ५९३ ॥ 64026 1825कामाङ्कुश-पुं,महाराज-पुं,करज-पुं,नखर-पुं,नख-पुं,करशूक-पुं,भुजाकण्ट-पुं,पुनर्भव-पुं,पुनर्नव-पुं कामाङ्कुशो महाराजः करजो नखरो नखः । करशूको भुजाकण्टः पुनर्भवपुनर्नवौ ॥ ५९४ ॥ 64126 1826प्रादेश-पुं 1827ताल-पुं 1828गोकर्ण-पुं 1829वितस्ति-पुंस्त्री प्रदेशिन्यादिभिः सार्धमङ्गुष्ठे वितते सति । प्रादेशतालगोकर्णवितस्तयो यथाक्रमम् ॥ ५९५ ॥ 64226 1830चपेट-पुं,प्रतल-पुं,तल-पुं,प्रहस्त-पुं,तालिका-स्त्री,ताल-पुं 1831सिंहतल-पुं प्रसारिताङ्गुलौ पाणौ चपेटः प्रतलस्तलः । प्रहस्तस्तालिकस्तालः सिंहतलस्तु तौ युतौ ॥ ५९६ ॥ 64326 1832मुष्टि-पुंस्त्री,मुस्तु-पुंस्त्री,मुचुटी-स्त्री,सङ्ग्राह-पुं 1833अर्धमुष्टि-पुंस्त्री,खटक-पुं 1834प्रसृत-पुं,प्रसृति-स्त्री 1835अञ्जलि-पुं संपिण्डिताङ्गुलिः पाणिर्मुष्टिर्मुस्तुर्मुचुट्यपि । संग्राहश्चार्धमुष्टिः स्यात्खटकः कुब्जितः पुनः ॥ ५९७ ॥ पाणिः प्रसृतः प्रसृतिस्तौ युतावञ्जलिः पुनः । 64426 1836गण्डूष-पुंस्त्री,चुलुक-पुंस्त्री,चुलु-पुं प्रसृते तु जलाधारे गण्डूषश्चुलुकश्चलुः ॥ ५९८ ॥ 64526 1837हस्त-पुं हस्तः प्रामाणिको मध्येमध्यमाङ्गुलिकूर्परम् । 64626 1838रत्नि-पुंस्त्री 1839अरत्नि-पुंस्त्री बद्धमुष्टिरसौ रत्निररत्निर्निष्कनिष्ठिकः ॥ ५९९ ॥ 64726 1840व्याम-पुं,व्यायाम-पुं,न्यगोध्र-पुं व्यामव्यायामन्यग्रोधास्तिर्यग्बाहू प्रसारितौ । 64826 1841पौरुष-वा ऊर्ध्वीकृतभुजापाणिर्न्नरमानं तु पौरुषम् ॥ ६०० ॥ 64926 1842जानुदध्न-क्ली,जानुद्वयस-क्ली,जानुमात्र-क्ली 1843जानुदध्नी-स्त्री,जानुद्वयसी-स्त्री,जानुमात्री-स्त्री दध्नद्वयसमात्रास्तु जान्वादेस्तत्तदुन्मिते । 65026 1844रीढक-पुं,पृष्ठवंश-पुं 1845पृष्ठ-क्ली रीढकः पृष्ठवंशः स्यात्पृष्ठं तु चरमं तनोः ॥ ६०१ ॥ 65126 1846उपस्थ-पुं,अङ्क-पुं,क्रोड-पुं,उत्सङ्ग-पुं पूर्वभाग उपस्थोऽङ्कः क्रोड उत्सङ्ग इत्यपि । 65226 1847क्रोडा-स्त्रीक्ली,उरस्-क्ली,हृदयस्थान-क्ली,वक्षस्-क्ली,वत्स-पुंक्ली,भुजान्तर-क्ली क्रोडोरो हृदयस्थानं वक्षो वत्सो भुजान्तरम् ॥ ६०२ ॥ 65326 1848स्तनान्तर-क्ली,हृद्-क्ली,हृदय-क्ली 1849स्तन-पुं,कुच-पुं,पयोधर-पुं,उरोज-पुं 1850चूचुक-पुंक्ली,स्तनवृन्त-क्ली,स्तनशिखा-स्त्री,स्तनमुख-क्ली स्तनान्तरं हृद्धृदयं स्तनौ कुचौ पयोधरौ । उरोजौ च चूचुकं तु स्तनाद्वृन्तशिखामुखाः ॥ ६०३ ॥ 65426 1851तुन्द-क्ली,तुन्दि-स्त्री,गर्भ-पुं,कुक्षि-पुं,पिचण्ड-पुं,जठर-क्ली,उदर-क्ली तुन्दं तुन्दिर्गर्भकुक्षी पिचण्डो जठरोदरे । 65526 1852कालखण्ड-क्ली,कालखञ्ज-क्ली,कालेय-क्ली,कालक-क्ली,यकृत्-क्ली कालखण्डं कालखञ्जं कालेयं कालकं यकृत् ॥ ६०४ ॥ 65626 1853तिलक-क्ली,क्लोमन्-क्ली 1854रक्तफेनज-पुं,पुष्पस-पुं 1855प्लीहन्-पुं,गुल्म-पुंक्ली 1856अन्त्र-क्ली,पुरीतत्-क्ली दक्षिणे तिलकं क्लोम वामे तु रक्तफेनजः । पुष्पसः स्यादथ प्लीहा गुल्मोऽन्त्रं तु पुरीतति ॥ ६०५ ॥ 65726 1857रोमावली-स्त्री,रोमलता-स्त्री 1858नाभि-पुंस्त्री,तुन्दकूपिका-स्त्री रोमावली रोमलता नाभिः स्यात्तुन्दकूपिका । 65826 1859मूत्रपुट-स्त्री,वस्ति-पुंस्त्री,मूत्राशय-पुं नाभेरधो मूत्रपुटं वस्तिर्मूत्राशयोऽपि च ॥ ६०६ ॥ 65926 1860मध्य-पुंक्ली,अवलग्न-पुंक्ली,विलग्न-पुंक्ली,मध्यम-पुंक्ली 1861कट-पुंक्ली,कटि-स्त्री,श्रोणि-पुंस्त्री,कलत्र-क्ली,कटीर-क्ली,काञ्चीपद-क्ली,ककुद्मती-स्त्री मध्योऽवलग्नं विलग्नं मध्यमोऽथ कटः कटिः । श्रोणिः कलत्रं कटीरं काञ्चीपदं ककुद्मती ॥ ६०७ ॥ 66026 1862नितम्ब-पुं,आरोह-पुं 1863जघन-क्ली नितम्बारोहौ स्त्रीकट्याः पश्चाज्जघनमग्रतः । 66126 1864त्रिक-क्ली 1865कुकुन्दरे-क्लीद्वि त्रिकं वंशाधस्तत्पार्श्वकूपकौ तु कुकुन्दरे ॥ ६०८ ॥ 66226 1866पुतौ-पुंक्लीद्वि,स्फिज्-स्त्रीद्वि,कटिप्रोथौ-पुंद्वि 1867वराङ्ग-क्ली,च्युति-स्त्री,बुलि-स्त्री,भग-पुंक्ली,अपत्यपथ-पुं,योनि-पुंस्त्री,स्मरमन्दिर-क्ली,स्मरकूपिका-स्त्री,स्त्रीचिह्न-क्ली 1868पुंश्चिह्न-क्ली,मेहन-क्ली,शेप-क्ली,शेपस्-क्ली,शिश्न-क्ली,मेढ्र-पुं,कामलता-स्त्री,लिङ्ग-क्ली 1869गुह्य-क्ली,प्रजनन-क्ली,उपस्थ-पुं 1870गुल-पुं,मणि-पुंस्त्री पूतौ स्फिजौ कटिप्रोथौ वराङ्गं तु च्युतिर्बुलिः । भगोऽपत्यपथो योनिः स्मरान्मन्दिरकूपिके ॥ ६०९ ॥ स्त्रीचिह्नमथ पुंश्चिह्नं मेहनं शेपशेपसी । शिश्नं मेढ्रः कामलता लिङ्गं च द्वयमप्यदः ॥ ६१० ॥ गुह्यप्रजननोपस्था गुह्यमध्यं गुलो मणिः । 66326 1871सीवनी-स्त्री 1872अण्ड-क्ली,पेल-क्ली,पेलक-पुं,अण्डक-पुं,मुष्क-पुंक्ली,अण्डकोश-पुं,वृषण-पुंक्ली 1873अपान-क्ली,पायु-पुं,गुद-पुंक्ली,च्युति-स्त्री,अधोमर्मन्-क्ली,शकृद्द्वार-क्ली,त्रिवलीक-क्ली,बुलि-स्त्री सीवनी तदधःसूत्रं स्थदण्डं पेलमण्डकः ॥ ६११ ॥ मुष्कोऽण्डकोषो वृषणोऽपानं पायुर्गुदं च्युतिः । अधोमर्म शकृद्द्वारं त्रिवलीकबुली अपि ॥ ६१२ ॥ 66426 1874विटप-क्ली,महाबीज्य-क्ली विटपं तु महाविज्यमन्तरा मुष्कवङ्क्षणम् । 66526 1875ऊरुसन्धि-स्त्री,वङ्क्षण-पुं 1876सक्थि-क्ली,ऊरु-पुंस्त्री 1877जानु-पुंक्ली,नलकील-पुं,अष्ठीवत्-पुंक्ली 1878मन्दिर-पुं ऊरुसंधिर्वङ्क्षणः स्यात्सक्थ्यूरुस्तस्य पर्व तु ॥ ६१३ ॥ जानुर्नलकीलोऽष्ठीवान्पश्चाद्भागोऽस्य मन्दिरः । 66626 1879कपोली-स्त्री 1880जङ्घा-स्त्री,प्रसृता-स्त्री,नलकिनी-स्त्री कपोली त्वग्रिमो जङ्घा प्रसृता नलकिन्यपि ॥ ६१४ ॥ 66726 1881प्रतिजङ्घा-स्त्री,अग्रजङ्घा-स्त्री 1882पिण्डिका-स्त्री,पिचण्डिका-स्त्री प्रतिजङ्घा त्वग्रजङ्घा पिण्डिका तु पिचण्डिका । 66826 1883गुल्फ-पुंस्त्री,चरणग्रन्थि-पुंस्त्री,घुटिक-पुंस्त्री,घुण्टक-पुंस्त्री,घुट-पुंस्त्री गुल्फस्तु चरणग्रन्थिर्घुटिको घुण्टको घुटः ॥ ६१५ ॥ 66926 1884चरण-पुंक्ली,क्रमण-पुं,पाद-पुं,पद-पुंक्ली,अंह्रि-पुं,चलन-पुं,क्रम-पुं चरणः क्रमणः पादः पदोंऽह्रिश्चलनः क्रमः । 67026 1885पादमूल-क्ली,गोहिर-क्ली 1886पार्ष्णि-स्त्री पादमूलं गोहिरं स्यात्पार्ष्णिस्तु घुटयोरधः ॥ ६१६ ॥ 67126 1887पादाग्र-क्ली,प्रपद-क्ली 1888क्षिप्र-क्ली पादाग्रं प्रपदं क्षिप्रं त्वङ्गुष्ठाङ्गुलिमध्यतः । 67226 1889कूर्च-क्ली 1890अंह्रिस्कन्ध-पुं,कूर्चशिरस्-क्ली कूर्चं क्षिप्रस्योपर्यंह्रिस्कन्धः कूर्चशिरः समे ॥ ६१७ ॥ ;p{0027} 67327 1891तलहृदय-क्ली,तल-क्ली तलहृदयं तु तलं मध्ये पादतलस्य तत् । 67427 1892तिलक-पुं,कालक-पुं,पिप्लु-पुं,जडुल-पुं,तिलकालक-पुं तिलकः कालकः पिप्लुर्जडुलस्तिलकालकः ॥ ६१८ ॥ 67527 1893धातु-पुं 1894रस-पुं 1895असृज्-क्ली 1896मांस-पुंक्ली 1897मेदस्-क्ली 1898अस्थि-क्ली 1899मज्जन्-पुं 1900शुक्र-क्ली 1901रोमन्-क्ली 1902त्वच्-स्त्री 1903स्नायु-स्त्री रसासृङ्मांसमेदोऽस्थिमज्जशुक्राणि धातवः । सप्तैव दश वैकेषां रोमत्वक्स्नायुभिः सह ॥ ६१९ ॥ 67627 1904रस-पुं,आहारतेजस्-क्ली,अग्निसम्भव-पुं,षड्रसासव-पुं,आत्रेय-पुं,असृक्कर-पुं,घनधातु-पुं,मूलधातु-पुं,महाधातु-पुं रस आहारतेजोऽग्निसंभवः षड्रसासवः । आत्रेयोऽसृक्वरो धातुर्घनमूलमहापरः ॥ ६२० ॥ 67727 1905रक्त-क्ली,रुधिर-क्ली,आग्नेय-क्ली,विस्र-क्ली,रसतेजस्-क्ली,रसभव-क्ली,शोणित-क्ली,लोहित-क्ली,असृज्-क्ली,वासिष्ठ-क्ली,प्राणद-क्ली,आसुर-क्ली,क्षतज-क्ली,मांसकारि-क्ली,अस्र-क्ली 1906मांस-पुंक्ली,पलल-क्ली,जङ्गल-क्ली,रक्ततेजस्-क्ली,रक्तभव-क्ली,क्रव्य-क्ली,काश्यप-क्ली,तरस-क्ली,आमिष-पुंक्ली,मेदस्कृत्-क्ली,पिशित-क्ली,कीन-क्ली,पल-पुंक्ली 1907पेशी-स्त्री,मांसलता-स्त्री रक्तं रुधिरमाग्नेयं विस्रं तेजोभवं रसात् । शोणितं लोहितमसृक्वासिष्ठं प्राणदासुरे ॥ ६२१ ॥ क्षतजं मांसकार्यस्त्रं मांसं पललजङ्गले । रक्तात्तेजोभवे क्रव्यं काश्यपं तरसामिषे ॥ ६२२ ॥ मेदस्कृत्पिशितं कीनं पलं पेश्यस्तु तल्लताः । 67827 1908बुक्कन्-पुं,हृद्-क्ली,हृदय-क्ली,वृक्का-स्त्री,सुरस-क्ली वुक्का हृद्धृदयं वृक्का सुरसं च तदग्रिमम् ॥ ६२३ ॥ 67927 1909वल्लूर-त्रि,उत्तप्त-क्ली 1910पूय-पुंक्ली,दूष्य-क्ली शुष्कं वल्लूरमुत्तप्तं पूयदूष्ये पुनः समे । 68027 1911मेदस्-क्ली,अस्थिकृत्-क्ली,वपा-स्त्री,मांसतेजस्-क्ली,मांसज-क्ली,गौतम-क्ली,वसा-स्त्री मेदोऽस्थिकृद्वपा मांसात्तेजोजे गौतमं वसा ॥ ६२४ ॥ 68127 1912गोद-क्ली,मस्तकस्नेह-पुं,मस्तिष्क-पुंक्ली,मस्तुलुङ्गक-पुं गोदं तु मस्तकस्नेहो मस्तिष्को मस्तुलुङ्गकः । 68227 1913अस्थि-क्ली,कुल्य-पुंक्ली,भारद्वाज-क्ली,मेदस्तेजस्-क्ली,मज्जकृत्-क्ली,मांसपित्त-क्ली,श्वदयित-क्ली,कर्कर-पुं,देहधारक-क्ली,मेदोज-क्ली,कीकस-क्ली,सार-पुं 1914करोटि-स्त्री,शिरोस्थि-क्ली अस्थि कुल्यं भारद्वाजं मेदस्तेजश्च मज्जकृत् ॥ ६२५ ॥ मांसपित्तं श्वदयितं कर्करो देहधारकम् । मेदोजं कीकसं सारं करोटिः शिरसोऽस्थनि ॥ ६२६ ॥ 68327 1915कपाल-पुंक्ली,कर्पर-पुं 1916कशेरुका-स्त्री,कशेरु-क्ली,पृष्ठास्थि-क्ली कपालकर्परौ तुल्यौ पृष्ठस्यास्थ्नि कशेरुका । 68427 1917नलक-क्ली,शाखास्थि-क्ली 1918पार्श्वास्थि-क्ली,वङ्क्रि-स्त्री,पर्शुका-स्त्री शाखास्थनि स्यान्नलकं पार्श्वास्थ्नि वङ्क्रिपर्शुके ॥ ६२७ ॥ 68527 1919शरीरास्थि-क्ली,करङ्क-पुं,कङ्काल-पुंक्ली,अस्थिपञ्जर-पुं शरीरास्थि करङ्कः स्यात्कङ्कालमस्थिपञ्जरः । 68627 1920मज्जन्-पुं,कौशिक-पुं,शुक्रकर-पुं,अस्थिस्नेह-पुं,अस्थिसम्भव-पुं,मज्जा-स्त्री मज्जा तु कौशिकः शुक्रकरोऽस्थ्नः स्नेहसंभवौ ॥ ६२८ ॥ 68727 1921शुक्र-क्ली,रेतस्-क्ली,बल-क्ली,वीर्य-क्ली,बीज-क्ली,मज्जसमुद्भव-क्ली,आनन्दप्रभव-क्ली,पुंस्त्व-क्ली,इन्द्रिय-क्ली,किट्टवर्जित-क्ली,पौरुष-क्ली,प्रधानधातु-पुं 1922लोमन्-क्ली,रोमन्-क्ली,तनूरुह-पुंक्ली शुक्रं रेतो बलं वीर्यं बीजं मज्जसमुद्भवम् । आनन्दप्रभवं पुंस्त्वमिन्द्रियं किट्टवर्जितम् ॥ ६२९ ॥ पौरुषं प्रधानधातुर्लोम रोम तनूरुहम् । 68827 1923त्वच्-स्त्री,छवि-स्त्री,छादनी-स्त्री,कृत्ति-स्त्री,चर्मन्-क्ली,अजिन-क्ली,असृग्धरा-स्त्री त्वक्छविश्छादनी कृत्तिश्चर्माजिनमसृग्धरा ॥ ६३० ॥ 68927 1924वस्नसा-स्त्री,स्नसा-स्त्री,स्नायु-स्त्री 1925नाडी-स्त्री,धमनि-स्त्री,शिरा-स्त्री वस्नसा नु स्नसा स्नायुर्नाड्यो धमनयः शिराः । 69027 1926कण्डरा-स्त्री,महास्नायु-स्त्री 1927मल-क्ली,किट्ट-क्ली 1928अक्षिमल-क्ली,दूषीका-स्त्री,दूषिका-स्त्री 1929जैह्वमल-क्ली,कुलुक-क्ली 1930पिप्पिका-स्त्री,दन्त्यमल-क्ली 1931कार्णमल-क्ली,पिञ्जूष-पुं 1932शिङ्घाण-पुं,घ्राणमल-क्ली कण्डरा तु महास्नायुर्मलं किट्टं तदक्षिजम् ॥ ६३१ ॥ दूषीका दूषिका जैह्वं कुलुकं पिप्पिका पुनः । दन्त्यं कार्णं तु पिञ्जूषः शिङ्घाणो घ्राणसंभवम् ॥ ६३२ ॥ 69127 1933सृणीका-स्त्री,स्यन्दिनी-स्त्री,लाला-स्त्री,आस्यासव-पुं,कफकूर्चिका-स्त्री सृणीका स्यन्दिनी लालास्यासवः कफकूर्चिका । 69227 1934मूत्र-क्ली,बस्तिमल-क्ली,मेह-पुं,प्रस्राव-पुं,नृजल-क्ली,स्रव-पुं मूत्रं बस्तिमलं मेहः प्रस्रावो नृजलं स्रवः ॥ ६३३ ॥ 69327 1935पुष्पिका-स्त्री,लिङ्गमल-क्ली 1936विष्-स्त्री,विष्ठा-स्त्री,अवस्कर-पुं,शकृत्-क्ली,गूथ-क्ली,पुरीष-क्ली,शमल-क्ली,उच्चार-पुं,वर्चस्क-पुंक्ली,वर्चस्-क्ली पुष्पिका तु लिङ्गमलं विड्विष्ठावस्करः शकृत् । गूथं पुरीषं शमलोच्चारौ वर्चस्कवर्चसी ॥ ६३४ ॥ 69427 1937वेष-पुंक्ली,नेपथ्य-क्ली,आकल्प-पुं 1938परिकर्मन्-क्ली,अङ्गसंस्क्रिया-स्त्री वेषो नेपथ्यमाकल्पः परिकर्माङ्गसंस्क्रिया । 69527 1939उद्वर्तन-क्ली,उत्सादन-क्ली 1940अङ्गराग-पुं,विलेपन-क्ली उद्वर्तनमुत्सादनमङ्गरागो विलेपनम् ॥ ६३५ ॥ 69627 1941चर्चिक्य-क्ली,समालभन-क्ली,चर्चा-स्त्री 1942मण्डन-क्ली,प्रसाधन-क्ली,प्रतिकर्मन्-क्ली 1943मार्ष्टि-स्त्री,मार्जना-स्त्री,मृजा-स्त्री चर्चिक्यं समालभनं चर्चा स्यान्मण्डनं पुनः । प्रसाधनं प्रतिकर्म मार्ष्टिः स्यान्मार्जना मृजा ॥ ६३६ ॥ 69727 1944वासयोग-पुं,चूर्ण-क्ली 1945पिष्टात-पुं,पटवासक-पुं वासयोगस्तु चूर्णं स्यात्पिष्टातः पटवासकः । 69827 1946अधिवासन-क्ली गन्धमाल्यादिना यस्तु संस्कारः सोऽधिवासनम् ॥ ६३७ ॥ 69927 1947निर्वेश-पुं,उपभोग-पुं 1948स्नान-क्ली,सवन-क्ली,आप्लव-पुं निर्वेश उपभोगः स्यात्स्नानं सवनमाप्लवः । 70027 1949यक्षकर्दम-पुं 1950वर्ति-स्त्री,गात्रानुलेपनी-स्त्री कर्पूरागुरुकक्कोलकस्तूरीचन्दनद्रवैः ॥ ६३८ ॥ स्याद्यक्षकर्दमो मिश्रैर्वर्तिर्गात्रानुलेपनी । 70127 1951चतुःसम-क्ली चन्दनागुरुकस्तूरीकुङ्कुमैस्तु चतुःसमम् ॥ ६३९ ॥ 70227 1952अगुरु-पुंक्ली,अगरु-पुंक्ली,राजार्ह-क्ली,लोह-क्ली,कृमिज-क्ली,वंशिक-स्त्रीक्ली,अनार्यज-क्ली,जोङ्गक-क्ली 1953मङ्गल्या-स्त्री 1954कालागुरु-पुं,काकतुण्ड-पुं 1955श्रीखण्ड-क्ली,रोहणद्रुम-पुं,गन्धसार-पुं,मलयज-पुंक्ली,चन्दन-पुंक्ली 1956हरिचन्दन-पुंक्ली,तैलपर्णिक-पुं,गोशीर्ष-पुं 1957पत्त्राङ्ग-क्ली,रक्तचन्दन-क्ली,कुचन्दन-क्ली,ताम्रसार-क्ली,रञ्जन-क्ली,तिलपर्णिका-स्त्री अगुर्वगरु राजार्हं लोहं कृमिजवंशिके । अनार्यजं जोङ्गिकं च मङ्गल्या मल्लिगन्धि यत् ॥ ६४० ॥ कालागुरुः कालतुण्डः श्रीखण्डो रोहणद्रुमः । गन्धसारो मलयजश्चन्दने हरिचन्दने ॥ ६४१ ॥ तैलपर्णिकगोशीर्षौ पत्त्राङ्गं रक्तचन्दनम् । कुचन्दनं ताम्रसारं रञ्जनं तिलपर्णिका ॥ ६४२ ॥ 70327 1958जातिकोश-क्ली,जातिफल-क्ली 1959कर्पूर-पुंक्ली,हिमवालुका-स्त्री,घनसार-पुं,सिताभ्र-पुं,चन्द्र-पुंक्ली 1960मृगनाभिजा-स्त्री,मृगनाभि-स्त्री,मृगमद-पुं,कस्तूरी-स्त्री,गन्धधूली-स्त्री जातिकोशं जातिफलं कर्पूरो हिमवालुका । घनसारः सिताभ्रश्च चन्द्रोऽथ मृगनाभिजा ॥ ६४३ ॥ मृगनाभिर्मृगमदः कस्तूरी गन्धधूल्यपि । 70427 1961कश्मीरजन्मन्-क्ली,घुसृण-क्ली,वर्ण-क्ली,लोहितचन्दन-क्ली,वाह्लीक-क्ली,कुङ्कुम-क्ली,वह्निशिख-क्ली,कालेय-क्ली,जागुड-क्ली,सङ्कोचपिशुन-क्ली,रक्त-क्ली,धीर-क्ली,पीतन-क्ली,दीपन-क्ली कश्मीरजन्म घुसृणं वर्णं लोहितचन्दनम् ॥ ६४४ ॥ वाह्लीकं कुङ्कुमं वह्निशिखं कालेयजागुडे । संकोचपिशुनं रक्तं धीरं पीतनदीपने ॥ ६४५ ॥ 70527 1962लवङ्ग-क्ली,देवकुसुम-क्ली,श्रीसंज्ञ-क्ली 1963कोलक-क्ली,कक्कोलक-क्ली,कोशफल-क्ली 1964कालीयक-क्ली,जापक-क्ली लवङ्गं देवकुसुमं श्रीसंज्ञमथ कोलकम् । कक्कोलकं कोशफलं कालीयकं तु जापकम् ॥ ६४६ ॥ 70627 1965यक्षधूप-पुं,बहुरूप-पुं,सालवेष्ट-पुं,अग्निवल्लभ-पुं,सर्जमणि-पुं,सर्जरस-पुं,राल-पुंक्ली,सर्वरस-पुं यक्षधूपो बहुरूपः सालवेष्टोऽग्निवल्लभः । सर्जमणिः सर्जरसो रालः सर्वरसोऽपि च ॥ ६४७ ॥ ;p{0028} 70728 1966वृक्षधूप-पुं,कृत्रिमधूप-पुं,तुरुष्क-पुंक्ली,सिह्ल-पुं,पिण्डक-पुं धूपो वृक्षात्कृत्रिमाच्च तुरुष्कः सिल्हपिण्डकौ । 70828 1967पायस-पुं,वृक्षधूप-पुं,श्रीवास-पुं,सरलद्रव-पुं पायसस्तु वृक्षधूपः श्रीवासः सरलद्रवः ॥ ६४८ ॥ 70928 1968गन्धपिशाचिका-स्त्री स्थानात्स्थानान्तरं गच्छन्धूपो गन्धपिशाचिका । 71028 1969स्थासक-पुं,हस्तबिम्ब-क्ली 1970अलङ्कार-पुं,भूषण-क्ली,परिष्कार-पुं,आभरण-क्ली 1971चूडामणि-पुं,शिरोमणि-पुं स्थासकस्तु हस्तबिम्बमलंकारस्तु भूषणम् ॥ ६४९ ॥ परिष्काराभरणे च चूडामणिः शिरोमणिः । 71128 1972नायक-पुं,तरल-पुं,हारान्तर्मणि-पुं 1973मुकुट-क्ली,मौलि-पुंस्त्री,किरीट-पुंक्ली,कोटीर-पुंक्ली,उष्णीष-पुंक्ली 1974पुष्पदामन्-क्ली,माल्य-क्ली,माला-स्त्री,स्रज्-स्त्री 1975गर्भक-पुं नायकस्तरलो हारान्तर्मणिर्मुकुटं पुनः ॥ ६५० ॥ मौलिः किरीटकोटीरमुष्णीषं पुष्पदाम तु । मूर्ध्नि माल्यं माला स्रक्स्वगर्भकः केशमध्यगम् ॥ ६५१ ॥ 71228 1976प्रभ्रष्टक-क्ली 1977ललामक-क्ली प्रभ्रष्टकं शिखालम्बि पुरोन्यस्तं ललामकम् । 71328 1978वैकक्ष-क्ली 1979प्रालम्ब-क्ली तिर्यग्वक्षसि वैकक्षं प्रालम्बमृजुलम्बि यत् ॥ ६५२ ॥ 71428 1980सन्दर्भ-पुं,रचना-स्त्री,गुम्फ-पुं,श्रन्थन-क्ली,ग्रन्थन-क्ली संदर्भो रचना गुम्फः श्रन्थनं ग्रन्थनं समाः । 71528 1981तिलक-पुंक्ली,तमालपत्र-क्ली,चित्र-क्ली,पुण्ड्र-क्ली,विशेषक-पुंक्ली तिलके तमालपत्त्रचित्रपुण्ड्रविशेषकाः ॥ ६५३ ॥ 71628 1982आपीड-पुं,शेखर-पुं,उत्तंस-पुं,अवतंस-पुं आपीडशेखरोत्तंसाऽवतंसाः शिरसः स्रजि । 71728 1983उत्तंस-पुं,अवतंस-पुं,कर्णपूर-पुंक्ली 1984पत्रलेखा-स्त्री,पत्रभङ्गि-स्त्री,पत्रवल्ली-स्त्री,पत्रलता-स्त्री,पत्राङ्गुली-स्त्री 1985पत्रपाश्या-स्त्री,ललाटिका-स्त्री उत्तरौ कर्णपूरेऽपि पत्त्रलेखा तु पत्त्रतः ॥ ६५४ ॥ भङ्गिवल्लीलताङ्गुल्यः पत्त्रपाश्या ललाटिका । 71828 1986वालपाश्या-स्त्री,पारितथ्या-स्त्री 1987कर्णिका-स्त्री,कर्णभूषण-क्ली वालपाश्या पारितथ्या कर्णिका कर्णभूषणम् ॥ ६५५ ॥ 71928 1988ताडङ्क-पुं,ताडपत्र-स्त्री,कुण्डल-स्त्री,कर्णवेष्टक-पुं ताडङ्कस्तु ताडपत्त्रं कुण्डलं कर्णवेष्टकः । 72028 1989उत्क्षिप्तिका-स्त्री,कर्णान्दु-स्त्री 1990वालिका-स्त्री,कर्णपृष्ठगा-स्त्री उत्क्षिप्तिका तु कर्णान्दुर्वालिका कर्णपृष्ठगा ॥ ६५६ ॥ 72128 1991ग्रैवेयक-क्ली,कण्ठभूषा-स्त्री 1992ललम्बिका-स्त्री ग्रैवेयकं कण्ठभूषा लम्बमाना ललम्बिका । 72228 1993प्रालम्बिका-स्त्री 1994उरःसूत्रिका-स्त्री प्रालम्बिका कृता हेम्नोरःसूत्रिका तु मौक्तिकैः ॥ ६५७ ॥ 72328 1995हार-पुंस्त्री,मुक्ताप्रालम्ब-पुं,मुक्तास्रज्-स्त्री,मुक्ताकलाप-पुं,मुक्तावली-स्त्री,मुक्तालता-स्त्री हारो मुक्तातः प्रालम्बस्रक्कलापावलीलताः । 72428 1996देवच्छन्द-पुं 1997इन्द्रच्छन्द-पुं देवच्छन्दः शतं साष्टं त्विन्द्रच्छन्दः सहस्रकम् ॥ ६५८ ॥ 72528 1998विजयच्छन्द-पुं 1999हार-पुं तदर्धंविजयच्छन्दो हारस्त्वष्टोत्तरं शतम् । 72628 2000रश्मिकलाप-पुं 2001अर्धमाणव-पुं अर्धं रश्मिकलापोऽस्य द्वादश त्वर्धमाणवः ॥ ६५९ ॥ 72728 2002अर्धगुच्छ-पुं 2003हारफल-क्ली द्विर्द्वादशार्धगुच्छः स्यात्पञ्च हारफलं लताः । 72828 2004अर्धहार-पुं 2005गुच्छ-पुं 2006माणव-पुं 2007मन्दर-पुं 2008गोस्तन-पुं 2009गोपुच्छ-पुं अर्धहारश्चतुःषष्टिर्गुच्छमाणवमन्दराः ॥ ६६० ॥ अपि गोस्तनगोपुच्छावर्धमर्धं यथोत्तरम् । 72928 2010एकावली-स्त्री,एकयष्टिका-स्त्री,कण्ठिका-स्त्री 2011नक्षत्रमाला-स्त्री इति हारा यष्टिभेदादेकावल्येकयष्टिका ॥ ६६१ ॥ कण्ठिकाप्यथ नक्षत्रमाला तत्संख्यमौक्तिकैः । 73028 2012केयूर-क्ली,अङ्गद-क्ली,बाहुभूषा-स्त्री 2013करभूषण-पुंक्ली,कटक-पुंक्ली,वलय-पुंक्ली,पारिहार्य-पुंक्ली,आवाप-पुंक्ली,कङ्कण-पुंक्ली,हस्तसूत्र-पुंक्ली,प्रतिसर-पुं 2014ऊर्मिका-स्त्री,अङ्गुलीयक-क्ली केयूरमङ्गदं बाहुभूषाथ करभूषणम् ॥ ६६२ ॥ कटको वलयं पारिहार्यावापौ तु कङ्कणम् । हस्तसूत्रं प्रतिसर ऊर्मिका त्वङ्गुलीयकम् ॥ ६६३ ॥ 73128 2015अङ्गुलिमुद्रा-स्त्री 2016कटिसूत्र-क्ली,मेखला-स्त्री,कलाप-पुं,रशना-स्त्रीक्ली,सारसन-क्ली,काञ्ची-स्त्री,सप्तकी-स्त्री साक्षराङ्गुलिमुद्रा सा कटिसूत्रं तु मेखला । कलापो रशना सारसनं काञ्ची च सप्तकी ॥ ६६४ ॥ 73228 2017शृङ्खल-त्रि 2018किङ्किणी-स्त्री,क्षुद्रघण्टिका-स्त्री सा शृङ्खलं पुंस्कटीस्था किंकिणी क्षुद्रघण्टिका । 73328 2019नूपुर-क्ली,तुलाकोटि-पुंक्ली,पादकटक-स्त्री,पादाङ्गद-स्त्री,मञ्जीर-पुंक्ली,हंसक-पुंक्ली,शिञ्जिनी-स्त्री 2020अंशुक-क्ली,वस्त्र-पुंक्ली,अम्बर-क्ली,सिचय-पुं,वसन-क्ली,चीर-पुं,आच्छाद-पुं,सिञ्च्-स्त्री,चेल-क्ली,वासस्-क्ली,पट-त्रि,प्रोत-पुं 2021अञ्चल-पुंक्ली 2022वर्ति-पुंस्त्री,वस्ति-पुंस्त्री,दशाः-पुंस्त्रीब नूपुरं तु तुलाकोटिः पादतः कटकाङ्गदे ॥ ६६५ ॥ मञ्जीरं हंसकं शिञ्जिन्यंशुकं वस्त्रमम्बरम् । सिचयो वसनं चीराच्छादौ सिक्चेलवाससी ॥ ६६६ ॥ पटः प्रौतोऽञ्चलोऽस्यान्तो वर्तिर्वस्तिश्च तद्दशाः । 73428 2023पत्रोर्ण-क्ली,धौतकौशेय-क्ली 2024उष्णीष-पुंक्ली,मूर्धवेष्टन-क्ली पत्रोर्णं धौतकौशेयमुष्णीषो मूर्धवेष्टनम् ॥ ६६७ ॥ 73528 2025उद्गमनीय-क्ली तत्स्यादुद्गमनीयं यद्धौतयोर्वस्त्रयोर्युगम् । 73628 2026क्षौम-क्ली 2027कार्पास-क्ली 2028कौशेय-क्ली 2029राङ्कव-क्ली त्वक्फलकृमिरोमभ्यः संभवत्वाच्चतुर्विधम् ॥ ६६८ ॥ क्षौमकार्पासकौशेयराङ्कवादिविभेदतः । 73728 2030क्षौम-पुंक्ली,दुकूल-क्ली,दुगूल-क्ली 2031कार्पास-क्ली,बादर-क्ली क्षौमं दुकूलं दुगूलं स्यात्कार्पासं तु बादरम् ॥ ६६९ ॥ 73828 2032कौशेय-क्ली,कृमिकोशोत्थ-क्ली 2033राङ्कव-क्ली,मृगरोमज-क्ली कौशेयं कृमिकोशोत्थं राङ्कवं मृगरोमजम् । 73928 2034कम्बल-पुंस्त्री,ऊर्णायु-पुं,आविक-पुं,औरभ्र-पुं,रल्लक-पुं कम्बलः पुनरूर्णायुराविकौरभ्ररल्लकाः ॥ ६७० ॥ 74028 2035अनाहत-वा,तन्त्रक-वा,निष्प्रवाणि-वा नवं वासोऽनाहतं स्यात्तन्त्रकं निष्प्रवाणि च । 74128 2036प्रच्छादन-क्ली,प्रावरण-क्ली,संव्यान-क्ली,उत्तरीयक-क्ली प्रच्छादनं प्रावरणं संव्यानं चोत्तरीयकम् ॥ ६७१ ॥ 74228 2037वैकक्ष-क्ली,प्रावार-पुं,उत्तरासङ्ग-पुं,बृहतिका-स्त्री वैकक्षे प्रावारोत्तरासङ्गौ बृहतिकापि च । 74328 2038वराशि-स्त्री,स्थूलशाट-पुं 2039परिधान-क्ली,अधोंशुक-क्ली,अन्तरीय-क्ली,निवसन-क्ली,उपसंव्यान-क्ली वराशिः स्थूलशाटः स्यात्परिधानं त्वधोंशुकम् ॥ ६७२ ॥ अन्तरीयं निवसनमुपसंव्यानमित्यपि । 74428 2040उच्चय-पुं,नीवी-स्त्री 2041चण्डातक-पुंक्ली,चलनक-पुं 2042चलनी-स्त्री तद्ग्रन्थिरुच्चयो नीवीवरस्त्र्यर्धोरुकांशुरुम् ॥ ६७३ ॥ चण्डातकं चलनकं चलनी त्वितरस्त्रियाः । 74528 2043चोल-पुं,कञ्चुलिका-स्त्री,कूर्पासक-पुं,अङ्गिका-स्त्री,कञ्चुक-पुंक्ली चोलः कञ्चुलिका कूर्पासकोऽङ्गिका च कञ्चुके ॥ ६७४ ॥ 74628 2044शाटी-स्त्री,चोटी-स्त्री 2045नीशार-पुं,हिमवातापहांशुक-क्ली शाटी चोट्यथ नीशारो हिमवातापहांशुके । 74728 2046कच्छा-स्त्री,कच्छाटिका-स्त्री,कक्षा-स्त्री कच्छा कच्छाटिका कक्षा परिधानापराञ्चले ॥ ६७५ ॥ 74828 2047कक्षापट-पुं,कौपीन-क्ली 2048नक्तक-पुं,कर्पट-पुंक्ली कक्षापटस्तु कौपीने समौ नक्तककर्पटौ । 74928 2049निचोल-पुं,प्रच्छदपट-पुं,निचुल-पुं,उत्तरच्छद-पुं निचोलः प्रच्छदपटो निचुलश्चोत्तरच्छदे ॥ ६७६ ॥ 75028 2050पूर्णपात्र-क्ली,पूर्णानक-क्ली उत्सवेषु सुहृद्भिर्यद्बलादाकृष्य गृह्यते । वस्त्रमाल्यादि तत्पूर्णपात्रं पूर्णानकं च तत् ॥ ६७७ ॥ 75128 2051आप्रपदीन-क्ली तत्तु स्यादाप्रपदीनं व्याप्नोत्याप्रपदं हि यत् । 75228 2052चीवर-क्ली,भिक्षुसङ्घाटी-स्त्री 2053जीर्णवस्त्र-क्ली,पटच्चर-क्ली चीवरं भिक्षुसंघाटी जीर्णवस्त्रं पटच्चरम् ॥ ६७८ ॥ ;p{0029} 75329 2054शाणी-स्त्री,गोणी-स्त्री 2055जलार्द्रा-स्त्री,क्लिन्नवासस्-क्ली शाणी गोणी छिद्रवस्त्रे जलार्द्रा क्लिन्नवाससि । 75429 2056पर्यस्तिका-स्त्री,परिकर-पुं,पर्यङ्क-पुं,अवसक्थिका-स्त्री पर्यस्तिका परिकरः पर्यङ्कश्चावसक्थिका ॥ ६७९ ॥ 75529 2057कुथ-त्रि,वर्ण-पुं,परिस्तोम-पुं,प्रवेणी-स्त्री,नवत-क्ली,आस्तर-पुं कुथे वर्णपरिस्तोमप्रवेणीनवतास्तराः । 75629 2058अपटी-स्त्री,काण्डपट-पुं,प्रतिसीरा-स्त्री,जवनी-स्त्री,तिरस्करिणी-स्त्री 2059उल्लोच-पुं,वितान-पुंक्ली,कदक-पुं,चन्द्रोदय-पुं 2060स्थूल-क्ली,दूष्य-क्ली 2061केणिका-स्त्री,पटकुटी-स्त्री,गुणलयनिका-स्त्री 2062संस्तर-पुं,स्रस्तर-पुं अपटी काण्डपटः स्यात्प्रतिसीरा जवन्यपि ॥ ६८० ॥ तिरस्करिण्यथोल्लोचो वितानं कदकोऽपि च । चन्द्रोदये स्थुलं दूष्ये केणिका पटकुट्यपि ॥ ६८१ ॥ गुणलयनिकायां स्यात्संस्तरस्रस्तरौ समौ । 75729 2063तल्प-क्ली,शय्या-स्त्री,शयनीय-क्ली,शयन-क्ली,तलिन-क्ली तल्पं शय्या शयनीयं शयनं तलिनं च तत् ॥ ६८२ ॥ 75829 2064मञ्च-पुं,मञ्चक-पुंक्ली,पर्यङ्क-पुं,पल्यङ्क-पुं,खट्वा-स्त्री मञ्चमञ्चकपर्यङ्कपल्यङ्काः खट्वया समाः । 75929 2065उच्छीर्षक-क्ली,उपधान-क्ली,उपबर्ह-पुं 2066पाल-पुं,पतद्ग्रह-पुं,प्रतिग्राह-पुं 2067मुकुर-पुं,आत्मदर्श-पुं,आदर्श-पुं,दर्पण-पुं उच्छीर्षकमुपाद्धानवर्हौपाले पतद्ग्रहः ॥ ६८३ ॥ प्रतिग्राहे मुकुरात्मदर्शादर्शास्तु दर्पणे । 76029 2068वेत्रासन-क्ली,आसन्दी-स्त्री 2069विष्टर-पुं,पीठ-क्ली,आसन-क्ली स्याद्वेत्रासनमासन्दी विष्टरः पीठमासनम् ॥ ६८४ ॥ 76129 2070कसिपु-पुंक्ली 2071औशीर-क्ली कसिपुर्भोजनाच्छादावौशीरं शयनाशने । 76229 2072लाक्षा-स्त्री,द्रुमामय-पुं,राक्षा-स्त्री,रङ्गमाता-स्त्री,पलङ्कषा-स्त्री,जतु-क्ली,क्षतघ्ना-स्त्री,कृमिजा-स्त्री 2073याव-पुं,अलक्त-पुं लाक्षा द्रुमामयो राक्षा रङ्गमाता पलंकषा ॥ ६८५ ॥ जतु क्षतघ्ना कृमिजा यावालक्तौ तु तद्रसः । 76329 2074अञ्जन-क्ली,कज्जल-क्ली 2075दीप-पुंक्ली,प्रदीप-पुं,कज्जलध्वज-पुं,स्नेहप्रिय-पुं,गृहमणि-पुं,दशाकर्ष-पुं,दशेन्धन-पुं अञ्जनं कज्जलं दीपः प्रदीपः कज्जलध्वजः ॥ ६८६ ॥ स्नेहप्रियो गृहमणिर्दशाकर्षो दशेन्धनः । 76429 2076व्यजन-क्ली,तालवृन्त-क्ली 2077धवित्र-क्ली व्यजनं तालवृन्तं तद्धवित्रं मृगचर्मणः ॥ ६८७ ॥ 76529 2078आलावर्त-क्ली 2079कङ्कत-पुं,केशमार्जन-पुं,प्रसाधन-पुं 2080बालक्रीडनक-क्ली,गुड-पुं,गिरि-पुं,गिरियक-पुं,गिरिगुड-पुं 2081कन्दुक-पुंक्ली,गेन्दुक-पुं आलावर्तं तु वस्त्रस्य कङ्कतः केशमार्जनम् । प्रसाधनश्चाथ बालक्रीडनके गुडो गिरिः ॥ ६८८ ॥ गिरियको गिरिगुडः समौ कन्दुकगेन्दुकौ । 76629 2082राजन्-पुं,राज्-पुं,पृथिवीशक्र-पुं,मध्यलोकेश-पुं,भूभृत्-पुं,महीक्षित्-पुं,पार्थिव-पुं,मूर्धाभिषिक्त-पुं,भूप-पुं,प्रजाप-पुं,नृप-पुं राजा राट्पृथिवीशक्रमध्यलोकेशभूभृतः ॥ ६८९ ॥ महीक्षित्पार्थिवो मूर्धाभिषिक्तो भूप्रजानृपः । 76729 2083मध्यम-पुं,मण्डलाधीश-पुं 2084सम्राज्-पुं मध्यमो मण्डलाधीशः स सम्राट् शास्ति यो नृपान् ॥ ६९० ॥ 76829 2085चक्रवर्तिन्-पुं,सार्वभौम-पुं यः सर्वमण्डलस्येशो राजसूयं च योऽजयत् । चक्रवर्ती सार्वभौमस्ते तु द्वादश भारते ॥ ६९१ ॥ 76929 2086आर्षभि-पुं,भरत-पुं 2087सगर-पुं,सुमित्रभू-पुं आर्षभिर्भरतस्तत्र सगरस्तु सुमित्रभूः । 77029 2088मघवन्-पुं,वैजयि-पुं 2089अश्वसेननृपनन्दन-पुं,सनत्कुमार-पुं 2090शान्ति-पुं 2091कुन्थु-पुं 2092अर-पुं मघवा वैजयिरथाश्वसेननृपनन्दनः ॥ ६९२ ॥ सनत्कुमारोऽथ शान्तिः कुन्थुररो जिना अपि । 77129 2093सुभूम-पुं,कार्तवीर्य-पुं 2094पद्म-पुं,पद्मोत्तरात्मज-पुं सुभूमस्तु कार्तवीर्यः पद्मः पद्मोत्तरात्मजः ॥ ६९३ ॥ 77229 2095हरिषेण-पुं,हरिसुत-पुं 2096जय-पुं,विजयनन्दन-पुं हरिषेणो हरिसुतो जयो विजयनन्दनः । 77329 2097ब्रह्मसूनु-पुं,ब्रह्मदत्त-पुं ब्रह्मसूनुर्ब्रह्मदत्तः सर्वेऽपीक्ष्वाकुवंशजाः ॥ ६९४ ॥ 77429 2098प्राजापत्य-पुं,त्रिपृष्ठ-पुं 2099द्विपृष्ठ-पुं,ब्रह्मसम्भव-पुं प्राजापत्यस्त्रिपृष्ठोऽथ द्विपृष्ठो ब्रह्मसंभवः । 77529 2100स्वयम्भू-पुं,रुद्रतनय-पुं 2101सोमभू-पुं,पुरुषोत्तम-पुं स्वयंभू रुद्रतनयः सोमभूः पुरुषोत्तमः ॥ ६९५ ॥ 77629 2102शैव-पुं,पुरुषसिंह-पुं 2103महाशिरःसमुद्भव-पुं,पुरुषपुण्डरीक-पुं 2104दत्त-पुं,अग्निसिंहनन्दन-पुं शैवः पुरुषसिंहोऽथ महाशिरःसमुद्भवः । स्यात्पुरुषपुण्डरीको दत्तोऽग्निसिंहनन्दनः ॥ ६९६ ॥ 77729 2105नारायण-पुं,दाशरथि-पुं 2106कृष्ण-पुं,वसुदेवभू-पुं नारायणो दाशरथिः कृष्णस्तु वसुदेवभूः । 77829 2107वासुदेव-पुं 2108बलदेव-पुं वासुदेवा अमी कृष्णा नव शुक्ला बलास्त्वमी ॥ ६९७ ॥ 77929 2109अचल-पुं 2110विजय-पुं 2111भद्र-पुं 2112सुप्रभ-पुं 2113सुदर्शन-पुं 2114आनन्द-पुं 2115नन्दन-पुं 2116पद्म-पुं 2117राम-पुं अचलो विजयो भद्रः सुप्रभश्च सुदर्शनः । आनन्दो नन्दनः पद्मो रामो विष्णुद्विषस्त्वमी ॥ ६९८ ॥ 78029 2118विष्णुद्विष्-पुं 2119अश्वग्रीव-पुं 2120तारक-पुं 2121मेरक-पुं 2122मधु-पुं 2123निशुम्भ-पुं 2124बलि-पुं 2125प्रह्लाद-पुं 2126लङ्केश-पुं 2127मगधेश्वर-पुं 2128शलाकापुरुष-पुं अश्वग्रीवस्तारकश्च मेरको मधुरेव च । निशुम्भवलिप्रह्लादलङ्केशमगधेश्वराः ॥ ६९९ ॥ जिनैः सह त्रिषष्टिः स्युः शलाकापुरुषा अमी । 78129 2129आदिराज-पुं,पृथु-पुं,वैन्य-पुं 2130मान्धातृ-पुं,युवनाश्वज-पुं आदिराजः पृथुर्वैन्यो मांधाता युवनाश्वजः ॥ ७०० ॥ 78229 2131धुन्धुमार-पुं,कुवलाश्व-पुं 2132हरिश्चन्द्र-पुं,त्रिशङ्कुज-पुं धुन्धुमारः कुवलाश्वो हरिश्चन्द्रस्त्रिशङ्कुजः । 78329 2133पुरूरवस्-पुं,बौध-पुं,ऐल-पुं,उर्वशीरमण-पुं पुरूरवा वौध ऐल उर्वशीरमणश्च सः ॥ ७०१ ॥ 78429 2134दौष्यन्ति-पुं,भरत-पुं,सर्वंदम-पुं,शकुन्तलात्मज-पुं दौष्यन्तिर्भरतः सर्वंदमः शकुन्तलात्मजः । 78529 2135हैहय-पुं,कार्तवीर्य-पुं,दोःसहस्रभृत्-पुं,अर्जुन-पुं हैहयस्तु कार्तवीर्यो दोःसहस्रभृदर्जुनः ॥ ७०२ ॥ 78629 2136कौशल्यानन्दन-पुं,दाशरथि-पुं,राम-पुं 2137वैदेही-स्त्री,मैथिली-स्त्री,सीता-स्त्री,जानकी-स्त्री,धरणीसुता-स्त्री कौशल्यानन्दनो दाशरथी रामोऽस्य तु प्रिया । वैदेही मैथिली सीता जानकी धरणीसुता ॥ ७०३ ॥ 78729 2138कुश-पुं,लव-पुं,कुशीलवौ-पुंद्वि रामपुत्रौ कुशलवावेकयोक्त्या कुशीलवौ । 78829 2139सौमित्रि-पुं,लक्ष्मण-पुं 2140वालिन्-पुं,वालि-पुं,इन्द्रसुत-पुं सौमित्त्रिर्लक्ष्मणो वाली वालिरिन्द्रसुतश्च सः ॥ ७०४ ॥ 78929 2141आदित्यसुनु-पुं,सुग्रीव-पुं 2142हनुमत्-पुं,वज्रकङ्कट-पुं,मारुति-पुं,केसरिसुत-पुं,आञ्जनेय-पुं,अर्जुनध्वज-पुं आदित्यसूनुः सुग्रीवो हनुमान्वज्रकङ्कटः । मारुतिः केसरिसुत आञ्जनेयोऽर्जुनध्वजः ॥ ७०५ ॥ 79029 2143पौलस्त्य-पुं,रावण-पुं,रक्षईश-पुं,लङ्केश-पुं,दशकन्धर-पुं पौलस्यो रावणो रक्षो लङ्केशो दशकंधरः । 79129 2144रावणि-पुं,शक्रजित्-पुं,मेघनाद-पुं,मन्दोदरीसुत-पुं रावणिः शक्रजिन्मेघनादो मन्दोदरीसुतः ॥ ७०६ ॥ 79229 2145अजातशत्रु-पुं,शल्यारि-पुं,धर्मपुत्र-पुं,युधिष्ठिर-पुं,कङ्क-पुं,अजमीढ-पुं 2146भीम-पुं,मरुत्पुत्र-पुं,वृकोदर-पुं,किर्मीरनिषूदन-पुं,कीचकनिषूदन-पुं,बकनिषूदन-पुं,हिडम्बनिषूदन-पुं अजातशत्रुः शल्यारिर्धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः । कङ्कोऽजमीढो भीमस्तु मरुत्पुत्रो वृकोदरः ॥ ७०७ ॥ ;p{0030} किर्मीरकीचकबकहिडम्बानां निषूदनः । 79330 2147अर्जुन-पुं,फाल्गुन-पुं,पार्थ-पुं,सव्यसाचिन्-पुं,धनञ्जय-पुं,राधावेधिन्-पुं,किरीटिन्-पुं,ऐन्द्रि-पुं,जिष्णु-पुं,श्वेतहय-पुं,नर-पुं,बृहन्नल-पुं,गुडाकेश-पुं,सुभद्रेश-पुं,कपिध्वज-पुं,बीभत्स-पुं,कर्णजित्-पुं 2148गाण्डीव-क्ली,गाण्डिव-क्ली अर्जुनः फाल्गुनः पार्थः सव्यसाची धनंजयः ॥ ७०८ ॥ राधावेधी किरिट्यैन्द्रिर्जिष्णुः श्वेतहयो नरः । बृहन्नलो गुडाकेशः सुभद्रेशः कपिध्वजः ॥ ७०९ ॥ बीभत्सः कर्णजित्तस्य गाण्डीवं गाण्डिवं धनुः । 79430 2149पाञ्चाली-स्त्री,द्रौपदी-स्त्री,कृष्णा-स्त्री,सैरन्ध्री-स्त्री,नित्ययौवना-स्त्री,वेदिजा-स्त्री,याज्ञसेनी-स्त्री 2150कर्ण-पुं,चम्पाधिप-पुं,अङ्गराज्-पुं,राधातनय-पुं,सूततनय-पुं,अर्कतनय-पुं 2151कालपृष्ठ-क्ली पाञ्चाली द्रौपदी कृष्णा सैरंध्री नित्ययौवना ॥ ७१० ॥ वेदिजा याज्ञसेनी च कर्णश्चम्पाधिपोऽङ्गराट् । राधासुतोऽर्कतनयः कालपृष्ठम् तु तद्धनुः ॥ ७११ ॥ 79530 2152श्रेणिक-स्त्री,भम्भासार-स्त्री 2153हाल-स्त्री,सातवाहन-स्त्री श्रेणिकस्तु भंभासारो हालः स्यात्सातवाहनः । 79630 2154कुमारपाल-पुं,चौलुक्य-पुं,राजर्षि-पुं,परमार्हत-पुं,मृतस्वमोक्तृ-पुं,धर्मात्मन्-पुं,मारिव्यसनवारक-पुं कुमारपालश्चौलुक्यो राजर्षिः परमार्हतः ॥ ७१२ ॥ मृतस्वमोक्ता धर्मात्मा मारिव्यसनवारकः । 79730 2155राजबीजिन्-पुं,राजवंश्य-पुं 2156बीज्य-पुं,वंश्य-पुं,वंशज-पुं राजबीजी राजवंश्यो बीजवंश्यौ तु वंशजे ॥ ७१३ ॥ 79830 2157राज्याङ्ग-क्ली,प्रकृति-स्त्री 2158स्वामिन्-पुं 2159अमात्य-पुं 2160सुहृद्-पुं 2161कोश-पुं 2162राष्ट्र-पुं 2163दुर्ग-पुं 2164बल-क्ली 2165श्रेणि-स्त्री स्वाम्यमात्यः सुहृत्कोशो राष्ट्रदुर्गबलानि च । राज्याङ्गानि प्रकृतयः पौराणां श्रेणयोऽपि च ॥ ७१४ ॥ 79930 2166तन्त्र-क्ली,स्वराष्ट्रचिन्ता-स्त्री 2167आवाप-पुं,अरिचिन्तन-क्ली तन्त्रं स्वराष्ट्रचिन्ता स्यादावापस्त्वरिचिन्तनम् । 80030 2168परिस्यन्द-पुं,परिकर-पुं,परिवार-पुं,परिग्रह-पुं,परिच्छद-पुं,परिबर्ह-पुं,तन्त्र-क्ली,उपकरण-क्ली परिस्यन्दः परिकरः परिवारः परिग्रहः ॥ ७१५ ॥ परिच्छदः परिबर्हस्तन्त्रोपकरणे अपि । 80130 2169राजशय्या-स्त्री,महाशय्या-स्त्री 2170भद्रासन-क्ली,नृपासन-क्ली राजशय्या महाशय्या भद्रासनं नृपासनम् ॥ ७१६ ॥ 80230 2171सिंहासन-क्ली 2172छत्र-क्ली,आतपवारण-क्ली सिंहासनं तु तद्धैमं छत्रमातपवारणम् । 80330 2173चामर-क्ली,बालव्यजन-क्ली,रोमगुच्छ-पुं,प्रकीर्णक-क्ली चामरं बालव्यजनं रोमगुच्छः प्रकीर्णकम् ॥ ७१७ ॥ 80430 2174स्थगी-स्त्री,ताम्बूलकरङ्क-पुं 2175भृङ्गार-पुं,कनकालुका-स्त्री स्थगी ताम्बूलकरङ्को भृङ्गारः कनकालुका । 80530 2176भद्रकुम्भ-पुं,पूर्णकुम्भ-पुं 2177पादपीठ-क्ली,पदासन-पुं भद्रकुम्भः पूर्णकुम्भः पादपीठं पदासनम् ॥ ७१८ ॥ 80630 2178अमात्य-पुं,सचिव-पुं,मन्त्रिन्-पुं,धीसख-पुं,सामवायिक-पुं अमात्यः सचिवो मन्त्री धीसखः सामवायिकः । 80730 2179नियोगिन्-पुं,कर्मसचिव-पुं,आयुक्त-पुं,व्यापृत-पुं नियोगी कर्मसचिव आयुक्तो व्यापृतश्च सः ॥ ७१९ ॥ 80830 2180प्राड्विवाक-पुं,अक्षदर्शक-पुं द्रष्टा तु व्यवहाराणां प्राड्विवाकोऽक्षदर्शकः । 80930 2181महामात्र-पुं,प्रधान-क्ली 2182पुरोधस्-पुं,पुरोहित-पुं,सौवस्तिक-पुं 2183द्वारस्थ-पुं,क्षत्तृ-पुं,द्वारपालक-पुं,दौवारिक-पुं,प्रतीहार-पुं,वेत्रिन्-पुं,उत्सारक-पुं,दण्डिन्-पुं महामात्राः प्रधानानि पुरोधास्तु पुरोहितः ॥ ७२० ॥ सौवस्तिकोऽथ द्वारस्थः क्षत्ता स्याद्द्वारपालकः । दौवारिकः प्रतीहारो वेत्र्युत्सारकदण्डिनः ॥ ७२१ ॥ 81030 2184अनीकस्थ-पुं 2185अध्यक्ष-पुं,अधिकृत-पुं रक्षिवर्गेऽनीकस्थः स्यादध्यक्षाधिकृतौ समौ । 81130 2186पौरोगव-पुं,सूदाध्यक्ष-पुं 2187सूद-पुं,औदनिक-पुं,गुण-पुं,भक्तकार-पुं,सूपकार-पुं,सूप-पुं,आरालिक-पुं,वल्लव-पुं पौरोगवः सूदाध्यक्षः सूदस्त्वौदनिको गुणः ॥ ७२२ ॥ भक्तकारः सूपकारः सूपारालिकबल्लवाः । 81230 2188भौरिक-पुं,कनकाध्यक्ष-पुं 2189रूप्याध्यक्ष-पुं,नैष्किक-पुं भौरिकः कनकाध्यक्षो रूप्याध्यक्षस्तु नैष्किकः ॥ ७२३ ॥ 81330 2190स्थानाध्यक्ष-पुं,स्थानिक-पुं 2191शुल्काध्यक्ष-पुं,शौल्किक-पुं स्थानाध्यक्षः स्थानिकः स्याच्छुल्काध्यक्षस्तु शौल्किकः । 81430 2192शुल्क-पुंक्ली 2193धर्माध्यक्ष-पुं,धार्मिक-पुं,धर्माधिकरणिन्-पुं 2194हट्टाध्यक्ष-पुं,अधिकर्मिक-पुं शुल्कस्तु घट्टादिदेयं धर्माध्यक्षस्तु धार्मिकः ॥ ७२४ ॥ धर्माधिकरणी चाथ हट्टाध्यक्षोऽधिकर्मिकः । 81530 2195चतुरङ्गबलाध्यक्ष-पुं,सेनानी-पुं,दण्डनायक-पुं चतुरङ्गबलाध्यक्षः सेनानीर्दण्डनायकः ॥ ७२५ ॥ 81630 2196स्थायुक-पुं 2197गोप-पुं स्थायुकोऽधिकृतो ग्रामे गोपो ग्रामेषु भूरिषु । 81730 2198अन्तःपुराध्यक्ष-पुं,अन्तर्वंशिक-पुं,अवरोधिक-पुं स्यातामन्तःपुराध्यक्षेऽन्तर्वंशिकावरोधिकौ ॥ ७२६ ॥ 81830 2199शुद्धान्त-पुं,अन्तःपुर-क्ली,अवरोध-पुं,अवरोधन-क्ली शुद्धान्तः स्यादन्तःपुरमवरोधोऽवरोधनम् । 81930 2200सौविदल्ल-पुं,कञ्चुकिन्-पुं,स्थापत्य-पुं,सौविद-पुं सौविदल्लाः कञ्चुकिनः स्थापत्याः सौविदाश्च ते ॥ ७२७ ॥ 82030 2201षण्ढ-पुं,वर्षवर-पुं 2202शत्रु-पुं,प्रतिपक्ष-पुं,पर-पुं,रिपु-पुं,शात्रव-पुं,प्रत्यवस्थातृ-पुं,प्रत्यनीक-पुं,अभियाति-पुं,अरि-पुं,दस्यु-पुं,सपत्न-पुं,असहन-पुं,विपक्ष-पुं,द्वेषिन्-पुं,द्विषन्-पुं,वैरिन्-पुं,अहित-पुं,जिघांसु-पुं,दुर्हृद्-पुं,परिपन्थक-पुं,परिपन्थिन्-पुं,द्विष्-पुं,प्रत्यर्थिन्-पुं,अमित्र-पुं,अभिमाति-पुं,अराति-पुं षण्ढे वर्षवरः शत्रौ प्रतिपक्षः परो रिपुः । शात्रवः प्रत्यवस्थाता प्रत्यनीकोभियात्यरी ॥ ७२८ ॥ दस्युः सपत्नोऽसहनो विपक्षो द्वेषी द्विषन्वैर्यहितो जिघांसुः । दुर्हृत्परेः पन्थकपन्थिनौ द्विट्प्रत्यर्थ्यमित्रावभिमात्यराती ॥ ७२९ ॥ 82130 2203वैर-क्ली,विरोध-पुं,विद्वेष-पुं 2204वयस्य-पुं,सवयस्-पुं,सुहृद्-पुं,स्निग्ध-पुं,सहचर-पुं,मित्र-क्ली,सखि-पुं 2205सख्य-क्ली,सौहृद-क्ली,सौहार्द-क्ली,साप्तपदीन-क्ली,मैत्री-स्त्री,अजर्य-क्ली,सङ्गत-क्ली वैरं विरोधो विद्वेषो वयस्यः सवयाः सुहृत् । स्निग्धः सहचरो मित्त्रं सखा सख्यं तु सौहृदम् ॥ ७३० ॥ सौहार्दं साप्तपदीनमैत्त्र्यजर्याणि संगतम् । 82230 2206आनन्दन-क्ली,आप्रच्छन-क्ली,सभाजन-क्ली आनन्दनं त्वाप्रच्छनं स्यात्सभाजनमित्यपि ॥ ७३१ ॥ 82330 2207शत्रु-पुं 2208मित्त्र-क्ली विषायानन्तरो राजा शत्रुर्मित्त्रमतः परम् । 82430 2209उदासीन-पुं 2210पार्ष्णिग्राह-पुं उदासीनः परतरः पार्ष्णिग्राहस्तु पृष्ठतः ॥ ७३२ ॥ 82530 2211अनुवृत्ति-स्त्री,अनुरोध-पुं 2212हेरिक-पुं,गूढपूरुष-पुं,प्रणिधि-पुं,यथार्हवर्ण-पुं,अवसर्प-पुं,मन्त्रविद्-पुं,चर-पुं,वार्तायन-पुं,स्पश-पुं,चार-पुं 2213आप्त-पुं,प्रत्ययित-पुं अनुवृत्तिस्त्वनुरोधो हेरिको गूढपूरुषः । प्रणिधिर्यथार्हवर्णोऽवसर्पो मन्त्रविच्चरः ॥ ७३३ ॥ वार्तायनः स्पशश्चार आप्तप्रत्ययितौ समौ । 82630 2214सत्त्रिन्-पुं,गृहपति-पुं 2215दूत-पुं,सन्देशहारक-पुं सत्त्रिणि स्याद्गृहपतिर्दूतः संदेशहारकः ॥ ७३४ ॥ 82730 2216सन्धि-पुं 2217विग्रह-पुं 2218यान-क्ली 2219आसन-क्ली 2220द्वैध-क्ली 2221आश्रय-पुं 2222षड्गुण-पुं 2223शक्ति-स्त्री 2224प्रभुत्वशक्ति-स्त्री 2225उत्साहशक्ति-स्त्री 2226मन्त्रशक्ति-स्त्री संधिविग्रहयानान्यासनद्वैधाश्रया अपि । षङ्गुणाः शक्तयस्तिस्रः प्रभुत्वोत्साहमन्त्रजाः ॥ ७३५ ॥ 82830 2227सामन्-क्ली 2228दान-क्ली 2229भेद-पुं 2230दण्ड-पुं 2231उपाय-पुं 2232सामन्-क्ली,सान्त्वन-क्ली सामदानभेददण्डा उपायाः साम सान्त्वनम् । 82930 2233उपजाप-पुं,भेद-पुं 2234दण्ड-पुं,साहस-क्ली,दम-पुं उपजापः पुनर्भेदो दण्डः स्यात्साहसं दमः ॥ ७३६ ॥ ;p{0031} 83031 2235प्राभृत-क्ली,ढौकन-क्ली,लञ्चा-स्त्री,उत्कोच-पुं,कौशलिक-क्ली,आमिष-क्ली,उपचार-पुं,उपप्रदान-क्ली,उपदा-स्त्री,उपहार-पुं,उपग्राह्य-पुं,उपायन-क्ली प्राभृतं ढौकनं लञ्चोत्कोचः कौशलिकामिषे । उपाच्चारः प्रदानं दा हारो ग्राह्यायने अपि ॥ ७३७ ॥ 83131 2236माया-स्त्री 2237उपेक्षा-स्त्री 2238इन्द्रजाल-क्ली 2239क्षुद्रोपाय-पुं मायोपेक्षेन्द्रजालानि क्षुद्रोपाया इमे त्रयः । 83231 2240मृगया-स्त्री 2241अक्ष-पुं 2242स्त्री-स्त्री 2243पान-क्ली 2244वाक्पारुष्य-क्ली 2245अर्थदूषण-क्ली 2246दण्डपारुष्य-क्ली 2247व्यसनसप्तक-क्ली मृगयाक्षः स्त्रियः पानं वाक्पारुष्यार्थदूषणे ॥ ७३८ ॥ दण्डपारुष्यमित्येतद्धेयं व्यसनसप्तकम् । 83331 2248पौरुष-क्ली,विक्रम-पुं,शौर्य-क्ली,शौण्डीर्य-क्ली,पराक्रम-पुं पौरुषं विक्रमः शौर्यं शौटीर्यं च पराक्रमः ॥ ७३९ ॥ 83431 2249तेजस्-क्ली,प्रभाव-पुं,प्रताप-पुं यत्कोषदण्डजं तेजः स प्रभावः प्रतापवत् । 83531 2250उपधा-स्त्री भिया धर्मार्थकामैश्च परीक्षा या तु सोपधा ॥ ७४० ॥ 83631 2251अषडक्षीण-क्ली तन्मन्त्राद्यषडक्षीणं यत्तृतीयाद्यगोचरः । 83731 2252आलोचन-क्ली,मन्त्र-पुं 2253रहस्-क्ली,छन्न-क्ली,उपह्वर-क्ली,विविक्त-क्ली,विजन-क्ली,एकान्त-क्ली,निःशलाक-क्ली,केवल-क्ली रहस्यालोचनं मन्त्रो रहश्छन्नमुपह्वरम् ॥ ७४१ ॥ विविक्तविजनैकान्तनिःशलाकानि केवलम् । 83831 2254गुह्य-क्ली,रहस्य-क्ली 2255न्याय-पुं,देशरूप-क्ली,समञ्जस-क्ली,कल्प-पुं,अभ्रेष-पुं,नय-पुं 2256न्याय्य-वा,उचित-वा,युक्त-वा,साम्प्रत-वा,लभ्य-वा,प्राप्त-वा,भजमान-वा,अभिनीत-वा,औपयिक-वा गुह्ये रहस्यं न्यायस्तु देशरूपं समञ्जसम् ॥ ७४२ ॥ कल्याभ्रेषौ नयो न्याय्यं तूचितं युक्तसांप्रते । लभ्यं प्राप्तं भजमानाभिनीतौपयिकानि च ॥ ७४३ ॥ 83931 2257प्रक्रिया-स्त्री,अधिकार-पुं 2258मर्यादा-स्त्री,धारणा-स्त्री,स्थिति-स्त्री,संस्था-स्त्री 2259अपराध-पुं,मन्तु-पुं,व्यलीक-क्ली,विप्रिय-क्ली,आगस्-क्ली प्रक्रिया त्वधिकारोऽथ मर्यादा धारणा स्थितिः । संस्थाऽपराधस्तु मन्तुर्व्यलीकं विप्रियागसी ॥ ७४४ ॥ 84031 2260बलि-पुंस्त्री,कर-पुं,भागधेय-पुंस्त्री 2261द्विपाद्य-पुं बलिः करो भागधेयो द्विपाद्यो द्विगुणो दमः । 84131 2262वाहिनी-स्त्री,पृतना-स्त्री,सेना-स्त्री,बल-क्ली,सैन्य-क्ली,अनीकिनी-स्त्री,कटक-क्ली,ध्वजिनी-स्त्री,तन्त्र-क्ली,दण्ड-पुं,अनीक-क्ली,पताकिनी-स्त्री,वरूथिनी-स्त्री,चमू-स्त्री,चक्र-पुंक्ली,स्कन्धावार-पुं 2263शिबिर-क्ली 2264व्यूह-पुं वाहिनी पृतना सेना बलं सैन्यमनीकिनी ॥ ७४५ ॥ कटकं ध्वजिनी तन्त्रं दण्डोऽनीकं पताकिनी । वरूथिना चमूश्चक्रं स्कन्धवारोऽस्य तु स्थितिः ॥ ७४६ ॥ शिबिरं रचना तु स्याद्व्यूहो दण्डादिको युधि । 84231 2265प्रत्यासार-पुं,व्यूहपार्ष्णि-स्त्री 2266प्रतिग्रह-पुं,सैन्यपृष्ठ-पुं प्रत्यासारो व्यूहपार्ष्णिः सैन्यपृष्ठे प्रतिग्रहः ॥ ७४७ ॥ 84331 2267पत्ति-पुं एकेभैकरथास्त्र्यश्वा पत्तिः पञ्चपदातिका । 84431 2268सेना-स्त्री 2269सेनामुख-क्ली 2270गुल्म-पुंक्ली 2271वाहिनी-स्त्री 2272पृतना-स्त्री 2273चमू-स्त्री 2274अनीकिनी-स्त्री 2275अक्षौहिणी-स्त्री 2276सज्जन-क्ली,उपरक्षण-क्ली सेना सेनामुखं गुल्मो वाहिनी पृतना चमूः ॥ ७४८ ॥ अनिकिनी च पत्तेः स्यादिभ्याद्यैस्त्रिगुणैः क्रमात् । दशानिकिन्येऽक्षौहिणी सज्जनं तूपरक्षणम् ॥ ७४९ ॥ 84531 2277वैजयन्ती-स्त्री,केतु-पुं,पताका-स्त्री,केतन-क्ली,ध्वज-पुंक्ली वैजयन्ती पुनः केतुः पताका केतनं ध्वजः । 84631 2278उच्चूल-पुं,अवचूल-पुं अस्योच्चूलावचूलाख्यावूर्ध्वाधोमुखकूर्चकौ ॥ ७५० ॥ 84731 2279सेनाङ्ग-क्ली गजो वाजी रथः पत्तिः सेनाङ्गं स्याच्चतुर्विधम् । 84831 2280शताङ्ग-पुं,स्यन्दन-पुं,रथ-पुंस्त्री युद्धार्थे चक्रवद्याने शताङ्गः स्यन्दनो रथः ॥ ७५१ ॥ 84931 2281पुष्परथ-पुं 2282मरुद्रथ-पुं स क्रीडार्थः पुष्परथो देवार्थस्तु मरुद्रथः । 85031 2283योग्यारथ-पुं,वैनयिक-पुं 2284अध्वरथ-पुं,पारियानिक-पुं योग्यारथो वैनयिकोऽध्वरथः परियानिकः ॥ ७५२ ॥ 85131 2285कर्णीरथ-पुं,प्रवहण-क्ली,डयन-क्ली,रथगर्भक-पुं कर्णीरथः प्रवहणं डयनं रथगर्भकः । 85231 2286अनस्-क्ली,शकट-त्रि 2287गन्त्री-स्त्री,कम्बलिवाह्यक-पुंक्ली अनस्तु शकटोऽथ स्याद्गन्त्री कम्बलिबाह्यकम् ॥ ७५३ ॥ 85331 2288काम्बल-पुं 2289वास्त्र-पुं अथ काम्बलवास्त्राद्यास्तैस्तैः परिवृते रथे । 85431 2290पाण्डुकम्बलिन्-पुं स पाण्डुकम्बली यः स्यात्संवीतः पाण्डुकम्बलैः ॥ ७५४ ॥ 85531 2291द्वैप-पुं 2292वैयाघ्र-पुं स तु द्वैपो वैयाघ्रश्च यो वृतो द्विपिचर्मणा । 85631 2293रथाङ्ग-क्ली,रथपाद-पुं,अरि-क्ली,चक्र-पुंक्ली 2294धारा-स्त्री,प्रधि-पुंस्त्री,नेमि-स्त्री 2295अक्षाग्रकील-पुं,अणि-पुंस्त्री,आणि-पुंस्त्री 2296नाभि-स्त्री,पिण्डिका-स्त्री रथाङ्गं रथपादोऽरि चक्रं धारा पुनः प्रधिः ॥ ७५५ ॥ नेमिरक्षाग्रकीले त्वण्याणी नाभिस्तु पिण्डिका । 85731 2297युगन्धर-पुंक्ली,कूबर-पुंक्ली 2298युग-पुंक्ली,ईशान्तबन्धन-क्ली युंगधरं कूवरं स्याद्युगमीशान्तबन्धनम् ॥ ७५६ ॥ 85831 2299युगकीलक-पुं,शम्या-स्त्री 2300प्रासङ्ग-पुं,युगान्तर-क्ली युगकीलकस्तु शम्या प्रासङ्गस्तु युगान्तरम् । 85931 2301अनुकर्ष-पुं 2302धूर्वी-स्त्री,यानमुख-क्ली,धुर्-स्त्री अनुकर्षो दार्वधःस्थं धूर्वी यानमुखं च धूः ॥ ७५७ ॥ 86031 2303रथगुप्ति-क्ली,वरूथ-पुंक्ली 2304अपस्कर-पुं,रथाङ्ग-क्ली रथगुप्तिस्तु वरूथो रथाङ्गानि त्वपस्कराः । 86131 2305शिबिका-स्त्री,याप्ययान-क्ली 2306दोला-स्त्री,प्रेङ्खा-स्त्री शिबिका याप्ययानेऽथ दोला प्रेङ्खादिका भवेत् ॥ ७५८ ॥ 86231 2307वैनीतक-पुंक्ली वैनीतकं परस्परावाहनं शिबिकादिकम् । 86331 2308यान-क्ली,युग्य-क्ली,पत्र-पुंक्ली,वाह्य-क्ली,वह्य-क्ली,वाहन-क्ली,धोरण-क्ली यानं युग्यं पत्त्रं वाह्यं वह्यं वाहनधोरणे ॥ ७५९ ॥ 86431 2309नियन्तृ-पुं,प्राजितृ-पुं,यन्तृ-पुं,सूत-पुं,सव्येष्ठृ-पुं,सारथि-पुं,दक्षिणस्थ-पुं,प्रवेतृ-पुं,क्षत्तृ-पुं,रथकुटुम्बिक-पुं नियन्ता प्राजिता यन्ता सूतः सव्येष्ठृसारथी । दक्षिणस्थप्रचेतारौ क्षत्ता रथकुटुम्बिकः ॥ ७६० ॥ 86531 2310रथारोहिन्-पुं,रथिन्-पुं 2311रथिक-पुं,रथिर-पुं,रथिन्-पुं रथारोहिणि तु रथी रथिके रथिरो रथी । 86631 2312अश्वारोह-पुं,अश्ववार-पुं,सादिन्-पुं,तुरगिन्-पुं अश्वारोहे त्वश्ववारः सादी च तुरगी च सः ॥ ७६१ ॥ 86731 2313हस्त्यारोह-पुं,सादिन्-पुं,यन्तृ-पुं,महामात्र-पुं,निषादिन्-पुं हस्त्यारोहे सादियन्तृमहामात्रनिषादिनः । 86831 2314आधोरण-पुं,हस्तिपक-पुं,गजाजीव-पुं,इभपालक-पुं अधोरणा हस्तिपकगजाजीवेभपालकाः ॥ ७६२ ॥ 86931 2315योद्धृ-पुं,भट-पुं,योध-पुं 2316सेनारक्ष-पुं,सैनिक-पुं योद्धारश्च भटा योधाः सेनारक्षास्तु सैनिकाः । 87031 2317सैन्य-पुं,सैनिक-पुं सेनायां ये समवेतास्ते सैन्याः सैनिका अपि ॥ ७६३ ॥ 87131 2318साहस्र-पुं,सहस्रिन्-पुं ये सहस्रेण योद्धारस्ते साहस्राः सहस्रिणः । 87231 2319छायाकर-पुं,छत्रधार-पुं 2320पताकिन्-पुं,वैजयन्तिक-पुं छायाकरश्छत्त्रधारः पताकी वैजयन्तिकः ॥ ७६४ ॥ 87331 2321परिधिस्थ-पुं,परिचर-पुं 2322आमुक्त-पुं,प्रतिमुक्त-पुं,अपिनद्ध-पुं,पिनद्ध-पुं 2323सन्नद्ध-पुं,व्यूढकङ्कट-पुं,दंशित-पुं,वर्मित-पुं,सज्ज-पुं 2324सन्नाह-पुं,वर्मन्-क्ली,कङ्कट-पुं,जगर-पुं,कवच-पुंक्ली,दंंश-पुं,तनुत्र-क्ली,माठी-स्त्री,उरश्छद-पुं परिधिस्थः परिचर आमुक्तः प्रतिमुक्तवत् । अपिनद्धः पिनद्धोऽथ संनद्धो व्यूढकङ्कटः ॥ ७६५ ॥ दंशितो वर्मितः सज्जः संनाहो वर्म कङ्कटः । जगरः कवचं दंशस्तनुत्रं माठ्युरश्छदः ॥ ७६६ ॥ 87431 2325निचोलक-पुं,कूर्पास-पुं,वारबाण-पुंक्ली,कञ्चुक-पुंक्ली निचोलकः स्यात्कूर्पासो वारवाणश्च कञ्चुकः । 87531 2326सारसन-क्ली,अधिकाङ्ग-क्ली सारसनं त्वधिकाङ्गं हृदि धार्यं सकञ्चुकैः ॥ ७६७ ॥ 87631 2327शिरस्त्राण-क्ली,शीर्षण्य-क्ली,शिरस्क-क्ली,शीर्षक-क्ली शिरस्त्राणे तु शीर्षण्यं शिरस्कं शीर्षकं च तत् । 87731 2328नागोद-क्ली,उदरत्राण-क्ली 2329जङ्घात्राण-क्ली,मत्कुण-क्ली नागोदमुदरत्राणं जङ्घात्राणं तु मत्कुणम् ॥ ७६८ ॥ ;p{0032} 87832 2330बाहुत्राण-क्ली,बाहुल-क्ली 2331जालिका-स्त्री,अङ्गरक्षणी-स्त्री,जालप्राया-स्त्री,आयसी-स्त्री 2332आयुधीय-पुं,शस्त्रजीविन्-पुं,काण्डपृष्ठ-पुं,आयुधिक-पुं 2333प्रासिक-पुं,कौन्तिक-पुं बाहुत्राणं बाहुलं स्याज्जालिका त्वङ्गरक्षणी । जालप्रायायसी स्यादायुधीयः शस्त्रजीविनि ॥ ७६९ ॥ काण्डपृष्ठायुधिकौ च तुल्यौ प्रासिककौन्तिकौ । 87932 2334पारश्वधिक-पुं,पारश्वध-पुं,परश्वधायुध-पुं पारश्वधिकस्तु पारश्वधः परश्वधायुधः ॥ ७७० ॥ 88032 2335नैस्त्रिंशिक-पुं 2336शाक्तीक-पुं 2337याष्टीक-पुं स्युर्नैस्त्रिंशिकशाक्तीकयाष्टीकास्तत्तदायुधाः । 88132 2338तूणिन्-पुं,धनुर्भृत्-पुं,धानुष्क-पुं 2339काण्डीर-पुं,काण्डवत्-पुं तूणी धनुर्भृद्धानुष्कः स्यात्काण्डीरस्तु काण्डवान् ॥ ७७१ ॥ 88232 2340कृतहस्त-पुं,कृतपुङ्ख-पुं,सुप्रयुक्तशर-पुं कृतहस्तः कृतपुङ्खः सुप्रयुक्तशरो हि यः । 88332 2341शीघ्रवेधिन्-पुं,लघुहस्त-पुं 2342अपराद्धेषु-पुं 2343दूरवेधिन्-पुं,दूरापातिन्-पुं 2344आयुध-पुंक्ली,हेति-स्त्री,प्रहरण-क्ली,शस्त्र-क्ली,अस्त्र-क्ली शीघ्रवेधी लघुहस्तोऽपराद्धेषुस्तु लक्ष्यतः ॥ ७७२ ॥ च्युतेषुर्दूरवेधी तु दुरापात्यायुधं पुनः । हेतिः प्रहरणं शस्त्रमस्त्रं तच्च चतुर्विधम् ॥ ७७३ ॥ 88432 2345मुक्त-क्ली 2346पाणिमुक्त-क्ली 2347यन्त्रमुक्त-क्ली मुक्तं द्विधा पाणियन्त्रमुक्तं शक्तिशरादिकम् । 88532 2348अमुक्त-क्ली 2349मुक्तामुक्त-क्ली अमुक्तं शस्त्रिकादि स्याद्यष्ट्याद्यं तु द्वयात्मकम् ॥ ७७४ ॥ 88632 2350धनुस्-पुंक्ली,धनु-पुंक्ली,चाप-पुंक्ली,अस्त्र-क्ली,इष्वास-पुं,कोदण्ड-पुंक्ली,धन्वन्-क्ली,कार्मुक-क्ली,द्रुण-क्ली,आस-पुंक्ली 2351लस्तक-पुं 2352अर्ति-स्त्री,अटनी-स्त्री धनुश्चापोऽस्त्रमिष्वासः कोदण्डं धन्व कार्मुकम् । द्रुणासौ लस्तकोऽस्यान्तरग्रं त्वर्तिरटन्यपि ॥ ७७५ ॥ 88732 2353मौर्वी-स्त्री,जीवा-स्त्री,गुण-पुं,गव्या-स्त्री,शिञ्जा-स्त्री,बाणासन-क्ली,द्रुणा-स्त्री,शिञ्जिनी-स्त्री,ज्या-स्त्री 2354गोधा-स्त्री,तल-स्त्रीक्ली,ज्याघातवारण-क्ली मौर्वी जीवा गुणो गव्या शिञ्जा बाणासनं द्रुणा । शिञ्जिनी ज्या च गोधा तु तलं ज्याघातवारणम् ॥ ७७६ ॥ 88832 2355स्थान-क्ली 2356आलीढ-क्ली 2357वैशाख-क्ली 2358प्रत्यालीढ-क्ली 2359मण्डल-क्ली 2360समपाद-क्ली 2361वेध्य-क्ली,लक्ष्य-क्ली,लक्ष-क्ली,शरव्यक-क्ली स्थानान्यालीढवैशाखप्रत्यालीढानि मण्डलम् । समपादं च वेध्यं तु लक्ष्यं लक्षं शरव्यकम् ॥ ७७७ ॥ 88932 2362बाण-पुंक्ली,पृषत्क-पुं,विशिख-पुं,खग-पुं,गार्ध्रपक्ष-पुं,काण्ड-पुंक्ली,आशुग-पुं,प्रदर-पुं,सायक-पुं,पत्रवाह-पुं,पत्त्रिन्-पुं,इषु-त्रि,अजिह्मग-पुं,शिलीमुख-पुं,कङ्कपत्र-पुं,रोप-पुं,कलम्ब-पुं,शर-पुंक्ली,मार्गण-पुं,चित्रपुङ्ख-पुं बाणे पृषत्कविशिखौ खगगार्ध्रपक्षौ काण्डाशुगप्रदरसायकपत्त्रवाहाः । पत्त्रीष्वजिह्मगशिलीमुखकङ्कपत्त्ररोपाः कलम्बशरमार्गणचित्रपुङ्खाः ॥ ७७८ ॥ 89032 2363प्रक्ष्वेडन-पुं,सर्वलौह-पुं,नाराच-पुं,एषण-पुं प्रक्ष्वेडनः सर्वलौहो नाराच एषणश्च सः । 89132 2364निरस्त-पुं,प्रहित-पुं 2365विषाक्त-पुं,दिग्ध-पुं,लिप्त-पुं निरस्तः प्रहिते बाणे विषाक्ते दिग्धलिप्तकौ ॥ ७७९ ॥ 89232 2366बाणमुक्ति-स्त्री,व्यवच्छेद-पुं 2367दीप्ति-पुं बाणमुक्तिर्व्यवच्छेदो दीप्तिर्वेगस्य तीव्रता । 89332 2368क्षुरप्र-पुं 2369तद्बल-पुं 2370अर्धेन्दु-पुं 2371तीरिन्-पुं क्षुरप्रतद्बलार्धेन्दुतीरीमुख्यास्तु तद्भिदः ॥ ७८० ॥ 89432 2372पक्ष-पुं,वाज-पुं 2373पत्त्रणा-स्त्री 2374पुङ्ख-पुं,कर्तरी-स्त्री पक्षो वाजः पत्त्रणा तन्न्यासः पुङ्खस्तु कर्तरी । 89532 2375तूण-त्रि,निषङ्ग-पुं,तूणीर-पुं,उपासङ्ग-पुं,शराश्रय-पुं,शरधि-पुं,कलाप-पुं 2376चन्द्रहास-पुं,करवाल-पुं,निस्त्रिंश-पुं,कृपाण-पुं,खड्ग-पुं,तरवारि-पुं,कौक्षेयक-पुं,मण्डलाग्र-पुं,असि-पुं,ऋष्टि-पुंस्त्री,रिष्टि-पुंस्त्री 2377त्सरु-पुं,खड्गमुष्टि-स्त्री तूणो निषङ्गस्तूणीर उपासङ्गः शराश्रयः ॥ ७८१ ॥ शरधिः कलापोऽप्यथ चन्द्रहासः करवालनिस्त्रिंशकृपाणखड्गाः । तरवारिकौक्षेयकमण्डलाग्रा असिरृष्टिरिष्टी त्सरुरस्य मुष्टिः ॥ ७८२ ॥ 89632 2378प्रत्याकार-पुं,परीवार-पुं,कोश-त्रि,खड्गपिधानक-क्ली प्रत्याकारः परीवारः कोशः खड्गपिधानकम् । 89732 2379अड्डन-क्ली,फलक-क्ली,चर्मन्-क्ली,खेटक-क्ली,खेट-पुंक्ली,आवरण-क्ली,स्फुर-पुं अड्डनं फलकं चर्म खेटकावरणस्फुराः ॥ ७८३ ॥ 89832 2380सङ्ग्राह-पुं,फलकमुष्टि-स्त्री 2381क्षुरी-स्त्री,छुरी-स्त्री,कृपाणिका-स्त्री,शस्त्री-स्त्री,असिधेनु-स्त्री,असिपुत्री-स्त्री 2382पत्रपाल-पुं अस्य मुष्टिस्तु संग्राहः क्षुरी छुरी कृपाणिका । शस्त्र्यसेर्धेनुपुत्र्यौ च पत्त्रपालस्तु सायता ॥ ७८४ ॥ 89932 2383दण्ड-पुंक्ली,यष्टि-पुंस्त्री,लगुड-पुं 2384ईली-स्त्री,करवालिका-स्त्री दण्डो यष्टिश्च लगुडः स्यादीली करवालिका । 90032 2385भिन्दिपाल-पुं,सृग-पुं 2386कुन्त-पुं,प्रास-पुं 2387द्रुघण-पुं,घन-पुं,मुद्गर-पुंस्त्री 2388कुठार-पुंस्त्री,परशु-पुं,पर्शु-पुं,पर्श्वध-पुं,परश्वध-पुं,स्वधिति-पुं 2389परिघ-पुं,परिघातन-पुं भिन्दिपाले सृगः कुन्ते प्रासोऽथ द्रुघणो घनः ॥ ७८५ ॥ मुद्गरः स्यात्कुठारस्तु परशुः पर्शुपर्श्वधौ । परश्वधः स्वधितिश्च परिघः परिघातनः ॥ ७८६ ॥ 90132 2390सर्वला-स्त्री,तोमर-पुंक्ली 2391शल्य-पुंक्ली,शङ्कु-पुं 2392शूल-पुंक्ली,त्रिशीर्षक-क्ली सर्वला तोमरे शल्यं शङ्कौ शूले त्रिशीर्षकम् । 90232 2393शक्ति-स्त्री 2394पट्टिस-पुं 2395दुःस्फोट-पुं 2396चक्र-पुंक्ली शक्तिपट्टिशदुःस्फोटचक्राद्याः शस्त्रजातयः ॥ ७८७ ॥ 90332 2397खुरली-स्त्री,श्रम-पुं,योग्या-स्त्री,अभ्यास-पुं 2398खलूरिका-स्त्री खुरली तु श्रमो योग्याभ्यासस्तद्भूः खलूरिका । 90432 2399सर्वाभिसार-पुं,सर्वौघ-पुं,सर्वसंनहन-क्ली सर्वाभिसारः सर्वौघः सर्वसंहननं समाः ॥ ७८८ ॥ 90532 2400लोहाभिसार-पुं लोहाभिसारो दशम्यां विधिर्नीराजनात्परः । 90632 2401प्रस्थान-क्ली,गमन-क्ली,व्रज्या-स्त्री,अभिनिर्याण-क्ली,प्रयाणक-क्ली,यात्रा-स्त्री 2402अभिषेणन-क्ली प्रस्थानं गमनं व्रज्याभिनिर्याणं प्रयाणकम् ॥ ७८९ ॥ यात्राभिषेणनं तु स्यात्सेनयाभिगमो रिपौ । 90732 2403सुहृद्बल-क्ली,आसार-पुं 2404प्रचक्र-क्ली स्यात्सुहृद्बलमासारः प्रचक्रं चलितं बलम् ॥ ७९० ॥ 90832 2405प्रसार-पुं प्रसारस्तु प्रसरणं तृणकाष्ठादिहेतवे । 90932 2406अभिक्रम-पुं अभिक्रमो रणे यानमभीतस्य रिपून्प्रति ॥ ७९१ ॥ 91032 2407अभ्यमित्र्य-पुं,अभ्यमित्रीय-पुं,अभ्यमित्रीण-पुं अभ्यमित्र्योऽभ्यमित्रीयोऽभ्यमित्रीणोऽभ्यरि व्रजन् । 91132 2408उरस्वत्-पुं,उरसिल-पुं 2409ऊर्जस्विन्-पुं,ऊर्जस्वल-पुं स्यादुस्वानुरसिल उर्जस्व्युर्जस्वलौ समौ ॥ ७९२ ॥ 91232 2410सांयुगीन-पुं 2411जेतृ-पुं,जिष्णु-पुं,जित्वर-पुं सांयुगीनो रणे साधुर्जेता जिष्णुश्च जित्वरः । 91332 2412जय्य-पुं 2413जेय-पुं जय्यो यः शक्यते जेतुं जेयो जेतव्यमात्रके ॥ ७९३ ॥ 91432 2414वैतालिक-पुं,बोधकर-पुं,अर्थिक-पुं,सौखसुप्तिक-पुं वैतालिका बोधकरा अर्थिकाः सौखसुप्तिकाः । 91532 2415घाण्टिक-पुं,चाक्रिक-पुं 2416सूत-पुं,बन्दिन्-पुं,मङ्गलपाठक-पुं घाण्टिकाश्चाक्रिकाः सूतो बन्दी मङ्गलपाठकः ॥ ७९४ ॥ 91632 2417मागध-पुं,मगध-पुं 2418संशप्तक-पुं,युद्धानिवर्तिन्-पुं मागघो मगधः संशप्तका युद्धानिवर्तिनः । 91732 2419नग्न-पुं,स्तुतिव्रत-पुं 2420भोगावली-स्त्री नग्नः स्तुतिव्रतस्तस्य ग्रन्थो भोगावली भवेत् ॥ ७९५ ॥ 91832 2421प्राण-पुं,स्थामन्-क्ली,तरस्-क्ली,पराक्रम-पुं,बल-पुंक्ली,द्युम्न-क्ली,शौर्य-क्ली,ओजस्-क्ली,शुष्म-क्ली,शुष्मन्-क्ली,शक्ति-स्त्री,ऊर्ज-पुंस्त्री,सहस्-क्ली 2422युद्ध-क्ली,सङ्ख्य-पुंक्ली,कलि-पुं,सङ्ग्राम-पुं,आहव-पुं,सम्प्रहार-पुं,समर-पुंक्ली,जन्य-पुंक्ली,युध्-स्त्री,आयोधन-क्ली,संस्फोट-पुं,कलह-पुं,मृध-क्ली,प्रहरण-क्ली,संयत्-क्ली,रण-पुंक्ली,विग्रह-पुं,द्वन्द्व-क्ली,समाघात-पुं,समाह्वय-पुं,अभिसम्पात-पुं,संमर्द-पुं,समिध्-स्त्री,प्रघात-पुं,आस्कन्दन-क्ली,आजि-स्त्री,प्रधन-पुं,अनीक-पुंक्ली,अभ्यागम-पुं,प्रविदारण-पुं,समुदाय-पुं,समुदय-पुं,राटि-स्त्री,समिति-स्त्री,सङ्गर-पुं,अभ्यामर्द-पुं,सम्पराय-पुंक्ली,समीक-क्ली,साम्परायिक-क्ली,आक्रन्द-पुं,संयुग-पुंक्ली 2423नियुद्ध-क्ली प्राणः स्थाम तरः पराक्रमबलद्युम्नानि शौर्यौजसी शुष्मं शुष्म च शक्तिरूर्जसहसी युद्धं तु संख्यं कलिः । ;p{0033} संग्रामाहवसंप्रहारसमरा जन्यं युदायोधनं संस्फोटः कलहो मृधं प्रहरणं संयद्रणो विग्रहः ॥ ७९६ ॥ द्वन्द्वं समाघातसमाह्वयाभिसंपातसंमर्दसमित्प्रघाताः । आस्कन्दनाजिप्रधनान्यनीकमभ्यागमश्च प्रविदारणं च ॥ ७९७ ॥ समुदायः समुदयो राटिः समितिसंगरौ । अभ्यामर्दः संपरायः समीकं सांपरायिकम् ॥ ७९८ ॥ आक्रन्दः संयुगश्चाथ नियुद्धं तद्भुजोद्भवम् । 91933 2424पटह-पुंक्ली,आडम्बर-पुंक्ली 2425तुमुल-क्ली,रणसङ्कुल-क्ली पटहाडम्बरौ तुल्यौ तुमुलं रणसंकुलम् ॥ ७९९ ॥ 92033 2426नासीर-स्त्रीक्ली,अग्रयान-क्ली 2427अवमर्द-पुं,पीडन-क्ली नासीरं त्वग्रयानं स्यादवमर्दस्तु पीडनम् । 92133 2428प्रपात-पुं,अभ्यवस्कन्द-पुं,धाटी-स्त्री,अभ्यासादन-क्ली प्रपातस्त्वभ्यवस्कन्दो धाट्यभ्यासादनं च सः ॥ ८०० ॥ 92233 2429सौप्तिक-क्ली 2430वीराशंसन-क्ली,आजिभीष्मभू-स्त्री तद्रात्रौ सौप्तिकं वीराशंसनं त्वाजिभीष्मभूः । 92333 2431नियुद्धभू-स्त्री,अक्षवाट-पुं 2432मोह-पुं,मूर्च्छा-स्त्री,कश्मल-क्ली नियुद्धभूरक्षवाटो मोहो मूर्च्छा च कश्मलम् ॥ ८०१ ॥ 92433 2433वीरपाणक-क्ली वृत्ते भाविनि वा युद्धे पानं स्याद्वीरपाणकम् । 92533 2434पलायन-क्ली,अपयान-क्ली,संदाव-पुं,द्रव-पुं,विद्रव-पुं,अपक्रम-पुं,संद्राव-पुं,उद्द्राव-पुं,प्रद्राव-पुं 2435विजय-पुं,जय-पुं पलायनमपयानं संदावद्रवविद्रवाः ॥ ८०२ ॥ अपक्रमः समुत्प्रेभ्यो द्रावोऽथ विजयो जयः । 92633 2436पराजय-पुं 2437डमर-पुं,डिम्ब-पुंक्ली,विप्लव-पुं पराजयो रणे भङ्गो डमरे डिम्बविप्लवौ ॥ ८०३ ॥ 92733 2438वैरनिर्यातन-क्ली,वैरशुद्धि-स्त्री,वैरप्रतिक्रिया-स्त्री वैरनिर्यातनं वैरशुद्धिर्वैरप्रतिक्रिया । 92833 2439बलात्कार-पुं,प्रसभ-क्ली,हठ-पुं 2440स्खलित-क्ली,छल-क्ली बलात्कारस्तु प्रसभं हठोऽथ स्खलितं छलम् ॥ ८०४ ॥ 92933 2441पराभूत-पुं,परिभूत-पुं,अभिभूत-पुं,जित-पुं,भग्न-पुं,पराजित-पुं परापर्यभितो भूतो जितो भग्नः पराजितः । 93033 2442पलायित-पुं,नष्ट-पुं,गृहीतदिश्-पुं,तिरोहित-पुं पलायितस्तु नष्टः स्याद्गृहीतदिक्तिरोहितः ॥ ८०५ ॥ 93133 2443जिताहव-पुं,जितकाशिन्-पुं 2444प्रस्कन्न-पुं,पतित-पुं जिताहवो जितकाशी प्रस्कन्नः पतितः समौ । 93233 2445चार-पुं,कारा-स्त्री,गुप्ति-स्त्री 2446बन्दिन्-पुं,ग्रहक-पुं,प्रग्रह-पुं,उपग्रह-पुं चारः कारा गुप्तौ बन्द्यां ग्रहकः प्रोपतो ग्रहः ॥ ८०६ ॥ 93333 2447चातुर्वर्ण्य-क्ली 2448द्विज-पुं 2449क्षत्र-पुं 2450वैश्य-पुं 2451शूद्र-पुं चातुर्वर्ण्यं द्विजक्षत्त्रवैश्यशूद्रा नृणां भिदः । 93433 2452आश्रम-पुंक्ली 2453ब्रह्मचारिन्-पुं 2454गृहिन्-पुं 2455वानप्रस्थ-पुं 2456भिक्षु-पुं 2457वर्णिन्-पुं,ब्रह्मचारिन्-पुं ब्रह्मचारी गृही वानप्रस्थो भिक्षुरिति क्रमात् ॥ ८०७ ॥ चत्वार आश्रमास्तत्र वर्णी स्याद्ब्रह्मचारिणि । 93533 2458ज्येष्ठाश्रमिन्-पुं,गृहमेधिन्-पुं,गृहस्थ-पुं,स्नातक-पुं,गृहिन्-पुं ज्येष्ठाश्रमी गृहमेधी गृहस्थः स्नातको गृही ॥ ८०८ ॥ 93633 2459वैखानस-पुं,वानप्रस्थ-पुं 2460भिक्षु-पुं,सांन्यासिक-पुं,यति-पुं,कर्मन्दिन्-पुं,रक्तवसन-पुं,परिव्राजक-पुं,तापस-पुं,पाराशरिन्-पुं,पारिकाङ्क्षिन्-पुं,मस्करिन्-पुं,पारिरक्षिक-पुं वैखानसो वानप्रस्थो भिक्षुः सांन्यासिको यतिः । कर्मन्दी रक्तवसनः परिव्राजकतापसौ ॥ ८०९ ॥ पाराशरी पारिकाङ्क्षी मस्करी पारिरक्षकः । 93733 2461स्थाण्डिल-पुं,स्थण्डिलशायिन्-पुं स्थाण्डिलः स्थण्डिलशायी यः शेते स्थण्डिले व्रतात् ॥ ८१० ॥ 93833 2462तपःक्लेशसह-पुं,दान्त-पुं 2463शान्त-पुं,श्रान्त-पुं,जितेन्द्रिय-पुं तपःक्लेशसहो दान्तः शान्तः श्रान्तो जितेन्द्रियः । 93933 2464अवदान-क्ली,शुद्धकर्मन्-क्ली 2465ब्राह्मण-पुं,त्रयीमुख-पुं,भूदेव-पुं,वाडव-पुं,विप्र-पुं,द्विजाति-पुं,द्विजन्मन्-पुं,द्विज-पुं,अग्रजाति-पुं,अग्रजन्मन्-पुं,अग्रज-पुं,वर्णज्येष्ठ-पुं,सूत्रकण्ठ-पुं,षट्कर्मन्-पुं,मुखसम्भव-पुं,वेदगर्भ-पुं,शमीगर्भ-पुं,सावित्र-पुं,मैत्त्र-पुं,एतस-पुं अवदानं कर्म शुद्धं ब्राह्मणस्तु त्रयीमुखः ॥ ८११ ॥ भूदेवो वाडवो विप्रो द्व्यग्राभ्यां जातिजन्मजाः । वर्णज्येष्ठः सूत्रकण्ठः षट्कर्मा मुखसंभवः ॥ ८१२ ॥ वेदगर्भः शमीगर्भः सावित्रो मैत्त्र एतसः । 94033 2466बटु-पुं,माणवक-पुं 2467भिक्षा-स्त्री,ग्रासमात्रक-क्ली बटुः पुनर्माणवको भिक्षा स्याद्ग्रासमात्रकम् ॥ ८१३ ॥ 94133 2468उपनाय-पुं,उपनय-पुं,बटूकरण-क्ली,आनय-पुं उपनायस्तूपनयो बटूकरणमानयः । 94233 2469अग्नीन्धन-क्ली,अग्निकार्य-क्ली,आग्नीध्रा-स्त्री,अग्निकारिका-स्त्री अग्नीन्धनं त्वग्निकार्यमग्नीध्रा चाग्निकारिका ॥ ८१४ ॥ 94333 2470पालाश-पुं,आषाढ-पुं 2471राम्भ-पुं,वैणव-पुं पालाशो दण्ड आषाढो व्रते राम्भस्तु वैणवः । 94433 2472बैल्व-पुं,सारस्वत-पुं,रौच्य-पुं 2473पैलव-पुं,औपरोधिक-पुं बैल्वः सारस्वतो रौच्यः पैलवस्त्वौपरोधिकः ॥ ८१५ ॥ 94533 2474आश्वत्थ-पुं,जितनेमि-पुं 2475औदुम्बर-पुं,उलूखल-पुं आश्वत्थस्तु जितनेमिरौदुम्बर उलूखलः । 94633 2476जटा-स्त्री,सटा-स्त्री 2477वृषी-स्त्री,पीठ-क्ली 2478कुण्डिका-स्त्री,कमण्डलु-पुंक्ली जटा सटा वृषी पीठं कुण्डिका तु कमण्डलुः ॥ ८१६ ॥ 94733 2479श्रोत्रिय-पुं,छान्दस-पुं 2480यष्टृ-पुं,आदेष्टृ-पुं,व्रतिन्-पुं,याजक-पुं,यजमान-पुं 2481सोमयाजिन्-पुं,दीक्षित-पुं श्रोत्रियश्छान्दसो यष्टा त्वादेष्टा स्यान्मखे व्रती । याजको यजमानश्च सोमयाजी तु दीक्षितः ॥ ८१७ ॥ 94833 2482इज्याशील-पुं,यायजूक-पुं 2483यज्वन्-पुं,आसुतीबल-पुं इज्याशीले यायजूको यज्वा स्यादासुतीबलः । 94933 2484सोमप-पुं,सोमपीथिन्-पुं 2485स्थपति-पुं,गीःपतीष्टिकृत्-पुं सोमपः सोमपीथी स्यात्स्थपतिर्गीःपतीष्टिकृत् ॥ ८१८ ॥ 95033 2486सर्ववेदस्-पुं सर्ववेदास्तु सर्वस्वदक्षिणं यज्ञमिष्टवान् । 95133 2487यजुर्विद्-पुं,अध्वर्यु-पुं 2488ऋग्विद्-पुं,होतृ-पुं 2489उद्गातृ-पुं,सामविद्-पुं यजुर्विदध्वर्युरृग्विद्धोतोद्गाता तु सामवित् ॥ ८१९ ॥ 95233 2490यज्ञ-पुं,याग-पुं,सव-पुं,सत्त्र-क्ली,स्तोम-पुं,मन्यु-पुं,मख-क्ली,क्रतु-पुं,संस्तर-पुं,सप्ततन्तु-पुं,वितान-पुंक्ली,बर्हिस्-क्ली,अध्वर-पुं यज्ञो यागः सवः सत्त्रं स्तोमो मन्युर्मखः क्रतुः । संस्तरः सप्ततन्तुश्च वितानं बर्हिरध्वरः ॥ ८२० ॥ 95333 2491अध्ययन-क्ली,ब्रह्मयज्ञ-पुं 2492देवयज्ञ-पुं,आहुति-स्त्री,होम-पुं,होत्र-क्ली,वषट्कार-पुं 2493पितृयज्ञ-पुं,तर्पण-क्ली,श्राद्ध-क्ली,पिण्डदान-क्ली 2494नृयज्ञ-पुं,अतिथिपूजन-क्ली अध्ययनं ब्रह्मयज्ञः स्याद्देवयज्ञ आहुतिः । होमो होत्रं वषट्कारः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् ॥ ८२१ ॥ तच्छ्राद्धं पिण्डदानं च नृयज्ञोऽतिथिपूजनम् । 95433 2495भूतयज्ञ-पुं,बलि-पुंस्त्री 2496महायज्ञ-पुं भूतयज्ञो बलिः पञ्च महायज्ञा भवन्त्यमी ॥ ८२२ ॥ 95533 2497पौर्णमास-पुं 2498दर्श-पुं पौर्णमासश्च दर्शश्च यज्ञौ पक्षान्तयोः पृथक् । 95633 2499सौमिकी-स्त्री,दीक्षणीयेष्टि-स्त्री 2500दीक्षा-क्ली,व्रतसङ्ग्रह-पुं सौमिकी दीक्षणीयेष्टिर्दीक्षा तु व्रतसंग्रहः ॥ ८२३ ॥ 95733 2501कुम्बा-स्त्री 2502वेदी-स्त्री वृत्तिः सुगहना कुम्बा वेदी भूमिः परिष्कृता । 95833 2503स्थण्डिल-क्ली,चत्वर-क्ली 2504यूप-पुं,यज्ञकीलक-पुं स्थण्डिलं चत्वरं चान्या यूपः स्याद्यज्ञकीलकः ॥ ८२४ ॥ 95933 2505चषाल-पुं,यूपकटक-क्ली 2506यूपकर्ण-पुं,घृतावनि-स्त्री चषालो यूपकटको यूपकर्णो घृतावनौ । 96033 2507तर्मन्-क्ली 2508अरणि-पुंस्त्री यूपाग्रभागेस्यात्तर्मारणिर्निर्मन्थदारुणि ॥ ८२५ ॥ ;p{0034} 96134 2509दक्षिण-पुं 2510आहवनीय-पुं 2511गार्हपत्य-पुं स्युर्दक्षिणाहवनीयगार्हपत्याख्योऽग्नयः । 96234 2512त्रेता-स्त्री 2513प्रणीत-पुं इदमग्नित्रयं त्रेता प्रणीतः संस्कृतोऽनलः ॥ ८२६ ॥ 96334 2514सामिधेनी-स्त्री,धाय्या-स्त्री ऋक्सामिधेनी धाय्या च समिदाधीयते यया । 96434 2515समिध्-स्त्री,इन्धन-क्ली,एध-स्त्री,इध्म-क्ली,तर्पण-क्ली,एधस्-क्ली 2516भस्मन्-क्ली,भूति-स्त्री,भसित-क्ली,रक्षा-स्त्री,क्षार-पुं 2517पात्र-क्ली समिदिन्धनमेधेध्मतर्पणैधांसि भस्म तु ॥ ८२७ ॥ स्याद्भूतिर्भसितं रक्षा क्षारः पात्रं स्रुवादिकम् । 96534 2518स्रुव-पुं,स्रुच्-स्त्री 2519उपभृत्-स्त्री 2520जुहू-स्त्री स्रुवः स्रुगधरा सोपभृज्जुहूः पुनरुत्तरा ॥ ८२८ ॥ 96634 2521ध्रुवा-स्त्री 2522उपाकृत-पुं ध्रुवा तु सर्वसंज्ञार्थं यस्यामाज्यं निधीयते । योऽभिमन्त्र्य निहन्येत स स्यात्पशुरुपाकृतः ॥ ८२९ ॥ 96734 2523परम्पराक-क्ली,शसन-क्ली,प्रोक्षण-क्ली परम्पराकं शसनं प्रोक्षणं च वधो मखे । 96834 2524अभिचार-पुं 2525यज्ञार्ह-क्ली,यज्ञिय-क्ली हिंसार्थं कर्माभिचारः स्याद्यज्ञार्हं तु यज्ञियम् ॥ ८३० ॥ 96934 2526हविस्-क्ली,सान्नाय-क्ली 2527आमिक्षा-स्त्री,क्षीरशर-पुं,पयस्या-स्त्री हविः सांनाय्यमामिक्षा शृतोष्णक्षीरगं दधि । 97034 2528वाजिन-क्ली क्षीरशरः पयस्या च तन्मस्तुनि तु वाजिनम् ॥ ८३१ ॥ 97134 2529हव्य-क्ली 2530कव्य-क्ली हव्यं सुरेभ्यो दातव्यं पितृभ्यः कव्यमोदनम् । 97234 2531पृषदाज्य-क्ली,पृषातक-पुं आज्ये तु दधिसंयुक्ते पृषदाज्यं पृषातकम् ॥ ८३२ ॥ 97334 2532मधुपर्क-क्ली,महोदय-पुं दध्ना तु मधुसंयुक्तं मधुपर्कं महोदयः । 97434 2533हवित्री-स्त्री,होमकुण्ड-क्ली 2534हव्यपाक-पुं,चरु-पुं हवित्री तु होमकुण्डं हव्यपाकः पुनश्चरुः ॥ ८३३ ॥ 97534 2535अमृत-क्ली,यज्ञशेष-पुं 2536विघस-पुं,भुक्तशेषक-पुं अमृतं यज्ञशेषे स्याद्विघसो भुक्तशेषके । 97634 2537यज्ञान्त-पुं,अवभृथ-पुं 2538पूर्त-पुंक्ली 2539इष्ट-क्ली यज्ञान्तोऽवभृथः पूर्तं वाप्यादीष्टं मखक्रिया ॥ ८३४ ॥ 97734 2540इष्टापूर्त-क्ली 2541बर्हिर्मुष्टि-स्त्री,विष्टर-पुंक्ली इष्टापूर्तं तदुभयं बर्हिर्मुष्टिस्तु विष्टरः । 97834 2542अग्निहोत्रिन्-पुं,अग्निचित्-पुं,आहिताग्नि-पुं 2543अग्निरक्षण-क्ली,अग्न्याधान-क्ली,अग्निहोत्र-क्ली 2544दर्वी-स्त्री,घृतलेखनी-स्त्री अग्निहोत्र्यमिविच्चाहिताग्नावथाग्निरक्षणम् ॥ ८३५ ॥ अग्न्याधानमग्निहोत्रं दर्वी तु घृतलेखनी । 97934 2545होमाग्नि-पुं,महाज्वाल-पुं,महावीर-पुं,प्रवर्ग-पुं होमाग्निस्तु महाज्वालो महावीरः प्रवर्ग्रवत् ॥ ८३६ ॥ 98034 2546होमधूम-पुं,निगण-पुं 2547होमभस्मन्-क्ली,वैष्टुत-क्ली होमधूमस्तु निगणो होमभस्म तु वैष्टुतम् । 98134 2548उपस्पर्श-पुं,आचमन-क्ली 2549घार-पुं,सेक-पुं,सेचन-क्ली उपस्पर्शस्त्वाचमनं घारसेकौ तु सेचनम् ॥ ८३७ ॥ 98234 2550ब्रह्मासन-क्ली,ध्यानयोगासन-क्ली 2551ब्रह्मवर्चस्-क्ली,वृत्ताध्ययनर्द्धि-स्त्री 2552ब्रह्माञ्जलि-पुं ब्रह्मासनं ध्यानयोगासनेऽथ ब्रह्मवर्चसम् । वृत्ताध्ययनर्द्धिः पाठे स्याद्ब्रह्माञ्जलिरञ्जलिः ॥ ८३८ ॥ 98334 2553ब्रह्मबिन्दु-पुं पाठे तु मुखनिःक्रान्ता विप्रुषो ब्रह्मबिन्दवः । 98434 2554साकल्यवचन-क्ली,पारायण-क्ली 2555कल्प-पुं,विधि-पुं,क्रम-पुं साकल्यवचनं पारायणं कल्पे विधिक्रमौ ॥ ८३९ ॥ 98534 2556ब्राह्म-क्ली 2557काय-क्ली मूलेऽङ्गुष्ठस्य स्याद्ब्राह्मं तीर्थं कायं कनिष्ठयोः । 98634 2558पित्र्य-क्ली 2559दैवत-क्ली पित्र्यं तर्जन्यङ्गुष्ठान्तर्दैवतं त्वङ्गुलीमुखे ॥ ८४० ॥ 98734 2560ब्रह्मत्व-क्ली,ब्रह्मभूय-क्ली,ब्रह्मसायुज्य-क्ली ब्रह्मत्वं तु ब्रह्मभूयं ब्रह्मसायुज्यमित्यपि । 98834 2561देवभूय-क्ली 2562उपाकरण-क्ली 2563स्वाध्याय-पुं,जप-पुं देवभूयादिकं तद्वदथोपाकरणं श्रुतेः ॥ ८४१ ॥ संस्कारपूर्वं ग्रहणं स्यात्स्वाध्यायः पुनर्जपः । 98934 2564औपवस्त्र-क्ली,उपवास-पुं 2565कृच्छ्र-क्ली औपवस्त्रं तूपवासः कृच्छ्रं सांतपनादिकम् ॥ ८४२ ॥ 99034 2566प्राय-पुं,संन्यास्यनशन-क्ली 2567नियम-पुं,पुण्यक-क्ली,व्रत-क्ली प्रायः संन्यास्यनशने नियमः पुण्यकं व्रतम् । 99134 2568चरित्र-क्ली,चरित-पुं,आचार-पुं,चारित्र-क्ली,चरण-क्ली,वृत्त-क्ली,शील-पुंक्ली 2569अघमर्षण-वा चरित्रं चरिताचारौ चारित्रचरणे अपि ॥ ८४३ ॥ वृत्तं शीलं च सर्वैनोध्वंसिजप्येऽघमर्षणम् । 99234 2570पादग्रहण-क्ली,अभिवादन-क्ली,उपसङ्ग्रह-पुं समास्तु पादग्रहणाभिवादनोपसंग्रहाः ॥ ८४४ ॥ 99334 2571उपवीत-पुंक्ली,यज्ञसूत्र-क्ली उपवीतं यज्ञसूत्रं प्रोद्धृते दक्षिणे करे । 99434 2572प्राचीनावीत-क्ली 2573निवीत-क्ली,कण्ठलम्बित-क्ली प्राचीनावीतमन्यस्मिन्निवीतं कण्ठलम्बितम् ॥ ८४५ ॥ 99534 2574प्राचेतस-पुं,वाल्मीकि-पुं,वल्मीक-पुं,कुशिन्-पुं,कवि-पुं,मैत्रावरुण-पुं,वाल्मीक-पुं 2575वेदव्यास-पुं,माठर-पुं,द्वैपायन-पुं,पाराशर्य-पुं,कानीन-पुं,बादरायण-पुं,व्यास-पुं 2576सत्यवती-स्त्री,वासवी-स्त्री,गन्धकालिका-स्त्री,योजनगन्धा-स्त्री,दाशेयी-स्त्री,शालङ्कायनजा-स्त्री प्राचेतसस्तु वाल्मीकिर्वल्मीककुशिनौ कविः । मैत्त्रावरुणवाल्मीकौ वेदव्यासस्तु माठरः ॥ ८४६ ॥ द्वैपायनः पाराशर्यः कानीनो बादरायणः । व्यासोऽस्याम्बा सत्यवती वासवी गन्धकालिका ॥ ८४७ ॥ योजनगन्धा दाशेयी शालङ्कायनजा च सा । 99634 2577जामदग्न्य-पुं,राम-पुं,भार्गव-पुं,रेणुकासुत-पुं जामदग्न्यस्तु रामः स्याद्भार्गवो रेणुकासुतः ॥ ८४८ ॥ 99734 2578नारद-पुं,देवब्रह्मन्-पुं,पिशुन-पुं,कलिकारक-पुं नारदस्तु देवब्रह्मा पिशुनः कलिकारकः । 99834 2579वसिष्ठ-पुं,अरुन्धतीजानि-पुं 2580अक्षमाला-स्त्री,अरुन्धती-स्त्री वसिष्ठोऽरुन्धतीजानिरक्षमाला त्वरुन्धती ॥ ८४९ ॥ 99934 2581त्रिशङ्कुयाजिन्-पुं,गाधेय-पुं,विश्वामित्र-पुं,कौशिक-पुं त्रिशङ्कुयाजी गाधेयो विश्वामित्त्रश्च कौशिकः । 100034 2582कुशारणि-पुं,दुर्वासस्-पुं 2583शतानन्द-पुं,गौतम-पुं कुशारणिस्तु दुर्वासाः शतानन्दस्तु गौतमः ॥ ८५० ॥ 100134 2584याज्ञवल्क्य-पुं,ब्रह्मरात्रि-पुं,योगेश-पुं 2585पाणिनि-पुं,सालातुरीय-पुं,दाक्षेय-पुं 2586गोनर्दीय-पुं,पतञ्जलि-पुं याज्ञवल्क्यो ब्रह्मरात्रिर्योगेशोऽप्यथ पाणिनौ । सालातुरीयदाक्षेयौ गोनर्दीये पतञ्जलिः ॥ ८५१ ॥ 100234 2587कात्यायन-पुं,वररुचि-पुं,मेधाजित्-पुं,पुनर्वसु-पुं कात्यायनो वररुचिर्मेधाजिच्च पुनर्वसुः । 100334 2588व्याडि-पुं,विन्ध्यवासिन्-पुं,नन्दिनीतनय-पुं अथ व्याडिर्विन्ध्यवासी नन्दिनीतनयश्च सः ॥ ८५२ ॥ 100434 2589स्फोटायन-पुं,कक्षीवत्-पुं 2590पालकाप्य-पुं,करेणुभू-पुं स्फोटायनस्तु कक्षीवान्पालकाप्ये करेणुभूः । 100534 2591वात्स्यायन-पुं,मल्लनाग-पुं,कौटल्य-पुं,चणकात्मज-पुं,द्रामिल-पुं,पक्षिलस्वामिन्-पुं,विष्णुगुप्त-पुं,अङ्गुल-पुं वात्स्यायने मल्लनागः कौटल्यश्चणकात्मजः ॥ ८५३ ॥ द्रामिलः पक्षिलस्वामीविष्णुगुप्तोऽङ्गुलश्च सः । 100634 2592क्षतव्रत-पुं,अवकीर्णिन्-पुं 2593व्रात्य-पुं,संस्कारवर्जित-पुं क्षतव्रतोऽवकीर्णी स्याद्व्रात्यः संस्कारवर्जितः ॥ ८५४ ॥ 100734 2594शिश्विदान-पुं,कृष्णकर्मन्-पुं 2595ब्रह्मबन्धु-पुं शिश्विदानः कृष्णकर्मा ब्रह्मबन्धुर्द्विजोऽधमः । 100834 2596नष्टाग्नि-पुं,वीरहन्-पुं 2597जातिमात्रजीविन्-पुं,द्विजब्रुव-पुं नष्टाग्निर्वीरहा जातिमात्रजीवी द्विजब्रुवः ॥ ८५५ ॥ 100934 2598धर्मध्वजिन्-पुं,लिङ्गवृत्ति-पुं 2599वेदहीन-पुं,निराकृति-पुं धर्मध्वजी लिङ्गवृत्तिर्वेदहीनो निराकृतिः । 101034 2600वार्ताशिन्-पुं वार्ताशी भोजनार्थं यो गोत्रादि वदति स्वकम् ॥ ८५६ ॥ 101134 2601उच्छिष्टभोजन-पुं उच्छिष्टभोजनो देवनैवेद्यबलिभोजनः । 101234 2602अजप-पुं,असदध्येतृ-पुं 2603शाखारण्ड-पुं,अन्यशाखक-पुं अजपस्त्वसदध्येता शाखारण्डोऽन्यशाखकः ॥ ८५७ ॥ ;p{0035} 101335 2604शस्त्राजीव-पुं,काण्डस्पृष्ट-पुं 2605गुरुहन्-पुं,नरकीलक-पुं शस्त्राजीवः काण्डस्पृष्टो गुरुहा नरकीलकः । 101435 2606मल-पुं 2607मलिम्लुच-पुं,पञ्चयज्ञपरिभ्रष्ट-पुं 2608खरु-पुं,निषिद्धैकरुचि-पुं मलो देवादिपूजायामश्राद्धोऽथ मलिम्लुचः ॥ ८५८ ॥ पञ्चयज्ञपरिभ्रष्टो निषिद्धैकरुचिः खरुः । 101535 2609अभ्युदित-पुं 2610अभिनिर्मुक्त-पुं 2611वीरोज्झ-पुं सुप्ते यस्मिन्नुदेत्यर्कोऽस्तमेति च क्रमेण तौ ॥ ८५९ ॥ अभ्युदिताभिनिर्मुत्तौ वीरोज्झो न जुहोति यः । 101635 2612वीरोपजीवक-पुं अग्निहोत्रच्छलाद्याच्ञापरो वीरोपजीवकः ॥ ८६० ॥ 101735 2613वीरविप्लावक-पुं वीरविप्लावको जुह्वद्धनैः शुद्रसमाहृतैः । 101835 2614स्याद्वादवादिन्-पुं,आर्हत-पुं 2615शून्यवादिन्-पुं,सौगत-पुं स्याद्वादवाद्यार्हतः स्याच्छून्यवादी तु सौगतः ॥ ८६१ ॥ 101935 2616नैयायिक-पुं,आक्षपाद-पुं,यौग-पुं 2617साङ्ख्य-पुं,कापिल-पुं नैयायिकस्त्वाक्षपादो यौगः सांख्यस्तु कापिलः । 102035 2618वैशेषिक-पुं,औलूक्य-पुं 2619बार्हस्पत्य-पुं,नास्तिक-पुं,चार्वाक-पुं,लौकायतिक-पुं 2620तार्किक-पुं वैशेषिकः स्यादौलूक्यो बार्हस्पत्यस्तु नास्तिकः ॥ ८६२ ॥ चार्वाको लौकायतिकश्चैते षडपि तार्किकाः । 102135 2621क्षत्त्र-पुंक्ली,क्षत्त्रिय-पुं,राजन्-पुं,राजन्य-पुं,बाहुसम्भव-पुं क्षत्त्रं तु क्षत्त्रियो राजा राजन्यो बाहुसंभवः ॥ ८६३ ॥ 102235 2622अर्य-पुं,भूमिस्पृश्-पुं,वैश्य-पुं,ऊरव्य-पुं,ऊरज-पुं,विश्-पुं अर्या भूमिस्पृशो वैश्या ऊरव्या ऊरजा विशः । 102335 2623वृत्ति-स्त्री 2624वाणिज्य-क्ली 2625पाशुपाल्य-क्ली 2626कर्षण-क्ली वाणिज्यं पाशुपाल्यं च कर्षणं चेति वृत्तयः ॥ ८६४ ॥ 102435 2627आजीव-पुं,जीवन-क्ली,वार्ता-स्त्री,जीविका-स्त्री,वृत्ति-स्त्री,वेतन-क्ली आजीवो जीवनं वार्ता जीविका वृत्तिवेतने । 102535 2628उञ्छ-पुंक्ली,धान्यकणादान-क्ली 2629शिल-क्ली,कणिशाद्यर्जन-क्ली उञ्छो धान्यकणादानं कणिशाद्यर्जनं शिलम् ॥ ८६५ ॥ 102635 2630ऋत-क्ली 2631अनृत-क्ली,कृषि-स्त्री 2632मृत-क्ली,याचित-क्ली ऋतं तद्द्वयमनृतं कृषिर्मृतं तु याचितम् । 102735 2633अयाचित-क्ली,अमृत-क्ली 2634सेवावृत्ति-स्त्री,श्वजीविका-स्त्री अयाचितं स्यादमृतं सेवावृत्तिः श्वजीविका ॥ ८६६ ॥ 102835 2635सत्यानृत-क्ली,वाणिज्य-क्ली,वणिज्या-स्त्रीक्ली 2636वाणिज-पुं,वणिज्-पुं,क्रयविक्रयिक-पुं,पण्याजीव-पुं,आपणिक-पुं,नैगम-पुं,वैदेह-पुं,सार्थवाह-पुं 2637क्रायक-पुं,क्रयिक-पुं,क्रयिन्-पुं 2638क्रेयद-पुं,विक्रायक-पुं,विक्रयिक-पुं,विक्रयिन्-पुं 2639मूल्य-क्ली,वस्न-पुंक्ली,अर्घ-पुं,अवक्रय-पुं,वक्रय-पुं सत्यानृतं तु वाणिज्यं वणिज्या वाणिजो वणिक् । क्रयविक्रयिकपण्याजीवापणिकनैगमाः ॥ ८६७ ॥ वैदेहः सार्थवाहश्च क्रायकः क्रयिकः क्रयी । क्रेयदे तु विपूर्वास्ते मूल्ये वस्नार्घवक्रयाः ॥ ८६८ ॥ 102935 2640मूलद्रव्य-क्ली,परिपण-पुं,नीवी-स्त्री 2641लाभ-पुं,फल-क्ली मूल्यद्रव्यं परिपणो नीवी लाभोऽधिकं फलम् । 103035 2642परिदान-क्ली,विनिमय-पुं,नैमेय-पुं,परिवर्तन-क्ली,व्यतिहार-पुं,परावर्त-पुं,वैमेय-पुं,विमय-पुं परिदानं विनिमयो नैमेयः परिवर्तनम् ॥ ८६९ ॥ व्यतिहारः परावर्तो वैमेयो विमयोऽपि च । 103135 2643निक्षेप-पुं,उपनिधि-पुं,न्यास-पुं 2644प्रतिदान-क्ली निक्षेपोपनिधी न्यासे प्रतिदानं तदर्पणम् ॥ ८७० ॥ 103235 2645क्रेतव्यमात्रक-क्ली,क्रेय-क्ली 2646क्रय्य-क्ली क्रेतव्यमात्रके क्रेयं क्रय्यं न्यस्तं क्रयाय यत् । 103335 2647पणितव्य-क्ली,विक्रेय-क्ली,पण्य-क्ली 2648सत्यापन-क्ली,सत्यङ्कार-पुं,सत्याकृति-स्त्री 2649विपण-पुं,विक्रय-पुं पणितव्यं तु विक्रेयं पण्यं सत्यापनं पुनः ॥ ८७१ ॥ सत्यंकारः सत्याकृतिस्तुल्यौ विपणविक्रयौ । 103435 2650गण्य-क्ली,गणेय-क्ली,सङ्ख्येय-क्ली 2651सङ्ख्या-स्त्री गण्यं गणेयं संख्येयं संख्या त्वेकादिका भवेत् ॥ ८७२ ॥ 103535 2652एक-पुं 2653दशन्-पुं 2654शत-पुंक्ली 2655सहस्र-पुंक्ली 2656अयुत-पुंक्ली 2657लक्ष-स्त्रीक्ली 2658प्रयुत-पुंक्ली 2659कोटि-स्त्री 2660अर्बुद-पुंक्ली 2661अब्ज-क्ली 2662खर्व-क्ली 2663निखर्व-क्ली 2664महाम्बुज-क्ली 2665शङ्कु-पुंस्त्री 2666वार्द्धि-पुं 2667अन्त्य-क्ली 2668मध्य-क्ली 2669परार्द्ध-क्ली यथोत्तरं दशगुणं भवेदेको दशामुतः । शतं सहस्रमयुतं लक्षप्रयुतकोटयः ॥ ८७३ ॥ अर्बुदमब्जं खर्वं च निखर्वं च महाम्बुजम् । शङ्कुर्वार्धिरन्त्यं मध्यं परार्धं चेति नामतः ॥ ८७४ ॥ 103635 2670असङ्ख्य-क्ली 2671अनन्त-क्ली असंख्यं द्वीपवार्ध्यादि पुद्गलात्माद्यनन्तकम् । 103735 2672सांयात्रिक-पुं,पोतवणिज्-पुं 2673यानपात्र-क्ली,वहित्रक-क्ली,वोहित्थ-क्ली,वहन-क्ली,पोत-पुं 2674पोतवाह-पुं,नियामक-पुं,निर्याम-पुं 2675कर्णधार-पुं,नाविक-पुं 2676नौ-स्त्री,मङ्गिनी-स्त्री,तरी-स्त्री,तरणी-स्त्री,बेडा-स्त्री 2677द्रोणी-स्त्री,काष्ठाम्बुवाहिनी-स्त्री सांयात्रिकः पोतवणिग्यानपात्रं वहित्रकम् ॥ ८७५ ॥ वोहित्थं वहनं पोतः पोतवाहो नियामकः । निर्यामः कर्णधारस्तु नाविको नौस्तु मङ्गिनी ॥ ८७६ ॥ तरीतरिण्यौ वेडी च द्रोणी काष्ठम्बुवाहिनी । 103835 2678नौकादण्ड-पुं,क्षेपणी-स्त्री 2679गुणवृक्ष-पुं,कूपक-पुं नौकादण्डः क्षेपणी स्याद्गुणवृक्षस्तु कूपकः ॥ ८७७ ॥ 103935 2680पोलिन्द-पुं 2681मङ्ग-पुं,मङ्गिनीशिरस्-क्ली पोलिन्दास्त्वन्तरादण्डाः स्यान्मङ्गो मङ्गिनीशिरः । 104035 2682अभ्रि-स्त्री,काष्ठकुद्दाल-पुं 2683सेकपात्र-क्ली,सेचन-क्ली अभ्रिस्तु काष्ठकुद्दालः सेकपात्रं तु सेचनम् ॥ ८७८ ॥ 104135 2684केनिपात-पुं,कोटिपात्र-क्ली,अरित्र-क्ली 2685उडुप-पुंक्ली,प्लव-पुं,कोल-पुं,भेल-पुं,तरण्ड-पुं 2686तरपण्य-क्ली,आतर-पुं केनिपातः कोटिपात्रमरित्रेऽथोडुपः प्लवः । कोलो भेलस्तरण्डश्च स्यात्तरपण्यमातरः ॥ ८७९ ॥ 104235 2687वृद्ध्याजीव-पुं,द्वैगुणिक-पुं,वार्धुषिक-पुं,कुसीदक-पुं,वार्धुषि-पुं 2688कुसीद-पुं,अर्थप्रयोग-पुं,वृद्धिजीवन-पुं वृद्ध्याजीवो द्वैगुणिको वार्धुषिकः कुसीदकः । वार्धुषिश्च कुसीदार्थप्रयोगौ वृद्धिजीवने ॥ ८८० ॥ 104335 2689वृद्धि-स्त्री,कलान्तर-क्ली 2690ऋण-क्ली,उद्धार-पुं,पर्युदञ्चन-क्ली वृद्धिः कलान्तरमृणं तूद्धारः पर्युदञ्चनम् । 104435 2691याच्ञयाप्त-क्ली,याचितक-क्ली 2692आपमित्यक-क्ली याच्ञयाप्तं याचितकं परिवृत्त्यापमित्यकम् ॥ ८८१ ॥ 104535 2693अधमर्ण-पुं,ग्राहक-पुं 2694उत्तमर्ण-पुं,दायक-पुं अधमर्णो ग्राहकः स्यादुत्तमर्णस्तु दायकः । 104635 2695प्रतिभू-पुं,लग्नक-पुं 2696साक्षिन्-पुं,स्थेय-पुं 2697आधि-पुं,बन्धक-पुं प्रतिभूर्लग्नकः साक्षी स्थेय आधिस्तु बन्धकः ॥ ८८२ ॥ 104735 2698पौतव-क्ली 2699द्रुवय-क्ली तुलाद्यैः पौतवं मानं द्रुवयं कुडवादिभिः । 104835 2700पाय्य-क्ली 2701गुञ्जा-स्त्री 2702माषक-पुंक्ली 2703कर्ष-पुंक्ली,अक्ष-पुं 2704पल-पुंक्ली 2705बिस्त-पुं 2706कुरुबिस्त-पुं 2707तुला-स्त्री 2708भार-पुं,आचित-पुं,शाकट-पुं,शाकटीन-पुं,शलाट-पुं 2709आचित-पुं 2710कुडव-पुं 2711प्रस्थ-पुं 2712आढक-पुं 2713द्रोण-पुं 2714खारी-स्त्री पाय्यं हस्तादिभिस्तत्र स्याद्गुञ्जाः पञ्च माषकः ॥ ८८३ ॥ ते तु षोडश कर्षोऽक्षः पलं कर्षचतुष्टयम् । बिस्तः सुवर्णो हेम्नोऽक्षे कुरुबिस्तस्तु तत्पले ॥ ८८४ ॥ तुला पलशतं तासां विंशत्या भार आचितः । शाकटः शाकटीनश्च शलाटस्ते दशाचितः ॥ ८८५ ॥ चतुर्भिः कुडवैः प्रस्थः प्रस्थैश्चतुर्भिराढकः । चतुर्भिराढकैर्द्रोणः खारी षोडशभिश्च तैः ॥ ८८६ ॥ 104935 2715अङ्गुल-पुं 2716हस्त-पुं 2717दण्ड-पुं 2718गव्यूत-क्ली,क्रोश-पुं 2719गोरुत-क्ली,गव्या-स्त्री,गव्यूत-क्ली,गव्यूति-पुंस्त्री 2720योजन-क्ली चतुर्विंशत्यङ्गुलानां हस्तो दण्डश्चतुष्करः । तत्सहस्रं तु गव्यूतं क्रोशस्तौ द्वौ तु गोरुतम् ॥ ८८७ ॥ गव्या गव्यूतगव्यूती चतुष्कोशं तु योजनम् । 105035 2721पाशुपाल्य-क्ली,जीववृत्ति-स्त्री 2722गोमत्-पुं,गोमिन्-पुं,गवीश्वर-पुं पाशुपाल्यं जीववृत्तिर्गोमान्गोमी गवीश्वरे ॥ ८८८ ॥ 105135 2723गोपाल-पुं,गोदुह्-पुं,आभीर-पुं,गोप-पुं,गोसङ्ख्य-पुं,वल्लव-पुं गोपाले गोधुगाभीरगोपगोसंख्यबल्लवाः । 105235 2724गोविन्द-पुं 2725जाबाल-पुं,अजजीविक-पुं गोविन्दोऽधिकृतो गोषु जाबालस्त्वजजीविकः ॥ ८८९ ॥ ;p{0036} 105336 2726कुटुम्बिन्-पुं,कर्षक-पुं,क्षेत्रिन्-पुं,हलिन्-पुं,कृषिक-पुं,कार्षिक-पुं,कृषीवल-पुं 2727जित्या-स्त्री,हलि-पुंस्त्री 2728सीर-पुं,लाङ्गल-क्ली,गोदारण-क्ली,हल-क्ली 2729ईषा-स्त्री,सीता-स्त्री कुटुम्बी कर्षकः क्षेत्री हली कृषिककार्षिकौ । कृषीवलोऽपि जित्या तु हलिः सीरस्तु लाङ्गलम् ॥ ८९० ॥ गोदारणं हलमीषासीते तद्दण्डपद्धती । 105436 2730निरीष-क्ली,कुटक-क्ली 2731फाल-पुं,कृषक-पुं,कुशिक-पुं,फल-क्ली निरीषे कुटकं फाले कृषकः कुशिकः फलम् ॥ ८९१ ॥ 105536 2732दात्र-क्ली,लवित्र-क्ली 2733वण्ट-पुं 2734मत्य-क्ली,समीकृति-स्त्री दात्रं लवित्रं तन्मुष्टौ वण्टो मत्यं समीकृतौ । 105636 2735गोदारण-क्ली,कुद्दाल-पुं 2736खनित्र-क्ली,अवदारण-क्ली गोदारणं तु कुद्दालः खनित्रं त्ववदारणम् ॥ ८९२ ॥ 105736 2737प्रतोद-पुं,प्रवयण-क्ली,प्राजन-क्ली,तोत्त्र-क्ली,तोदन-क्ली प्रतोदस्तु प्रवयणं प्राजनं तोत्त्रतोदने । 105836 2738योत्र-क्ली,योक्त्र-क्ली,आबन्ध-पुं 2739कोटिश-पुं,लोष्टभेदन-पुं योत्रं तु योक्त्रमाबन्धः कोटिशो लोष्टभेदनः ॥ ८९३ ॥ 105936 2740मेधि-पुंस्त्री,मेथि-पुंस्त्री,खलेवाली-स्त्री,गोबन्धदारु-क्ली मेधिर्मेथिः खलेवाली खले गोबन्धदारु यत् । 106036 2741शूद्र-पुं,अन्त्यवर्ण-पुं,वृषल-पुं,पद्य-पुं,पज्ज-पुं,जघन्यज-पुं शूद्रान्त्यवर्णौ वृषलः पद्यः पज्जो जघन्यजः ॥ ८९४ ॥ ते तु मूर्धाभिषिक्ताद्यारथकृन्मिश्रजातयः । 106136 2742मूर्धाभिषिक्त-पुं 2743अम्बष्ठ-पुं 2744पारशव-पुं,निषाद-पुं क्षत्त्रियायां द्विजान्मूर्धाभिषिक्तो विट्स्त्रियां पुनः ॥ ८९५ ॥ अम्बष्ठोऽथ पारशवनिषादौ शूद्रयोषिति । 106236 2745माहिष्य-पुं 2746उग्र-पुं क्षत्त्रान्माहिष्यो वैश्यायामुग्रस्तु वृषलस्त्रियाम् ॥ ८९६ ॥ 106336 2747करण-पुं 2748आयोगव-पुं वैश्यात्तु करणः शूद्रात्त्वायोगवो विशः स्त्रियाम् । 106436 2749क्षत्तृ-पुं 2750चण्डाल-पुं क्षत्त्रियायां पुनः क्षत्ता चण्डालो ब्राह्मणस्त्रियाम् ॥ ८९७ ॥ 106536 2751मागध-पुं 2752वैदेहिक-पुं वैश्यात्तु मागधः क्षत्त्र्यां वैदेहिको द्विजस्रियाम् । 106636 2753सूत-पुं सूतस्तु क्षत्त्रियाज्जात इति द्वादश तद्भिदः ॥ ८९८ ॥ 106736 2754रथकारक-पुं माहिष्येण तु जातः स्यात्करण्यां रथकारकः । 106836 2755कारु-पुं,कारिन्-पुं,प्रकृति-पुं,शिल्पिन्-पुं 2756श्रेणि-पुं कारुस्तु कारी प्रकृतिः शिल्पी श्रेणिस्तु तद्गणे ॥ ८९९ ॥ 106936 2757शिल्प-क्ली,कला-स्त्री,विज्ञान-क्ली 2758मालाकार-पुं,मालिक-पुं,पुष्पाजीव-पुं 2759पुष्पलावी-स्त्री,पुष्पावचायिनी-स्त्री शिल्पं कला विज्ञानं च मालाकारस्तु मालिकः । पुष्पाजीवः पुष्पलावी पुष्पाणामवचायिनी ॥ ९०० ॥ 107036 2760कल्यपाल-पुं,सुराजीविन्-पुं,शौण्डिक-पुं,मण्डहारक-पुं,वारिवास-पुं,पानवणिज्-पुं,ध्वज-पुं,ध्वजिन्-पुं,आसुतीवल-पुं कल्यपालः सुराजीवी शौण्डिको मण्डहारकः । वारिवासः पानवणिग्ध्वजो ध्वज्यासुतीबलः ॥ ९०१ ॥ 107136 2761मद्य-क्ली,मदिष्ठा-स्त्री,मदिरा-स्त्री,परिस्रुता-स्त्री,कश्य-क्ली,परिस्रुत्-स्त्री,मधु-क्ली,कापिशायन-क्ली,गन्धोत्तमा-स्त्री,कल्य-क्ली,इरा-स्त्री,परिप्लुता-स्त्री,कादम्बरी-स्त्री,स्वादुरसा-स्त्री,हलिप्रिया-स्त्री,शुण्डा-पुंस्त्री,हाला-स्त्री,हारहूर-क्ली,प्रसन्ना-स्त्री,वारुणी-स्त्री,सुरा-स्त्री,माध्वीक-क्ली,मदना-स्त्री,देवसृष्टा-स्त्री,कापिश-क्ली,अब्धिजा-स्त्री मद्यं मदिष्ठा मदिरा परिस्रुता कश्यं परिस्रुन्मधु कापिशायनम् । गन्धोत्तमा कल्यमिरा परिप्लुता कादम्बरी स्वादुरसा हलिप्रिया ॥ ९०२ ॥ शुण्डा हाला हारहूरं प्रसन्ना वारुणी सुरा । मार्द्वीकं मदना देवसृष्टा कापिशमब्धिजा ॥ ९०३ ॥ 107236 2762मध्वासव-पुं,माधवक-पुं 2763मैरेय-पुं,शीधु-पुं,आसव-पुं मध्वासवे माधवको मैरेये शीधुरासवः । 107336 2764जगल-पुं,मेदक-पुं,मद्यपङ्क-पुं 2765किण्व-क्ली,नग्नहू-पुं,नग्नहु-पुं,मद्यबीज-क्ली 2766मद्यसन्धान-क्ली,आसुति-स्त्री,आसव-पुं,अभिषव-पुं 2767मद्यमण्ड-क्ली,कारोत्तम-क्ली जगलो मेदको मद्यपङ्कः किण्वं तु नग्नहूः ॥ ९०४ ॥ नग्नहुर्मद्यबीजं च मद्यसंधानमासुतिः । आसवोऽभिषवो मद्यमण्डकारोत्तमौ समौ ॥ ९०५ ॥ 107436 2768गल्वर्क-पुं,चषक-पुं,सरक-पुं,अनुतर्षण-क्ली गल्वर्कस्तु चषकः स्यात्सरकश्चानुतर्षणम् । 107536 2769शुण्डा-स्त्री,पानस्थान-क्ली,मदस्थान-क्ली 2770मधुवार-पुं,मधुक्रम-पुं शुण्डा पानमदस्थानं मधुवारा मधुक्रमाः ॥ ९०६ ॥ 107636 2771सपीति-स्त्री,सहपान-क्ली 2772आपान-क्ली,पानगोष्ठिका-स्त्री सपीतिः सहपानं स्यादापानं पानगोष्ठिका । 107736 2773उपदंश-पुं,अवदंश-पुं,चक्षण-क्ली,मद्यपाशन-क्ली उपदंशस्त्ववदंशश्चक्षणं मद्यपाशनम् ॥ ९०७ ॥ 107836 2774नाडिन्धम-पुं,स्वर्णकार-पुं,कलाद-पुं,मुष्टिक-पुं नाडिंधमः स्वर्णकारः कलादो मुष्टिकश्च सः । 107936 2775तैजसावर्तनी-स्त्री,मूषा-स्त्री 2776भस्त्रा-स्त्री,चर्मप्रसेविका-पुंस्त्री तैजसावर्तनी मूषा भस्त्रा चर्मप्रसेविका ॥ ९०८ ॥ 108036 2777आस्फोटनी-स्त्री,वेधनिका-स्त्री 2778शाण-पुंस्त्री,निकष-पुं,कष-पुं आस्फोटिनी वेधनिका शाणस्तु निकषः कषः । 108136 2779संदंश-पुं,कङ्कमुख-पुं 2780भ्रम-पुं,कुन्द-क्ली,यन्त्रक-क्ली संदंशः स्यात्कङ्कमुखो भ्रमः कुन्दं च यन्त्रकम् ॥ ९०९ ॥ 108236 2781वैकटिक-पुं,मणिकार-पुं 2782शौल्विक-पुं,ताम्रकुट्टक-पुं वैकटिको मणिकारः शौल्विकस्ताम्रकुट्टकः । 108336 2783शाङ्खिक-पुं,काम्बविक-पुं 2784तुन्नवाय-पुं,सौचिक-पुं शाङ्खिकः स्यात्काम्बविकस्तुन्नवायस्तु सौचिकः ॥ ९१० ॥ 108436 2785कृपाणी-स्त्री,कर्तरी-स्त्री,कल्पनी-स्त्री 2786सूची-स्त्री,सेवनी-स्त्री कृपाणी कर्तरी कल्पन्यपि सूची तु सेवनी । 108536 2787सूचिसूत्र-क्ली,पिप्पलिक-क्ली 2788तर्कु-पुं,कर्तनसाधन-क्ली सूचीसूत्रं पिप्पलिकं तर्कुः कर्तनसाधने ॥ ९११ ॥ 108636 2789पिञ्जन-क्ली,विहनन-क्ली,तुल्यस्फोटनकार्मुक-क्ली पिञ्जनं विहननं च तूलस्फोटनकार्मुकम् । 108736 2790सेवन-क्ली,सीवन-क्ली,स्यूति-स्त्री 2791स्यूत-पुं,प्रसेवक-पुं सेवनं सीवनं स्यूतिस्तुल्यौ स्यूतप्रसेवकौ ॥ ९१२ ॥ 108836 2792तन्तुवाय-पुं,कुविन्द-पुं 2793त्रसर-पुं,सूत्रवेष्टन-क्ली तन्तुवायः कुविन्दः स्यात्त्रसरः सूत्रवेष्टनम् । 108936 2794वाणि-स्त्री,व्यूति-स्त्री 2795वानदण्ड-पुं,वेमन्-पुंक्ली 2796सूत्र-क्ली,तन्तु-पुं वाणिर्व्यूतिर्वानदण्डो वेमा सूत्राणि तन्तवः ॥ ९१३ ॥ 109036 2797निर्णेजक-पुं,रजक-पुं 2798पादुकाकृत्-पुं,चर्मकृत्-पुं निर्णेजकस्तु रजकः पादुकाकृत्तु चर्मकृत् । 109136 2799उपानह्-स्त्री,पादुका-स्त्री,पादू-स्त्री,पन्नद्धृ-पुं,पादरक्षण-क्ली,प्राणहिता-स्त्री 2800अनुपदीना-स्त्री उपानत्पादुका पादूः पन्नद्धा पादरक्षणम् ॥ ९१४ ॥ प्राणहितानुपदीना त्वाबद्धानुपदं हि या । 109236 2801नद्ध्री-स्त्री,वर्द्ध्री-स्त्री,वरत्रा-स्त्री 2802आरा-स्त्री,चर्मप्रभेदिका-स्त्री नद्ध्री वर्द्ध्री वरत्रा स्यादारा चर्मप्रभेदिका ॥ ९१५ ॥ 109336 2803कुलाल-पुं,कुम्भकार-पुं,दण्डभृद्-पुं,चक्रजीवक-पुं कुलालः स्यात्कुम्भकारो दण्डभृच्चक्रजीवकः । 109436 2804शाणाजीव-पुं,शस्त्रमार्ज-पुं,भ्रमासक्त-पुं,असिधावक-पुं शाणाजीवः शस्त्रमार्जो भ्रमासक्तोऽसिधावकः ॥ ९१६ ॥ 109536 2805धूसर-पुं,चाक्रिक-पुं,तैलिन्-पुं 2806पिण्याक-पुं,खल-पुं धूसरश्चाक्रिकस्तैली स्यात्पिण्याकखलौ समौ । 109636 2807रथकृत्-पुं,स्थपति-पुं,त्वष्टृ-पुं,काष्ठतक्ष्-पुं,तक्षन्-पुं,वर्धकि-पुं रथकृत्स्थपतिस्त्वष्टा काष्ठतड्तक्षवर्धकी ॥ ९१७ ॥ 109736 2808ग्रामायत्त-पुं,ग्रामतक्ष-पुं 2809कौटतक्ष-पुं,अनधीनक-पुं ग्रामायत्तो ग्रामतक्षः कौटतक्षोऽनधीनकः । 109836 2810वृक्षभिद्-पुं,तक्षणी-स्त्री,वासी-स्त्री 2811क्रकच-क्ली,करपत्त्रक-क्ली वृक्षभित्तक्षणी वासी क्रकचं करपत्त्रकम् ॥ ९१८ ॥ 109936 2812उद्घन-पुं स उद्घनो यत्र काष्ठे काष्ठं निक्षिप्य तक्ष्यते । 110036 2813वृक्षादन-पुं,वृक्षभेदिन्-पुं 2814टङ्क-पुं,पाषाणदारक-पुं वृक्षादनो वृक्षभेदी टङ्कः पाषाणदारकः ॥ ९१९ ॥ 110136 2815व्योकार-पुं,कर्मार-पुं,लोहकार-पुं 2816कूट-क्ली,अयोघन-पुं व्योकारः कर्मारो लोहकारः कूटं त्वयोघनः । 110236 2817व्रश्चन-पुं,पत्रपरशु-पुं 2818ईषीका-स्त्री,तूलिका-स्त्री,ईषिका-स्त्री व्रश्चनः पत्रपरशुरीषीका तूलिकेषिका ॥ ९२० ॥ 110336 2819भक्ष्यकार-पुं,कान्दविक-पुं 2820कन्दु-पुंस्त्री,स्वेदनिका-स्त्री भक्ष्यकारः कान्दविकः कन्दुस्वेदनिके समे । 110436 2821रङ्गाजीव-पुं,तौलकिक-पुं,चित्रकृत्-पुं 2822तूलिका-स्त्री,कूचिका-स्त्री 2823चित्र-क्ली,आलेख्य-क्ली 2824पलगण्ड-पुं,लेप्यकृत्-पुं रङ्गाजीवस्तौलकिकश्चित्रकृच्चाथ तूलिका ॥ ९२१ ॥ ;p{0037} कूचिका चित्रमालेख्यं पलगण्डस्तु लेप्यकृत् । 110537 2825पुस्त-क्ली 2826नापित-पुं,चण्डिल-पुं,क्षुरिन्-पुं,क्षुरमर्दिन्-पुं,दिवाकीर्ति-पुं,मुण्डक-पुं,अन्तावसायिन्-पुं पुस्तं लेप्यादिकर्म स्यान्नापितश्चण्डिलः क्षुरी ॥ ९२२ ॥ क्षुरमर्दी दिवाकीर्तिर्मुण्डकोऽन्तावसाय्यपि । 110637 2827मुण्डन-क्ली,भद्राकरण-क्ली,वपन-क्ली,परिवापन-क्ली,क्षौर-क्ली 2828नाराची-स्त्री,एषणी-स्त्री 2829देवाजीव-पुं,देवल-पुं मुण्डनं भद्राकरणं वपनं परिवापनम् ॥ ९२३ ॥ क्षौरं नाराची त्वेषण्यां देवाजीवस्तु देवलः । 110737 2830मार्दङ्गिक-पुं,मौरजिक-पुं 2831वीणावाद-पुं,वैणिक-पुं मार्दङ्गिको मौरजिको वीणावादस्तु वैणिकः ॥ ९२४ ॥ 110837 2832वेणुध्म-पुं,वैणविक-पुं 2833पाणिघ-पुं,पाणिवादक-पुं वेणुध्मः स्याद्वैणविकः पाणिघः पाणिवादकः । 110937 2834प्रातिहारिक-पुं,मायाकार-पुं 2835माया-स्त्री,शाम्बरी-स्त्री स्यात्प्रातिहारिको मायाकारो माया तु शाम्बरी ॥ ९२५ ॥ 111037 2836इन्द्रजाल-क्ली,कुहुक-क्ली,जाल-क्ली,कुसृति-स्त्री इन्द्रजालं तु कुहुकं जालं कुसृतिरित्यपि । 111137 2837कौतूहल-क्ली,कुतुक-क्ली,कौतुक-क्ली,कुतूहल-क्ली कौतूहलं तु कुतुकं कौतुकं च कुतूहलम् ॥ ९२६ ॥ 111237 2838व्याध-पुं,मृगवधाजीविन्-पुं,लुब्धक-पुं,मृगयु-पुं व्याधो मृगवधाजीवी लुब्धको मृगयुश्च सः । 111337 2839पापर्द्धि-स्त्री,मृगया-स्त्री,आखेट-पुं,मृगव्या-स्त्री,आच्छोदन-क्ली पापर्द्धिर्मृगयाखेटो मृगव्याच्छोदने अपि ॥ ९२७ ॥ 111437 2840जालिक-स्त्री,वागुरिक-स्त्री 2841वागुरा-स्त्री,मृगजालिका-स्त्री जालिकश्च वागुरिको वागुरा मृगजालिका । 111537 2842शुम्ब-स्त्रीक्ली,वराटक-पुं,रज्जु-स्त्री,शुल्व-क्ली,तन्त्री-स्त्री,वटी-स्त्री,गुण-पुं शुम्बं वराटको रज्जुः शुल्वं तन्त्री वटी गुणः ॥ ९२८ ॥ 111637 2843धीवर-पुं,दाश-पुं,कैवर्त-पुं 2844बडिश-क्ली,मत्स्यवेधन-क्ली धीवरे दाशकैवर्तौ बडिशं मत्स्यवेधनम् । 111737 2845आनाय-पुं,मत्स्यजाल-क्ली 2846कुवेणी-स्त्री,मत्स्यबन्धनी-स्त्री आनायस्तु मत्स्यजालं कुवेणी मत्स्यबन्धनी ॥ ९२९ ॥ 111837 2847जीवान्तक-पुं,शाकुनिक-पुं 2848वैतंसिक-पुं,सौनिक-पुं,मांसिक-पुं,कौटिक-पुं 2849सूना-स्त्री जीवान्तकः शाकुनिको वैतंसिकस्तु सौनिकः । मांसिकः कौटिकश्चाथ सूना स्थानं वधस्य यत् ॥ ९३० ॥ 111937 2850वीतंस-पुं स्याद्बन्धनोपकरणं वीतंसो मृगपक्षिणाम् । 112037 2851पाश-पुं,बन्धनग्रन्थि-पुं 2852अवपात-पुं,अवट-पुं पाशस्तु बन्धनग्रन्थिरवपातावटौ समौ ॥ ९३१ ॥ 112137 2853उन्माथ-पुं,कूटयन्त्र-क्ली 2854विवर्ण-पुं,पृथग्जन-पुं,इतर-पुं,प्राकृत-पुं,नीच-पुं,पामर-पुं,बर्बर-पुं उन्माथः कूटयन्त्रं स्याद्विवर्णस्तु पृथग्जनः । इतरः प्राकृतो नीचः पामरो बर्बरश्च सः ॥ ९३२ ॥ 112237 2855चण्डाल-पुं,अन्तावसायिन्-पुं,अन्तेवासिन्-पुं,श्वपच-पुं,बुक्कस-पुं,निषाद-पुं,प्लव-पुं,मातङ्ग-पुं,दिवाकीर्ति-पुं,जनङ्गम-पुं चण्डालेऽन्तावसाय्यन्तेवासिश्वपचबुक्कसाः । निषादप्लवमातङ्गदिवाकीर्तिजनंगमाः ॥ ९३३ ॥ 112337 2856म्लेच्छजाति-पुं 2857पुलिन्द-पुं 2858नाहल-पुं 2859निष्ट्य-पुं 2860शबर-पुं 2861वरुट-पुं 2862भट-पुं 2863माल-पुं 2864भिल्ल-पुं 2865किरात-पुं पुलिन्दा नाहला निष्ट्याः शबरा वरुटा भटाः । माला भिल्लाः किराताश्च सर्वेऽपि म्लेच्छजातयः ॥ ९३४ ॥ ;c{इत्याचार्यहेमचन्द्रविरचितायामभिधानचितामणौ नाममालायां मर्त्यकाण्डस्तृतीयः ॥ ३ ॥} ;k{तिर्यक्काण्डः} ;v{पृथ्वीकायः} 112437 2866भू-स्त्री,भूमि-स्त्री,पृथिवी-स्त्री,पृथ्वी-स्त्री,वसुधा-स्त्री,उर्वी-स्त्री,वसुन्धरा-स्त्री,धात्री-स्त्री,धरित्री-स्त्री,धरणी-स्त्री,विश्वा-स्त्री,विश्वम्भरा-स्त्री,धरा-स्त्री,क्षिति-स्त्री,क्षोणी-स्त्री,क्षमा-स्त्री,अनन्ता-स्त्री,ज्या-स्त्री,कु-स्त्री,वसुमती-स्त्री,मही-स्त्री,गो-स्त्री,गोत्रा-स्त्री,भूतधात्री-स्त्री,क्ष्मा-स्त्री,गन्धमाता-स्त्री,अचला-स्त्री,अवनि-स्त्री,सर्वंसहा-स्त्री,रत्नगर्भा-स्त्री,जगती-स्त्री,मेदिनी-स्त्री,रसा-स्त्री,काश्यपी-स्त्री,पर्वताधारा-स्त्री,स्थिरा-स्त्री,इला-स्त्री,रत्नसू-स्त्री,बीजसू-स्त्री,विपुला-स्त्री,सागरनेमी-स्त्री,सागरमेखला-स्त्री,सागराम्बरा-स्त्री भूर्भूमिः पृथिवी पृथ्वी वसुधोर्वी वसुंधरा । धात्री धरित्री धरणी विश्वा विश्वंभरा धरा ॥ ९३५ ॥ क्षितिः क्षोणी क्षमानन्ता ज्या कुर्वसुमती मही । गौर्गोत्रा भूतधात्री क्ष्मा गन्धमाताचलावनिः ॥ ९३६ ॥ सर्वंसहा रत्नगर्भा जगती मेदिनी रसा । काश्यपी पर्वताधारा स्थिरेला रत्नबीजसूः ॥ ९३७ ॥ विपुला सागराच्चाग्रे स्युर्नेमीमेखलाम्बराः । 112537 2867द्यावापृथिव्यौ-स्त्रीद्वि,द्यावाभूमी-स्त्रीद्वि,द्यावाक्षमे-स्त्रीद्वि,दिवस्पृथिव्यौ-स्त्रीद्वि,रोदस्यौ-स्त्रीद्वि,रोदसी-स्त्री,रोदसी-क्लीद्वि द्यावापृथिव्यौ तु द्यावाभूमी द्यावाक्षमे अपि ॥ ९३८ ॥ दिवस्पृथिव्यौ रोदस्यौ रोदसी रोदसी च ते । 112637 2868उर्वरा-स्त्री,सर्वसस्या-स्त्री 2869इरिण-क्ली,उषर-क्ली उर्वरा सर्वसस्या भूरिरिणं पुनरुषरम् ॥ ९३९ ॥ 112737 2870स्थल-क्ली,स्थली-स्त्री 2871मरु-पुं,धन्वन्-क्ली 2872खिल-क्ली स्थलं स्थली मरुर्धन्वा क्षेत्राद्यप्रहतं खिलम् । 112837 2873मृद्-स्त्री,मृत्तिका-स्त्री 2874क्षारा-स्त्री 2875मृत्सा-स्त्री,मृत्स्ना-स्त्री मृन्मृत्तिका सा क्षारोषो मृत्सा मृत्स्ना च सा शुभा ॥ ९४० ॥ 112937 2876रुमा-स्त्री,लवणखानि-स्त्री 2877सामुद्र-क्ली,लवण-क्ली,अक्षीव-क्ली,वशिर-पुं 2878सैन्धव-क्ली,नदीभव-क्ली,माणिमन्थ-क्ली,शीतशिव-क्ली 2879रौमक-क्ली,रुमाभव-क्ली,वसुक-क्ली,वस्तूक-क्ली 2880विड-क्ली,पाक्य-क्ली रुमा लवणखानिः स्यात्समुद्रं लवणं हि यत् । तदक्षीवं वशिरश्च सैन्धवं तु नदीभवम् ॥ ९४१ ॥ माणिमन्थं शीतशिवं रौमकं तु रुमाभवम् । वसुकं वस्तूकं तच्च विडपाक्ये तु कृत्रिमे ॥ ९४२ ॥ 113037 2881सौवर्चल-पुंक्ली,अक्ष-क्ली,रुचक-क्ली,दुर्गन्ध-क्ली,शूलनाशन-क्ली सौवर्चलेऽक्षं रुचकं दुर्गन्धं शूलनाशनम् । 113137 2882तिलक-क्ली 2883यवक्षार-पुं,यवाग्रज-पुं,यवनालज-पुं,पाक्य-पुं 2884पाचनक-पुं,टङ्कण-पुं,मालतीतीरज-पुं,लोहश्लेषण-पुं,रसशोधन-पुं कृष्णे तु तत्र तिलकं यवक्षारो यवाग्रजः ॥ ९४३ ॥ यवनाजलः पाक्यश्च पाचनकस्तु टङ्कणः । मालतीतीरजो लोहश्लेषणो रसशोधनः ॥ ९४४ ॥ 113237 2885स्वर्जिकाक्षार-पुं,कापोत-पुं,सुखवर्चक-पुं समास्तु स्वर्जिकाक्षारकापोतसुखवर्चकाः । 113337 2886स्वर्जि-स्त्री,स्वर्जिका-स्त्री,स्रुघ्नी-स्त्री,योगवाही-स्त्री,सुवर्चिका-स्त्री स्वर्जिस्तु स्वर्जिका स्रुघ्नी योगवाही सुवर्चिका ॥ ९४५ ॥ 113437 2887कर्मभूमि-स्त्री 2888भरत-क्लीब 2889ऐरावत-क्लीब 2890विदेह-पुंब 2891फलभूमि-स्त्री भरतान्यैरावतानि विदेहाश्च कुरून्विना । वर्षाणि कर्मभूम्यः स्युः शेषाणि फलभूमयः ॥ ९४६ ॥ 113537 2892वर्ष-क्ली,वर्षधराद्र्यङ्क-क्ली 2893विषय-पुं,उपवर्तन-क्ली,देश-पुं,जनपद-पुं,नीवृत्-स्त्री,राष्ट्र-पुंक्ली,निर्ग-पुं,मण्डल-त्रि वर्षं वर्षधराद्र्यङ्कं विषयस्तूपवर्तनम् । देशो जनपदो नीवृद्राष्ट्रं निर्गश्च मण्डलम् ॥ ९४७ ॥ 113637 2894आर्यावर्त-पुं,पुण्यभू-स्त्री,आचारवेदी-स्त्री आर्यावर्तो जन्मभूमिर्जिनचक्र्यर्धचक्रिणाम् । पुण्यभूराचारवेदी मध्यं विन्ध्यहिमागयोः ॥ ९४८ ॥ 113737 2895अन्तर्वेदि-स्त्री,समस्थली-स्त्री गङ्गायमुनयोर्मध्यमन्तर्वेदिः समस्थली । 113837 2896ब्रह्मावर्त-पुं ब्रह्मावर्तः सरस्वत्या दृषद्वत्याश्च मध्यतः ॥ ९४९ ॥ 113937 2897ब्रह्मवेदि-स्त्री ब्रह्मवेदिः कुरुक्षेत्रे पञ्चरामह्रदान्तरम् । 114037 2898धर्मक्षेत्र-क्ली,कुरुक्षेत्र-क्ली धर्मक्षेत्रं कुरक्षेत्रं द्वादशयोजनावधि ॥ ९५० ॥ 114137 2899मध्यदेश-पुं,मध्यम-पुं हिमवद्विन्ध्ययोर्मध्यं यत्प्राग्विनशनादपि । प्रत्यगेव प्रयागाच्च मध्यदेशः स मध्यमः ॥ ९५१ ॥ ;p{0038} 114238 2900प्राच्य-पुं देशः प्राग्दक्षिणः प्राच्यो नदीं यावच्छरावतीम् । 114338 2901उदीच्य-पुं 2902प्रत्यन्त-पुं,म्लेच्छमण्डल-पुं पश्चिमोत्तरस्तूदीच्यः प्रत्यन्तो म्लेच्छमण्डलम् ॥ ९५२ ॥ 114438 2903पाण्डुभूम-पुं,पाण्डुमृत्तिक-पुं 2904उदग्भूम-पुं,उदग्मृत्तिक-पुं 2905कृष्णभूम-पुं,कृष्णमृत्तिक-पुं पाण्डूदक्कृष्णतो भूमिः पाण्डूदक्कृष्णमृत्तिके । 114538 2906जङ्गल-पुं,निर्जल-पुं 2907अनूप-पुं,अम्बुमत्-पुं 2908कच्छ-पुंक्ली जङ्गलो निर्जलोऽनूपोऽम्बुमान्कच्छस्तु तद्विधः ॥ ९५३ ॥ 114638 2909कुमुद्वत्-पुं,कुमुदावास-पुं 2910वेतस्वत्-पुं,भूरिवेतस-पुं कुमुद्वान्कुमुदावासो वेतस्वान्भूरिवेतसः । 114738 2911नडप्राय-पुं,नडकीय-पुं,नड्वत्-पुं,नड्वल-पुं नडप्रायो नडकीयो नड्वांश्च नड्वलश्च सः ॥ ९५४ ॥ 114838 2912शाद्वल-पुं,शादहरित-पुं 2913नद्यम्बुजीवन-पुं,नदीमातृक-पुं 2914देवमातृक-पुं,वृष्टिजीवन-पुं शाद्वलः शादहरिते देशो नद्यम्बुजीवनः । स्यान्नदीमातृको देवमातृको वृष्टिजीवनः ॥ ९५५ ॥ 114938 2915प्राग्ज्योतिष-पुं,कामरूप-पुं 2916मालव-पुं,अवन्ति-पुं प्राग्ज्योतिषाः कामरूपा मालवाः स्युरवन्तयः । 115038 2917त्रैपुर-पुं,डाहल-पुं,चैद्य-पुं,चेदि-पुं त्रैपुरास्तु डाहलाः स्युश्चैद्यास्ते चेदयश्च ते ॥ ९५६ ॥ 115138 2918वङ्ग-पुं,हरिकेलीय-पुं 2919अङ्ग-पुं,चम्पोपलक्षित-पुं वङ्गास्तु हरिकेलीया अङ्गाश्चम्पोपलक्षिताः । 115238 2920साल्व-पुं,कारकुक्षीय-पुं 2921मरु-पुं,दशेरक-पुं साल्वास्तु कारकुक्षीया मरवस्तु दशेरकाः ॥ ९५७ ॥ 115338 2922जालन्धर-पुं,त्रिगर्त-पुं 2923तायिक-पुं,तर्जिक-पुं जालंधरास्त्रिगर्ताः स्युस्तायिकास्तर्जिकाभिधाः । 115438 2924काश्मीर-पुं,माधुमत-पुं,सारस्वत-पुं,विकर्णिक-पुं काश्मीरास्तु माधुमताः सारस्वता विकर्णिकाः ॥ ९५८ ॥ 115538 2925वाहीक-पुं,टक्क-पुं 2926बाल्हीक-पुं,बाल्हिक-पुं वाहीकाष्टक्वनामानो बाल्हीका बाल्हिकाह्वयाः । 115638 2927तुरुष्क-पुं,शाखि-पुं 2928कारूष-पुं,बृहद्गृह-पुं तुरुष्कास्तु साखयः स्युः कारूषास्तु बृहद्गृहाः ॥ ९५९ ॥ 115738 2929लम्पाक-पुं,मुरण्ड-पुं 2930सौवीर-पुं,कुमालक-पुं लम्पाकास्तु मुरण्डाः स्युः सौवीरास्तु कुमालकाः । 115838 2931प्रत्यग्रथ-पुं,अहिच्छत्र-पुं 2932कीकट-पुं,मगध-पुं प्रत्यग्रथास्त्वहिच्छत्त्राः कीकटा मगधाह्वयाः ॥ ९६० ॥ 115938 2933ओण्ड्र-पुं,केरल-पुं 2934कुन्तल-पुं,उपहालक-पुं ओण्ड्राः‌केरलपर्यायाः कुन्तला उपहालकाः । 116038 2935ग्राम-पुं,संवसथ-पुं,निवसथ-पुं,प्रतिवसथ-पुं,परिवसथ-पुं,उपवसथ-पुं ग्रामस्तु वसथः संनिप्रतिपर्युपतः परः ॥ ९६१ ॥ 116138 2936पाटक-पुं 2937आघाट-पुं,घट-पुं,अवधि-पुं,अन्त-पुं,अवसान-क्ली,सीमा-स्त्री,मर्यादा-स्त्री,सीमन्-स्त्री पाटकस्तु तदर्धे स्यादाघाटस्तु घटोऽवधिः । अन्तोऽवसानं सीमा च मर्यादापि च सीमनि ॥ ९६२ ॥ 116238 2938ग्रामसीमा-स्त्री,उपशल्य-क्ली 2939माल-क्ली,ग्रामान्तराटवी-स्त्री ग्रामसीमा तूपशल्यं मालं ग्रामान्तराटवी । 116338 2940पर्यन्तभू-स्त्री,परिसर-पुं 2941कर्मान्त-पुं,कर्मभू-स्त्री पर्यन्तभूः परिसरः स्यात्कर्मान्तस्तु कर्मभूः ॥ ९६३ ॥ 116438 2942गोस्थान-क्ली,गोष्ठ-क्ली 2943गौष्ठीन-क्ली गोस्थानं गोष्ठमेतत्तु गौष्ठीनं भूतपूर्वकम् । 116538 2944आशितङ्गवीन-क्ली तदाशितंगवीनं स्याद्गावो यत्राशिताः पुरा ॥ ९६४ ॥ 116638 2945क्षेत्र-क्ली,वप्र-पुंक्ली,केदार-पुंक्ली 2946सेतु-स्त्री,पालि-स्त्री,आलि-स्त्री,संवर-पुं क्षेत्रे तु वप्रः केदारः सेतौ पाल्यालिसंवराः । 116738 2947शाकशाकट-क्ली,शाकशाकिन-क्ली क्षेत्रं तु शाकस्य शाकशाकटं शाकशाकिनम् ॥ ९६५ ॥ 116838 2948व्रैहेय-क्ली 2949शालेय-क्ली 2950षष्टिक्य-क्ली 2951कौद्रवीण-क्ली 2952मौद्गीन-क्ली 2953अणव्य-क्ली,आणवीन-क्ली व्रैहेयं शालेयं षष्टिक्यं कौद्रवीणमौद्गीने । व्रीह्यादीनां क्षेत्रेऽणव्यं स्यादाणवीनमणोः ॥ ९६६ ॥ 116938 2954भङ्ग्य-क्ली,भाङ्गीन-क्ली 2955औमीन-क्ली,उम्य-क्ली 2956यव्य-क्ली,यवक्य-क्ली भङ्ग्यं भाङ्गीनमौमीनमुम्यं यव्यं यवक्यवत् । 117038 2957तिल्य-क्ली,तैलीन-क्ली 2958माषीण-क्ली,माष्य-क्ली तिल्यं तैलीनं माषीणं माष्यं भङ्गादिसंभवम् ॥ ९६७ ॥ 117138 2959सीत्य-क्ली,हल्य-क्ली 2960त्रिहल्य-क्ली,त्रिसीत्य-क्ली,त्रिगुणाकृत-क्ली,तृतीयाकृत-क्ली 2961द्विहल्य-क्ली,शम्बाकृत-क्ली सीत्यं हल्यं त्रिहल्यं तु त्रिसीत्यं त्रिगुणाकृतम् । तृतीयाकृतं द्विहल्याद्येवं शम्बाकृतं च तत् ॥ ९६८ ॥ 117238 2962बीजाकृत-क्ली,उप्तकृष्ट-क्ली 2963द्रौणिक-पुं 2964आढकिक-पुं 2965खलधान-क्ली,खल-क्ली बीजाकृतं तूप्तकृष्टं द्रौणिकाढकिकादयः । स्युर्द्रोणाढकवापादौ खलधानं पुनः खलम् ॥ ९६९ ॥ 117338 2966चूर्ण-पुंक्ली,क्षोद-पुं 2967रजस्-क्ली,धूली-स्त्री,पांसु-पुं,रेणु-स्त्री चूर्णे क्षोदोऽथ रजसि स्युर्धूलीपांसुरेणवः । 117438 2968लोष्ट-पुंक्ली,लोष्टु-पुं,दलि-स्त्री,लेष्टु-पुं 2969वल्मीक-पुं,कृमिपर्वत-पुं,वम्रीकूट-पुं,वामलुर-पुं,नाकु-पुं,शक्रशिरस्-क्ली लोष्टे लोष्टुर्दलिर्लेष्टुर्वल्मीकः कृमिपर्वतः ॥ ९७० ॥ वम्रीकूटं वामलूरो नाकुः शक्रशिरश्च सः । 117538 2970नगरी-स्त्री,पुर्-स्त्री,पुरी-त्रि,द्रङ्ग-पुं,पत्तन-क्ली,पुटभेदन-क्ली,निवेशन-क्ली,अधिष्ठान-क्ली,स्थानीय-क्ली,निगम-पुं नगरी पूः पुरी द्रङ्गः पत्तनं पुटभेदनम् ॥ ९७१ ॥ निवेशनमधिष्ठानं स्थानीयं निगमोऽपि च । 117638 2971शाखापुर-क्ली,उपपुर-क्ली 2972खेट-पुं,पुरार्धविस्तर-पुं शाखापुरं तूपपुरं खेटः पुरार्धविस्तरः ॥ ९७२ ॥ 117738 2973स्कन्धावार-पुं,राजधानी-स्त्रीक्ली 2974कोट्ट-पुंक्ली,दुर्ग-क्ली स्कन्धावारो राजधानी कोट्टदुर्गे पुनः समे । 117838 2975गया-स्त्री 2976कान्यकुब्ज-स्त्रीक्ली,महोदय-स्त्रीक्ली,कन्याकुब्ज-स्त्रीक्ली,गाधिपुर-क्ली,कौश-क्ली,कुशस्थल-क्ली गया पूर्गयराजर्षेः कान्यकुब्जं महोदयम् ॥ ९७३ ॥ कन्याकुब्जं गाधिपुरं कौशं कुशस्थलं च तत् । 117938 2977काशि-स्त्री,वराणसी-स्त्री,वाराणसी-स्त्री,शिवपुरी-स्त्री काशिर्वराणसी वाराणसी शिवपुरी च सा ॥ ९७४ ॥ 118038 2978साकेत-क्ली,कोशला-स्त्री,अयोध्या-स्त्री 2979विदेहा-स्त्री,मिथिला-स्त्री साकेतं कोशलायोध्या विदेहा मिथिला समे । 118138 2980त्रिपुरी-स्त्री,चेदिनगरी-स्त्री 2981कौशाम्बी-स्त्री,वत्सपत्तन-क्ली त्रिपुरी चेदिनगरी कौशाम्बी वत्सपत्तनम् ॥ ९७५ ॥ 118238 2982उज्जयिनी-स्त्री,विशाला-स्त्री,अवन्ति-स्त्री,पुष्पकरण्डिनी-स्त्री उज्जयिनी स्याद्विशालावन्ती पुष्पकरण्डिनी । 118338 2983पाटलिपुत्र-क्ली,कुसुमपुर-क्ली 2984चम्पा-स्त्री,मालिनी-स्त्री,लोमपादपुरी-स्त्री,कर्णपुरी-स्त्री 2985देवीकोट-पुं,उमावन-क्ली,कोटीवर्ष-क्ली,बाणपुर-क्ली,शोणितपुर-क्ली पाटलिपुत्रं कुसुमपुरं चम्पा तु मालिनी ॥ ९७६ ॥ लोमपादकर्णयोः पूर्देवीकोट उमावनम् । कोटीवर्षं बाणपुरं स्याच्छोणितपुरं च तत् ॥ ९७७ ॥ 118438 2986मथुरा-स्त्री,मधूपघ्न-क्ली,मधुरा-स्त्री 2987गजाह्वय-क्ली,हास्तिनपुर-क्ली,हस्तिनीपुर-क्ली,हस्तिनापुर-क्ली मथुरा तु मधूपघ्नं मधुराथ गजाह्वयम् । स्याद्धास्तिनपुरं हस्तिनीपुरं हस्तिनापुरम् ॥ ९७८ ॥ 118538 2988तामलिप्त-क्ली,दामलिप्त-क्ली,तामलिप्ती-स्त्री,तमालिनी-क्ली,स्तम्बपुर्-स्त्री,विष्णुगृह-क्ली 2989विदर्भा-स्त्री,कुण्डिन-क्ली तामलिप्तं दामलिप्तं तामलिप्ती तमालिनी । स्तम्बपूर्विष्णुगृहं च स्याद्विदर्भा तु कुण्डिनम् ॥ ९७९ ॥ 118638 2990द्वारवती-स्त्री,द्वारका-स्त्री 2991निषधा-स्त्री,नलपुर्-स्त्री द्वारवती द्वारका स्यान्निषधा तु नलस्य पूः । 118738 2992प्राकार-पुं,वरण-पुं,साल-पुं 2993चय-पुं,वप्र-पुंक्ली,प्राकारपीठभू-स्त्री प्राकारो वरणः साले चयो वप्रोऽस्य पीठभूः ॥ ९८० ॥ ;p{0039} 118839 2994प्राकाराग्र-क्ली,कपिशीर्ष-क्ली 2995क्षौम-पुंक्ली,अट्ट-पुंक्ली,अट्टालक-पुं प्राकाराग्रं कपिशीर्षं क्षौमाट्टाट्टालकाः समाः । 118939 2996पुर्द्वार-क्ली,गोपुर-क्ली 2997रथ्या-स्त्री,प्रतोली-स्त्री,विशिखा-स्त्री पूर्द्वारे गोपुरं रथ्याप्रतोलीविशिखाः समाः ॥ ९८१ ॥ 119039 2998परिकूट-पुंक्ली,हस्तिनख-पुं,नगरद्वारकूटक-पुं परिकूटं हस्तिनखो नगरद्वारकूटके । 119139 2999मुख-क्ली,निःसरण-क्ली 3000वाट-त्रि,प्राचीन-क्ली,आवेष्टक-पुं,वृति-स्त्री मुखं निःसरणे वाटे प्राचीनावेष्टकौ वृतिः ॥ ९८२ ॥ 119239 3001पदवी-स्त्री,एकपदी-स्त्री,पद्या-स्त्री,पद्धति-स्त्री,वर्त्मन्-क्ली,वर्तनी-स्त्री,अयन-क्ली,सरणि-स्त्री,मार्ग-पुं,अध्वन्-पुं,पथिन्-पुं,निगम-पुं,सृति-स्त्री पदव्येकपदी पद्या पद्धतिर्वर्त्म वर्तनी । अयनं सरणिर्मार्गोऽध्वा पन्था निगमः सृतिः ॥ ९८३ ॥ 119339 3002सत्पथ-पुं,सुपथिन्-पुं,अतिपथिन्-पुं 3003अपथिन्-पुं,अपथ-क्ली सत्पथे स्वतितः पन्था अपन्था अपथं समे । 119439 3004व्यध्व-पुं,दुरध्व-पुं,कदध्वन्-पुं,विपथ-क्ली,कापथ-क्ली व्यध्वो दुरध्वः कदध्वा विपथं कापथं तु सः ॥ ९८४ ॥ 119539 3005प्रान्तर-क्ली 3006कान्तार-पुंक्ली प्रान्तरं दूरशून्योऽध्वा कान्तारो वर्त्म दुर्गमम् । 119639 3007सुरुङ्गा-स्त्री,सन्धिला-स्त्री सुरुङ्गा तु संधिला स्याद्गूढमार्गो भुवोऽन्तरे ॥ ९८५ ॥ 119739 3008चतुष्पथ-क्ली,संस्थान-क्ली,चतुष्क-क्ली 3009त्रिपथ-क्ली,त्रिक-क्ली चतुष्पथे तु संस्थाने चतुष्कं त्रिपथे त्रिकम् । 119839 3010द्विपथ-क्ली,चारपथ-क्ली 3011गजाध्वन्-पुं,असङ्कुल-पुं,घण्टापथ-पुं,संसरण-क्ली,श्रीपथ-पुं,राजवर्त्मन्-क्ली,उपनिष्क्रमण-क्ली,उपनिष्कर-क्ली,महापथ-पुं द्विपथं तु चारपथो गजाद्यध्वा त्वसंकुलः ॥ ९८६ ॥ घण्टापथः संसरणं श्रीपथो राजवर्त्म च । उपनिष्क्रमणं चोपनिष्करं च महापथः ॥ ९८७ ॥ 119939 3012विपणि-स्त्री,वणिग्मार्ग-पुं 3013स्थान-क्ली,पद-क्ली,आस्पद-क्ली विपणिस्तु वणिग्मार्गः स्थानं तु पदमास्पदम् । 120039 3014शृङ्गाट-क्ली 3015बहुमार्गिन्-पुं,चत्वर-क्ली श्लेषस्त्रिमार्ग्याः शृङ्गाटं बहुमार्गी तु चत्वरम् ॥ ९८८ ॥ 120139 3016स्मशान-क्ली,करवीर-क्ली,पितृवन-क्ली,प्रेतवन-क्ली,पितृगृह-क्ली,प्रेतगृह-क्ली स्मशानं करवीरः स्यात्पितृप्रेताद्वनं गृहम् । 120239 3017गेहभू-स्त्री,वास्तु-पुंक्ली 3018गेह-पुंक्ली,गृह-पुंक्ली,वेश्मन्-क्ली,निकेतन-क्ली,मन्दिर-स्त्रीक्ली,सदन-क्ली,सद्मन्-क्ली,निकाय्य-पुं,भवन-पुंक्ली,कुट-पुं,आलय-पुं,निलय-पुं,शाला-स्त्री,सभा-स्त्री,उदवसित-क्ली,कुल-क्ली,धिष्ण्य-क्ली,आवसथ-क्ली,स्थान-क्ली,पस्त्य-क्ली,संंस्त्याय-पुं,आश्रय-पुं,ओकस्-क्ली,निवास-पुं,आवास-पुं,वसति-स्त्री,शरण-क्ली,क्षय-पुं,धामन्-क्ली,अगार-क्ली,निशान्त-क्ली 3019कुट्टिम-क्ली,बद्धभू-स्त्री गेहभूर्वास्तु गेहे तु गृहं वेश्म निकेतनम् ॥ ९८९ ॥ मन्दिरं सदनं सद्म निकाय्यो भवनं कुटः । आलयो निलयः शाला सभोदवसितं कुलम् ॥ ९९० ॥ धिष्ण्यमावसथं स्थानं पस्त्यं संस्त्याय आश्रयः । ओको निवास आवासो वसतिः शरणं क्षयः ॥ ९९१ ॥ धामागारं निशान्तं च कुट्टिमं त्वस्य बद्धभूः । 120339 3020चतुःशाल-क्ली,सञ्जवन-क्ली 3021सौध-पुंक्ली,नृपमन्दिर-क्ली चतुःशालं संजवनं सौधं तु नृपमन्दिरम् ॥ ९९२ ॥ 120439 3022उपकारिका-स्त्री,उपकार्या-स्त्री 3023सिंहद्वार-क्ली,प्रवेशन-क्ली उपकारिकोपकार्या सिंहद्वारं प्रवेशनम् । 120539 3024प्रासाद-पुं,देवगृह-क्ली 3025प्रासाद-पुं,भूपगृह-क्ली 3026हर्म्य-क्ली,धनिगृह-क्ली प्रासादो देवभूपानां हर्म्यं तु धनिनां गृहम् ॥ ९९३ ॥ 120639 3027मठ-त्रि,अवसथ्य-क्ली,अवसथ-पुं,छात्रवेश्मन्-क्ली,व्रतिवेश्मन्-क्ली मठावसथ्यावसथाः स्युश्छात्रव्रतिवेश्मनि । 120739 3028पर्णशाला-स्त्री,उटज-पुंक्ली 3029चैत्य-क्ली,विहार-पुंक्ली,जिनसद्मन्-क्ली पर्णशालोटजश्चैत्यविहारो जिनसद्मनि ॥ ९९४ ॥ 120839 3030गर्भागार-क्ली,अपवरक-पुं,वासौकस्-क्ली,शयनास्पद-क्ली गर्भागारेऽपवरको वासौकः शयनास्पदम् । 120939 3031भाण्डागार-क्ली,कोश-पुंक्ली 3032चन्द्रशाला-स्त्री,शिरोगृह-क्ली भाण्डागारं तु कोशः स्याच्चन्द्रशाला शिरोगृहम् ॥ ९९५ ॥ 121039 3033कुप्यशाला-स्त्री,सन्धानी-स्त्री 3034कायमान-क्ली,तृणौकस्-क्ली कुप्यशाला तु संधानी कायमानं तृणौकसि । 121139 3035होत्रीय-क्ली,हविर्गेह-क्ली 3036प्राग्वंश-पुं होत्रीयं तु हविर्गेहं प्राग्वंशः प्राग्घविर्गृहात् ॥ ९९६ ॥ 121239 3037आथर्वण-क्ली,शान्तिगृह-क्ली 3038आस्थानगृह-क्ली,इन्द्रक-क्ली आथर्वणं शान्तिगृहमास्थानगृहमिन्द्रकम् । 121339 3039तैलिशाला-स्त्री,यन्त्रगृह-क्ली 3040अरिष्ट-क्ली,सूतिकागृह-क्ली तैलिशाला यन्त्रगृहमरिष्टं सूतिकागृहम् ॥ ९९७ ॥ 121439 3041सूदशाला-स्त्री,रसवती-स्त्री,पाकस्थान-क्ली,महानस-क्ली सूदशाला रसवती पाकस्थानं महानसम् । 121539 3042हस्तिशाला-स्त्री,चतुर-क्ली 3043वाजिशाला-स्त्री,मन्दुरा-स्त्रीक्ली हस्तिशाला तु चतुरं वाजिशाला तु मन्दुरा ॥ ९९८ ॥ 121639 3044सन्दानिनी-स्त्री,गोशाला-स्त्री 3045चित्रशाला-स्त्री,जालिनी-स्त्री संदानिनी तु गोशाला चित्रशाला तु जालिनी । 121739 3046कुम्भशाला-स्त्री,पाकपुटी-स्त्री 3047तन्तुशाला-स्त्री,गर्तिका-स्त्री कुम्भशाला पाकपुटी तन्तुशाला तु गर्तिका ॥ ९९९ ॥ 121839 3048नापितशाला-स्त्री,वपनी-स्त्री,शिल्पा-स्त्री,खरकुटी-स्त्री नापितशाला वपनी शिल्पा खरकुटी च सा । 121939 3049आवेशन-क्ली,शिल्पिशाला-स्त्री 3050सत्रशाला-स्त्री,प्रतिश्रय-पुं आवेशनं शिल्पिशाला सत्रशाला प्रतिश्रयः ॥ १००० ॥ 122039 3051आश्रम-पुं,मुनिस्थान-क्ली 3052उपघ्न-पुं,अन्तिकाश्रय-पुं आश्रमस्तु मुनिस्थानमुपघ्नस्त्वन्तिकाश्रयः । 122139 3053प्रपा-स्त्री,पानीयशाला-स्त्री 3054गञ्जा-स्त्री,मदिरागृह-क्ली प्रपा पानीयशाला स्याद्गञ्जा तु मदिरागृहम् ॥ १००१ ॥ 122239 3055पक्वण-पुं,शबरावास-पुं 3056घोष-पुं,आभीरपल्लिका-स्त्री पक्वणः शबरावासो घोषस्त्वाभीरपल्लिका । 122339 3057पण्यशाला-स्त्री,निषद्या-स्त्री,अट्ट-पुंक्ली,हट्ट-पुं,विपणि-स्त्री,आपण-पुं पण्यशाला निषद्याट्टो हट्टो विपणिरापणः ॥ १००२ ॥ 122439 3058वेश्याश्रय-पुं,पुर-क्ली,वेश-पुं 3059मण्डप-पुं,जनाश्रय-पुं वेश्याश्रयः पुरं वेशो मण्डपस्तु जनाश्रयः । 122539 3060कुड्य-क्ली,भित्ति-स्त्री 3061एडूक-क्ली कुड्यं भित्तिस्तदेडूकमन्तर्निहितकीकसम् ॥ १००३ ॥ 122639 3062वेदी-स्त्री,वितर्दि-स्त्री 3063अजिर-क्ली,प्राङ्गण-क्ली,चत्वर-क्ली,अङ्गन-क्ली वेदी वितर्दिरजिरं प्राङ्गणं चत्वराङ्गने । 122739 3064वलज-क्ली,प्रतिहार-पुं,द्वार्-स्त्री,द्वार-क्ली 3065परिघ-पुं,अर्गला-स्त्री वलजं प्रतिहारो द्वार्द्वारेऽथ परिघोऽर्गला ॥ १००४ ॥ 122839 3066अर्गलिका-स्त्री,सूचि-स्त्री 3067कुञ्चिका-स्त्री,कूचिका-स्त्री,साधारणी-स्त्री,अङ्कुट-पुं 3068द्वारयन्त्र-क्ली,तालक-क्ली साल्पा त्वर्गलिका सूचिः कुञ्चिलायां तु कूर्चिका । साधारण्यङ्कुटश्चासौ द्वारयन्त्रं तु तालकम् ॥ १००५ ॥ 122939 3069ताली-स्त्री,प्रतिताली-स्त्री अस्योद्घाटनयन्त्रं तु ताल्यपि प्रतिताल्यपि । 123039 3070उत्तरङ्ग-क्ली 3071अरर-क्ली,कपाट-त्रि,अररि-पुंक्ली,कुवाट-पुं 3072पक्षद्वार-क्ली,पक्षक-पुं तिर्यग्द्वारोर्ध्वदारूत्तरङ्गं स्यादररं पुनः ॥ १००६ ॥ कपाटोऽररिः कुवाटः पक्षद्वारं तु पक्षकः । 123139 3073प्रच्छन्न-क्ली,अन्तर्द्वार-क्ली 3074बहिर्द्वार-क्ली,तोरण-क्ली प्रच्छन्नमन्तर्द्वारं स्याद्बहिर्द्वारं तु तोरणम् ॥ १००७ ॥ 123239 3075वन्दनमालिका-स्त्री तोरणोर्ध्वे तु माङ्गल्यं दाम वन्दनमालिका । 123339 3076शिला-स्त्री,अधोदारु-क्ली 3077नासा-स्त्री,उर्ध्वदारु-क्ली स्तम्भादेः स्यादधोदारौ शिला नासोर्ध्वदारुणि ॥ १००८ ॥ 123439 3078गोपानसी-स्त्री,वलभीच्छादन-स्त्री गोपासनी तु वलभीच्छादने वक्रदारुणि । 123539 3079गृहावग्रहणी-स्त्री,देहली-स्त्री,उम्बर-पुं,उदुम्बर-पुं,उम्बुर-पुं गृहावग्रहणी देहल्युम्बरोदुम्बरोम्बुराः ॥ १००९ ॥ 123639 3080प्रघाण-पुं,प्रघण-पुं,अलिन्द-पुंक्ली,बहिर्द्वारप्रकोष्ठक-पुं प्रघाणः प्रघणोऽलिन्दो बहिर्द्वारप्रकोष्ठके । 123739 3081कपोतपाली-स्त्री,विटङ्क-पुं 3082पटल-त्रि,छदिस्-क्ली कपोतपाली विटङ्कः पटलच्छदिषी समे ॥ १०१० ॥ 123839 3083नीव्र-क्ली,वलीक-क्ली 3084इन्द्रकोश-पुं,तमङ्गक-पुं नीव्रं वलीकं तत्प्रान्त इन्द्रकोशस्तमङ्गकः । 123939 3085वलभी-स्त्री,छदिराधार-पुं 3086नागदन्त-पुं,दन्तक-पुं वलभीछदिराधारो नागदन्तास्तु दन्तकाः ॥ १०११ ॥ 124039 3087मत्तालम्ब-पुं,अपाश्रय-पुं,प्रग्रीव-पुंक्ली,मत्तवारण-पुं मत्तालम्बोऽपाश्रयः स्यात्प्रग्रीवो मत्तवारणे । 124139 3088वातायन-पुं,गवाक्ष-पुं,जालक-क्ली 3089अन्नकोष्ठक-पुं,कुसूल-पुं 3090अश्रि-स्त्री,कोण-पुं,अणि-पुंस्त्री,कोटि-स्त्री,पाली-स्त्री,अस्र-पुं वातायनो गवाक्षश्च जालकोऽथान्नकोष्टकः ॥ १०१२ ॥ ;p{0040} कुसूलोऽश्रिस्तु कोणोऽणिः कोटिः पाल्यस्र इत्यपि । 124240 3091आरोहण-क्ली,सोपान-क्ली 3092निःश्रेणि-स्त्री,अधिरोहणी-स्त्री आरोहणं तु सोपानं निःश्रेणिस्त्वधिरोहणी ॥ १०१३ ॥ 124340 3093स्थूणा-स्त्री,स्तम्भ-पुं 3094सालभञ्जी-स्त्री,पाञ्चालिका-स्त्री,पुत्रिका-स्त्री 3095अञ्जलिकारिका-स्त्री स्थूणा स्तम्भः सालभञ्जी पाञ्चालिका च पुत्रिका । काष्ठादिघटिता लेप्यमयी त्वञ्जलिकारिका ॥ १०१४ ॥ 124440 3096नन्द्यावर्त-पुं 3097विच्छन्द-पुं नन्द्यावर्तप्रभृतयो विच्छन्दा आढ्यवेश्मनाम् । 124540 3098समुद्ग-पुं,सम्पुट-पुं 3099पेटा-स्त्री,मञ्जूषा-स्त्री 3100शोधनी-स्त्री,संमार्जनी-स्त्री,बहुकरी-स्त्री,वर्धनी-स्त्री,समूहनी-स्त्री समुद्गः संपुटः पेटा स्यान्मञ्जूषाऽथ शोधनी ॥ १०१५ ॥ संमार्जनी बहुकरी वर्धनी च समूहनी । 124640 3101सङ्कर-पुं,अवकर-पुं 3102उदूखल-क्ली,उलूखल-क्ली संकरावकरौ तुल्यावुदूखलमुलूखलम् ॥ १०१६ ॥ 124740 3103प्रस्फोटन-क्ली,पवन-क्ली 3104अवघात-पुं,कण्डन-क्ली प्रस्फोटनं तु पवनमवघातस्तु कण्डनम् । 124840 3105कट-पुं,किलिञ्ज-पुं 3106मुसल-पुं,अयोग्र-क्ली 3107कण्डोलक-पुं,पिट-क्ली कटः किलिञ्जो मुसलोऽयोग्रं कण्डोलकः पिटम् ॥ १०१७ ॥ 124940 3108चालनी-स्त्रीक्ली,तितउ-पुंक्ली 3109शूर्प-क्ली,प्रस्फोटन-क्ली 3110अन्तिका-स्त्री,चुल्ली-स्त्री,अश्मन्तक-क्ली,उद्धान-क्ली,अधिश्रयणी-स्त्री चालनी तितउः शूर्पं प्रस्फोटनमथान्तिका । चुल्ल्यश्मन्तकमुद्धानं स्यादधिश्रयणी च सा ॥ १०१८ ॥ 125040 3111स्थाली-स्त्री,उखा-स्त्री,पिठर-क्ली,कुण्ड-क्ली,चरु-पुं,कुम्भी-स्त्री 3112घट-पुंस्त्री,कुट-पुंस्त्री,कुम्भ-पुं,करीर-पुंक्ली,कलश-त्रि,कलस-त्रि,निप-पुंक्ली स्थाल्युखा पिठरं कुण्डं चरुः कुम्भी घटः पुनः । कुटः कुम्भः करीरश्च कलशः कलसो निपः ॥ १०१९ ॥ 125140 3113हसनी-स्त्री,अङ्गारशकटी-स्त्री,अङ्गारधानी-स्त्री,अङ्गारपात्री-स्त्री,हसन्तिका-स्त्री हसन्यङ्गाराच्छकटीधानीपात्र्यो हसन्तिका । 125240 3114भ्राष्ट्र-पुंक्ली,अम्बरीष-पुंक्ली 3115ऋचीष-क्ली,ऋजीष-क्ली,पिष्टपाकभृत्-पुं भ्राष्ट्रोऽम्बरीष ऋचीषमृजीषं पिष्टपाकभृत् ॥ १०२० ॥ 125340 3116कम्बि-स्त्री,दिवि-स्त्री,खजाका-स्त्री 3117तर्दू-स्त्री,दारुहस्तक-पुं कम्बिर्दर्विः खजाकाथ स्यात्तर्दूर्दारुहस्तकः । 125440 3118वार्धानी-स्त्री,गलन्ती-स्त्री,आलू-स्त्री,कर्करी-स्त्री,करक-पुंक्ली वार्धान्यां तु गलन्त्यालूः कर्करी करकोऽथ सः ॥ १०२१ ॥ 125540 3119नालिकेरज-पुं,करङ्क-पुं 3120कटाह-त्रि,कर्पर-पुं नालिकेरजः करङ्कस्तुल्यौ कटाहकर्परौ । 125640 3121मणिक-पुं,अलिञ्जर-पुंक्ली 3122गर्गरी-स्त्री,कलसी-स्त्री,मन्थनी-स्त्री मणिकोऽलिंजरो गर्गरीकलस्यौ तु मन्थनी ॥ १०२२ ॥ 125740 3123वैशाख-पुं,खजक-पुं,मथिन्-पुं,मन्थान-पुं,मन्थदण्डक-पुं,मन्थ-पुं,क्षुब्ध-पुं 3124विष्कम्भ-पुं,मञ्जीर-पुं,कुटर-पुं वैशाखः खजको मन्था मन्थानो मन्थदण्डकः । मन्थः क्षुब्धोऽस्य विष्कम्भो मञ्जीरः कुटरोऽपि च ॥ १०२३ ॥ 125840 3125शालाजीर-पुं,वर्धमान-पुंक्ली,शराव-पुंक्ली 3126कोशिका-स्त्री,मल्लिका-स्त्री,चषक-पुंक्ली,कंस-पुंक्ली,पारी-स्त्री,पानभाजन-क्ली शालाजीरो वर्धमानः शरावः कोशिका पुनः । मल्लिका चषकः कंसः पारी स्यात्पानभाजनम् ॥ १०२४ ॥ 125940 3127कुतू-स्त्री,चर्मस्नेहपात्र-क्ली 3128कुतुप-पुंक्ली कुतूश्चर्मस्नेहपात्रं कुतुपं तु तदल्पकम् । 126040 3129दृति-पुं,खल्ल-पुं 3130करकपात्रिका-स्त्री दृतिः खल्लश्चर्ममयी त्वालूः करकपात्रिका ॥ १०२५ ॥ 126140 3131आवपन-क्ली,भाण्ड-क्ली 3132पात्र-त्रि,अमत्र-क्ली,भाजन-क्ली सर्वमावपनं भाण्डं पात्रामत्रे तु भाजनम् । 126240 3133स्थाल-स्त्रीक्ली 3134पिधान-क्ली,उदञ्चन-क्ली तद्विशालं पुनः स्थालं स्यात्पिधानमुदञ्चनम् ॥ १०२६ ॥ 126340 3135शैल-पुं,अद्रि-पुं,शिखरिन्-पुं,शिल्लोचय-पुं,गिरि-पुं,गोत्र-पुं,अचल-पुं,सानुमत्-पुं,ग्रावन्-पुं,पर्वत-पुं,भूध्र-पुं,भूधर-पुं,धर-पुं,अहार्य-पुं,नग-पुं 3136उदय-पुं,पूर्वाद्रि-पुं 3137चरमाद्रि-पुं,अस्त-पुं 3138उदगद्रि-पुं,अद्रिराज्-पुं,मेनकाप्राणेश-पुं,हिमवत्-पुं,हिमालय-पुं,हिमप्रस्थ-पुं,भवानीगुरु-पुं शैलोऽद्रिः शिखरी शिलोच्चयगिरी गोत्रोऽचलः सानुमा- न्ग्रावः पर्वतभूध्रभूधरधराहार्या नगोऽथोदयः । पूर्वाद्रिश्चरमाद्रिरस्त उदगद्रिस्त्वद्रिराण्मेनका- प्राणेशो हिमवान्हिमालयहिमप्रस्थौ भवानीगुरुः ॥ १०२७ ॥ 126440 3139हिरण्यनाभ-पुं,मैनाक-पुं,सुनाभ-पुं,हिमालयात्मज-पुं हिरण्यनाभो मैनाकः सुनाभश्च तदात्मजः । 126540 3140रजताद्रि-पुं,कैलास-पुं,अष्टापद-पुं,स्फटिकाचल-पुं रजताद्रिस्तु कैलासोऽष्टापदः स्फटिकाचलः ॥ १०२८ ॥ 126640 3141क्रौञ्च-पुं,क्रुञ्च-पुं 3142मलय-पुंक्ली,आषाढ-पुं,दक्षिणाचल-पुं क्रौञ्चः क्रुञ्चोऽथ मलय आषाढो दक्षिणाचलः । 126740 3143माल्यवत्-पुं,प्रस्रवण-पुं 3144विन्ध्य-पुं,जलवालक-पुं स्यान्माल्यवान्प्रस्रवणो विन्ध्यस्तु जलबालकः ॥ १०२९ ॥ 126840 3145शत्रुञ्जय-पुं,विमलाद्रि-पुं 3146इन्द्रकील-पुं,मन्दर-पुं शत्रुंजयो विमलाद्रिरिन्द्रकीलस्तु मन्दरः । 126940 3147सुवेल-पुं,त्रिमुकुट-पुं,त्रिकूट-पुं,त्रिककुद्-पुं सुवेलः स्यात्त्रिमुकुटस्त्रिकूटस्त्रिककुच्च सः ॥ १०३० ॥ 127040 3148उज्जयन्त-पुं,रैवतक-पुं 3149सुदारु-पुं,पारियात्रक-पुं उज्जयन्तो रैवतकः सुदारुः पारियात्रकः । 127140 3150लोकालोक-पुं,चक्रवाल-पुं 3151मेरु-पुं,कर्णिकाचल-पुं,रत्नसानु-पुं,सुमेरु-पुं,स्वर्गिरि-पुं,स्वर्गिगिरि-पुं,काञ्चनगिरि-पुं लोकालोकश्चक्रवालोऽथ मेरुः कर्णिकाचलः ॥ १०३१ ॥ रत्नसानुः सुमेरुः स्वः स्वर्गिकाञ्चनतो गिरिः । 127240 3152शृङ्ग-क्ली,शिखर-क्ली,कूट-क्ली 3153प्रपात-पुं,अतट-पुं,भृगु-पुं शृङ्गं तु शिखरं कूटं प्रपातस्त्वतटो भृगुः ॥ १०३२ ॥ 127340 3154मेखला-स्त्री,अद्रिमध्यभाग-पुं,नितम्ब-पुं,कटक-पुंक्ली मेखला मध्यभागोऽद्रेर्नितम्बः कटकश्च सः । 127440 3155दरी-स्त्री,कन्दर-त्रि 3156अखातबिल-पुंक्ली,गह्वर-क्ली,गुहा-स्त्री दरी स्यात्कन्दरोऽखातबिले तु गह्वरं गुहा ॥ १०३३ ॥ 127540 3157द्रोणी-स्त्री,शैलसन्धि-पुं 3158पाद-पुं,पर्यन्तपर्वत-पुं द्रोणी तु शैलयोः संधिः पादाः पर्यन्तपर्वताः । 127640 3159दन्तक-पुं दन्तकास्तु बहिस्तिर्यक्प्रदेशान्निर्गता गिरेः ॥ १०३४ ॥ 127740 3160अधित्यका-स्त्री,ऊर्ध्वभूमि-स्त्री 3161अधोभूमि-स्त्री,उपत्यका-स्त्री अधित्यकोर्ध्वभूमिः स्यादधोभूमिरुपत्यका । 127840 3162स्नु-पुं,प्रस्थ-पुंक्ली,सानु-पुंक्ली 3163अश्मन्-पुं,पाषाण-पुं,प्रस्तर-पुं,दृषद्-स्त्री,ग्रावन्-पुं,शिला-स्त्री,उपल-पुं 3164गण्डशैल-पुं स्नुः प्रस्थः सानुरश्मा तु पाषाणः प्रस्तरो दृषत् ॥ १०३५ ॥ ग्रावा शिलोपलो गण्डशैलाः स्थूलोपलाश्च्युताः । 127940 3165आकर-पुं,खनि-स्त्री,खानि-स्त्री,गञ्जा-स्त्री 3166धातु-पुं,गैरिक-क्ली स्यादाकरः खनिः खानिर्गञ्जा धातुस्तु गैरिकम् ॥ १०३६ ॥ 128040 3167शुक्लधातु-पुं,पाकशुक्ला-स्त्री,कठिनी-स्त्री,खटिनी-स्त्री,खटी-स्त्री शुक्लधातौ पाकशुक्ला कठिनी खटिनी खटी । 128140 3168लोह-पुंक्ली,कालायस-क्ली,शस्त्र-क्ली,पिण्ड-क्ली,पारशव-पुंक्ली,घन-क्ली,गिरिसार-क्ली,शिलासार-क्ली,तीक्ष्ण-क्ली,कृष्णामिष-क्ली,अयस्-क्ली लोहं कालायसं शस्त्रं पिण्डं पारशवं घनम् ॥ १०३७ ॥ गिरिसारं शिलासारं तीक्ष्णकृष्णामिषे अयः । 128240 3169सिंहान-क्ली,धूर्त-क्ली,मण्डूर-क्ली,सरण-क्ली,लोहकिट्टक-क्ली सिंहानधूर्तमण्डूरसरणान्यस्य किट्टके ॥ १०३८ ॥ 128340 3170लौह-क्ली 3171कुशी-स्त्री सर्वं च तैजसं लोहं विकारस्त्वयसः कुशी । 128440 3172ताम्र-क्ली,म्लेच्छमुख-क्ली,शुल्ब-क्ली,रक्त-क्ली,द्व्यष्ट-क्ली,उदुम्बर-क्ली,म्लेच्छ-क्ली,शाबर-क्ली,मर्कटास्य-क्ली,कनीयस-क्ली,ब्रह्मवर्धन-क्ली,वरिष्ठ-क्ली 3173सीसक-क्ली,सीसपत्रक-क्ली,नाग-क्ली,गण्डूपदभव-क्ली,वप्र-क्ली,सिन्दूरकारण-क्ली,वर्ध्र-पुंक्ली,स्वर्णारि-क्ली,योगेष्ट-क्ली,यवनेष्ट-क्ली,सुवर्णक-क्ली ताम्रं म्लेच्छमुखं शुल्वं रक्तं द्व्यष्टमुदुम्बरम् ॥ १०३९ ॥ म्लेच्छशाबरभेदाख्यं मर्कटास्यं कनीयसम् । ब्रह्मवर्धनं वरिष्ठं सीसं तु सीसपत्त्रकम् ॥ १०४० ॥ नागं गण्डूपदभवं वप्रं सिन्दूरकारणम् । वर्ध्नं स्वर्णारियोगेष्टे यवनेष्टं सुवर्णकम् ॥ १०४१ ॥ ;p{0041} 128541 3174वङ्ग-क्ली,त्रपु-क्ली,स्वर्णज-क्ली,नागजीवन-क्ली,मृद्वङ्ग-क्ली,रङ्ग-क्ली,गुरुपत्र-क्ली,पिच्चट-क्ली,चक्रसंज्ञ-क्ली,तमर-क्ली,नागज-क्ली,कस्तीर-क्ली,आलीनक-क्ली,सिंहल-क्ली वङ्गं त्रपुः स्वर्णजनागजीवने मृद्वङ्गरङ्गे गुरुपत्रपिच्चटे । स्याच्चक्रसंज्ञं तमरं च नागजं कस्तीरमालीनकसिंहले अपि ॥ १०४२ ॥ 128641 3175रूप्य-क्ली,कलधौत-क्ली,तार-क्ली,रजत-क्ली,श्वेत-क्ली,दुर्वर्णक-क्ली,खर्जूर-क्ली,हिमांश्वाह्वय-क्ली,हंसाह्वय-क्ली,कुमुदाह्वय-क्ली 3176सुवर्ण-पुंक्ली,स्वर्ण-पुंक्ली,हेमन्-क्ली,हेम-पुंक्ली,हिरण्य-पुंक्ली,हाटक-पुंक्ली,वसु-क्ली,अष्टापद-पुंक्ली,काञ्चन-क्ली,कल्याण-क्ली,कनक-क्ली,महारजन-क्ली,रै-पुंस्त्री,गाङ्गेय-क्ली,रुक्मन्-क्ली,कलधौत-क्ली,लोहोत्तम-क्ली,वह्निबीज-क्ली,गारुड-क्ली,गैरिक-क्ली,जातरूप-क्ली,तपनीय-क्ली,चामीकर-क्ली,चन्द्र-पुंक्ली,भर्मन्-क्ली,अर्जुन-क्ली,निष्क-क्ली,कार्तस्वर-क्ली,कर्बुर-क्ली,जाम्बूनद-क्ली,शातकुम्भ-क्ली,रजत-क्ली,भूरि-क्ली,भूत्तम-क्ली स्याद्रूप्यं कलधौतताररजतश्वेतानि दुर्वर्णकं खर्जूरं च हिमांशुहंसकुमुदाभिख्यं सुवर्णं पुनः । स्वर्णं हेमहिरण्यहाटकवसून्यष्टापदं काञ्चनं कल्याणं कनकं महारजनरैगाङ्गेयरुक्माण्यपि ॥ १०४३ ॥ कलधौतलोहोत्तमवह्निबीजान्यपि गारुडं गैरिकजातरूपे । तपनीयचामीकरचन्द्रभर्मार्जुननिष्ककार्तस्वरकर्बुराणि ॥ १०४४ ॥ जाम्बूनदं शातकुम्भं रजतं भूरि भूत्तमम् । 128741 3177हिरण्य-क्ली,कोश-क्ली,अकुप्य-क्ली हिरण्यकोशाकुप्यानि हेम्नि रूप्ये कृताकृते ॥ १०४५ ॥ 128841 3178कुप्य-क्ली 3179रूप्य-क्ली कुप्यं तु तद्द्वयादन्यद्द्रूप्यं तद्द्वयमाहतम् । 128941 3180अलङ्कारसुवर्ण-क्ली,शृङ्गीकनक-क्ली,आयुध-क्ली अलंकारसुवर्णं तु शृङ्गीकनकमायुधम् ॥ १०४६ ॥ 129041 3181घनगोलक-पुंक्ली रजतं च सुवर्णं च संश्लिष्टे घनगोलकः । 129141 3182पित्तला-स्त्री,आर-पुं 3183आरकूट-पुंक्ली,कपिलोह-क्ली,सुवर्णक-क्ली,रिरी-स्त्री,रीरी-स्त्री,रीति-स्त्री,पीतलोह-क्ली,सुलोहक-क्ली पित्तलारेऽथारकूटः कपिलोहं सुवर्णकम् ॥ १०४७ ॥ रिरी रीरी च रीतिश्च पीतलोहं सुलोहकम् । 129241 3184ब्राह्मी-स्त्री,राज्ञी-स्त्री,कपिला-स्त्री,ब्रह्मरीति-स्त्री,महेश्वरी-स्त्री ब्राह्मी तु राज्ञी कपिला ब्रह्मरीतिर्महेश्वरी ॥ १०४८ ॥ 129341 3185कांस्य-क्ली,विद्युत्प्रिय-क्ली,घोष-पुं,प्रकाश-क्ली,वङ्गशुल्वज-क्ली,घण्टाशब्द-क्ली,असुराह्व-क्ली,रवण-क्ली,लोहज-क्ली,मल-क्ली कांस्ये विद्युत्प्रियं घोषं प्रकाशं वङ्गशुल्वजम् । घण्टाशब्दमसुराह्वं रवणं लोहजं मलम् ॥ १०४९ ॥ 129441 3186सौराष्ट्रक-क्ली,पञ्चलौह-क्ली 3187वर्तलोह-क्ली,वर्तक-क्ली सौराष्ट्रके पञ्चलौहं वर्तलोहं तु वर्तकम् । 129541 3188पारद-पुंक्ली,पारत-पुंक्ली,सूत-पुं,हरबीज-क्ली,रस-पुं,चल-पुं पारदः पारतः सूतो हरबीजं रसश्चलः ॥ १०५० ॥ 129641 3189अभ्रक-क्ली,स्वच्छपत्र-क्ली,ख-क्ली,मेघाख्य-क्ली,गिरिजामल-क्ली अभ्रकं स्वच्छपत्त्रं खं मेघाख्यं गिरिजामले । 129741 3190स्रोतोऽञ्जन-क्ली,कापोत-क्ली,सौवीर-क्ली,कृष्ण-क्ली,यामुन-क्ली स्रोतोऽञ्जनं तु कापोतं सौवीरं कृष्णयामुने ॥ १०५१ ॥ 129841 3191तुत्थ-क्ली,शिखिग्रीव-क्ली,तुत्थाञ्जन-क्ली,मयूरक-क्ली अथ तुत्थं शिखिग्रीवं तुत्थाञ्जनमयूरके । 129941 3192मूषातुत्थ-क्ली,कांस्यनील-क्ली,हेमतार-क्ली,वितुन्नक-क्ली मूषातुत्थं कांस्यनीलं हेमतारं वितुन्नकम् ॥ १०५२ ॥ 130041 3193कर्परिकातुत्थ-क्ली,अमृतासङ्ग-क्ली,अञ्जन-क्ली स्यात्तु कर्परिकातुत्थममृतासङ्गमञ्जनम् । 130141 3194रसगर्भ-क्ली,तार्क्ष्यशैल-क्ली रसगर्भं तार्क्ष्यशैलं तुत्थे दार्वीरसोद्भवे ॥ १०५३ ॥ 130241 3195पुष्पाञ्जन-क्ली,रीतिपुष्प-क्ली,पौष्पक-क्ली,पुष्पकेतु-क्ली पुष्पाञ्जनं रीतिपुष्पं पौष्पकं पुष्पकेतु च । 130341 3196माक्षिक-क्ली,कदम्ब-पुं,चक्रनामन्-पुं,अजनामक-पुं माक्षिकं तु कदम्बः स्याच्चक्रनामाजनामके ॥ १०५४ ॥ 130441 3197ताप्य-पुं,नदीज-पुं,कामारि-पुं,तारारि-पुं,विटमाक्षिक-पुं ताप्ये नदीजः कामारिस्तारारिर्विटमाक्षिकः । 130541 3198सौराष्ट्री-स्त्री,पार्वती-स्त्री,काक्षी-स्त्री,कालिका-स्त्री,पर्पटी-स्त्री,सती-स्त्री,आढकी-स्त्री,तुवरी-स्त्री,कंसोद्भवा-स्त्री,काच्छी-स्त्री,मृदाह्वया-स्त्री सौराष्ट्री पार्वती काक्षी कालिका पर्पटी सती ॥ १०५५ ॥ आढकी तुबरी कंसोद्भवा काक्षी मृदाह्वया । 130641 3199कासीस-क्ली,धातुकासीस-क्ली,खेचर-क्ली,धातुशेखर-क्ली कासीसं धातुकासीसं खेचरं धातुशेखरम् ॥ १०५६ ॥ 130741 3200पुष्पकासीस-क्ली,कंसक-क्ली,नयनौषध-क्ली द्वितीयं पुष्पकासीसं कंसकं नयनौषधम् । 130841 3201गन्धाश्मन्-पुं,शुल्वारि-पुं,पामारि-पुं,कुष्ठारि-पुं,गन्धिक-पुं,गन्धक-पुं,सौगन्धिक-पुं,शुकपुच्छ-पुं 3202हरिताल-क्ली,पिञ्जर-क्ली,विडालक-क्ली,विस्रगन्धि-क्ली,खर्जूर-क्ली,वंशपत्रक-क्ली,आल-क्ली,पीतन-क्ली,ताल-क्ली,गोदन्त-क्ली,नटमण्डन-क्ली,वङ्गारि-पुं,लोमहृत्-क्ली 3203मनोगुप्ता-स्त्री,मनःशिला-स्त्री,करवीरा-स्त्री,नागमाता-स्त्री,रोचनी-स्त्री,रसनेत्रिका-स्त्री,नेपाली-स्त्री,कुनटी-स्त्री,गोला-स्त्री,मनोह्वा-स्त्री,नागजिह्विका-स्त्री गन्धाश्मा शुल्वपामाकुष्ठारिर्गन्धिकगन्धकौ ॥ १०५७ ॥ सौगन्धिकः शुकपुच्छो हरितालं तु पिञ्जरम् । विडालकं विस्रगन्धि खर्जूरं वंशपत्त्रकम् ॥ १०५८ ॥ आलपीतनतालानि गोदन्तं नटमण्डनम् । वङ्गारिर्लोमहृच्चाथ मनोगुप्ता मनःशिला ॥ १०५९ ॥ करवीरा नागमाता रोचनी रसनेत्रिका । नैपाली कुनटी गोला मनोह्वा नागजिह्विका ॥ १०६० ॥ 130941 3204सिन्दूर-क्ली,नागज-क्ली,नागरक्त-क्ली,शृङ्गारभूषण-क्ली,चीनपिष्ट-क्ली 3205हंसपाद-पुं,कुरुविन्द-पुं,हिङ्गुल-पुं सिन्दूरं नागजं नागं रक्तं शृङ्गारभूषणम् । चीनपिष्टं हंसपादकुरुविन्दे तु हिङ्गुलः ॥ १०६१ ॥ 131041 3206शिलाजतु-क्ली,गिरिज-क्ली,अर्थ्य-क्ली,गैरेय-क्ली,अश्मज-क्ली शिलाजतु स्याद्गिरिजमर्थ्यं गैरैयमश्मजम् । 131141 3207क्षार-पुं,काच-पुं 3208कुलाली-स्त्री,चक्षुष्या-स्त्री,कुलत्थिका-स्त्री क्षारः काचः कुलाली तु स्याच्चक्षुष्या कुलत्थिका ॥ १०६२ ॥ 131241 3209बोल-पुं,गन्धरस-पुं,प्राण-पुं,पिण्ड-पुं,गोपरस-पुं,शश-पुं बोलो गन्धरसः प्राणः पिण्डो गोपरसः शशः । 131341 3210रत्न-क्ली,वसु-क्ली,मणि-पुंस्त्री 3211वैदूर्य-क्ली,वालवायज-क्ली रत्नं वसु मणिस्तत्र वैदूर्यं वालवायजम् ॥ १०६३ ॥ 131441 3212मरकत-क्ली,अश्मगर्भ-क्ली,गारुत्मत-क्ली,हरिन्मणि-पुं मरकतं त्वश्मगर्भं गारुत्मतं हरिन्मणिः । 131541 3213पद्मराग-पुंक्ली,लोहितक-पुं,लक्ष्मीपुष्प-क्ली,अरुणोपल-पुं पद्मरागे लोहितकलक्ष्मीपुष्पारुणोपलाः ॥ १०६४ ॥ 131641 3214नीलमणि-पुं,इन्द्रनील-पुंक्ली 3215सूचीमुख-क्ली,हीरक-पुं,वरारक-क्ली,रत्नमुख्य-क्ली,वज्र-क्ली नीलमणिस्त्विन्द्रनीलः सूचीमुखं तु हीरकः । वरारकं रत्नमुख्यं वज्रपर्यायनाम च ॥ १०६५ ॥ 131741 3216विराटज-पुं,राजपट्ट-पुं,राजावर्त-पुं 3217विद्रुम-पुं,रक्ताङ्क-पुं,रक्तकन्द-पुं,प्रवाल-पुंक्ली,हेमकन्दल-पुं विराटजो राजपट्टो राजावर्तोऽथ विद्रुमः । रक्ताङ्को रक्तकन्दश्च प्रवालं हेमकन्दलः ॥ १०६६ ॥ 131841 3218सूर्यकान्त-पुं,सूर्यमणि-पुं,सूर्याश्मन्-पुं,दहनोपल-पुं सूर्यकान्तः सूर्यमणिः सूर्याश्मा दहनोपलः । 131941 3219चन्द्रकान्त-पुं,चन्द्रमणि-पुं,चान्द्र-पुं,चन्द्रोपल-पुं चन्द्रकान्तश्चन्द्रमणिश्चान्द्रश्चन्द्रोपलश्च सः ॥ १०६७ ॥ ;p{0042} 132042 3220क्षीरस्फटिक-पुं,तैलस्फटिक-पुं,खस्फटिक-पुं क्षीरतैलस्फटिकाभ्यामन्यौ खस्फटिकाविमौ । 132142 3221शुक्तिज-क्ली,मौक्तिक-क्ली,मुक्ता-स्त्री,मुक्ताफल-क्ली,रसोद्भव-क्ली शुक्तिजं मौक्तिकं मुक्ता मुक्ताफलं रसोद्भवम् ॥ १०६८ ॥ ;c{इति पृथ्वीकायः ।} ;v{जलकायः} 132242 3222नीर-क्ली,वारि-क्ली,जल-क्ली,दक-क्ली,क-क्ली,उदक-क्ली,पानीय-क्ली,अम्भस्-क्ली,कुश-क्ली,तोय-क्ली,जीवन-क्ली,जीवनीय-क्ली,सलिल-क्ली,अर्णस्-क्ली,अम्बु-क्ली,वार्-स्त्री,संवर-क्ली,क्षीर-क्ली,पुष्कर-क्ली,मेघपुष्प-क्ली,कमल-क्ली,आपः-स्त्रीब,पयस्-क्ली,पाथस्-क्ली,कीलाल-क्ली,भुवन-क्ली,वन-क्ली,घनरस-पुं,यादोनिवास-पुं,अमृत-क्ली,कुलीनस-क्ली,कबन्ध-क्ली,प्राणद-क्ली,सर्वतोमुख-क्ली नीरं वारि जलं दकं कमुदकं पानीयमम्भः कुशं तोयं जीवनजीवनीयसलिलार्णांस्यम्बु वाः संवरम् । क्षीरं पुष्करमेघपुष्पकमलान्यापः पयःपाथसी कीलालं भुवनं वनं घनरसो यादोनिवासोऽमृतम् ॥ १०६९ ॥ कुलीनसं कबन्धं च प्राणदं सर्वतोमुखम् । 132342 3223अस्थाघ-वा,अस्थाग-वा,अस्ताघ-वा,अगाध-वा,अतलस्पृश्-वा अस्थाथास्थागमस्ताघमगाधं चातलस्पृशि ॥ १०७० ॥ 132442 3224निम्न-क्ली,गभीर-क्ली,गम्भीर-क्ली 3225उत्तान-क्ली निम्नं गभीरं गम्भीरमुत्तानं तद्विलक्षणम् । 132542 3226अच्छ-क्ली,प्रसन्न-क्ली 3227अनच्छ-क्ली,आविल-क्ली,कलुष-क्ली अच्छं प्रसन्नेऽनच्छं स्यादाविलं कलुषं च तत् ॥ १०७१ ॥ 132642 3228अवश्याय-पुं,तुहिन-क्ली,प्रालेय-क्ली,मिहिका-स्त्री,हिम-पुंक्ली,नीहार-पुंक्ली,तुषार-पुंक्ली 3229हिमानी-स्त्री,महद्धिम-क्ली अवश्यायस्तु तुहिनं प्रालेयं मिहिका हिमम् । स्थान्नीहारस्तुषारश्च हिमानी तु महद्धिमम् ॥ १०७२ ॥ 132742 3230पारावार-पुं,सागर-पुं,अवारपार-पुं,अकूपार-पुं,उदधि-पुं,अर्णव-पुं,वीचिमालिन्-पुं,यादईश-पुं,स्रोतईश-पुं,वारीश-पुं,नदीश-पुं,सरस्वत्-पुं,सिन्धु-पुंस्त्री,उदन्वत्-पुं,मितद्रु-पुं,समुद्र-पुं,आकर-पुं,मकरनिधि-पुं,रत्ननिधि-पुं,जलनिधि-पुं,मकरधि-पुं,रत्नधि-पुं,जनधि-पुं,मकरराशि-पुं,रत्नराशि-पुं,जलराशि-पुं 3231द्वीप-पुं पारावारः सागरोऽवारपारोऽकूपारोदध्यंर्णवा वीचिमाली । यादः स्रोतोवार्नदीशः सरस्वान्सिन्धुदन्वन्तौ मितद्रुः समुद्रः ॥ १०७३ ॥ आकरो मकराद्रत्नाज्जलान्निधिधिराशयः । द्वीपान्तरा असंख्यास्ते सप्तैवेति तु लौकिकाः ॥ १०७४ ॥ 132842 3232लवणवारि-पुं 3233क्षीरवारि-पुं 3234दधिवारि-पुं 3235आज्यवारि-पुं 3236सुरावारि-पुं 3237इक्षुवारि-पुं 3238स्वादुवारि-पुं लवणक्षीरदध्याज्यसुरेक्षुस्वादुवारयः । 132942 3239तरङ्ग-पुं,भङ्ग-पुं,वीचि-पुं,ऊर्मि-पुं,उत्कलिका-स्त्री तरङ्गे भङ्गवीच्यूर्म्युत्कलिका महति त्विह ॥ १०७५ ॥ 133042 3240लहरी-स्त्री,उल्लोल-पुं,कल्लोल-पुं 3241आवर्त-पुं,पयोभ्रम-पुं,तालूर-पुं,वोलक-पुं 3242वेला-स्त्री लहर्युल्लोलकल्लोला आवर्तः पयसां भ्रमः । तालूरो वोलकश्चासौ बोला स्याद्वृद्धिरम्भसः ॥ १०७६ ॥ 133142 3243डिण्डीर-पुं,अब्धिकफ-पुं,फेन-पुं 3244बुद्बुद-पुं,स्थासक-पुं डिण्डीरोऽब्धिकफः फेनो बुद्बुदस्थासकौ समौ । 133242 3245मर्यादा-स्त्री,कूलभू-स्त्री 3246कूल-क्ली,प्रपात-पुं,कच्छ-पुं,रोधस्-क्ली,तट-क्ली,तीर-क्ली,प्रतीर-क्ली 3247पुलिन-क्ली,सैकत-क्ली 3248अन्तरीप-क्ली,द्वीप-पुंक्ली मर्यादा कूलभूः कूलं प्रपातः कच्छरोधसी ॥ १०७७ ॥ तटं तीरं प्रतीरं च पुलिनं तज्जलोज्झितम् । सैकतं चान्तरीपं तु द्वीपमन्तर्जले तटम् ॥ १०७८ ॥ 133342 3249पार-क्ली 3250अवार-क्ली 3251पात्र-क्ली तत्परं पारमवारं त्वर्वाक्पात्रं तदन्तरम् । 133442 3252नदी-स्त्री,हिरण्यवर्णा-स्त्री,रोधोवक्रा-स्त्री,तरङ्गिणी-स्त्री,सिन्धु-पुंस्त्री,शैवलिनी-स्त्री,वहा-स्त्री,ह्रदिनी-स्त्री,स्रोतस्विनी-स्त्री,निम्नगा-स्त्री,स्रोतस्-क्ली,निर्झरिणी-स्त्री,सरित्-स्त्री,तटिनी-स्त्री,कूलङ्कषा-स्त्री,वाहिनी-स्त्री,कर्षू-स्त्री,द्वीपवती-स्त्री,समुद्रदयिता-स्त्री,धुनी-स्त्री,स्रवन्ती-स्त्री,सरस्वती-स्त्री,पर्वतजा-स्त्री,जलधिगा-स्त्री,कुल्या-स्त्री,जम्बालिनी-स्त्री नदी हिरण्यवर्णा स्याद्रोधोवक्रा तरङ्गिणी ॥ १०७९ ॥ सिन्धुः शैवलिनी वहा च ह्रदिनी स्रोतस्विनी निम्नगा स्रोतो निर्झरिणी सरिच्च तटिनी कूलंकषा वाहिनी । कर्बुर्द्वीपवती समुद्रदयिताधुन्यौ स्रवन्तीसर- स्वत्यौ पर्वतजापगा जलधिगा कुल्या च जम्बालिनी ॥ १०८० ॥ 133542 3253गङ्गा-स्त्री,त्रिपथगा-स्त्री,भागीरथी-स्त्री,त्रिदशदीर्घिका-स्त्री,त्रिस्रोतस्-स्त्री,जाह्नवी-स्त्री,मन्दाकिनी-स्त्री,भीष्मकुमारसू-स्त्री,सरिद्वरा-स्त्री,विष्णुपदी-स्त्री,सिद्धापगा-स्त्री,स्वरापगा-स्त्री,स्वर्ग्यापगा-स्त्री,खापगा-स्त्री,ऋषिकुल्या-स्त्री,हैमवती-स्त्री,स्वर्वापी-स्त्री,हरशेखरा-स्त्री गङ्गा त्रिपथगा भागीरथी त्रिदशदीर्घिका । त्रिस्रोता जाह्नवी मन्दाकिनी भीष्मकुमारसूः ॥ १०८१ ॥ सरिद्वरा विष्णुपदी सिद्धस्वःस्वर्गिखापगा । ऋषिकुल्या हैमवती स्वर्वापी हरशेखरा ॥ १०८२ ॥ 133642 3254यमुना-स्त्री,यमभगिनी-स्त्री,कालिन्दी-स्त्री,सूर्यजा-स्त्री,यमी-स्त्री यमुना यमभगिनी कालिन्दी सूर्यजा यमी । 133742 3255रेवा-स्त्री,इन्दुजा-स्त्री,पूर्वगङ्गा-स्त्री,नर्मदा-स्त्री,मेकलाद्रिजा-स्त्री रेवेन्दुजा पूर्वगङ्गा नर्मदा मेकलाद्रिजा ॥ १०८३ ॥ 133842 3256गोदा-स्त्री,गोदावरी-स्त्री 3257तापी-स्त्री,तपनी-स्त्री,तपनात्मजा-स्त्री गोदा गोदावरी तापी तपनी तपनात्मजा । 133942 3258शुतुद्रि-स्त्री,शतद्रु-स्त्री 3259कावेरी-स्त्री,अर्धजाह्नवी-स्त्री शुतुद्रिस्तु शतद्रुः स्यात्कावेरी त्वर्धजाह्नवी ॥ १०८४ ॥ 134042 3260करतोया-स्त्री,सदानीरा-स्त्री 3261चन्द्रभागा-स्त्री,चन्द्रका-स्त्री करतोया सदानीरा चन्द्रभागा तु चन्द्रका । 134142 3262वासिष्ठी-स्त्री,गोमती-स्त्री 3263ब्रह्मपुत्री-स्त्री,सरस्वती-स्त्री वासिष्ठी गोमती तुल्ये ब्रह्मपुत्री सरस्वती ॥ १०८५ ॥ 134242 3264विपाश्-स्त्री,विपाशा-स्त्री 3265आर्जुनी-स्त्री,बाहुदा-स्त्री,सैतवाहिनी-स्त्री विपाट्विपाशार्जुनी तु बाहुदा सैतवाहिनी । 134342 3266वैतरणी-स्त्री,नरकस्था-स्त्री 3267स्रोतस्-क्ली,अम्भःसरण-क्ली वैतरणी नरकस्था स्रोतोम्भःसरणं स्वतः ॥ १०८६ ॥ 134442 3268प्रवाह-पुं,ओघ-पुं,वेणी-स्त्री,धारा-स्त्री,रयस्-क्ली प्रवाहः पुनरोघः स्याद्वेणी धारा रयश्च सः । 134542 3269घट्ट-पुं,तीर्थ-पुं,अवतार-पुं 3270अम्बुवृद्धि-स्त्री,पूर-पुं,प्लव-पुं घट्टस्तीर्थावतारेऽम्बुवृद्धौ पूरः प्लवश्च सः ॥ १०८७ ॥ 134642 3271पुटभेद-पुं,वक्र-क्ली 3272भ्रम-पुं,जलनिर्गम-पुं पुटभेदास्तु वक्राणि भ्रमास्तु जलनिर्गमाः । 134742 3273परीवाह-पुं,जलोच्छ्वास-पुं 3274कूपक-पुं,विदारक-पुं परीवाहा जलोच्छ्वासाः कूपकास्तु विदारकाः ॥ १०८८ ॥ ;p{0043} 134843 3275प्रणाली-स्त्री,जलमार्ग-पुं 3276पान-क्ली,कुल्या-स्त्री,सारणि-स्त्री प्रणाली जलमार्गोऽथ पानं कुल्या च सारणिः । 134943 3277सिकता-स्त्रीब,वालुका-स्त्रीब 3278बिन्दु-पुं,पृषत्-क्ली,पृषत-पुं,विपृष्-स्त्री सिकता वालुका बिन्दौ पृषत्पृषतविप्रुषः ॥ १०८९ ॥ 135043 3279जम्बाल-पुंक्ली,इचकिल-पुं,पङ्क-पुंक्ली,कर्दम-पुं,निषद्वर-पुं,शाद-पुं 3280हिरण्यबाहु-पुं,शोण-पुं 3281नद-पुं,वह-पुं,भिद्य-पुं,उद्ध्य-पुं,सरस्वत्-पुं 3282द्रह-पुं,अगाधजल-पुं,ह्रद-पुं जम्बालेचकिलौ पङ्कः कर्दमश्च निषद्वरः । शादो हिरण्यबाहुस्तु शोणो नदे पुनर्वहः ॥ १०९० ॥ भिद्य उध्यः सरस्वांश्च द्रहोऽगाधजलो ह्रदः । 135143 3283कूप-पुंस्त्री,उदपान-पुंक्ली,अन्धु-पुं,प्रहि-पुं 3284नेमी-स्त्री,त्रिका-स्त्री कूपः स्यादुदपानोऽन्धुः प्रर्हिर्नेमी तु तत्त्रिका ॥ १०९१ ॥ 135243 3285नान्दीमुख-पुं,नान्दीपट-पुं,वीनाह-पुं,मुखबन्धन-क्ली नान्दीमुखो नान्दीपटो वीनाहो मुखबन्धने । 135343 3286आहाव-पुं,निपान-पुंक्ली 3287दीर्घिका-स्त्री,वापी-स्त्री 3288क्षुद्रकूप-पुंस्त्री,चुरी-स्त्री,चुण्ढी-स्त्री,चूतक-पुं आहावस्तु निपानं स्यादुपकूपेऽथ दीर्घिका ॥ १०९२ ॥ वापी स्यात्क्षुद्रकूपे तु चूरी चूण्ढी च चूतकः । 135443 3289उद्घाटक-क्ली,घटीयन्त्र-क्ली 3290पादावर्त-पुं,अरघट्टक-पुं उद्घाटकं घटीयन्त्रं पादावर्तोऽरघट्टकः ॥ १०९३ ॥ 135543 3291अखात-क्ली,देवखात-क्ली 3292पुष्करिणी-स्त्री,खातक-क्ली अखातं तु देवखातं पुष्करिण्यां तु खातकम् । 135643 3293पद्माकर-पुं,तडाग-पुंक्ली,कासार-पुंक्ली,सरसी-स्त्री,सरस्-क्ली पद्माकरस्तडागः स्यात्कासारः सरसी सरः ॥ १०९४ ॥ 135743 3294वेशन्त-पुं,पल्वल-पुंक्ली 3295परिखा-स्त्री,खेय-क्ली,खातिक-क्ली वेशन्तः पल्वलोऽल्पं तत्परिखा खेयखातिके । 135843 3296आलवाल-पुंक्ली,आवाल-क्ली,आवाप-पुं,स्थानक-क्ली स्यादालवालमावालमावापः स्थानकं च सः ॥ १०९५ ॥ 135943 3297आधार-पुं 3298निर्झर-पुं,झर-पुं,सरि-स्त्री,उत्स-पुं,स्रव-पुं,प्रस्रवण-क्ली 3299जलाधार-पुं,जलाशय-पुं आधारस्त्वम्भसां बन्धो निर्झरस्तु झरः सरिः । उत्सः स्रवः प्रस्रवणं जलाधारा जलाशयाः ॥ १०९६ ॥ ;c{इति जलकायः । } ;v{तेजस्कायः} 136043 3300वह्नि-पुं,बृहद्भानु-पुं,हिरण्यरेतस्-पुं,धनञ्जय-पुं,हव्याशन-पुं,हविराशन-पुं,हुताशन-पुं,कृपीटयोनि-पुं,दमुनस्-पुं,विरोचन-पुं,आशुशुक्षणी-पुं,छागरथ-पुं,तनूनपाद्-पुं,कृशानु-पुं,वैश्वानर-पुं,वीतिहोत्र-पुं,वृषाकपि-पुं,पावक-पुं,चित्रभानु-पुं,अप्पित्त-क्ली,धूमध्वज-पुं,कृष्णवर्त्मन्-पुं,अर्चिष्मत्-पुं,शमीगर्भ-पुं,तमोघ्न-पुं,शुक्र-पुं,शोचिष्केश-पुं,शुचि-पुं,हुतवह-पुं,उषर्बुध-पुं,सप्तजिह्व-पुं,मन्त्रजिह्व-पुं,ज्वालाजिह्व-पुं,ज्वलन-पुं,शिखिन्-पुं,जागृवि-पुं,जातवेदस्-पुं,बर्हिःशुष्मन्-पुं,अनिलसख-पुं,वसु-पुं,रोहिताश्व-पुं,आश्रयाश-पुं,बर्हिर्ज्योति-पुं,दहन-पुं,बहुल-पुं,हव्यवाह-पुं,अनल-पुं,अग्नि-पुं,विभावसु-पुं,सप्तार्चिस्-पुं,उदर्चिस्-पुं 3301स्वाहा-स्त्री,आग्नेयी-स्त्री वह्निर्बृहद्भानुहिरण्यरेतसौ धनंजयो हव्यहविर्हुताशनः । कृपीटयोनिर्दमुना विरोचनाशुशुक्षणी छागरथस्तनूनपात् ॥ १०९७ ॥ कृशानुवैश्वानरवीतिहोत्रा वृषाकपिः पावकचित्रभानू । अप्पित्तधूमध्वजकृष्णवर्त्मार्चिष्मच्छमीगर्भतमोघ्नशुक्राः ॥ १०९८ ॥ शोचिष्केशः शुचिहुतवहोषर्बुधाः सप्तमन्त्र- ज्वालाजिह्वो ज्वलनशिखिनौ जागृविर्जातवेदाः । बर्हिःशुष्मानिलसखवसू रोहिताश्वाश्रयाशौ बर्हिर्ज्योतिर्दहनबहुलौ हव्यवाहोऽनलोऽग्निः ॥ १०९९ ॥ विभावसुः सप्तोदर्चिः स्वाहाग्नेयी प्रियास्य च । 136143 3302और्व-पुं,संवर्तक-पुं,अब्ध्यग्नि-पुं,वाडव-पुं,वडवामुख-पुं और्वः संवर्तकोऽब्ध्यग्निर्वाडवो वडवामुखः ॥ ११०० ॥ 136243 3303दव-पुं,दाव-पुं,वनवह्नि-पुं 3304मेघवह्नि-पुं,इरम्मद-पुं दवो दावो वनवह्निर्मेघवह्निरिरंमदः । 136343 3305छागण-पुं,करीषाग्नि-पुं 3306कुकूल-पुं,तुषानल-पुं छागणस्तु करीषाग्निः कुकूलस्तु तुषानलः ॥ ११०१ ॥ 136443 3307सन्ताप-पुं,सञ्ज्वर-पुं 3308बाष्प-पुंक्ली,उष्मन्-पुं 3309जिह्वा-स्त्री संतापः संज्वरो बाष्प ऊष्मा जिह्वाः स्युरर्चिषः । 136543 3310हेति-स्त्री,कीला-पुंस्त्री,शिखा-पुंस्त्री,ज्वाला-पुंस्त्री,अर्चिस्-स्त्रीक्ली 3311उलक्का-स्त्री हेतिः कीला शिखा ज्वालार्चिरुलक्का महत्यपि ॥ ११०२ ॥ 136643 3312स्फुलिङ्ग-पुं,अग्निकण-पुं 3313अलातज्वाला-स्त्री,उल्का-स्त्री 3314अलात-क्ली,उल्मुक-क्ली स्फुलिङ्गोऽग्निकणोऽलातज्वालोल्काऽलातमुल्मुकम् । 136743 3315धूम-पुं,वायुवाह-पुं,अग्निवह-पुं,दहनकेतन-पुं,अम्भःसू-पुं,करमाल-पुं,स्तरी-स्त्री,जीमूतवाहिन्-पुं धूमः स्याद्वायुवाहोऽग्निवाहो दहनकेतनम् ॥ ११०३ ॥ अम्भःसूः करमालश्च स्तरीर्जीमूतवाह्यपि । 136843 3316तडित्-स्त्री,ऐरावती-स्त्री,विद्युत्-स्त्री,चला-स्त्री,शम्पा-स्त्री,अचिरप्रभा-स्त्री,आकालिकी-स्त्री,शतह्रदा-स्त्री,चञ्चला-स्त्री,चपला-स्त्री,अशनि-पुंस्त्री,सौदामनी-स्त्री,क्षणिका-स्त्री,ह्रादिनी-स्त्री,जलवालिका-स्त्री तडिदैरावती विद्युच्चला शम्पाचिरप्रभा ॥ ११०४ ॥ आकालिकी शतह्रदा चञ्चला चपलाशनिः । सौदामनी क्षणिका च ह्रादिनी जलवालिका ॥ ११०५ ॥ ;c{इति तेजस्कायः । } ;v{वायुकायः} 136943 3317वायु-पुं,समीर-पुं,समिर-पुं,पवन-पुं,आशुग-पुं,नभःश्वास-पुं,नभस्वत्-पुं,अनिल-पुं,श्वसन-पुं,समीरण-पुं,वात-पुं,अहिकान्त-पुं,पवमान-पुं,मरुत्-पुं,प्रकम्पन-पुं,कम्पाङ्क-पुं,नित्यगति-पुं,गन्धवह-पुं,प्रभञ्जन-पुं,मातरिश्वन्-पुं,जगत्प्राण-पुं,पृषदश्व-पुं,महाबल-पुं,मारुत-पुं,स्पर्शन-पुं,दैत्यदेव-पुं 3318झञ्झा-स्त्री वायुः समीरसमिरौ पवनाशुगौ नभःश्वासो नभस्वदनिलश्वसनाः समीरणः । वातोऽहिकान्तपवमानमरुत्प्रकम्पनाः कम्पाङ्कनित्यगतिगन्धवहप्रभञ्जनाः ॥ ११०६ ॥ मातरिश्वा जगत्प्राणः पृषदश्वो महाबलः । मारुतः स्पर्शनो दैत्यदेवो झञ्झा स वृष्टियुक् ॥ ११०७ ॥ 137043 3319प्राण-पुं प्राणो नासाग्रहृन्नाभिपादाङ्गुष्ठान्तगोचरः । 137143 3320अपान-पुं अपानः पवनो मन्थापृष्ठपृष्टान्तपार्ष्णिगः ॥ ११०८ ॥ 137243 3321समान-पुं 3322उदान-पुं समानः संधिहृन्नाभिषूदानो हृच्छिरोऽन्तरे । 137343 3323व्यान-पुं सर्वत्वग्वृत्तिको व्यान इत्यङ्गे पञ्च वायवः ॥ ११०९ ॥ ;c{इति वायुकायः ।} ;p{0044} ;v{वनस्पतिकायः} 137444 3324अरण्य-क्ली,अटवी-स्त्री,सत्त्र-क्ली,वार्क्ष-क्ली,गहन-क्ली,झष-पुं,कान्तार-पुंक्ली,विपिन-क्ली,कक्ष-पुं,षण्ड-पुंक्ली,कानन-क्ली,वन-क्ली,दव-पुं,दाव-पुं 3325प्रस्तार-पुं,तृणाटवी-स्त्री,झष-पुं अरण्यमटवी सत्त्रं वार्क्षं च गहनं झषः । कान्तारं विपिनं कक्षः स्यात्षण्डं काननं वनम् ॥ १११० ॥ दवो दावः प्रस्तारस्तु तृणाटव्यां झषोऽपि च । 137544 3326अपवन-क्ली,उपवन-क्ली,वेल-क्ली,आराम-पुं अपोपाभ्यां वनं वेलमारामः कृत्रिमे वने ॥ ११११ ॥ 137644 3327निष्कुट-पुं,गृहाराम-पुं 3328बाह्याराम-पुं,पौरक-पुं निष्कुटस्तु गृहारामो बाह्यारामस्तु पौरकः । 137744 3329आक्रीड-पुं,उद्यान-क्ली 3330प्रमदवन-क्ली 3331वाटी-त्रि,पुष्पवाटी-स्त्री,वृक्षवाटी-स्त्री 3332क्षुद्राराम-पुं,प्रसीदिका-स्त्री आक्रीडः पुनरुद्यानं राज्ञां त्वन्तःपुरोचितम् ॥ १११२ ॥ तदेव प्रमदवनममात्यादेस्तु निष्कुटे । वाटी पुष्पाद्वृक्षाच्चासौ क्षुद्रारामः प्रसीदिका ॥ १११३ ॥ 137844 3333वृक्ष-पुं,अग-पुं,शिखरिन्-पुं,शाखिन्-पुं,फलद-पुं,अद्रि-पुं,हरिद्रु-पुं,द्रुम-पुं,जीर्ण-पुं,द्रु-पुं,विटपिन्-पुं,कुठ-पुं,क्षितिरुह-पुं,कारस्कर-पुं,विष्टर-पुं,नन्द्यावर्त-पुं,करालिक-पुं,तरु-पुं,वसु-पुं,पर्णिन्-पुं,पुलाकिन्-पुं,अंह्रिप-पुं,साल-पुं,अनोकह-पुं,गच्छ-पुं,पादप-पुं,नग-पुं,रूक्ष-पुं,अगम-पुं,पुष्पद-पुं वृक्षोऽगः शिखरी च शाखिफलदावद्रिर्हरिद्रुर्द्रुमो जीर्णो द्रुर्विटपी कुठः क्षितिरुहः कारस्करो विष्टरः । नन्द्यावर्तकरालिकौ तरुवसू पर्णी पुलाक्यंह्रिपः सालानोकहगच्छपादपनगा रूक्षागमौ पुष्पदः ॥ १११४ ॥ 137944 3334कुञ्ज-पुंक्ली,निकुञ्ज-पुंक्ली,कुडङ्ग-पुं कुञ्जनिकुञ्जकुडङ्गाः स्थाने वृक्षैर्वृतान्तरे । 138044 3335वानस्पत्य-पुं 3336वनस्पति-पुं 3337फलावन्ध्य-पुं,फलेग्रहि-पुं पुष्पैस्तु फलवान्वृक्षो वानस्पत्यो विना तु तैः ॥ १११५ ॥ फलवान्वनस्पतिः स्यात्फलावन्ध्यः फलेग्रहिः । 138144 3338फलवन्ध्य-पुं,अवकेशिन्-पुं,अबकेशिन्-पुं 3339फलवत्-पुं,फलिन-पुं,फलिन्-पुं फलवन्ध्यस्त्ववकेशी फलवान्फलिनः फली ॥ १११६ ॥ 138244 3340औषधि-स्त्री,ओषधि-स्त्री,फलपाकावसानिका-स्त्री औषधिः स्यादोषधिस्तु फलपाकावसानिका । 138344 3341क्षुप-पुं 3342प्रतति-स्त्री,व्रतति-स्त्री,लता-स्त्री,वल्ली-स्त्री 3343प्रतानिनी-स्त्री,गुल्मिनी-स्त्री,उलप-पुं,वीरुध्-स्त्री क्षुपो ह्रस्वशिफाशाखः प्रततिर्व्रततिर्लता ॥ १११७ ॥ वल्ल्यस्यां तु प्रतानिन्यां गुल्मिन्युलपवीरुधः । 138444 3344प्ररोह-पुं,अङ्कुर-पुं,अङ्कूर-पुं,रोह-पुं 3345बलिश-क्ली 3346शिखा-स्त्री,शाखा-स्त्री,लता-स्त्री स्यात्प्ररोहोऽङ्कुरोऽङ्कूरो रोहश्च स तु पर्वणः ॥ १११८ ॥ समुत्थितः स्याद्बलिशं शिखाशाखालताः समाः । 138544 3347साला-स्त्री,शाला-स्त्री,स्कन्धशाखा-स्त्री 3348स्कन्ध-पुं,प्रकाण्डमस्तक-क्ली साला शाला स्कन्धशाखा स्कन्धः प्रकाण्डमस्तके ॥ १११९ ॥ 138644 3349प्रकाण्ड-पुंक्ली 3350जटा-स्त्री,शिफा-स्त्री मूलाच्छाखावधिर्गण्डिः प्रकाण्डोऽथ जटा शिफा । 138744 3351स्तम्ब-पुं,विटप-पुं,गुल्म-पुं प्रकाण्डरहिते स्तम्बो विटपो गुल्म इत्यपि ॥ ११२० ॥ 138844 3352शिरोनामन्-क्ली,अग्र-क्ली,शिखर-क्ली 3353मूल-क्ली,बुध्न-पुं,अंह्रिनामन्-क्ली शिरोनामाग्रं शिखरं मूलं बुध्नोंह्रि नाम च । 138944 3354सार-पुं,मज्जन्-पुं 3355त्वच्-स्त्री,छल्ली-स्त्री,चोच-क्ली,वल्क-पुंक्ली,वल्कल-पुंक्ली सारो मज्ज्ञि त्वचि च्छल्ली चोचं वल्कं च वल्कलम् ॥ ११२१ ॥ 139044 3356स्थाणु-पुंक्ली,ध्रुवक-पुं,शङ्कु-पुं 3357काष्ठ-क्ली,दलिक-क्ली,दारु-पुंक्ली स्थाणौ तु ध्रुवकः शङ्कुः काष्ठे दलिकदारुणी । 139144 3358निष्कुह-पुं,कोटर-पुं 3359मञ्जा-स्त्री,मञ्जरि-स्त्री,वल्लरि-स्त्री निष्कुहः कोटरो मञ्जा मञ्जरिर्वल्लरिश्च सा ॥ ११२२ ॥ 139244 3360पत्त्र-पुंक्ली,पलाश-क्ली,छदन-क्ली,बर्ह-पुंक्ली,पर्ण-क्ली,छद-पुंक्ली,दल-पुंक्ली पत्त्रं पलाशं छदनं बर्हं पर्णं छदं दलम् । 139344 3361किसलय-क्ली,किसल-क्ली,पल्लव-पुंक्ली 3362प्रवाल-पुं 3363कोशी-स्त्री,शुङ्गा-स्त्री 3364माढि-स्त्री,दलस्नसा-स्त्री नवे तस्मिन्किसलयं किसलं पल्लवोऽत्र तु ॥ ११२३ ॥ नवे प्रबालोऽस्य कोशी शुङ्गा माढिर्दलस्नसा । 139444 3365विस्तार-पुं,विटप-पुंक्ली 3366प्रसून-क्ली,कुसुम-क्ली,सुम-क्ली,पुष्प-पुंक्ली,सून-क्ली,सुमनस्-स्त्रीब,प्रसव-पुं,मणीवक-क्ली विस्तारविटपौ तुल्यौ प्रसूनं कुसुमं सुमम् ॥ ११२४ ॥ पुष्पं सूनं सुमनसः प्रसवश्च मणीवकम् । 139544 3367जालक-क्ली,क्षारक-पुंक्ली 3368कलिका-स्त्री,कोरक-पुं जालकक्षारकौ तुल्यौ कलिकायां तु कोरकः ॥ ११२५ ॥ 139644 3369कुड्मल-क्ली,मुकुल-क्ली 3370गुञ्छ-पुं,गुच्छ-पुं,स्तबक-पुं,गुत्सक-पुं,गुलुञ्छ-पुंक्ली 3371रजस्-क्ली,पौष्प-क्ली,पराग-पुं 3372रस-पुं,मधु-क्ली,मकरन्द-पुं,मरन्द-पुं 3373वृन्त-क्ली,प्रसवबन्धन-क्ली कुड्मले मुकुलं गुञ्छे गुच्छस्तबकगुत्सकाः । गुलुञ्छोऽथ रजः पौष्पं परागोऽथ रसो मधु ॥ ११२६ ॥ मकरन्दो मरन्दश्च वृन्तं प्रसवबन्धनम् । 139744 3374प्रबुद्ध-क्ली,उज्जृम्भ-क्ली,फुल्ल-क्ली,व्याकोश-क्ली,विकच-क्ली,स्मित-क्ली,उन्मिषित-क्ली,विकसित-क्ली,दलित-क्ली,स्फुटित-क्ली,स्फुट-क्ली,प्रफुल्ल-क्ली,उत्फुल्ल-क्ली,संफुल्ल-क्ली,उच्छ्वसित-क्ली,विजृम्भित-क्ली,स्मेर-क्ली,विनिद्र-क्ली,उन्निद्र-क्ली,विमुद्र-क्ली,हसित-क्ली प्रबुद्धोज्जृम्भफुल्लानि व्याकोशं विकचं स्मितम् ॥ ११२७ ॥ उन्मिषितं विकसितं दलितं स्फुटितं स्फुटम् । प्रफुल्लोत्फुल्लसंफुल्लोच्छ्वसितानि विजृम्भितस् ॥ ११२८ ॥ स्मेरं विनिद्रमुन्निद्रविमुद्रहसितानि च । 139844 3375सङ्कुचित-क्ली,निद्राण-क्ली,मीलित-क्ली,मुद्रित-क्ली संकुचितं तु निद्राणं मीलितं मुद्रितं च तत् ॥ ११२९ ॥ 139944 3376फल-पुंक्ली,सस्य-क्ली 3377वान-वा 3378आम-क्ली,शलाटु-वा फलं तु सस्यं तच्छुष्कं वानमामं शलाटु च । 140044 3379ग्रन्थि-पुं,पर्वन्-क्ली,परुस्-क्ली 3380बीजकोशी-स्त्री,शिम्बा-स्त्री,शमी-स्त्री,शिमि-स्त्री,शिम्बि-स्त्री 3381पिप्पल-पुं,अश्वत्थ-पुं,श्रीवृक्ष-पुं,कुञ्जराशन-पुं,कृष्णावास-पुं,बोधितरु-पुं 3382प्लक्ष्-पुं,पर्कटिन्-पुं,जटिन्-पुं ग्रन्थिः पर्व परुर्बीजकोशी शिम्बा शमी शिमिः ॥ ११३० ॥ शिम्बिश्च पिप्पलोऽश्वत्थः श्रीवृक्षः कुञ्जराशनः । कृष्णावासो बोधितरुः प्लक्षस्तु पर्कटी जटी ॥ ११३१ ॥ 140144 3383न्यग्रोध-पुं,बहुपाद्-पुं,वट-पुं,वैश्रवणालय-पुं न्यग्रोधस्तु बहुपात्स्याद्वटो वैश्रवणालयः । 140244 3384उदुम्बर-पुं,जन्तुफल-पुं,मशकिन्-पुं,हेमदुग्धक-पुं उदुम्बरो जन्तुफलो मशकी हेमदुग्धकःः ॥ ११३२ ॥ 140344 3385काकोदुम्बरिका-स्त्री,फल्गु-स्त्री,मलयु-स्त्री,जघनेफला-स्त्री काकोदुम्बरिका फल्गुर्मलयुर्जघनेफला । 140444 3386आम्र-पुं,चूत-पुं,सहकार-पुं 3387सप्तपर्ण-पुं,अयुक्छद-पुं आम्रश्चूतः सहकारः सप्तपर्णस्त्वयुक्छदः ॥ ११३३ ॥ 140544 3388शिग्रु-पुंक्ली,शोभाञ्जन-पुं,अक्षीव-पुं,तीक्ष्णगन्धक-पुं,मोचक-पुं शिग्रुः शोभाञ्जनोऽक्षीवतीक्ष्णगन्धकमोचकाः । 140644 3389श्वेतमरिच-पुं 3390पुन्नाग-पुं,सुरपर्णिका-स्त्री श्वेतेऽत्र श्वेतमरिचः पुंनागः सुरपर्णिका ॥ ११३४ ॥ 140744 3391बकुल-पुं,केसर-पुं 3392अशोक-पुं,कङ्केल्लि-स्त्री 3393ककुभ-पुं,अर्जुन-पुं बकुलः केसरोऽशोकः कंकेल्लिः ककुभोऽर्जुनः । 140844 3394मालूर-पुं,श्रीफल-पुं,बिल्व-पुं 3395किङ्किरात-पुं,कुरण्टक-पुं मालूरः श्रीफलो बिल्वः किंकिरातः कुरण्टकः ॥ ११३५ ॥ 140944 3396त्रिपत्त्रक-पुं,पलाश-पुं,किंशुक-पुं,ब्रह्मपादप-पुं त्रिपत्त्रकः पलाशः स्यात्किंशुको ब्रह्मपादपः । 141044 3397तृणराज-पुं,तल-पुं,ताल-पुं 3398रम्भा-स्त्री,मोचा-स्त्री,कदली-स्त्री तृणराजस्तलस्तालो रम्भा मोचा कदल्यपि ॥ ११३६ ॥ 141144 3399करवीर-पुं,हयमार-पुं 3400कुटज-पुं,गिरिमल्लिका-स्त्री करवीरो हयमारः कुटजो गिरिमल्लिका । 141244 3401विदुल-पुं,वेतस-पुंस्त्री,शीत-पुं,वानीर-पुं,वञ्जुल-पुं,रथ-पुं विदुलो वेतसः शीतो वानीरो वञ्जुलो रथः ॥ ११३७ ॥ 141344 3402कर्कन्धु-पुं,कुवली-स्त्री,कोलि-स्त्री,बदरी-स्त्री 3403हलिप्रिय-पुं,नीप-पुं,कदम्ब-पुं 3404साल-पुंक्ली,सर्ज-पुं 3405अरिष्ट-पुं,फेनिल-पुं कर्कन्धुः कुवली कोलिर्बदर्यथ हलिप्रियः । नीपः कदम्बः सालस्तु सर्जोरिष्टस्तु फेनिलः ॥ ११३८ ॥ ;p{0045} 141445 3406निम्ब-पुं,अरिष्ट-पुं,पिचुमन्द-पुं 3407पिचुल-पुं,झाबुक-पुं निम्बोऽरिष्टः पिचुमन्दः समौ पिचुलझाबुकौ । 141545 3408कर्पास-पुंक्ली,बादर-पुं,पिचव्य-पुं 3409तूलक-पुंक्ली,पिचु-पुं कर्पासस्तु बादरः स्यात्पिचव्यस्तूलकं पिचुः ॥ ११३९ ॥ 141645 3410आरग्वध-पुं,कृतमाल-पुं 3411वृष-पुं,वासा-स्त्री,आटरूष-पुं आरग्वधः कृतमाले वृषो वासाटरूषके । 141745 3412करञ्ज-पुं,नक्तमाल-पुं 3413स्नुहि-स्त्री,वज्र-पुं,महातरु-पुं करञ्जस्तु नक्तमालः स्नुहिर्वज्रो महातरुः ॥ ११४० ॥ 141845 3414महाकाल-पुं,किम्पाक-पुं 3415मन्दार-पुं,पारिभद्र-पुं महाकालस्तु किंपाके मन्दारः पारिभद्रके । 141945 3416मधूक-पुं,मधुष्ठील-पुं,गुडपुष्प-पुं,मधुद्रुम-पुं मधूकस्तु मधुष्ठीलो गुडपुष्पो मधुद्रुमः ॥ ११४१ ॥ 142045 3417पीलु-पुं,सिन-पुं,गुडफल-पुं 3418गुग्गुलु-पुं,पलङ्कष-पुं पीलुः सिनो गुडफलो गुग्गुलुस्तु पलंकषः । 142145 3419राजादन-पुंक्ली,पियाल-पुं 3420तिनिश-पुं,रथद्रुम-पुं राजादनः पियालः स्यात्तिनिशस्तु रथद्रुमः ॥ ११४२ ॥ 142245 3421नागरङ्ग-पुं,नारङ्ग-पुं 3422इङ्गुदी-त्रि,तापसद्रुम-पुं नागरङ्गस्तु नारङ्ग इङ्गुदी तापसद्रुमः । 142345 3423काश्मरी-स्त्री,भद्रपर्णी-स्त्री,श्रीपर्णी-स्त्री 3424अम्लिका-स्त्री,तिन्तिडी-स्त्री काश्मरी भद्रपर्णी श्रीपर्ण्यम्लिका तु तिन्तिडी ॥ ११४३ ॥ 142445 3425शेलु-पुं,श्लेष्मातक-पुं 3426पीतसाल-पुं,प्रियक-पुं,असन-पुंक्ली शेलुः श्लेष्मातकः पीतसालस्तु प्रियकोऽसनः । 142545 3427पाटलि-पुंस्त्री,पाटला-स्त्री 3428भूर्ज-पुं,बहुत्वक्क-पुं,मृदुच्छद-पुं पाटलिः पाटला भूर्जो बहुत्वक्को मृदुच्छदः ॥ ११४४ ॥ 142645 3429द्रुमोत्पल-पुं,कर्णिकार-पुं 3430निचुल-पुं,हिज्जल-पुं,इज्जल-पुं द्रुमोत्पलः कर्णिकारे निचुले हिज्जलेज्जलौ । 142745 3431धात्री-स्त्री,शिवा-स्त्री,आमलकी-स्त्री 3432कलिरक्ष-पुं,बिभीतक-त्रि धात्री शिवा चामलकी कलिरक्षो बिभीतकः ॥ ११४५ ॥ 142845 3433हरीतकी-स्त्री,अभया-स्त्री,पथ्या-स्त्री 3434त्रिफला-स्त्री हरीतक्यभया पथ्या त्रिफला तत्फलत्रयम् । 142945 3435तापिञ्छ-पुं,तमाल-पुंक्ली 3436चम्पक-पुं,हेमपुष्पक-पुं तापिंछस्तु तमालः स्याच्चम्पको हेमपुष्पकः ॥ ११४६ ॥ 143045 3437निर्गुण्डी-स्त्री,सिन्दुवार-पुं 3438अतिमुक्तक-पुं,माधवी-स्त्री,लता-स्त्री,वासन्ती-स्त्री 3439औड्रपुष्प-क्ली,जपा-स्त्री 3440जाति-स्त्री,मालती-स्त्री निर्गुण्डी सिन्दुवारेऽतिमुक्तके माधवीलता । वासन्ती चौड्रपुष्पं तु जपा जातिस्तु मालती ॥ ११४७ ॥ 143145 3441मल्लिका-स्त्री,विचकिल-पुं 3442सप्तला-स्त्री,नवमालिका-स्त्री मल्लिका स्याद्विचकिलः सप्तला नवमालिका । 143245 3443मागधी-स्त्री,यूथिका-स्त्री 3444हेमपुष्पिका-स्त्री मागधी यूथिका सा तु पीता स्याद्धेमपुष्पिका ॥ ११४८ ॥ 143345 3445प्रियङ्गु-स्त्री,फलिनी-स्त्री,श्यामा-स्त्री 3446बन्धूक-पुं,बन्धुजीवक-पुं प्रियङ्गुः फलिनी श्यामा बन्धूको बन्धुजीवकः । 143445 3447करुण-पुं,मल्लिकापुष्प-पुं 3448जम्बीर-पुं,जम्भ-पुंक्ली,जम्भल-पुं करुणे मल्लिकापुष्पो जम्बीरे जम्भजम्भलौ ॥ ११४९ ॥ 143545 3449मातुलुङ्ग-पुं,बीजपूर-पुं 3450करीर-पुंक्ली,क्रकर-पुं मातुलुङ्गो बीजपूरः करीरक्रकरौ समौ । 143645 3451पञ्चाङ्गुल-पुं,एरण्ड-पुं 3452धातकी-स्त्री,धातुपुष्पिका-स्त्री पञ्चाङ्गुलः स्यादेरण्डे धातक्यां धातुपुष्पिका ॥ ११५० ॥ 143745 3453कपिकच्छू-स्त्री,आत्मगुप्ता-स्त्री 3454धत्तूर-पुं,कनकाह्वय-पुं कपिकच्छूरात्मगुप्ता धत्तूरः कनकाह्वयः । 143845 3455कपित्थ-पुं,दधिफल-पुं 3456नालिकेर-पुंस्त्री,लाङ्गलिन्-पुं कपित्थस्तु दधिफलो नालिकेरस्तु लाङ्गली ॥ ११५१ ॥ 143945 3457आम्रातक-पुं,वर्षपाकिन्-पुं 3458केतक-पुंस्त्री,क्रकचच्छद-पुं आम्रातको वर्षपाकी केतकः क्रकचच्छदः । 144045 3459कोविदार-पुं,युतपत्त्र-पुं 3460सल्लकी-पुंस्त्री,गजप्रिया-स्त्री कोविदारे युगपत्त्रः सल्लकी तु गजप्रिया ॥ ११५२ ॥ 144145 3461वंश-पुं,वेणु-पुं,यवफल-पुं,त्वचिसार-पुं,तृणध्वज-पुं,मस्कर-पुं,शतपर्वन्-पुं 3462कीचक-पुं वंशो वेणुर्यवफलस्त्वचिसारस्तृणध्वजः । मस्करः शतपर्वा च स्वनवान्स तु कीचकः ॥ ११५३ ॥ 144245 3463तुकाक्षीरी-स्त्री,वंशक्षीरी-स्त्री,त्वक्क्षीरी-स्त्री,वंशरोचना-स्त्री तुकाक्षीरी वंशक्षीरी त्वक्क्षीरी वंशरोचना । 144345 3464पूग-पुं,क्रमुक-पुं,गूवाक-पुं 3465उद्वेग-क्ली पूगे क्रमुकगूवाकौ तस्योद्वेगं पुनः फलम् ॥ ११५४ ॥ 144445 3466ताम्बूलवल्ली-स्त्री,ताम्बूली-स्त्री,नागवल्ली-स्त्री ताम्बूलवल्ली ताम्बूली नागपर्यायवल्ल्यपि । 144545 3467तुम्बी-स्त्रीक्ली,अलाबू-स्त्रीक्ली 3468कृष्णला-स्त्री,गुञ्जा-स्त्री 3469द्राक्षा-स्त्री,गोस्तनी-स्त्री,मृद्वीका-स्त्री,हारहूरा-स्त्री 3470गोक्षुर-पुं,त्रिकण्टक-पुं,श्वदंष्ट्रा-स्त्री,स्थलशृङ्गाट-पुं 3471गिरिकर्णी-स्त्री,अपराजिता-स्त्री तुम्ब्यलाबूः कृष्णला तु गुञ्जा द्राक्षा तु गोस्तनी ॥ ११५५ ॥ मृद्वीका हारहूरा च गोक्षुरस्तु त्रिकण्टकः । श्वदंष्ट्रा स्थलशृङ्गाटो गिरिकर्ण्यपराजिता ॥ ११५६ ॥ 144645 3472व्याघ्री-स्त्री,निर्दिग्धिका-स्त्री,कण्टकारिका-स्त्री 3473अमृता-स्त्री,वत्सादनी-स्त्री,गुडूची-स्त्री 3474विशाला-स्त्री,इन्द्रवारुणी-स्त्री व्याघ्री निर्दिग्धिका कण्टकारिका स्यादथामृता । वत्सादनी गुडूची च विशाला त्विन्द्रवारुणी ॥ ११५७ ॥ 144745 3475उशीर-पुंक्ली,वीरणीमूल-क्ली 3476ह्रीबेर-क्ली,वालक-क्ली,जल-क्ली उशीरं वीरणीमूले ह्रीवेरे वालकं जलम् । 144845 3477प्रपुन्नाट-पुं,एडगज-पुं,दद्रुघ्न-पुं,चक्रमर्दक-पुं प्रपुन्नाटस्त्वेडगजो दद्रुघ्नश्चक्रमर्दकः ॥ ११५८ ॥ 144945 3478लट्वा-स्त्री,महारजन-क्ली,कुसुम्भ-पुंक्ली,कमलोत्तर-क्ली लट्वायां महारजनं कुसुम्भं कमलोत्तरम् । 145045 3479लोध्र-पुं,गालव-पुं,रोध्र-पुं,तिल्व-पुं,शाबर-पुं,मार्जन-पुं लोध्रे तु गालवो रोध्रतिल्वशावरमार्जनाः ॥ ११५९ ॥ 145145 3480मृणालिनी-स्त्री,पुटकिनी-स्त्री,नलिनी-स्त्री,पङ्कजिनी-स्त्री मृणालिनी पुटकिनी नलिनी पङ्कजिन्यपि । 145245 3481कमल-क्ली,नलिन-क्ली,पद्म-क्ली,अरविन्द-क्ली,कुशेशय-क्ली,शतपत्त्र-क्ली,सहस्रपत्त्र-क्ली,राजीव-क्ली,पुष्कर-क्ली,बिसप्रसून-क्ली,नालीक-क्ली,तामरस-क्ली,महोत्पल-क्ली,जलरुह्-क्ली,जलरुह-क्ली,जलजन्मन्-क्ली,जलज-क्ली,सरोरुह्-क्ली,सरोरुह-क्ली,सरोजन्मन्-क्ली,सरोज-क्ली,पङ्करुह-क्ली,पङ्करुह-क्ली,पङ्कजन्मन्-क्ली,पङ्कज-क्ली कमलं नलिनं पद्ममरविन्दं कुशेशयम् ॥ ११६० ॥ परं शतसहस्राभ्यां पत्त्रं राजीवपुष्करे । बिसप्रसूनं नालीकं तामरसं महोत्पलम् ॥ ११६१ ॥ तज्जलात्सरसः पङ्कात्परे रुड्रुहजन्मजाः । 145345 3482पुण्डरीक-क्ली,सिताम्भोज-क्ली 3483रक्तसरोरुह-क्ली,रक्तोत्पल-क्ली,कोकनद-क्ली 3484कैरविणी-स्त्री,कुमुद्वती-स्त्री पुण्डरीकं सिताम्भोजमथ रक्तसरोरुहे ॥ ११६२ ॥ रक्तोत्पलं कोकनदं कैरविण्यां कुमुद्वती । 145445 3485उत्पल-पुंक्ली,कुवलय-क्ली,कुवेल-क्ली,कुवल-पुंक्ली,कुव-क्ली उत्पलं स्यात्कुवलयं कुवेलं कुवलं कुवम् ॥ ११६३ ॥ 145545 3486कुमुद-पुंक्ली,कैरव-क्ली,गर्दभाह्वय-क्ली श्वेते तु तत्र कुमुदं कैरवं गर्दभाह्वयम् । 145645 3487नीलोत्पल-क्ली,इन्दीवर-क्ली 3488हल्लक-क्ली,रक्तसन्ध्यक-क्ली नीले तु स्यादिन्दीवरं हल्लकं रक्तसंध्यके ॥ ११६४ ॥ 145745 3489सौगन्धिक-क्ली,कह्लार-क्ली 3490बीजकोश-पुं,वराटक-पुं,कर्णिका-स्त्री 3491पद्मनाल-क्ली,मृणाल-क्ली,तन्तुल-क्ली,बिस-क्ली सौगन्धिकं तु कह्लारं बीजकोशो वराटकः । कर्णिका पद्मनालं तु मृणालं तन्तुलं बिसम् ॥ ११६५ ॥ 145845 3492किञ्जल्क-पुंक्ली,केसर-पुंक्ली 3493संवर्तिका-स्त्री किंजल्कं केसरं संवर्तिका तु स्यान्नवं दलम् । 145945 3494करहाट-पुं,शिफा-स्त्री,कमलकन्द-पुंक्ली करहाटः शिफा च स्यात्कन्दे सलिलजन्मनाम् ॥ ११६६ ॥ 146045 3495शालूक-क्ली 3496नीली-स्त्री,शैवाल-पुंक्ली,शेवल-पुंक्ली,शेवाल-पुंक्ली,शैवल-पुंक्ली,शेपाल-पुंक्ली,जलशूक-पुंक्ली,जलनीलिका-स्त्री उत्पलानां तु शालूकं नील्यां शैवालशेवले । शेवालं शैवलं शेपालं जलाच्छूकनीलिके ॥ ११६७ ॥ 146145 3497धान्य-क्ली,सस्य-क्ली,सीत्य-क्ली,व्रीहि-पुं,स्तम्बकरि-पुं धान्यं तु सस्यं सीत्यं च व्रीहिः स्तम्बकरिश्च तत् । 146245 3498आशु-पुं,पाटल-पुं,व्रीहि-पुं 3499गर्भपाकिन्-पुं,षष्टिक-पुं आशुः स्यात्पाटलो व्रीहिर्गर्भपाकी तु षष्टिकः ॥ ११६८ ॥ 146345 3500शालि-पुं 3501कलम-पुं,कलामक-पुं शालयः कलमाद्याः स्युः कलमस्तु कलामकः । 146445 3502लोहित-पुं,रक्तशालि-पुं 3503महाशालि-पुं,सुगन्धिक-पुं लोहितो रक्तशालिः स्यान्महाशालिः सुगन्धिकः ॥ ११६९ ॥ ;p{0046} 146546 3504यव-पुं,हयप्रिय-पुं,तीक्ष्णशूक-पुं 3505तोक्म-पुं यवो हयप्रियस्तीक्ष्णशूकस्तोक्मस्त्वसौ हरित् । 146646 3506मङ्गल्यक-पुं,मसूर-पुंस्त्री 3507कलाय-पुं,सतीनक-पुं,हरेणु-पुं,खण्डिक-पुं 3508चणक-पुं,हरिमन्थक-पुं मङ्गल्यको मसूरः स्यात्कलायस्तु सतीनकः ॥ ११७० ॥ हरेणुः खण्डिकश्चाथ चणको हरिमन्थकः । 146746 3509माष-पुं,मदन-पुं,नन्दिन्-पुं,वृष्य-पुं,बीजवर-पुं,बलिन्-पुं माषस्तु मदनो नन्दी वृष्यो बीजवरो बली ॥ ११७१ ॥ 146846 3510मुद्ग-पुं,प्रथन-पुं,लोभ्य-पुं,बलाट-पुं,हरित-पुं,हरि-पुं मुद्गस्तु प्रथनो लोभ्यो बलाटो हरितो हरिः । 146946 3511वसु-पुं,खण्डीर-पुं,प्रवेल-पुं,जय-पुं,शारद-पुं पीतेऽस्मिन्वसुखण्डीरप्रवेलजयशारदाः ॥ ११७२ ॥ 147046 3512प्रवर-पुं,वासन्त-पुं,हरिमन्थज-पुं,शिम्बिक-पुं कृष्णे प्रवरवासन्तहरिमन्थजशिम्बिकाः । 147146 3513वनमुद्ग-पुं,तुवर-पुं,निगूढक-पुं,कुलीनक-पुं,खण्डिन्-पुं 3514राजमुद्ग-पुं,मकुष्टक-पुं,मयुष्ठक-पुं वनमुद्गे तुवरकनिगूढककुलीनकाः ॥ ११७३ ॥ खण्डी च राजमुद्गे तु मुकुष्ठकमयुष्ठकौ । 147246 3515गोधूम-पुं,सुमन-पुं 3516वल्ल-पुं,निष्पाव-पुं,सितशिम्बिक-पुं गोधूमे सुमनो वल्ले निष्पावः सितशिम्बिकः ॥ ११७४ ॥ 147346 3517कुलत्थ-पुं,कालवृन्त-पुं 3518ताम्रवृन्त-पुं,कुलत्थिका-स्त्री कुलत्थस्तु कालवृन्तस्ताम्रवृन्ता कुलत्थिका । 147446 3519आढकी-स्त्री,तुवरी-स्त्री,वर्णा-स्त्री 3520कुल्माष-पुं,यावक-पुं आढकी तुवरी वर्णा स्यात्कुल्माषस्तु यावकः ॥ ११७५ ॥ 147546 3521नीवार-पुं,वनव्रीहि-पुं 3522शामाक-पुं,श्यामक-पुं नीवारस्तु वनव्रीहिः शामाकश्यामकौ समौ । 147646 3523कङ्गु-स्त्री,कङ्गुनी-स्त्री,क्वङ्गु-स्त्री,प्रियङ्गु-स्त्री,पीततण्डुला-स्त्री कङ्गुस्तु कङ्गुनी क्वङ्गुः प्रियङ्गुः पीततण्डुला ॥ ११७६ ॥ 147746 3524मधुका-स्त्री 3525शौधिका-स्त्री 3526मुसटी-स्त्री 3527माधवी-स्त्री 3528उद्दाल-पुं,कोद्रव-पुं,कोरदूषक-पुं सा कृष्णा मधुका रक्ता शौधिका मुशटी सिता । पीता माधव्यथोद्दालः कोद्रवः कोरदूषकः ॥ ११७७ ॥ 147846 3529चीनक-पुं,काककङ्गु-पुं 3530यवनाल-पुं,योनल-पुं,जूर्णाह्वय-पुं,देवधान्य-क्ली,जोन्नाला-स्त्री,बीजपुष्पिका-स्त्री चीनकस्तु काककङ्गुर्यवनालस्तु योऽनलः । जूर्णाह्वयो देवधान्यं जोन्नाला बीजपुष्पिका ॥ ११७८ ॥ 147946 3531शण-क्ली,भङ्गा-स्त्री,मातुलानी-स्त्री 3532उमा-स्त्री,क्षुमा-स्त्री,अतसी-स्त्री शणं भङ्गा मातुलानी स्यादुमा तु क्षुमातसी । 148046 3533गवेधुका-स्त्री,गवेधु-स्त्री 3534जर्तिल-पुं,अरण्यतिल-पुं गवेधुका गवेधुः स्याज्जर्तिलोऽरण्यजस्तिलः ॥ ११७९ ॥ 148146 3535षण्ढतिल-पुं,तिलपिञ्ज-पुं,तिलपेज-पुं 3536सर्षप-पुं,कदम्बक-पुं,तन्तुभ-पुं 3537सिद्धार्थ-पुं,श्वेतसर्षप-पुं षण्ढतिले तिलपिञ्जस्तिलपेजोऽथ सर्षपः । कदम्बकस्तन्तुभोऽथ सिद्धार्थः श्वेतसर्षपः ॥ ११८० ॥ 148246 3538शमीधान्य-क्ली 3539शूकधान्य-क्ली माषादयः शमीधान्यं शूकधान्यं यवादयः । 148346 3540सस्यशूक-क्ली,किंशारु-पुं 3541कणिश-क्ली,सस्यशीर्षक-क्ली स्यात्सस्यशूकं किंशारुः कणिशं सस्यशीर्षकम् ॥ ११८१ ॥ 148446 3542स्तम्ब-पुं,गुच्छ-पुं 3543नाल-क्ली,काण्ड-पुं 3544अफलकाण्ड-पुं,पल-पुंक्ली,पलाल-पुंक्ली 3545धान्यत्वच्-स्त्री,तुष-पुं 3546बुस-पुंक्ली,कडङ्गर-पुं स्तम्बस्तु गुच्छो धान्यादेर्नालं काण्डोऽफलस्तु सः । पलः पलालो धान्यत्वक्तुषो बुसे कडंगरः ॥ ११८२ ॥ 148546 3547आवसित-क्ली,रिद्ध-क्ली 3548पूत-क्ली धान्यमावसितं रिद्धं तत्पूतं निर्वुसीकृतम् । 148646 3549शाक-पुंक्ली,शिग्रुक-पुंक्ली 3550मूल-क्ली 3551पत्त्र-क्ली 3552करीर-क्ली 3553अग्र-क्ली 3554फल-क्ली 3555काण्ड-क्ली 3556अविरूढक-क्ली 3557त्वच्-स्त्री 3558पुष्प-क्ली 3559कवक-क्ली मूलपत्त्रकरीराग्रफलकाण्डाविरूढकाः ॥ ११८३ ॥ त्वक्पुष्पं कबकं शाकं दशधा शिग्रुकं च तत् । 148746 3560तण्डुलीय-पुं,तण्डुलेर-पुं,मेघनाद-पुं,अल्पमारिष-पुं तण्डुलीयस्तण्डुलेरो मेघनादोऽल्पमारिषः ॥ ११८४ ॥ 148846 3561बिम्बी-स्त्री,रक्तफला-स्त्री,पीलुपर्णी-स्त्री,तुण्डिकेरिका-स्त्री बिम्बी रक्तफला पीलुपर्णी स्यात्तुण्डिकेरिका । 148946 3562जीवन्ती-स्त्री,जीवनी-स्त्री,जीवा-स्त्री,जीवनीया-स्त्री,मधुस्रवा-स्त्री जीवन्ती जीवनी जीवा जीवनीया मधुस्रवा ॥ ११८५ ॥ 149046 3563वास्तुक-क्ली,क्षारपत्त्र-क्ली 3564पालक्या-स्त्री,मधुसूदनी-स्त्री वास्तुकं तु क्षारपत्त्रं पालक्या मधुसूदनी । 149146 3565रसोन-पुं,लसुन-पुं,अरिष्ट-पुं,म्लेच्छकन्द-पुं,महौषध-पुं,महाकन्द-पुं 3566रसोन-पुं,गृञ्जन-पुं,दीर्घपत्त्रक-पुं रसोनो लसुनोऽरिष्टो म्लेच्छकन्दो महौषधम् ॥ ११८६ ॥ महाकन्दो रसोनोऽन्यो गृञ्जनो दीर्घपत्त्रकः । 149246 3567भृङ्गराज-पुं,भृङ्गरज-पुं,मार्कव-पुं,केशरञ्जन-पुं भृङ्गराजो भृङ्गरजो मार्कवः केशरञ्जनः ॥ ११८७ ॥ 149346 3568काकमाची-स्त्री,वायसी-स्त्री 3569कारवेल्ल-पुं,कटिल्लक-पुं काकमाची वायसी स्यात्कारवेल्लः कठिल्लकः । 149446 3570कूष्माण्डक-पुं,कर्कारु-पुं 3571कोशातकी-स्त्री,पटोलिका-स्त्री कूष्माण्डकस्तु कर्कारुः कोशातकी पटोलिका ॥ ११८८ ॥ 149546 3572चिर्भटी-स्त्री,कर्कटी-स्त्री,वालुकी-स्त्री,एर्वारु-पुंस्त्री,त्रपुसी-स्त्री चिर्भटी कर्कटी वालुक्येर्वारुस्त्रपुसी च सा । 149646 3573अर्शोघ्न-पुं,सूरण-पुं,कन्द-पुं 3574शृङ्गबेर-क्ली,आर्द्रक-पुंक्ली अर्शोघ्नः सूरणः कन्दः शृङ्गबेरकमार्दकम् ॥ ११८९ ॥ 149746 3575कर्कोटक-पुं,किलासघ्न-पुं,तिक्तपत्त्र-पुं,सुगन्धक-पुं कर्कोटकः किलासघ्नस्तिक्तपत्त्रः सुगन्धकः । 149846 3576मूलक-पुंक्ली,हरिपर्ण-क्ली,सेकिम-क्ली,हरिदन्तक-क्ली मूलकं तु हरिपर्णं सेकिमं हस्तिदन्तकम् ॥ ११९० ॥ 149946 3577तृण-क्ली 3578शष्प-क्ली तृणं नडादि नीवारादि च शष्पं तु तन्नवम् । 150046 3579सौगन्धिक-क्ली,देवजग्ध-क्ली,पौर-क्ली,कत्तृण-क्ली,रौहिष-पुंक्ली सौगन्धिकं देवजग्धं पौरं कत्तृणरोहिषे ॥ ११९१ ॥ 150146 3580दर्भ-पुं,कुश-पुंक्ली,कुथ-पुं,बर्हिस्-पुंक्ली,पवित्र-क्ली 3581तेजन-पुं,गुन्द्र-पुं,मुञ्ज-पुं,शर-पुं 3582दूर्वा-स्त्री,अनन्ता-स्त्री,शतपर्विका-स्त्री,हरिताली-स्त्री,रुहा-स्त्री 3583पोटगल-पुं,धमन-पुं,नड-पुंक्ली दर्भः कुशः कुथो बर्हिः पवित्रमथ तेजनः । गुन्द्रो मुञ्जः शरो दूर्वा त्वनन्ता शतपर्विका ॥ ११९२ ॥ हरिताली रुहा पोटगलस्तु धमनो नडः । 150246 3584कुरुविन्द-पुं,मेघनामन्-पुं,मुस्ता-त्रि 3585गुन्द्रा-स्त्री कुरुविन्दो मेघनामा मुस्ता गुन्द्रा तु सोत्तमा ॥ ११९३ ॥ 150346 3586वल्वजाः-पुंब,उलप-पुं 3587इक्षु-पुं,रसाल-पुं,असिपत्त्रक-पुं वल्वजा उलपोऽथेक्षुः स्याद्रसालोऽसिपत्त्रकः । 150446 3588कान्तार-पुं 3589पुण्ड्र-पुं 3590इक्षुमूल-क्ली,मोरट-क्ली भेदाः कान्तारपुण्ड्राद्यास्तस्य मूलं तु मोरटम् ॥ ११९४ ॥ 150546 3591काश-पुंक्ली,इषीका-स्त्री 3592घास-पुं,यवस-क्ली 3593तृण-क्ली,अर्जुन-क्ली काशस्त्विषीका घासस्तु यवसं तृणमर्जुनम् । 150646 3594विष-पुंक्ली,क्ष्वेड-पुं,रस-पुंक्ली,तीक्ष्ण-क्ली,गरल-पुंक्ली 3595हलाहल-पुं 3596वत्सनाभ-पुं 3597कालकूट-पुं 3598ब्रह्मपुत्र-पुं 3599प्रदीपन-पुं 3600सौराष्ट्रिक-पुं 3601शौल्किकेय-पुं 3602काकोल-पुं 3603दारद-पुं 3604अहिच्छत्त्र-पुं 3605मेषशृङ्ग-पुं 3606कुष्ठ-पुं 3607वालूक-पुं 3608नन्दन-पुं 3609कैराटक-पुं 3610हैमवत-पुं 3611मर्कट-पुं 3612करवीर-पुं 3613सर्षप-पुं 3614मूलक-पुं 3615गौरार्द्रक-पुं 3616सक्तुक-पुं 3617कर्दम-पुं 3618अङ्कोल्लसार-पुं 3619कालिङ्ग-पुं 3620शृङ्गिक-पुं 3621मधुसिक्थक-पुं 3622इन्द्र-पुं 3623लाङ्गुलिक-पुं 3624विस्फुलिङ्ग-पुं 3625पिङ्गल-पुं 3626गौतम-पुं 3627मुस्तक-पुं 3628दालव-पुं 3629स्थावरविष-पुं विषः क्ष्वेडो रसस्तीक्ष्णं गरलोऽथ हलाहलः ॥ ११९५ ॥ वत्सनाभः कालकूटो ब्रह्मपुत्रः प्रदीपनः । सौराष्ट्रिकः शौल्किकेयः काकोलो दारदोऽपि च ॥ ११९६ ॥ अहिच्छत्त्रो मेषशृङ्गकुष्टवालूकनन्दनाः । कैराटको हैमवतो मर्कटः करवीरकः ॥ ११९७ ॥ सर्षपो मूलको गौरार्द्रकः सक्तुककर्दमौ । अङ्कोल्लसारः कालिङ्गः शृङ्गिको मधुसिक्थकः ॥ ११९८ ॥ इन्द्रो लाङ्गुलिको विस्फुलिङ्गपिङ्गलगौतमाः । मुस्तको दालवश्चेति स्थावरा विषजातयः ॥ ११९९ ॥ 150746 3630अग्रबीज-पुं 3631मूलज-पुं 3632पर्वयोनि-पुं 3633स्कन्धज-पुं 3634बीजरुह-पुं 3635संमूर्च्छज-पुं 3636मूलजाति-स्त्री कुरण्ट्याद्या अग्रबीजा मूलजास्तूत्पलादयः । पर्वयोऽनय इक्ष्वाद्याः स्कन्धजाः सल्लकीमुखाः ॥ १२०० ॥ शाल्यादयो बीजरुहाः संमूर्छजास्तृणादयः । स्युर्वनस्पतिकायस्य षडेते मूलजातयः ॥ १२०१ ॥ ;c{इति वनस्पतिकायः ।} ;p{0047} ;v{द्वीन्द्रियाः} 150847 3637नीलङ्गु-पुं 3638कीट-पुंस्त्री नीलङ्गुः कृमिरन्तर्जः क्षुद्रः कीटो बहिर्भवः । 150947 3639पुलक-पुं 3640कीकस-पुं पुलकास्तूभयेऽपि स्युः कीकसा कृमयोऽणवः ॥ १२०२ ॥ 151047 3641काष्ठकीट-पुं,घुण-पुं 3642गण्डूपद-पुं,किञ्चूलक-पुं,कुसू-पुं,भूलता-स्त्री 3643गण्डूपदी-स्त्री,शिली-स्त्री 3644अस्रपा-स्त्री,जलौकसः-स्त्रीब,जलालोका-स्त्री,जलूका-स्त्री,जलौका-स्त्री,जलसर्पिणी-स्त्री काष्ठकीटो घुणो गण्डूपदः किंचुलकः कुसूः । भूलता गण्डूपदी तु शिल्यस्रपा जलौकसः ॥ १२०३ ॥ जलालोका जलूका च जलौका जलसर्पिणी । 151147 3645मुक्तास्फोट-पुं,अब्धिमण्डूकी-स्त्री,शुक्ति-स्त्री 3646कम्बु-पुंक्ली,वारिज-पुं,त्रिरेख-पुं,षोडशावर्त-पुं,शङ्ख-पुंक्ली 3647क्षुद्रकम्बु-पुंक्ली,शङ्खनक-पुं,क्षुल्लक-पुं 3648शम्बूक-पुं,अम्बुमात्रज-पुं मुक्तास्फोटाब्धिमण्डूकी शुक्तिः कम्बुस्तु वारिजः ॥ १२०४ ॥ त्रिरेखः षोडशावर्तः शङ्खोऽथ क्षुद्रकम्बवः । शङ्खनकाः क्षुल्लकाश्च शम्बूकास्त्वम्बुमात्रजाः ॥ १२०५ ॥ 151247 3649कपर्द-पुं,हिरण्य-पुंक्ली,पणास्थिक-पुं,वराटक-पुं कपर्दस्तु हिरण्यः स्यात्पणास्थिकवराटकौ । 151347 3650दुर्नामा-स्त्री,दीर्घकोशा-स्त्री दुर्नामा तु दीर्घकोशा ;c{इति द्वीन्द्रियाः} ;v{त्रीन्द्रियाः} 151447 3651पिपीलक-पुं,पीलक-पुं पिपीलकस्तु पीलकः ॥ १२०६ ॥ 151547 3652पिपीलिका-स्त्री,हीनाङ्गी-स्त्री 3653ब्राह्मणी-स्त्री,स्थूलशीर्षिका-स्त्री पिपीलिका तु हीनाङ्गी ब्राह्मणी स्थूलशीर्षिका । 151647 3654घृतेली-स्त्री,पिङ्गकपिशा-स्त्री 3655उपजिह्वा-स्त्री,उपदेहिका-स्त्री,वम्री-स्त्री,उपदीका-स्त्री 3656लिक्षा-स्त्री,रिक्षा-स्त्री 3657यूका-स्त्री,षट्पदी-स्त्री घृतेली पिङ्गकपिशाथोपजिह्वोपदेहिका ॥ १२०७ ॥ वम्र्युपदीका लिक्षा तु रिक्षा यूका च षट्पदी । 151747 3658गोपालिका-स्त्री,महाभीरु-पुं 3659गोमयोत्था-स्त्री,गर्दभी-स्त्री गोपालिका महाभीरुर्गोमयोत्था तु गर्दभी ॥ १२०८ ॥ 151847 3660मत्कुण-पुं,कोलकुण-पुं,उद्दंश-पुं,किटिभ-पुं,उत्कुण-पुं मत्कुणस्तु कोलकुण उद्दंशः किटिभोत्कुणौ । 151947 3661इन्द्रगोप-पुं,अग्निरज-पुं,वैराट-पुं,तित्तिभ-पुं,अग्निक-पुं इन्द्रगोपस्त्वग्निरजो वैराटस्तित्तिभोऽग्निकः ॥ १२०९ ॥ ;c{इति त्रीन्द्रियाः} ;v{चतुरिन्द्रियाः} 152047 3662ऊर्णनाभ-पुं,तन्तुवाय-पुं,जालिक-पुं,जालकारक-पुं,कृमि-पुं,मर्कटक-पुं,लूता-स्त्री,लालास्राव-पुं,अष्टपाद्-पुं ऊर्णनाभस्तन्तुवायो जालिको जालकारकः । कृमिर्मर्कटको लूता लालास्रावोष्टपाच्च सः ॥ १२१० ॥ 152147 3663कर्णजलौका-स्त्री,कर्णकीटा-स्त्री,शतपदी-स्त्री कर्णजलौका तु कर्णकीटा शतपदी च सा । 152247 3664वृश्चिक-पुंस्त्री,द्रुण-पुं,आलिन्-पुं,आलि-पुं 3665अल-क्ली,वृश्चिकपुच्छकण्टक-पुं वृश्चिको द्रुण आल्यालिरलं तत्पुच्छकण्टकः ॥ १२११ ॥ 152347 3666भ्रमर-पुंस्त्री,मधुकृत्-पुंस्त्री,भृङ्ग-पुंस्त्री,चञ्चरीक-पुंस्त्री,शिलीमुख-पुंस्त्री,इन्दिन्दिर-पुंस्त्री,अलिन्-पुंस्त्री,रोलम्ब-पुंस्त्री,द्विरेफ-पुंस्त्री,षट्पद-पुं,षडंह्रि-पुं,षट्चरण-पुं,पुष्पलिह्-पुं,पुष्पन्धय-पुं,मधुलिह्-पुं,मधुप-पुं,मधुव्रत-पुं 3667खद्योत-पुं,ज्योतिरिङ्गण-पुं भ्रमरो मधुकृद्भृङ्गश्चञ्चरीकः शिलीमुखः । इन्दिन्दिरोऽली रोलम्बो द्विरेफोऽस्य षडङ्घ्रयः ॥ १२१२ ॥ भोज्यं तु पुष्पमधुनी खद्योतो ज्योतिरिङ्गणः । 152447 3668पतङ्ग-पुं,शलभ-पुं 3669क्षुद्रा-स्त्री,सरघा-स्त्री,मधुमक्षिका-स्त्री पतङ्गः शलभः क्षुद्रा सरघा मधुमक्षिका ॥ १२१३ ॥ 152547 3670माक्षिक-क्ली,मधु-क्ली 3671मधूच्छिष्ट-क्ली,सिक्थक-क्ली माक्षिकादि मधु क्षौद्रं मधूच्छिष्टं तु सिक्थकम् । 152647 3672वर्वणा-स्त्री 3673पुत्तिका-स्त्री,पतङ्गिका-स्त्री वर्वणा मक्षिका नीला पुत्तिका तु पतङ्गिका ॥ १२१४ ॥ 152747 3674वनमक्षिका-स्त्री,दंश-पुं 3675दंशी-स्त्री वनमक्षिका तु दंशो दंशी तज्जातिरल्पिका । 152847 3676तैलाटी-स्त्री,वरटा-पुंस्त्री,गन्धोली-स्त्री 3677चीरी-स्त्री,चीरुका-स्त्री,झिल्लीका-स्त्री,झिल्लिका-स्त्री,वर्षकरी-स्त्री,भृङ्गारिका-स्त्री तैलाटी वरटा गन्धोली स्याच्चीरी तु चीरुका ॥ १२१५ ॥ झिल्लीका झिल्लिका वर्षकरी भृङ्गारिका च सा । ;c{इति चतुरिन्द्रियाः} ;v{पञ्चेन्द्रियाः} ;vv{स्थलचरपञ्चेन्द्रियाः} 152947 3678पशु-पुं,तिर्यञ्च्-पुं,चरि-पुं 3679हिंस्र-पुं,व्याल-पुं,श्वापद-पुं पशुस्तिर्यङ्चरिहिंस्रेऽस्मिन्व्यालः श्वापदोऽपि च ॥ १२१६ ॥ 153047 3680हस्तिन्-पुं,मतङ्गज-पुं,गज-पुं,द्विप-पुं,करिन्-पुं,अनेकपा-पुं,मातङ्ग-पुं,वारण-पुं,महामृग-पुं,सामयोनि-पुं,स्तमेरम-पुं,द्विरद-पुं,सिन्धुर-पुं,नाग-पुं,दन्तिन्-पुं,दन्तावल-पुं,करटिन्-पुं,कुञ्जर-पुंक्ली,कुम्भिन्-पुं,पीलु-पुं,इभ-पुं,करेणु-पुंस्त्री,गर्ज-पुं 3681धेनुका-स्त्री,वशा-स्त्री हस्ती मतङ्गजगजद्विपकर्यनेकपा मातङ्गवारणमहामृगसामयोनयः । स्तम्बेरमद्विरदसिन्धुरनागदन्तिनो दन्तावलः करटिकुञ्जरकुम्भिपीलवः ॥ १२१७ ॥ इभः करेणुर्गर्जोऽस्य स्त्री धेनुका वशापि च । 153147 3682भद्र-पुं 3683मन्द-पुं 3684मृग-पुं 3685मिश्र-पुं 3686गजजाति-स्त्री भद्रो मन्द मृगो मिश्रश्चतस्रो गजजातयः ॥ १२१८ ॥ 153247 3687मत्कुण-पुं कालेऽप्यजातदन्तश्च स्वल्पाङ्गश्चापि मत्कुणः । 153347 3688बाल-पुं 3689पोत-पुं 3690विक्क-पुं 3691कलभ-पुं पञ्चवर्षो गजो बालः स्यात्पोतो दशवार्षिकः ॥ १२१९ ॥ विक्को विंशतिवर्षः स्यात्कलभस्त्रिंशदब्दकः । 153447 3692यूथनाथ-पुं,यूथपति-पुं 3693मत्त-पुं,प्रभिन्न-पुं,गर्जित-पुं यूथनाथो यूथपतिर्मत्ते प्रभिन्नगर्जितौ ॥ १२२० ॥ 153547 3694मदोत्कट-पुं,मदकल-पुं 3695उद्वान्त-पुं,निर्मद-पुं मदोत्कटे मदकलः समावुद्वान्तनिर्मदौ । 153647 3696सज्जित-पुं,कल्पित-पुं 3697तिर्यग्घातिन्-पुं,परिणत-पुं सज्जितः कल्पितस्तिर्यग्घाती परिणतो गजः ॥ १२२१ ॥ 153747 3698व्याल-पुं,दुष्टगज-पुं 3699गम्भीरवेदिन्-पुं,अवमताङ्कुश-पुं व्यालो दुष्टगजो गम्भीरवेद्यवमताङ्कुशः । 153847 3700राजवाह्य-पुं,उपवाह्य-पुं 3701सन्नाह्य-पुं,समरोचित-पुं राजवाह्यस्तूपवाह्यः संनाह्यः समरोचितः ॥ १२२२ ॥ 153947 3702उदग्रदन्त्-पुं,ईषादन्त-पुं 3703घटना-स्त्री,घटा-स्त्री 3704मद-पुं,दान-क्ली,प्रवृत्ति-स्त्री 3705वमथु-पुं,करशीकर-पुं उदग्रदन्नीषादन्तो बहूनां घटना घटा । मदो दानं प्रवृत्तिश्च वमथुः करशीकरः ॥ १२२३ ॥ 154047 3706हस्तिनासा-स्त्री,कर-पुं,शुण्डा-स्त्री,हस्त-पुं 3707पुष्कर-क्ली हस्तिनासा करः शुण्डा हस्तोऽस्याग्रं तु पुष्करम् । 154147 3708गजाङ्गुलि-स्त्री,कर्णिका-स्त्री 3709गजदन्त-पुं,विषाण-त्रि 3710गजस्कन्ध-पुं,आसन-क्ली अङ्गुलिः कर्णिका दन्तौ विषाणौ स्कन्ध आसनम् ॥ १२२४ ॥ 154247 3711गजकर्णमूल-क्ली,चूलिका-स्त्री 3712ईषिका-स्त्री,अक्षिकूटक-क्ली कर्णमूलं चूलिका स्यादीषिका त्वक्षिकूटकम् । 154347 3713अपाङ्गदेश-पुं,निर्याण-पुं 3714गण्ड-पुं,करट-पुं,कट-पुं अपाङ्गदेशो निर्याणं गण्डस्तु करटः कटः ॥ १२२५ ॥ 154447 3715अवग्रह-पुं,ललाट-क्ली 3716आरक्ष-पुं अवग्रहो ललाटं स्यादारक्षः कुम्भयोरधः । 154547 3717कुम्भ-पुं 3718विदु-पुं कुम्भौ तु शिरसः पिण्डौ कुम्भयोरन्तरं विदुः ॥ १२२६ ॥ 154647 3719वातकुम्भ-पुं 3720वाहित्थ-क्ली वातकुम्भस्तु तस्याधो वाहित्थं तु ततोऽप्यधः । 154747 3721प्रतिमान-क्ली 3722पेचक-पुं,पुच्छमूल-क्ली वाहित्थाधः प्रतिमानं पुच्छमूलं तु पेचकः ॥ १२२७ ॥ 154847 3723दन्तभाग-पुं,पुरोभाग-पुं 3724पक्षभाग-पुं,पार्श्वक-पुं दन्तभागः पुरोभागः पक्षभागस्तु पार्श्वकः । 154947 3725गात्र-स्त्रीक्ली 3726अपरा-स्त्रीक्ली पूर्वस्तु जङ्घादिदेशो गात्रं स्यात्पश्चिमोऽपरा ॥ १२२८ ॥ 155047 3727बिन्दुजाल-क्ली,पद्म-क्ली 3728शृङ्खल-त्रि,निगड-पुंक्ली,अन्दुक-पुंक्ली,हिञ्जीर-पुंक्ली,पादपाश-पुं 3729वारि-स्त्री,गजबन्धभू-स्त्री बिन्दुजालं पुनः पद्मं शृङ्खलो निगडोऽन्दुकः । हिञ्जीरश्च पादपाशो वारिस्तु गजबन्धभूः ॥ १२२९ ॥ 155147 3730त्रिपदी-स्त्री त्रिपदी गात्रयोर्बन्ध एकस्मिन्नवरेऽपि च । 155247 3731तोत्त्र-क्ली,वेणुक-क्ली 3732आलान-क्ली,बन्धस्तम्भ-पुं 3733अङ्कुश-पुंक्ली,सृणि-पुंस्त्री तोत्त्रं वेणुकमालानं बन्धस्तम्भोऽङ्कुशः सृणिः ॥ १२३० ॥ 155347 3734अपष्ठ-क्ली,अङ्कुशाग्र-क्ली 3735यात-क्ली,अङ्कुशवारण-क्ली अपष्ठं त्वङ्कुशस्याग्रं यातमङ्कुशवारणम् । 155447 3736यत-क्ली 3737वीत-क्ली निषादिनां पादकर्म यतं वीतं तु तद्द्वयम् ॥ १२३१ ॥ ;p{0048} 155548 3738कक्ष्या-स्त्री,दूष्या-स्त्री,वरत्रा-स्त्री 3739कण्ठबन्ध-पुं,कलापक-पुं कक्ष्या दूष्या वरत्रा स्यात्कण्ठबन्धः कलापकः । 155648 3740घोटक-पुं,तुरग-पुं,तार्क्ष्य-पुं,तुरङ्ग-पुं,अश्व-पुं,तुरङ्गम-पुं,गन्धर्व-पुं,अर्वन्-पुं,सप्ति-पुं,वीति-पुं,वाह-पुं,वाजिन्-पुं,हय-पुं,हरि-पुं घोटकस्तुरगस्तार्क्ष्यस्तुरंगोऽश्वस्तुरंगमः ॥ १२३२ ॥ गन्धर्वोऽर्वा सप्तिवीती वाहो वाजी हयो हरिः । 155748 3741वडवा-स्त्री,अश्वा-स्त्री,प्रसू-स्त्री,वामी-स्त्री 3742किशोर-पुं वडवाश्वा प्रसूर्वामी किशोरोऽल्पवया हयः ॥ १२३३ ॥ 155848 3743जवन-पुं 3744रथ्य-पुं जवाधिकस्तु जवनो रथ्यो वोढा रथस्य यः । 155948 3745आजानेय-पुं,कुलीन-पुं 3746सैन्धव-पुं 3747वनायुज-पुं 3748पारसीक-पुं 3749काम्बोज-पुं 3750बाल्हिक-पुं आजानेयः कुलीनः स्यात्तत्तद्देशास्तु सैन्धवाः ॥ १२३४ ॥ वनायुजाः पारसीकाः काम्बोजा बाल्हिकादयः । 156048 3751विनीत-पुं,साधुवाहिन्-पुं 3752दुर्विनीत-पुं,शूकल-पुं विनीतस्तु साधुवाही दुर्विनीतस्तु शूकलः ॥ १२३५ ॥ 156148 3753कश्य-पुं,कशार्ह-पुं 3754हृद्वक्त्रावर्तिन्-पुं,श्रीवत्सकिन्-पुं कश्यः कशार्हो हृद्वक्त्रावर्ती श्रीवृक्षकी हयः । 156248 3755पञ्चभद्र-पुं पञ्चभद्रस्तु हृत्पृष्ठमुखपार्श्वेषु पुष्पितः ॥ १२३६ ॥ 156348 3756अष्टमङ्गल-पुं पुच्छोरःखुरकेशास्यैः सितैः स्यादष्टमङ्गलः । 156448 3757कर्क-पुं,कोकाह-पुं 3758खोङ्गाह-पुं श्वेते तु कर्ककोकाहौ खोङ्गाहः श्वेतपिङ्गले ॥ १२३७ ॥ 156548 3759सेराह-पुं 3760हरिय-पुं पीयूषवर्णे सेराहः पीते तु हरियो हये । 156648 3761खुङ्गाह-पुं 3762क्रियाह-पुं कृष्णवर्णे तु खुङ्गाहः क्रियाहो लोहितो हयः ॥ १२३८ ॥ 156748 3763नीलक-पुं 3764त्रियूह-पुं आनीलस्तु नीलकोऽथ त्रियूहः कपिलो हयः । 156848 3765वोल्लाह-पुं वोल्लाहस्त्वयमेव स्यात्पाण्डुकेसरवालधिः ॥ १२३९ ॥ 156948 3766उराह-पुं उराहस्तु मनाक्पाण्डुः कृष्णजङ्घो भवेद्यदि । 157048 3767सुरूहक-पुं 3768वोरुखान-पुं सुरूहको गर्दभाभो वोरुखानस्तु पाटलः ॥ १२४० ॥ 157148 3769कुलाह-पुं कुलाहस्तु मनाक्पीतः कृष्णः स्याद्यदि जानुनि । 157248 3770उकनाह-पुं 3771शोण-पुं उकनाहः पीतरक्तच्छायः स एव तु क्वचित् ॥ १२४१ ॥ कृष्णरक्तच्छविः प्रोक्तः शोणः कोकनदच्छविः । 157348 3772हरिक-पुं,हालक-पुं हरिकः पीतहरितच्छायः स एव हालकः ॥ १२४२ ॥ 157448 3773पङ्गुल-पुं 3774हलाह-पुं पङ्गुलः सितकाचाभो हलाहश्चित्रितो हयः । 157548 3775ययु-पुं,अश्वमेधीय-पुं 3776प्रोथ-पुंक्ली,अश्वनासिका-स्त्री ययुरश्वोऽश्वमेधीयः प्रोथमश्वस्य नासिका ॥ १२४३ ॥ 157648 3777मध्य-क्ली,कश्य-क्ली 3778निगाल-पुं,गलोद्देश-पुं 3779खुर-पुं,शफ-पुंक्ली मध्यं कश्यं निगालस्तु गल्लोद्देशः खुराः शफाः । 157748 3780पुच्छ-पुंक्ली,वालहस्त-पुं,लाङ्गूल-पुंक्ली,लूमन्-क्ली,वालधि-पुं अथ पुच्छं वालहस्तो लाङ्गूलं लूम वालधिः ॥ १२४४ ॥ 157848 3781अपावृत्त-क्ली,परावृत्त-क्ली,लुठित-क्ली,वेल्लित-क्ली अपावृत्तपरावृत्तलुठितानि तु वेल्लिते । 157948 3782धोरित-क्ली 3783वल्गित-क्ली 3784प्लुत-क्ली 3785उत्तेजित-क्ली 3786इरित-क्ली 3787धारा-स्त्री,अश्वगति-स्त्री धोरितं वल्गितं प्लुत्युत्तेजितोत्तेरितानि च ॥ १२४५ ॥ गतयः पञ्च धाराख्यास्तुरंगाणां क्रमादिमाः । 158048 3788धौरितक-क्ली 3789धौर्य-क्ली 3790धोरण-क्ली 3791धोरित-क्ली 3792वल्गित-क्ली तत्र धौरितकं धौर्यं धोरणं धोरितं च तत् ॥ १२४६ ॥ बभ्रुकङ्कशिखिक्रोडगतिवद्वल्गितं पुनः । अग्रकायसमुल्लासात्कुञ्चितास्यं नतत्रिकम् ॥ १२४७ ॥ 158148 3793प्लुत-क्ली,लङ्घन-क्ली प्लुतं तु लङ्घनं पक्षिमृगगत्यनुहारकम् । 158248 3794उत्तेजित-क्ली,रेचित-क्ली उत्तेजितं रेचितं स्यान्मध्यवेगेन या गतिः ॥ १२४८ ॥ 158348 3795उत्तेरित-क्ली,उपकण्ठ-क्ली,आस्कन्दित-क्ली उत्तेरितमुपकण्ठमास्कन्दितकमित्यपि । उत्प्लुत्योत्प्लुत्य गमनं कोपादिवाखिलैः पदैः ॥ १२४९ ॥ 158448 3796आश्वीन-पुं आश्वीनोऽध्वा स योऽश्वेन दिनेनैकेन गम्यते । 158548 3797कवी-स्त्री,खलीन-क्ली,कविका-स्त्री,कविय-क्ली,मुखयन्त्रण-क्ली,पञ्चाङ्गी-स्त्री कवी खलीनं कविका कवियं मुखयन्त्रणम् ॥ १२५० ॥ 158648 3798तलिका-स्त्री,तलसारक-क्ली पञ्चाङ्गी वक्त्रपट्टे तु तलिका तलसारकम् । 158748 3799दामाञ्चन-क्ली,पादपाश-पुं 3800प्रक्षर-क्ली,प्रखर-पुं दामाञ्चनं पादपाशः प्रक्षरप्रखरौ समौ ॥ १२५१ ॥ 158848 3801चर्मदण्ड-पुं,कशा-स्त्री 3802रश्मि-स्त्री,वल्गा-स्त्री,अवक्षेपणी-स्त्री,कुशा-स्त्री चर्मदण्डे कशा रश्मौ वल्गावक्षेपणी कुशा । 158948 3803पर्याण-क्ली,पल्ययन-क्ली 3804वीत-क्ली,फल्गु-क्ली पर्याणं तु पल्ययनं वीतं फल्गु हयद्विपम् ॥ १२५२ ॥ 159048 3805वेसर-पुं,अश्वतर-पुं,वेगसर-पुं 3806क्रमेलक-पुं,कुलनाश-पुं,शिशुनामन्-पुं,शल-पुं,भोलि-पुं,मरुप्रिय-पुं,मय-पुं,महाङ्ग-पुं,वासन्त-पुं,द्विककुद्-पुं,दुर्गलङ्घन-पुं,भूतघ्न-पुं,उष्ट्र-पुं,दासेर-पुं,रवण-पुं,कण्टकाशन-पुं,दीर्घग्रीव-पुं,केलिकीर्ण-पुं 3807करभ-पुं वेसरोऽश्वतरो वेगसरश्चाथ क्रमेलकः । कुलनाशः शिशुनामा शलो भोलिर्मरुप्रियः ॥ १२५३ ॥ मयो महाङ्गो वासन्तो द्विककुद्दुर्गलङ्घनः । भूतघ्न उष्ट्रो दाशेरो रवणः कण्टकासनः ॥ १२५४ ॥ दीर्घग्रीवः केलिकीर्णः करभस्तु त्रिहायणः । 159148 3808शृङ्खलक-पुं स तु शृङ्खलको दारुमयैः स्यात्पादबन्धनैः ॥ १२५५ ॥ 159248 3809गर्दभ-पुं,चिरमेहिन्-पुं,वालेय-पुं,रासभ-पुं,खर-पुं,चक्रीवत्-पुं,शङ्कुकर्ण-पुं 3810ऋषभ-पुं,वृषभ-पुं,वृष-पुं,वाडवेय-पुं,सौरभेय-पुं,भद्र-पुं,शक्वर-पुं,शाक्वर-पुं,उक्षन्-पुं,अनड्वह्-पुं,ककुद्मत्-पुं,गो-पुंस्त्री,बलीवर्द-पुं,शाङ्कर-पुं गर्दभस्तु चिरमेही वालेयो रासभः खरः । चक्रीवाञ्शङ्कुकर्णोऽथ ऋषभो वृषभो वृषः ॥ १२५६ ॥ वाडवेयः सौरभैयो भद्रः शक्वरशाक्वरौ । उक्षानड्वान्ककुद्मान्गौर्बलीवर्दश्च शांकरः ॥ १२५७ ॥ 159348 3811जातोक्ष-पुं 3812स्कन्धिक-पुं,स्कन्धवाहक-पुं उक्षा तु जातो जातोक्षः स्कन्धिकः स्कन्धवाहकः । 159448 3813महोक्ष-पुं,उक्षतर-पुं 3814वृद्धोक्ष-पुं,जरद्गव-पुं महोक्षः स्यादुक्षतरो वृद्धोक्षस्तु जरद्गवः ॥ १२५८ ॥ 159548 3815आर्षभ्य-पुं 3816कूट-पुं,भग्नविषाणक-पुं षण्ढतोचित आर्षभ्यः कूटो भग्नविषाणकः । 159648 3817इट्चर-पुं,गोपति-पुं,षण्ड-पुं,गोवृष-पुं,मदकोहल-पुं इट्चरो गोपतिः षण्डो गोवृषो मदकोहलः ॥ १२५९ ॥ 159748 3818वत्स-पुं,शकृत्करि-पुं,तर्ण-पुं 3819दम्य-पुं,वत्सतर-पुं वत्सः शकृत्करिस्तर्णो दम्यवत्सतरौ समौ । 159848 3820नस्योत-पुं,नस्तित-पुं 3821पष्ठवाह्-पुं,युगपार्श्वग-पुं नस्योतो नस्तितः पष्ठवाट् तु स्याद्युगपार्श्वगः ॥ १२६० ॥ 159948 3822युग्य-पुं,प्रासङ्ग्य-पुं,शाकट-पुं युगादीनां तु वोढारो युग्यप्रासङ्ग्यशाकटाः । 160048 3823सर्वधुरीण-पुं स तु सर्वधुरीणः स्यात्सर्वां वहति यो धुरम् ॥ १२६१ ॥ 160148 3824एकधुरीण-पुं,एकधुर-पुं,एकधुरावह-पुं एकधुरीणैकधुरावुभावेकधुरावहे । 160248 3825धुरीण-पुं,धुर्य-पुं,धौरेय-पुं,धौरेयक-पुं,धुरन्धर-पुं,धूर्वह-पुं 3826गलि-पुं धुरीणधुर्यधौरेयधौरेयकधुरंधराः ॥ १२६२ ॥ धूर्वहेऽथ गलिर्दुष्टवृषः शक्तोऽप्यधूर्वहः । 160348 3827स्थौरिन्-पुं,पृष्ठ्य-पुं,पृष्ठवाह्य-पुं 3828द्विदन्त्-पुं,द्विरद-पुं 3829षोडन्त्-पुं,षड्रद-पुं स्थौरीपृष्ठ्यः पृष्ठवाह्यो द्विदन्षोडन्द्विषड्रदौ ॥ १२६३ ॥ 160448 3830वह-पुं,स्कन्ध-पुं 3831अंसकूट-क्ली,ककुद-पुंक्ली 3832नैचिक-क्ली वहः स्कन्धोंऽसकूटं तु ककुदं नैचिकं शिरः । 160548 3833विषाण-क्ली,कुणिका-स्त्री,शृङ्ग-पुंक्ली 3834सास्ना-स्त्री,गलकम्बल-पुं विषाणं कुणिका शृङ्गं सास्ना तु गलकम्बलः ॥ १२६४ ॥ ;p{0049} 160649 3835गो-पुंस्त्री,सौरभेयी-स्त्री,माहेयी-स्त्री,माहा-स्त्री,सुरभि-स्त्री,अर्जुनी-स्त्री,उस्रा-स्त्री,अघ्न्या-स्त्री,रोहिणी-स्त्री,शृङ्गिणी-स्त्री,अनड्वाही-स्त्री,अनडुही-स्त्री,उषा-स्त्री,तम्पा-स्त्री,निलिम्पिका-स्त्री,तंवा-स्त्री गौः सौरभेयी माहेयी माहा सुरभिरर्जुनी । उस्राघ्न्या रोहिणी शृङ्गिण्यनड्वाह्यनडुह्युषा ॥ ॥ १२६५ ॥ तम्पा निलिम्पिका तम्बा सा तु वर्णैरनेकधा । 160749 3836पष्ठौही-स्त्री,गर्भिणी-स्त्री 3837वन्ध्या-स्त्री,वशा-स्त्री 3838वेहत्-स्त्री,वृषोपगा-स्त्री पष्ठौही गर्भिणी वन्ध्या वशा वेहद्वृषोपगा ॥ १२६६ ॥ 160849 3839अवतोका-स्त्री,स्रवद्गर्भा-स्त्री 3840वृषाक्रान्ता-स्त्री,सन्धिनी-स्त्री अवतोका स्रवद्गर्भा वृषाक्रान्ता तु संधिनी । 160949 3841प्रौढवत्सा-स्त्री,बष्कयिणी-स्त्री 3842धेनु-स्त्री,नवसूतिका-स्त्री प्रौढवत्सा बष्कयिणी धेनुस्तु नवसूतिका ॥ १२६७ ॥ 161049 3843परेष्टु-स्त्री,बहुसूति-स्त्री 3844गृष्टि-स्त्री,सकृत्प्रसूतिका-स्त्री परेष्टुर्बहुसूतिः स्याद्गृष्टिः सकृत्प्रसूतिका । 161149 3845काल्या-स्त्री,उपसर्या-स्त्री 3846सुखदोह्या-स्त्री,सुव्रता-स्त्री प्रजने काल्योपसर्या सुखदोह्या तु सुव्रता ॥ १२६८ ॥ 161249 3847दुःखदोह्या-स्त्री,करटा-स्त्री 3848बहुदुग्धा-स्त्री,वञ्जुला-स्त्री दुःखदोह्या तु करटा बहुदुग्धा तु वञ्जुला । 161349 3849द्रोणदुग्धा-स्त्री,द्रोणदुघा-स्त्री 3850पीनोघ्नी-स्त्री,पीवरस्तनी-स्त्री द्रोणदुग्धा द्रोणदुघा पीनोध्नी पीवरस्तनी ॥ १२६९ ॥ 161449 3851पीतदुग्धा-स्त्री,धेनुष्या-स्त्री पीतदुग्धा तु धेनुष्या संस्थिता दुग्धबन्धके । 161549 3852नैचिकी-स्त्री 3853पलिक्नी-स्त्री,बालगर्भिणी-स्त्री नैचिकी तूत्तमा गोषु पलिक्नी बालगर्भिणी ॥ १२७० ॥ 161649 3854समांसमीना-स्त्री समांसमीना तु सा या प्रतिवर्षं प्रजायते । 161749 3855अचण्डी-स्त्री,सुकरा-स्त्री 3856वत्सकामा-स्त्री,वत्सला-स्त्री स्यादचण्डी तु सुकरा वत्सकामा तु वत्सला ॥ १२७१ ॥ 161849 3857चतुर्हायणी-स्त्री 3858त्रिहायणी-स्त्री 3859द्विहायनी-स्त्री 3860एकहायनी-स्त्री चतुस्त्रेर्हायणी द्व्येकाद्धायन्येकादिवर्षिका । 161949 3861आपीन-पुंक्ली,ऊधस्-क्ली 3862गोविष्-स्त्री,गोमय-पुंक्ली,भूमिलेपन-क्ली आपीनमूधो गोविट् तु गोमयं भूमिलेपनम् ॥ १२७२ ॥ 162049 3863गोग्रन्थि-पुं,करीष-पुंक्ली,छगण-क्ली तत्र शुष्के तु गोग्रन्थिः करीषछगणे अपि । 162149 3864गव्य-क्ली 3865व्रज-पुंक्ली,गोकुल-क्ली,गोधन-क्ली,धन-क्ली गवां सर्वं गव्यं व्रजे गोकुलं गोधनं धनम् ॥ १२७३ ॥ 162249 3866प्रजन-पुं,उपसर-पुं 3867कील-पुंस्त्री,पुष्पलक-पुं,शिव-पुं प्रजने स्यादुपसरः कीलः पुष्पलकः शिवः । 162349 3868बन्धन-क्ली,दामन्-स्त्रीक्ली,सन्दान-क्ली 3869पशुरज्जु-स्त्री,दामनी-स्त्री बन्धनं दाम संदानं पशुरज्जुस्तु दामनी ॥ १२७४ ॥ 162449 3870अज-पुं,छगल-पुं,छाग-पुं,छग-पुं,वस्त-पुं,स्तभ-पुं,पशु-पुं अजः स्याच्छगलश्छागश्छगो वस्तः स्तभः पशुः । 162549 3871अजा-स्त्री,छागिका-स्त्री,मञ्जा-स्त्री,सर्वभक्षा-स्त्री,गलस्तनी-स्त्री अजा तु च्छागिका मञ्जा सर्वभक्षा गलस्तनी ॥ १२७५ ॥ 162649 3872वर्कर-पुं 3873अवि-पुं,मेष-पुंक्ली,ऊर्णायु-पुं,हुड-पुं,उरण-पुं,उरभ्र-पुं,मेण्ढक-पुं,वृष्णि-पुं,एडक-पुं,रोमश-पुं,हुडु-पुं,सम्फाल-पुं,शृङ्गिण-पुं,भेड-पुं 3874मेषी-स्त्री,कुररी-स्त्री,रुजा-स्त्री,जालकिनी-स्त्री,अविला-स्त्री,वेणी-स्त्री 3875ईडिक्क-पुं,शिशुवाहक-पुं,पृष्ठशृङ्ग-पुं,वनाज-पुं 3876अविदुग्ध-क्ली,अविसोढ-क्ली,अविदूस-क्ली,अविमरीस-क्ली 3877कुक्कुर-पुं,वक्रवालधि-पुं,अस्थिभुज्-पुं,भषण-पुं,सारमेय-पुं,कौलेयक-पुं,शुन-पुं,शुनि-पुं,श्वान-पुं,गृहमृग-पुं,कुर्कुर-पुं,रात्रिजागर-पुं,रसनालिह्-पुं,रतकील-पुं,रतशायिन्-पुं,रतव्रण-पुं,रतान्दुक-पुं,शालावृक-पुं,मृगदंश-पुं,श्वन्-पुं 3878अलर्क-पुं युवाजो वर्करोऽवौ तु मेषोर्णायुहुडोरणाः । उरभ्रो मेण्ढको वृष्णिरेडको रोमशो हुडुः ॥ १२७६ ॥ संफालः शृङ्गिणो भेडो मेषी तु कुररी रुजा । जालकिन्यविला वेण्यथेडिक्कः शिशुवाहकः ॥ १२७७ ॥ पृष्ठशृङ्गो वनाजः स्यादविदुग्धे त्ववेः परम् । सोढं दूसं मरीसं च कुक्कुरो वक्रवालधिः ॥ १२७८ ॥ अस्थिभुग्भषणः सारमेयः कौलेयकः शुनः । शुनिः श्वानो गृहमृगः कुर्कुरो रात्रिजागरः ॥ १२७९ ॥ रसनालिड्रतपराः कीलशायिव्रणान्दुकाः । शालावृको मृगदंशः श्वालर्कस्तु स रोगितः ॥ १२८० ॥ 162749 3879विश्वकद्रु-पुं 3880सरमा-स्त्री,शुनी-स्त्री विश्वकद्रुस्तु कुशलो मृगव्ये सरमा शुनी । 162849 3881विट्चर-पुं,ग्राम्यशूकर-पुं 3882महिष-पुं,यमवाहन-पुं,रजस्वल-पुं,वाहरिपु-पुं,लुलाय-पुं,सैरिभ-पुं,मह-पुं,धीरस्कन्ध-पुं,कृष्णशृङ्ग-पुं,जरन्त-पुं,दंशभीरुक-पुं,रक्ताक्ष-पुं,कासर-पुं,हंसकालीतनय-पुं,लालिक-पुं विट्चरः शूकरो ग्राम्ये महिषो यमवाहनः ॥ १२८१ ॥ रजस्वलो वाहरिपुर्लुलायः सैरिभो महः । धीरस्कन्धः कृष्णशृङ्गो जरन्तो दंशभीरुकः ॥ १२८२ ॥ रक्ताक्षः कासरो हंसकालीतनयलालिकौ । 162949 3883गवल-पुं 3884सिंह-पुं,कण्ठीरव-पुं,हरि-पुं,हर्यक्ष-पुं,केसरिन्-पुं,इभारि-पुं,पञ्चास्य-पुं,नखरायुध-पुं,महानाद-पुं,पञ्चशिख-पुं,पारीन्द्र-पुं,पारिन्द्र-पुं,मृगपति-पुं,मृगारि-पुं,श्वेतपिङ्ग-पुं 3885व्याघ्र-पुं,द्वीपिन्-पुं,शार्दूल-पुं,चित्रक-पुं,चित्रकाय-पुं,पुण्डरिक-पुं 3886तरक्षु-पुं,मृगादन-पुं अरण्यजेऽस्मिन्गवलः सिंहः कण्ठीरवो हरिः ॥ १२८३ ॥ हर्यक्षः केसरीभारिः पञ्चास्यो नखरायुधः । महानादः पञ्चशिखः पारीन्द्रः पत्यरी मृगात् ॥ १२८४ ॥ श्वेतपिङ्गोऽप्यथ व्याघ्रो द्वीपी शार्दूलचित्रकौ । चित्रकायः पुण्डरीकस्तरक्षुस्तु मृगादनः ॥ १२८५ ॥ 163049 3887शरभ-पुं,कुञ्जराराति-पुं,उत्पादक-पुं,अष्टपाद्-पुं शरभः कुञ्जरारातिरुत्पादकोऽष्टपादपि । 163149 3888गवय-पुं,वनगव-पुं,गोसदृक्ष-पुं,अश्ववारण-पुं गवयः स्याद्वनगवो गोसदृक्षोऽश्ववारणः ॥ १२८६ ॥ 163249 3889खड्गिन्-पुं,वाध्रीणस-पुं,खड्ग-पुं,गण्डक-पुं 3890किर-पुं,किरि-पुं,भूदार-पुं,सूकर-पुं,कोल-पुं,वराह-पुं,क्रोड-पुं,पोत्रिन्-पुं,घोणिन्-पुं,घृष्टि-पुं,स्तब्धरोमन्-पुं,दंष्ट्रिन्-पुं,किटि-पुं,आस्यलाङ्गल-पुं,आखनिक-पुं,शिरोमर्मन्-पुं,स्थूलनास-पुं,बहुप्रज-पुं खड्गी वाध्रीणसः खड्गो गण्डकोऽथ किरः किरिः । भूदारः सूकरः कोलो वराहः क्रोडपोत्रिणौ ॥ १२८७ ॥ घोणी घृष्टिः स्तब्धरोमा दंष्ट्री किट्यास्यलाङ्गलौ । आखनिकः शिरोमर्मा स्थूलनासो बहुप्रजः ॥ १२८८ ॥ 163349 3891भाल्लूक-पुं,भालूक-पुं,ऋक्ष-पुं,अच्छभल्ल-पुं,भल्लूक-पुं,भल्लुक-पुं भाल्लूकभालूकर्क्षाच्छभल्लभल्लूकभल्लुकाः । 163449 3892सृगाल-पुं,शृगाल-पुं,जम्बुक-पुं,फेरु-पुं,फेरण्ड-पुं,फेरव-पुं,शिवा-स्त्री,घोरवाशिन्-पुं,भूरिमाय-पुं,गोमायु-पुं,मृगधूर्तक-पुं,हूरव-पुं,भरुज-पुं,क्रोष्टृ-पुं 3893किखि-स्त्री सृगालो जम्बुकः फेरुः फेरण्डः फेरवः शिवा ॥ १२८९ ॥ घोरवाशी भूरिमायो गोमायुर्मृगधूर्तकः । हूरवो भरुजः क्रोष्टा शिवाभेदेऽल्पके किखिः ॥ १२९० ॥ 163549 3894गुण्डिव-पुं,लोपाक-पुं 3895कोक-पुं,ईहामृग-पुं,वृक-पुं,अरण्यश्वन्-पुं 3896मर्कट-पुं,कपि-पुं,कीश-पुं,प्लवङ्गम-पुं,प्लवङ्ग-पुं,प्लवग-पुं,शाखामृग-पुं,हरि-पुं,बलीमुख-पुं,वनौकस्-पुं,वानर-पुं 3897गोलाङ्गूल-पुं,असितानन-पुं पृथौ गृण्डिबलोपाकौ कोकस्त्वीहामृगो वृकः । अरण्यश्वा मर्कटस्तु कपिः कीशः प्लवंगमः ॥ १२९१ ॥ प्लवंगः प्लवगः शाखामृगो हरिर्बलीमुखः । वनौका वानरोऽथासौ गोलाङ्गूलोऽसिताननः ॥ १२९२ ॥ 163649 3898मृग-पुं,कुरङ्ग-पुं,सारङ्ग-पुं,वातायु-पुं,हरिण-पुं मृगः कुरङ्गः सारङ्गो वातायुहरिणावपि । 163749 3899रुरु-पुं 3900न्यङ्कु-पुं 3901रङ्कु-पुं 3902गोकर्ण-पुं 3903शम्बर-पुं 3904चमूरु-पुं 3905चीन-पुं 3906चमर-पुं 3907समूर-पुं 3908एण-पुं 3909ऋश्य-पुं 3910रौहिष-पुं 3911कदली-स्त्री 3912कन्दली-त्रि 3913कृष्णसार-पुं 3914पृषत-पुं 3915रोहित-पुं मृगभेदा रुरुन्यङ्कुरङ्कुगोकर्णशम्बराः ॥ १२९३ ॥ चमूरुचीनचमराः समूरैणर्श्यरौहिषाः । कदली कन्दली कृष्णसारः पृषतरोहितौ ॥ १२९४ ॥ 163849 3916दक्षिणेर्मन्-पुं दक्षिणेर्मा तु स मृगो व्याधैर्यो दक्षिणे क्षतः । 163949 3917वातप्रमी-पुं,वातमृग-पुं 3918शश-पुं,मृदुलोमक-पुं,शूलिक-पुं,लोमकर्ण-पुं 3919शल्य-पुं,शलल-पुं,शल्यक-पुंक्ली,श्वाविध्-पुं 3920शलल-त्रि,शल-क्ली वातप्रमीर्वातमृगः शशस्तु मृदुलोमकः ॥ १२९५ ॥ शूलिको लोमकर्णोऽथ शल्ये शललशल्यकौ । श्वाविच्च तच्छलाकायां शललं शलमित्यपि ॥ १२९६ ॥ ;p{0050} 164050 3921गोधा-स्त्री,निहाका-स्त्री 3922गौधेर-पुं,गौधार-पुं गोधा निहाका गौधेरगौधारौ दुष्टतत्सुते । 164150 3923गौधेय-पुं 3924मुसली-स्त्री,गृहगोधिका-स्त्री,गृहगोलिका-स्त्री,माणिक्या-स्त्री,भित्तिका-स्त्री,पल्ली-स्त्री,कुड्यमत्स्य-स्त्री,गृहोलिका-स्त्री गौधेयोऽन्यत्र मुसली गोधिकागोलिके गृहात् ॥ १२९७ ॥ माणिक्या भित्तिका पल्ली कुड्यमत्स्यो गृहोलिका । 164250 3925अञ्जनाधिका-स्त्री,हालिनी-स्त्री,अञ्जनिका-स्त्री,हलाहल-पुं स्यादञ्जनाधिका हालिन्यञ्जनिका हलाहलः ॥ १२९८ ॥ 164350 3926स्थूलाञ्जनिका-स्त्री,ब्राह्मणी-स्त्री,रक्तपुच्छिका-स्त्री स्थूलाञ्जनाधिकायां तु ब्राह्मणी रक्तपुच्छिका । 164450 3927कृकलास-पुं,सरट-पुं,प्रतिसूर्य-पुं,शयानक-पुं कृकलासस्तु सरटः प्रतिसूर्यः शयानकः ॥ १२९९ ॥ 164550 3928मूषिक-पुंक्ली,मूषक-पुं,वज्रदशन-पुं,खनक-पुं,उन्दुर-पुं,उन्दुरु-पुं,वृष-पुं,आखु-पुंस्त्री,सूच्यास्य-पुं,वृषलोचन-पुं मूषिको मूषको वज्रदशनः खनकोन्दुरौ । उन्दुरुर्वृष आखुश्च सूच्यास्यो वृषलोचने ॥ १३०० ॥ 164650 3929छुछुन्दरी-स्त्री,गन्धमूषी-स्त्री 3930गिरिका-स्त्री,बालमूषिका-स्त्री छुछुन्दरी गन्धमूष्यां गिरिको बालमूषिका । 164750 3931बिडाल-पुं,ओतु-पुं,मार्जार-पुं,ह्रीकु-पुं,वृषदंशक-पुं बिडाल ओतुर्मार्जारो ह्रीकुश्च वृषदंशकः ॥ १३०१ ॥ 164850 3932जाहक-पुं,गात्रसङ्कोचिन्-पुं,मण्डलिन्-पुं 3933नकुल-पुं,पिङ्गल-पुं,सर्पहन्-पुं,बभ्रु-पुं 3934सर्प-पुं,अहि-पुंस्त्री,पवनाशन-पुं,भोगिन्-पुं,भुजङ्ग-पुं,भुजग-पुं,उरग-पुं,द्विजिह्व-पुं,व्याल-पुं,भुजङ्गम-पुं,सरीसृप-पुं,दीर्घजिह्व-पुं,काकोदर-पुं,विषधर-पुं,फणभृत्-पुं,पृदाकु-पुं,दृक्कर्ण-पुं,कुण्डलिन्-पुं,बिलेशय-पुं,दन्दशूक-पुं,दर्वीकर-पुं,कञ्चुकिन्-पुं,चक्रिन्-पुं,गूढपाद्-पुं,पन्नग-पुं,जिह्मग-पुं,लेलिहान-पुं,कुम्भीनस-पुं,आशीविष-पुं,दीर्घपृष्ठ-पुं 3935राजसर्प-पुं,भुजङ्गभोजिन्-पुं जाहको गात्रसंकोची मण्डली नकुलः पुनः । पिङ्गलः सर्पहा बभ्रुः सर्पोऽहिः पवनाशनः ॥ १३०२ ॥ भोगी भुजंगभुजगावुरगो द्विजिह्वव्यालौ भुजंगमसरीसृपदीर्घजिह्वाः । काकोदरो विषधरः फणभृत्पृदाकुर्दृक्कर्णकुण्डलिबिलेशयदन्दशूकाः ॥ १३०३ ॥ दर्वीकरः कञ्चुकिचक्रिगूढपात्पन्नगा जिह्मगलेलिहानौ । कुम्भीनसाशीविषदीर्घपृष्ठाः स्याद्राजसर्पस्तु भुजंगभोजी ॥ १३०४ ॥ 164950 3936चक्रमण्डलिन्-पुं,अजगर-पुं,पारीन्द्र-पुं,वाहस-पुं,शयु-पुं चक्रमण्डल्यजगरः पारीन्द्रो वाहसः शयुः । 165050 3937अलगर्द-पुं,जलव्याल-पुं 3938राजिल-पुं,दुन्दुभ-पुं अलगर्दो जलव्यालः समौ राजिलदुन्दुभौ ॥ १३०५ ॥ 165150 3939तिलित्स-पुं,गोनास-पुं,गोनस-पुं,घोणस-पुं भवेत्तिलित्सो गोनासो गोनसो घोणसोऽपि च । 165250 3940कुक्कुटाहि-पुं,कुक्कुटाभ-पुं कुक्कुटाहिः कुक्कुटाभो वर्णेन च रवेण च ॥ १३०६ ॥ 165350 3941नाग-पुं,काद्रवेय-पुं 3942भोगावती-स्त्री,नागपुरी-स्त्री नागाः पुनः काद्रवेयास्तेषां भोगावती पुरी । 165450 3943शेष-पुं,नागाधिप-पुं,अनन्त-पुं,द्विसहस्राक्ष-पुं,आलुक-पुं शेषो नागाधिपोऽनन्तो द्विसहस्राक्ष आलुकः ॥ १३०७ ॥ स च श्यामोऽथवा शुक्लः सितपङ्कजलाञ्छनः । 165550 3944वासुकि-पुं,सर्पराज-पुं वासुकिस्तु सर्पराजः श्वेतो नीलसरोजवान् ॥ १३०८ ॥ 165650 3945तक्षक-पुं तक्षकस्तु लोहिताङ्गः स्वस्तिकाङ्कितमस्तकः । 165750 3946महापद्म-पुं महापद्मस्त्वतिशुक्लो दशबिन्दुकमस्तकः ॥ १३०९ ॥ 165850 3947शङ्ख-पुं शङ्खस्तु श्वेतो बिभ्राणो रेखामिन्दुसितां गले । 165950 3948कुलिक-पुं कुलिकोऽर्द्धचन्द्रमौलिर्ज्वालाधूमसमप्रभः ॥ १३१० ॥ 166050 3949कम्बल-पुं 3950अश्वतर-पुं 3951धृतराष्ट्र-पुं 3952बलाहक-पुं अथ कम्बलाश्वतरधृतराष्ट्रबलाहकाः । इत्यादयोऽपरे नागास्तत्तत्कुलसमुद्भवाः ॥ १३११ ॥ 166150 3953निर्मुक्त-पुं,मुक्तनिर्मोक-पुं 3954सविष-पुं 3955निर्विष-पुं निर्मुक्तो मुक्तनिर्मोकः सविषा निर्विषाश्च ते । 166250 3956नाग-पुं,दृग्विष-पुं 3957लूमविष-पुं,वृश्चिक-पुं नागाः स्युर्दृग्विषा लूमविषास्तु वृश्चिकादयः ॥ १३१२ ॥ 166350 3958लोमविष-पुं 3959नखविष-पुं 3960लालाविष-पुं 3961कालान्तरविष-पुं 3962दूषीविष-पुं व्याघ्रादयो लोमविषा नखविषा नरादयः । लालाविषास्तु लूताद्याः कालान्तरविषाः पुनः ॥ १३१३ ॥ मूषिकाद्या दूषीविषं त्ववीर्यमोषधादिभिः । 166450 3963चार-क्ली,गर-क्ली,उपविष-क्ली कृत्रिमं तु विषं चारं गरश्चोपविषं च तत् ॥ १३१४ ॥ 166550 3964भोग-पुं,अहिकाय-पुं 3965दंष्ट्रा-स्त्री,आशिस्-स्त्री 3966दर्वी-स्त्री,भोग-पुं,फट-पुं,स्फट-पुं,फण-पुं 3967अहिकोश-पुं,निर्ल्वयनी-स्त्री,निर्मोक-पुं,कञ्चुक-पुंक्ली भोगोऽहिकायो दंष्ट्राशीर्दर्वी भोगः फटः स्फटः । फणोऽहिकोशे तु निर्ल्वयनी निर्मोककञ्चुकाः ॥ १३१५ ॥ ;c{इति स्थलचरपञ्चेन्द्रियाः} ;vv{खचरपञ्चेन्द्रियाः} 166650 3968विहग-पुं,विहङ्गम-पुं,खग-पुं,पतग-पुं,विहङ्ग-पुं,शकुनि-पुं,शकुन्ति-पुं,शकुन-पुं,वि-पुं,वयस्-पुं,शकुन्त-पुं,नभसङ्गम-पुं,विकिर-पुं,पत्त्ररथ-पुं,विहायस्-पुं,द्विज-पुं,पक्षिन्-पुं,विष्किर-पुं,पतत्रिन्-पुं,पतत्-पुं,पतङ्ग-पुं,पित्सन्-पुं,नीडज-पुं,अण्डज-पुं,अगौकस्-पुं 3969चञ्चु-स्त्री,चञ्चू-स्त्री,सृपाटिका-स्त्री,त्रोटि-स्त्री 3970पत्त्र-क्ली,पतत्त्र-क्ली,पिच्छ-क्ली,वाज-पुं,तनूरुह-पुंक्ली,पक्ष-पुं,गरुत्-पुंक्ली,छद-पुंक्ली 3971पक्षमूल-क्ली,पक्षति-स्त्री विहगो विहंगमखगौ पतगो विहंगः शकुनिः शकुन्तिशकुनौ विवयः शकुन्ताः । नभसंगमो विकिरपत्त्ररथौ विहायो द्विजपक्षिविष्किरपतत्रिपतत्पतङ्गाः ॥ १३१६ ॥ पित्सन्नीडाण्डजोगौकाश्चञ्चुश्चञ्चू सृपाटिका । त्रोटिश्च पत्त्रं पतत्रं पिच्छं वाजस्तनूरुहम् ॥ १३१७ ॥ पक्षो गरुच्छदश्चापि पक्षमूलं तु पक्षतिः । 166750 3972प्रडीन-क्ली,उड्डीन-क्ली,सण्डीन-क्ली,डयन-क्ली,नभोगति-स्त्री प्रडीनोड्डीनसंडीनडयनानि नभोगतौ ॥ १३१८ ॥ 166850 3973पेशीकोश-पुं,अण्ड-पुंक्ली 3974कुलाय-पुं,नीड-त्रि 3975केकिन्-पुं,सर्पभुज्-पुं,मयूर-पुं,बर्हिण-पुं,नीलकण्ठ-पुं,मेघसुहृद्-पुं,शिखिन्-पुं,शुक्लापाङ्ग-पुं 3976केका-स्त्री 3977पिच्छ-क्ली,बर्ह-क्ली,शिखण्डक-पुं,प्रालाक-पुं,कलाप-पुं 3978मेचक-पुं,चन्द्रक-पुं पेशीकोशोऽण्डे कुलायो नीडे केकी तु सर्पभुक् । मयूरबर्हिणौ नीलकण्ठो मेघसुहृच्छिखी ॥ १३१९ ॥ शुक्लापाङ्गोऽस्य वाक्केका पिच्छं बर्हं शिखण्डकः । प्रचलाकः कलापश्च मेचकश्चन्द्रकः समौ ॥ १३२० ॥ 166950 3979वनप्रिय-पुं,परभृत-पुं,ताम्राक्ष-पुं,कोकिल-पुं,पिक-पुं,कलकण्ठ-पुं,काकपुष्ट-पुं 3980काक-पुं,अरिष्ट-पुं,सकृत्प्रज-पुं,आत्मघोष-पुं,चिरजीविन्-पुं,घूकारि-पुं,करट-पुं,द्विक-पुं,एकदृश्-पुं,बलिभुज्-पुं,ध्वाङ्क्ष-पुं,मौकुलि-पुं,वायस-पुं,अन्यभृत्-पुं वनप्रियः परभृतस्ताम्राक्षः कोकिलः पिकः । कलकण्ठः काकपुष्टः काकोऽरिष्टः सकृत्प्रजः ॥ १३२१ ॥ आत्मघोषश्चिरजीवी घूकारिः करटो द्विकः । एकदृग्बलिभुग्ध्वाङ्क्षो मौकुलिर्वायसोऽन्यभृत् ॥ १३२२ ॥ 167050 3981वृद्धकाक-पुं,द्रोणकाक-पुं,दग्धकाक-पुं,कृष्णकाक-पुं,पर्वतकाक-पुं,वनाश्रय-पुं,काकोल-पुं 3982मद्गु-पुं,जलवायस-पुं वृद्धद्रोणदग्धकृष्णपर्वतेभ्यस्त्वसौ परः । वनाश्रयश्च काकोलो मद्गुस्तु जलवायसः ॥ १३२३ ॥ 167150 3983घूक-पुं,निशाट-पुं,काकारि-पुं,कौशिक-पुं,उलूक-पुं,पेचक-पुं,दिवान्ध-पुं 3984निशावेदिन्-पुं,कुक्कुट-पुं,चरणायुध-पुं,कृकवाकु-पुं,ताम्रचूड-पुं,विवृताक्ष-पुं,शिखण्डिक-पुं घूके निशाटः काकारिः कौशिकोलूकपेचकाः । दिवान्धोऽथ निशावेदी कुक्कुटश्चरणायुधः ॥ १३२४ ॥ कृकवाकुस्ताम्रचूडो विवृताक्षः शिखण्डिकः । 167250 3985हंस-पुं,चक्राङ्ग-पुं,वक्राङ्ग-पुं,मानसौकस्-पुं,सितच्छद-पुं हंसाश्चक्राङ्गवक्राङ्गमानसौकः सितच्छदाः ॥ १३२५ ॥ ;p{0051} 167351 3986राजहंस-पुं राजहंसास्त्वमी चञ्चुचरणैरतिलोहितैः । 167451 3987मल्लिकाक्ष-पुं 3988धार्तराष्ट्र-पुं मल्लिकाक्षास्तु मलिनैर्धार्तराष्ट्राः सितेतरैः ॥ १३२६ ॥ 167551 3989कादम्ब-पुं,कलहंस-पुं कादम्बास्तु कलहंसाः पक्षैः स्यादतिधूसरैः । 167651 3990वारला-स्त्री,वरला-स्त्री,हंसी-स्त्री,वारटा-स्त्री,वरटा-स्त्री वारला वरला हंसी वारटा वरटा च सा ॥ १३२७ ॥ 167751 3991दार्वाघाट-पुं,शतपत्त्र-पुं 3992खञ्जरीट-पुं,खञ्जन-पुं दार्वाघाटः शतपत्त्रः खञ्जरीटस्तु खञ्जनः । 167851 3993सारस-पुं,लक्ष्मण-पुं,पुष्कराख्य-पुं,कुरङ्कर-पुं सारसस्तु लक्ष्मणः स्यात्पुष्कराख्यः कुरंकरः ॥ १३२८ ॥ 167951 3994सारसी-स्त्री,लक्ष्मणा-स्त्री 3995क्रुञ्च्-पुं,क्रौञ्च-पुं 3996चाष-पुं,किकीदिवि-पुं सारसी लक्ष्मणाथ क्रुङ्क्रौञ्चे चाषे किकीदिविः । 168051 3997चातक-पुं,स्तोकक-पुं,बप्पीह-पुं,सारङ्ग-पुं,नभोऽम्बुप-पुं चातकः स्तोकको बप्पीहः सारङ्गो नभोऽम्बुपः ॥ १३२९ ॥ 168151 3998चक्रवाक-पुं,रथाङ्गाह्व-पुं,कोक-पुं,द्वन्द्वचर-पुं चक्रवाको रथाङ्गाह्वः कोको द्वन्द्वचरोऽपि च । 168251 3999टिट्टिभ-पुं,कटुक्वाण-पुं,उत्पादशयन-पुं टिट्टिभस्तु कटुक्वाण उत्पादशयनश्च सः ॥ १३३० ॥ 168351 4000चटक-पुं,गृहबलिभुज्-पुं,कलविङ्क-पुं,कुलिङ्कक-पुं चटको गृहबलिभुक्कलविङ्कः कुलिङ्ककः । 168451 4001चटका-स्त्री तस्य योषित्तु चटका स्त्र्यपत्ये चटका तयोः ॥ १३३१ ॥ 168551 4002चाटकैर-पुं 4003दात्यूह-पुं,कालकण्ठक-पुं,जलरङ्कु-पुं,जलरञ्ज-पुं 4004बक-पुं,कह्व-पुं,बकोट-पुं पुमपत्ये चाटकैरो दात्यूहे कालकण्ठकः । जलरङ्कुर्जलरञ्जो बके कह्वो बकोटवत् ॥ १३३२ ॥ 168651 4005बलाहक-पुं,बलाक-पुं 4006बलाका-स्त्री,बिसकण्ठिका-स्त्री बलाहकः स्याद्बलाको बलाका बिसकण्ठिका । 168751 4007भृङ्ग-पुं,कलिङ्ग-पुं,धूम्याट-पुं 4008कङ्क-पुं,कमनच्छद-पुं,लोहपृष्ठ-पुं,दीर्घपाद-पुं,कर्कट-पुं,स्कन्धमल्लक-पुं भृङ्गः कलिङ्गो धूम्याटः कङ्कस्तु कमनच्छदः ॥ १३३३ ॥ लोहपृष्ठो दीर्घपादः कर्कटः स्कन्धमल्लकः । 168851 4009चिल्ल-पुं,शकुनि-पुं,आतापिन्-पुं 4010श्येन-पुं,पत्त्रिन्-पुं,शशादन-पुं चिल्लः शकुनिरातापी श्येनः पत्त्री शशादनः ॥ १३३४ ॥ 168951 4011दाक्षाय्य-पुं,दूरदृश्-पुं,गृध्र-पुं 4012उत्क्रोश-पुं,मत्स्यनाशन-पुं,कुरर-पुं 4013कीर-पुं,शुक-पुं,रक्ततुण्ड-पुं,फलादन-पुं दाक्षाय्यो दूरदृग्गृध्रोऽथोत्क्रोशो मत्स्यनाशनः । कुररः कीरस्तु शुको रक्ततुण्डः फलादनः ॥ १३३५ ॥ 169051 4014शारिका-स्त्री,पीतपादा-स्त्री,गोराटी-स्त्री,गोकिराटिका-स्त्री शारिका तु पीतपादा गोराटी गोकिराटिका । 169151 4015चर्मचटका-स्त्री,जतुका-स्त्री,अजिनपत्रिका-स्त्री स्याच्चर्मचटकायां तु जतुकाऽजिनपत्त्रिका ॥ १३३६ ॥ 169251 4016वल्गुलिका-स्त्री,मुखविष्टा-स्त्री,परोष्णी-स्त्री,तैलपायिका-स्त्री वल्गुलिका मुखविष्टा परोष्णी तैलपायिका । 169351 4017कर्करेटु-पुंस्त्री,करेटु-पुंस्त्री,करटु-पुंस्त्री,कर्कराटुक-पुंस्त्री कर्करेटुः करेटुः स्यात्करटुः कर्कराटुकः ॥ १३३७ ॥ 169451 4018आटि-स्त्री,आति-स्त्री,शरारि-स्त्री 4019कृकण-पुं,क्रकर-पुं आटिरातिः शरारिः स्यात्कृकणक्रकरौ समौ । 169551 4020भास-पुं,शकुन्त-पुं 4021कोयष्टि-पुं,शिखरिन्-पुं,जलकुक्कुभ-पुं भासे शकुन्तः कोयष्टौ शिखरी जलकुक्कुभः ॥ १३३८ ॥ 169651 4022पारापत-पुं,कलरव-पुं,कपोत-पुं,रक्तलोचन-पुं पारापतः कलरवः कपोतो रक्तलोचनः । 169751 4023ज्योत्स्नाप्रिय-पुं,चलचञ्चु-पुं,चकोर-पुं,विषसूचक-पुं ज्योत्स्नाप्रिये चलचञ्चुचकोरविषसूचकाः ॥ १३३९ ॥ 169851 4024जीवंजीव-पुं,गुन्द्राल-पुं,विषदर्शनमृत्युक-पुं जीवंजीवस्तु गुन्द्रालो विषदर्शनमृत्युकः । 169951 4025व्याघ्राट-पुं,भरद्वाज-पुं 4026प्लव-पुं,गात्रसंप्लव-पुं व्याघ्राटस्तु भरद्वाजः प्लवस्तु गात्रसंप्लवः ॥ १३४० ॥ 170051 4027तित्तिरि-पुं,खरकोण-पुं 4028हारीत-पुं,मृदङ्कुर-पुं तित्तिरिस्तु खरकोणो हारीतस्तु मृदङ्कुरः । 170151 4029कारण्डव-पुं,मरुल-पुं 4030सुगृह-पुं,चञ्चुसूचिक-पुं कारण्डवस्तु मरुलः सुगृहश्चञ्चुसूचिकः ॥ १३४१ ॥ 170251 4031कुम्भकारकुक्कुट-पुं,कुक्कुभ-पुं,कुहकस्वन-पुं कुम्भकारकुक्कुटस्तु कुक्कुभः कुहकस्वनः । 170351 4032दीपक-पुं पक्षिणा येन गृह्यन्ते पक्षिणोऽन्ये स दीपकः ॥ १३४२ ॥ 170451 4033छेक-पुं,गृह्य-पुं छेका गृह्याश्च ते गेहासक्ता ये मृगपक्षिणः । ;c{इति खचरपञ्चेन्द्रियाः} ;vv{जलचरपञ्चेन्द्रियाः} 170551 4034मत्स्य-पुं,मीन-पुं,पृथुरोमन्-पुं,झष-पुं,वैसारिण-पुं,अण्डज-पुं,सङ्घचारिन्-पुं,स्थिरजिह्व-पुं,आत्माशिन्-पुं,स्वकुलक्षय-पुं,विसार-पुं,शकलिन्-पुं,शल्किन्-पुं,शंवर-पुं,अनिमिष-पुं,तिमि-पुं मत्स्यो मीनः पृथुरोमा झषो वैसारिणोऽण्डजः ॥ १३४३ ॥ संघचारी स्थिरजिह्व आत्माशी स्वकुलक्षयः । विसारः शकली शल्की शंबरोऽनिमिषस्तिमिः ॥ १३४४ ॥ 170651 4035सहस्रदंष्ट्र-पुं,वादाल-पुं 4036पाठीन-पुं,चित्रवल्लिक-पुं सहस्रदंष्ट्रे वादालः पाठीने चित्रवल्लिकः । 170751 4037शकुल-पुं,कलक-पुं 4038गडक-पुं,शकुलार्भक-पुं शकुले स्यात्कलकोऽथ गडकः शकुलार्भकः ॥ १३४५ ॥ 170851 4039उलूपिन्-पुं,शिशुक-पुं 4040प्रोष्ठी-स्त्री,शफर-पुं,श्वेतकोलक-पुं उलूपी शिशुके प्रोष्ठी शफरः श्वेतकोलके । 170951 4041नलमीन-पुं,चिलिचिम-पुं 4042मत्स्यराज-पुं,रोहित-पुं नलमीनश्चिलिचिमो मत्स्यराजस्तु रोहितः ॥ १३४६ ॥ 171051 4043मद्गुर-पुं,राजशृङ्ग-पुं 4044शृङ्गी-स्त्री,मद्गुरप्रिया-स्त्री मद्गुरस्तु राजशृङ्गः शृङ्गी तु मद्गुरप्रिया । 171151 4045पोताधान-क्ली,जलाणुक-क्ली क्षुद्राण्डमत्स्यजातं तु पोताधानं जलाणुकम् ॥ १३४७ ॥ 171251 4046चीरिल्लि-पुं 4047तिमिङ्गिलगिल-पुं महामत्स्यास्तु चीरिल्लितिमिंगिलगिलादयः । 171351 4048यादस्-क्ली अथ यादांसि नक्राद्या हिंसका जलजन्तवः ॥ १३४८ ॥ 171451 4049नक्र-पुं,कुम्भीर-पुं,आलास्य-पुं,कुम्भिन्-पुं,महामुख-पुं,तालुजिह्व-पुं,शङ्खमुख-पुं,गोमुख-पुं,जलशूकर-पुं नक्रः कुम्भीर आलास्यः कुम्भी महामुखोऽपि च । तालुजिह्वः शङ्खमुखो गोमुखो जलसूकरः ॥ १३४९ ॥ 171551 4050शिशुमार-पुं,अम्बुकूर्म-पुं,उष्णवीर्य-पुं,महावस-पुं शिशुमारस्त्वम्बुकूर्म उष्णवीर्यो महावसः । 171651 4051उद्र-पुं,जलमार्जार-पुं,पानीयनकुल-पुं,वसिन्-पुं उद्रस्तु जलमार्जारः पानीयनकुलो वसी ॥ १३५० ॥ 171751 4052ग्राह-पुं,तन्तु-पुं,तन्तुनाग-पुं,अवहार-पुं,नाग-पुं,तन्तुण-पुं 4053मकर-पुं ग्राहे तन्तुस्तन्तुनागोऽवहारो नागतन्तुणौ । अन्येऽपि यादोभेदाः स्युर्बहवो मकरादयः ॥ १३५१ ॥ 171851 4054कुलीर-पुंक्ली,कर्कट-पुं,पिङ्गचक्षु-पुं,पार्श्वोदरप्रिय-पुं,द्विधागति-पुं,षोडशांह्रि-पुं,कुरचिल्ल-पुं,बहिश्चर-पुं कुलीरः कर्कटः पिङ्गचक्षुः पार्श्वोदरप्रियः । द्विधागतिः षोडशांह्रिः कुरचिल्लो बहिश्चरः ॥ १३५२ ॥ 171951 4055कच्छप-पुं,कमठ-पुं,कूर्म-पुं,क्रोडपाद-पुं,चतुर्गति-पुं,पञ्चाङ्गगुप्त-पुं,दौलेय-पुं,जीवथ-पुं 4056कच्छपी-स्त्री,दुली-स्त्री कच्छपः कमठः कूर्मः क्रोडपादश्चतुर्गतिः । पञ्चाङ्गगुप्तदौलेयौ जीवथः कच्छपी दुली ॥ १३५३ ॥ 172051 4057मण्डूक-पुं,हरि-पुं,शालूर-पुं,प्लव-पुं,भेक-पुं,प्लवङ्गम-पुं,वर्षाभू-पुं,प्लवग-पुं,शालु-पुं,अजिह्व-पुं,व्यङ्ग-पुं,दर्दुर-पुं मण्डूके हरिशालूरप्लवभेकप्लवंगमाः । वर्षाभूः प्लवगः शालुरजिह्वव्यङ्गदर्दुराः ॥ १३५४ ॥ स्थले नरादयो ये तु ते जले जलपूर्वकाः । 172151 4058अण्डज-पुं 4059पोतज-पुं अण्डजाः पक्षिसर्पाद्याः पोतजाः कुञ्जरादयः ॥ १३५५ ॥ 172251 4060रसज-पुं 4061जरायुज-पुं रसजा मद्यकीटाद्या नृगवाद्या जरायुजाः । 172351 4062स्वेदज-पुं 4063संमूर्च्छनोद्भव-पुं यूकाद्याः स्वेदजा मत्स्यादयः संमूर्च्छनोद्भवाः ॥ १३५६ ॥ ;p{0052} 172452 4064उद्भिद्-पुं,खञ्जान-पुं 4065उपपादुक-पुं उद्भिदः खञ्जनाश्चोपपादुका देवनारकाः । 172552 4066त्रसयोनि-स्त्री 4067उद्भिद्-पुं,उद्भिज्ज-पुं,उद्भिद-पुं त्रसयोनय इत्यष्टावुद्भिदुद्भिज्जमुद्भिदम् ॥ १३५७ ॥ ;c{इत्याचार्यहेमचन्द्रविरचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां तिर्यक्काण्डश्चतुर्थः ॥ ४ ॥} ;k{नरककाण्डः} 172652 4068नारक-पुं,परेत-पुं,प्रत-पुं,यात्य-पुं,अतिवाहिक-पुं स्युर्नारकास्तु परेतप्रेतयात्यातिवाहिकाः । 172752 4069आजू-स्त्री,विष्टि-स्त्री 4070यातना-स्त्री,कारणा-स्त्री,तीव्रवेदना-स्त्री आजूर्विष्टिर्यातना तु कारणा तीव्रदेवना ॥ १३५८ ॥ 172852 4071नरक-पुं,नारक-पुं,निरय-पुं,दुर्गति-पुंस्त्री नरकस्तु नारकः स्यान्निरयो दुर्गतिश्च सः । 172952 4072घनोदधि-पुं,घनवात-पुं,तनुवात-पुं,नभःस्थित-पुं 4073रत्नप्रभा-स्त्री 4074शर्कराप्रभा-स्त्री 4075वालुकाप्रभा-स्त्री 4076पङ्कप्रभा-स्त्री 4077धूमप्रभा-स्त्री 4078तमःप्रभा-स्त्री 4079महातमःप्रभा-स्त्री 4080नरकभूमि-स्त्री 4081पाताल-क्ली,वडवामुख-क्ली,बलिवेश्मन्-क्ली,अधोभुवन-क्ली,नागलोक-पुं,रसातल-क्ली नोदधिघनवाततनुवातनभःस्थिताः ॥ १३५९ ॥ रत्नशर्करावालुकापङ्कधूमतमःप्रभाः । महातमःप्रभा चेत्यधोधो नरकभूमयः ॥ १३६० ॥ क्रमात्पृथुतराः सप्ताथ त्रिंशत्पञ्चविंशतिः । पञ्च पञ्चदश त्रीणि लक्षाण्यूनं च पञ्चभिः ॥ १३६१ ॥ लक्षं पञ्चैव नरकावासाः सीमन्तकादयः । एतासु स्युः क्रमेणाथ पातालं वडवामुखम् ॥ १३६२ ॥ बलिवेश्माधोभुवनं नागलोको रसातलम् । 173052 4082रन्ध्र-क्ली,बिल-क्ली,निर्व्यथन-क्ली,कुहर-क्ली,शुषिर-क्ली,शुषि-स्त्री,छिद्र-क्ली,रोप-क्ली,विवर-क्ली,निम्न-क्ली,रोक-क्ली,वपा-स्त्री,अन्तर-क्ली रन्ध्रं बिलं निर्व्यथनं कुहरं शुषिरं शुषिः ॥ १३६३ ॥ छिद्रं रोपं विवरं च निम्नं रोकं वपान्तरम् । 173152 4083गर्त-पुंस्त्री,श्वभ्र-क्ली,अवट-पुं,अगाध-पुं,दर-त्रि,भूविवर-क्ली गर्तश्वभ्रावटागाधदरास्तु विवरे भुवः ॥ १३६४ ॥ ;c{इत्याचार्यहेमचन्द्रविरचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां नरककाण्डः पञ्चमः ॥ ५ ॥} ;k{सामान्यकाण्डः} 173252 4084लोक-पुं,विष्टप-पुंक्ली,विश्व-क्ली,भुवन-पुंक्ली,जगती-स्त्री,जगत्-क्ली स्याल्लोको विष्टपं विश्वं भुवनं जगती जगत् । 173352 4085लोक-पुं 4086अलोक-पुं जीवाजीवाधारक्षेत्रं लोकोऽलोकस्ततोऽन्यथा ॥ १३६५ ॥ 173452 4087क्षेत्रज्ञ-पुं,आत्मन्-पुं,पुरुष-पुं,चेतन-पुं 4088पुनर्भविन्-पुं,जीव-पुं,असुमत्-पुं,सत्त्व-पुंक्ली,देहभृत्-पुं,जन्यु-पुं,जन्तु-पुंक्ली क्षेत्रज्ञ आत्मा पुरुषश्चेतनः स पुनर्भवी । जीवः स्यादसुमान्सत्वं देहभृज्जन्युजन्तवः ॥ १३६६ ॥ 173552 4089उत्पत्ति-स्त्री,जन्मन्-क्ली,जनुस्-क्ली,जनन-क्ली,जनि-स्त्री,उद्भव-पुं उत्पत्तिर्जन्मजनुषी जननं जनिरुद्भवः । 173652 4090जीव-त्रि,असवः-पुंब,जीवित-क्ली,प्राणाः-पुंब 4091जीवातु-पुंक्ली,जीवनौषध-क्ली जीवेऽसुजीवितप्राणा जीवातुर्जीवनौषधम् ॥ १३६७ ॥ 173752 4092श्वास-पुं,श्वसित-क्ली 4093उच्छ्वास-पुं,आहर-पुं,आन-पुं 4094निःश्वास-पुं,पान-पुं,एतन-पुं श्वासस्तु श्वसितं सोऽन्तर्मुख उच्छ्वास आहारः । आनो बहिर्मुखस्तु स्यान्निःश्वासः पान एतनः ॥ १३६८ ॥ 173852 4095आयुस्-क्ली,जीवितकाल-पुं 4096अन्तःकरण-क्ली,मानस-क्ली,मनस्-क्ली,हृद्-क्ली,चेतस्-क्ली,हृदय-क्ली,चित्त-क्ली,स्वान्त-क्ली,गूढपथ-क्ली,उच्चल-क्ली आयुर्जीवितकालोऽन्तःकरणं मानसं मनः । हृच्चेतो हृदयं चित्तं स्वान्तं गूढपथोच्चले ॥ १३६९ ॥ 173952 4097सङ्कल्प-पुं 4098शर्मन्-क्ली,निर्वृति-स्त्री,सात-क्ली,सौख्य-क्ली,सुख-क्ली 4099दुःख-क्ली,असुख-क्ली,वेदना-स्त्री,व्यथा-स्त्री,पीडा-स्त्री,बाधा-स्त्री,आर्ति-स्त्री,आभील-क्ली,कृच्छ्र-क्ली,कष्ट-क्ली,प्रसूतिज-क्ली,आमनस्य-क्ली,प्रगाढ-क्ली 4100आधि-पुं मनसः कर्म संकल्पः स्यादथो शर्म निर्वृतिः । सातं सौख्यं सुखं दुःखं त्वसुखं वेदना व्यथा ॥ १३७० ॥ पीडा बाधार्तिराभीलं कृच्छ्रं कष्टं प्रसूतिजम् । आमनस्यं प्रगाढं स्यादाधिः स्यान्मानसी व्यथा ॥ १३७१ ॥ 174052 4101सपत्त्राकृति-स्त्री,निष्पत्त्राकृति-स्त्री,अत्यन्तपीडन-क्ली सपत्त्राकृतिनिष्पत्त्राकृती त्वत्यन्तपीडने । 174152 4102क्षुध्-स्त्री 4103व्यापाद-पुं,द्रोहचिन्तन-क्ली क्षुज्जाठराग्निजा पीडा व्यापादो द्रोहचिन्तनम् ॥ १३७२ ॥ 174252 4104उपज्ञा-स्त्री 4105चर्चा-स्त्री,सङ्ख्या-स्त्री,विचारणा-स्त्री उपज्ञा ज्ञानमाद्यं स्याच्चर्चा संख्या विचारणा । 174352 4106वासना-स्त्री,भावना-स्त्री,संस्कार-पुं वासना भावना संस्कारोऽनुभूताद्यविस्मृतिः ॥ १३७३ ॥ 174452 4107निर्णय-पुं,निश्चय-पुं,अन्त-पुं 4108सम्प्रधारणा-स्त्री,समर्थन-क्ली निर्णयो निश्चयोऽन्तः संप्रधारणा समर्थनम् । 174552 4109अविद्या-स्त्री,अहंमति-स्त्री,अज्ञान-क्ली 4110भ्रान्ति-स्त्री,मिथ्यामति-स्त्री,भ्रम-पुं अविद्याहंमत्यज्ञाने भ्रान्तिर्मिथ्यामतिर्भ्रमः ॥ १३७४ ॥ 174652 4111सन्देह-पुं,द्वापर-पुंक्ली,आरेक-पुं,विचिकित्सा-स्त्री,संशय-पुं संदेहद्वापरारेका विचिकित्सा तु संशयः । 174752 4112परभाग-पुं,गुणोत्कर्ष-पुं 4113दोष-पुं,आदीनव-पुं,आस्रव-पुं परभागो गुणोत्कर्षो दोषे त्वादीनवास्रवौ ॥ १३७५ ॥ 174852 4114स्वरूप-क्ली,स्वलक्षण-क्ली,स्वभाव-पुं,आत्मन्-पुं,प्रकृति-स्त्री,रीति-स्त्री,सहज-पुं,रूपतत्त्व-क्ली,धर्म-पुंक्ली,सर्ग-पुं,निसर्ग-पुं,शील-पुंक्ली,सतत्त्व-क्ली,संसिद्धि-स्त्री 4115अवस्था-स्त्री,दशा-स्त्री,स्थिति-स्त्री स्वाद्रूपं लक्षणं भावश्चात्मप्रकृतिरीतयः । सहजो रूपतत्त्वं च धर्मः सर्गो निसर्गवत् ॥ १३७६ ॥ शीलं सतत्त्वं संसिद्धिरवस्था तु दशा स्थितिः । 174952 4116स्नेह-पुंक्ली,प्रीति-स्त्री,प्रेमन्-पुंक्ली,हार्द-क्ली 4117दाक्षिण्य-क्ली,अनुकूलता-स्त्री स्नेहः प्रीतिः प्रेम हार्दे दाक्षिण्यं त्वनुकूलता ॥ १३७७ ॥ 175052 4118विप्रतिसार-पुं,अनुशय-पुं,पश्चात्ताप-पुं,अनुताप-पुं विप्रतिसारोऽनुशयः पश्चात्तापोऽनुतापश्च । 175152 4119अवधान-क्ली,समाधान-क्ली,प्रणिधान-क्ली,समाधि-स्त्री अवधानसमाधानप्रणिधानानि तु समाधौ स्युः ॥ १३७८ ॥ 175252 4120धर्म-पुं,पुण्य-क्ली,वृष-पुं,श्रेयस्-क्ली,सुकृत-क्ली 4121नियति-स्त्री,विधि-पुं,दैव-पुंक्ली,भाग्य-क्ली,भागधेय-क्ली,दिष्ट-क्ली 4122अयस्-पुं धर्मः पुण्यं वृषः श्रेयः सुकृते नियतौ विधिः । दैवं भाग्यं भागधेयं दिष्टं चायस्तु तच्छुभम् ॥ १३७९ ॥ 175352 4123अलक्ष्मी-स्त्री,निरृति-स्त्री,कालकर्णिका-स्त्री 4124अशुभ-क्ली,दुष्कृत-क्ली,दुरित-क्ली,पाप-क्ली,एनस्-क्ली,पाप्मन्-पुं,पातक-पुंक्ली,किल्बिष-क्ली,कलुष-क्ली,किण्व-क्ली,कल्मष-क्ली,वृजिन-क्ली,तमस्-क्ली,अंहस्-क्ली,कल्क-क्ली,अघ-क्ली,पङ्क-पुंक्ली 4125उपाधि-पुं,धर्मचिन्तन-क्ली अलक्ष्मीर्निरृतिः कालकर्णिका स्यादथाशुभम् । दुष्कृतं दुरितं पापमेनः पाप्मा च पातकम् ॥ १३८० ॥ किल्बिषं कलुषं किण्वं कल्मषं वृजिनं तमः । अंहः कल्कमघं पङ्क उपाधिर्धर्मचिन्तनम् ॥ १३८१ ॥ 175452 4126त्रिवर्ग-पुं,बलतुर्य-पुंब 4127धर्म-पुं 4128अर्थ-पुं 4129काम-पुं 4130चतुर्वर्ग-पुं,चतुर्भद्र-क्ली 4131मोक्ष-पुं 4132प्रमाद-पुं,अनवधानता-स्त्री त्रिवर्गा धर्मकामार्थाश्चतुर्वर्गः समोक्षकाः । बलतूर्याश्चतुर्भद्रं प्रमादोऽनवधानता ॥ १३८२ ॥ 175552 4133छन्द-पुं,अभिप्राय-पुं,आकूत-क्ली,मत-क्ली,भाव-पुं,आशय-पुं छन्दोऽभिप्राय आकूतं मतभावाशया अपि । 175652 4134हृषीक-क्ली,अक्ष-क्ली,करण-क्ली,स्रोतस्-क्ली,ख-क्ली,विषयि-क्ली,इन्द्रिय-क्ली हृषीकमक्षं करणं स्रोतः खं विषयीन्द्रियम् ॥ १३८३ ॥ 175752 4135बुद्धीन्द्रिय-क्ली 4136क्रियेन्द्रिय-क्ली बुद्धीन्द्रियं स्पर्शनादि पाण्यादि तु क्रियेन्द्रियम् । 175852 4137इन्द्रियार्थ-पुं,विषय-पुं,गोचर-पुं स्पर्शादयस्त्विन्द्रियार्था विषया गोचरा अपि ॥ १३८४ ॥ ;p{0053} 175953 4138शीत-पुं,तुषार-पुं,शिशिर-पुं,सुशीम-पुं,शीतल-पुं,जड-पुं,हिम-पुं 4139उष्ण-पुं,तिग्म-पुं,तीव्र-पुं,तीक्ष्ण-पुं,चण्ड-पुं,खर-पुं,पटु-पुं शीते तुषारः शिशिरः सुशीमः शीतलो जडः । हिमोऽथोष्णे तिग्मस्तीक्ष्णस्तीव्रश्चण्डः खरः पटुः ॥ १३८५ ॥ 176053 4140कोष्ण-पुं,कवोष्ण-पुं,कदुष्ण-पुं,मन्दोष्ण-पुं,ईषदुष्ण-पुं कोष्णः कवोष्णः कदुष्णो मन्दोष्णश्चेषदुष्णवत् । 176153 4141निष्ठुर-पुं,कक्खट-पुं,क्रूर-पुं,परुष-पुं,कर्कश-पुं,खर-पुं,दृढ-पुं,कठोर-पुं,कठिन-पुं,जरठ-पुं 4142कोमल-पुं,मृदुल-पुं,मृदु-पुं,सोमाल-पुं,सुकुमार-पुं,अकर्कश-पुं निष्ठुरः कक्खटः क्रूरः परुषः कर्कशः खरः ॥ १३८६ ॥ दृढः कठोरः कठिनो जरठः कोमलः पुनः । मृदुलो मृदुसोमालसुकुमारा अकर्कशः ॥ १३८७ ॥ 176253 4143मधुर-पुं,रसज्येष्ठ-पुं,गुल्य-पुं,स्वादु-पुं,मधूलक-पुं मधुरस्तु रसज्येष्ठो गुल्यः स्वादुर्मधूलकः । 176353 4144अम्ल-पुं,पाचन-पुं,दन्तशठ-पुं 4145लवण-पुं,सर-पुं,सर्वरस-पुं 4146कटु-पुं,ओषण-पुं,मुखशोधन-पुं अम्लस्तु पाचनो दन्तशठोऽथ लवणं सरः ॥ १३८८ ॥ सर्वरसोऽथ कटुः स्यादोषणो मुखशोधनः । 176453 4147वक्त्रभेदिन्-पुं,तिक्त-पुं 4148कषाय-पुंक्ली,तुवर-पुंक्ली 4149रस-पुं वक्त्रभेदी तु तिक्तोऽथ कषायस्तुवरो रसाः ॥ १३८९ ॥ 176553 4150गन्ध-पुं,जनमनोहारिन्-पुं,सुरभि-पुं,घ्राणतर्पण-पुं,समाकर्षिन्-पुं,निर्हारिन्-पुं 4151आमोद-पुं,विदूरग-पुं गन्धो जनमनोहारी सुरभिर्घ्राणतर्पणः । समाकर्षी तु निर्हारी स आमोदो विदूरगः ॥ १३९० ॥ 176653 4152विमर्दोत्थ-पुं,परिमल-पुं 4153आमोदिन्-पुं,मुखवासन-पुं,इष्टगन्ध-पुं,सुगन्धि-पुं 4154दुर्गन्ध-पुं,पूतिगन्धिक-पुं विमर्दोत्थः परिमलोऽथामोदी मुखवासनः । इष्टगन्धः सुगन्धिश्च दुर्गन्धः पूतिगन्धिकः ॥ १३९१ ॥ 176753 4155आमगन्धि-क्ली,विस्र-क्ली 4156वर्ण-पुं आमगन्धि तु विस्रं स्याद्वर्णाः श्वेतादिका अमी । 176853 4157श्वेत-पुं,श्येत-पुं,सित-पुं,शुक्ल-पुं,हरिण-पुं,विशद-पुं,शुचि-पुं,अवदात-पुं,गौर-पुं,शुभ्र-पुं,वलक्ष-पुं,धवल-पुं,अर्जुन-पुं,पाण्डुर-पुं,पाण्डर-पुं,पाण्डु-पुं 4158ईषत्पाण्डु-पुं,धूसर-पुं श्वेतः श्येतः सितः शुक्लो हरिणो विशदः शुचिः ॥ १३९२ ॥ अवदातगौरशुभ्रवलक्षधवलार्जुनाः । पाण्डुरः पाण्डरः पाण्डुरीषत्पाण्डुस्तु धूसरः ॥ १३९३ ॥ 176953 4159कापोत-पुं,कपोताभ-पुं 4160पीत-पुं,सितरञ्जन-पुं,हारिद्र-पुं,पीतल-पुं,गौर-पुं 4161पीतनील-पुं,हरित्-पुं,पालाश-पुं,हरित-पुं,तालकाभ-पुं 4162रक्त-पुं,रोहित-पुं,माञ्जिष्ठ-पुं,लोहित-पुं,शोण-पुं 4163श्वेतरक्त-पुं,पाटल-पुं कापोतस्तु कपोताभः पीतस्तु सितरञ्जनः । हारिद्रः पीतलो गौरः पीतनीलः पुनर्हरित् ॥ १३९४ ॥ पालाशो हरितस्तालकाभो रक्तस्तु रोहितः । माञ्जिष्ठो लोहितः शोणः श्वेतरक्तस्तु पाटलः ॥ १३९५ ॥ 177053 4164अरुण-पुं,बालसन्ध्याभ-पुं 4165पीतरक्त-पुं,पिञ्जर-पुं,कपिल-पुं,पिङ्गल-पुं,श्याव-पुं,पिशङ्ग-पुं,कपिश-पुं,हरि-पुं,बभ्रु-पुं,कद्रु-पुं,कडार-पुं,पिङ्ग-पुं 4166कृष्ण-पुं,मेचक-पुंक्ली,राम-पुं,श्यामल-पुं,श्याम-पुं,काल-पुं,नील-पुं,असित-पुं,शिति-पुं अरुणो बालसंध्याभः पीतरक्तस्तु पिञ्जरः । कपिलः पिङ्गलः श्यावः पिशङ्गः कपिशो हरिः ॥ १३९६ ॥ बभ्रुः कद्रुः कडारश्च पिङ्गे कृष्णस्तु मेचकः । स्याद्रामः श्यामलः श्यामः कालो नीलोऽसितः शितिः ॥ १३९७ ॥ 177153 4167रक्तश्याम-पुं,धूम्र-पुं,धूमल-पुं 4168कर्बुर-पुं,किर्मीर-पुं,एत-पुं,शबल-पुं,चित्रकल्माष-पुं,चित्रल-पुं रक्तश्यामे पुनर्धूम्रधूमलावथ कर्बुरः । किर्मीर एतः शबलश्चित्रकल्माषचित्रलाः ॥ १३९८ ॥ 177253 4169शब्द-पुं,निनाद-पुं,निर्घोष-पुं,स्वान-पुं,ध्वान-पुं,स्वर-पुं,ध्वनि-पुं,निह्राद-पुं,निनद-पुं,ह्राद-पुं,निस्वान-पुं,निःस्वन-पुं,स्वन-पुं,रव-पुं,नाद-पुं,स्वनिर्घोष-पुं,संराव-पुं,विराव-पुं,आराव-पुं,आरव-पुं,क्वणन-क्ली,निक्वण-पुं,क्वाण-पुं,निक्वाण-पुं,क्वण-पुं,रण-पुं शब्दो निनादो निर्घोषः स्वानो ध्वानः स्वरो ध्वनिः । निह्रादो निनदो ह्रादो निस्वानो निस्वनः स्वनः ॥ १३९९ ॥ रवो नादः स्वनिर्घोषः संव्याङ्भ्यो राव आरवः । क्वणनं निक्वणः क्वाणो निक्वाणश्च क्वणो रणः ॥ १४०० ॥ 177353 4170षड्ज-पुं 4171ऋषभ-पुं 4172गान्धार-पुं 4173मध्यम-पुं 4174पञ्चम-पुं 4175धैवत-पुं 4176निषध-पुं 4177स्वर-पुं 4178मन्द्र-पुं 4179मध्य-पुं 4180तार-पुं षड्ज ऋषभगान्धारा मध्यमः पञ्चमस्तथा । धैवतो निषधः सप्त तन्त्रीकण्ठोद्भवाः स्वराः ॥ १४०१ ॥ ते मन्द्रमध्यताराः स्युरुरःकण्ठशिरोद्भवाः । 177453 4181रुदित-क्ली,क्रन्दित-क्ली,क्रुष्ट-क्ली 4182गह्वर-क्ली रुदितं क्रन्दितं क्रुष्टं तदपुष्टं तु गह्वरम् ॥ १४०२ ॥ 177553 4183प्रणाद-पुं,सीत्कृत-क्ली शब्दो गुणानुरागोत्थः प्रणादः सीत्कृतं नृणाम् । 177653 4184पर्दन-क्ली 4185कर्दन-क्ली पर्दनं गुदजे शब्दे कर्दनं कुक्षिसंभवे ॥ १४०३ ॥ 177753 4186क्ष्वेडा-स्त्री,सिंहनाद-पुं 4187क्रन्दन-क्ली,सुभटध्वनि-पुं क्ष्वेडा तु सिंहनादोऽथ क्रन्दनं सुभटध्वनिः । 177853 4188कोलाहल-पुंक्ली,कलकल-पुं 4189तुमुल-पुं कोलाहलः कलकलस्तुमुलो व्याकुलो रवः ॥ १४०४ ॥ 177953 4190मर्मर-पुं 4191शिञ्जित-क्ली मर्मरो वस्रपत्रादेर्भूषणानां तु शिञ्जितम् । 178053 4192हेषा-स्त्री,ह्रेषा-स्त्री 4193गर्ज-पुंस्त्री,बृंहित-क्ली हेषा ह्रेषा तुरंगाणां गजानां गर्जबृंहिते ॥ १४०५ ॥ 178153 4194विस्फार-पुं 4195हम्भा-स्त्री,रम्भा-स्त्री 4196स्तनित-क्ली,गर्जित-क्ली,गर्जि-पुं,स्वनित-क्ली,रसित-क्ली विस्फारो धनुषां हंभारम्भे गोर्जलदस्य च । स्तनितं गर्जितं गर्जिः स्वनितं रसितादि च ॥ १४०६ ॥ 178253 4197कूजित-क्ली 4198रुत-क्ली,वाशित-क्ली कूजितं स्याद्विहंगानां तिरश्चां रतवाशिते । 178353 4199रेषण-क्ली,रेषा-स्त्री 4200बुक्कन-क्ली,भषण-क्ली वृकस्य रेषणं रेषा बुक्कनं भषणं शुनः ॥ १४०७ ॥ 178453 4201कणित-क्ली 4202मणित-क्ली,रतकूजित-क्ली पीडितानां तु कणितं मणितं रतकूजितम् । 178553 4203प्रक्वाण-पुं,प्रक्वण-पुं 4204गुन्दल-पुं प्रक्वाणः प्रक्वणस्तन्त्र्या मर्दलस्य तु गुन्दलः ॥ १४०८ ॥ 178653 4205क्षीजन-क्ली 4206दर्दुर-पुं क्षीजनं तु कीचकानां भेर्या नादस्तु दर्दुरः । 178753 4207तार-पुं,उच्चध्वनि-पुं 4208मन्द्र-पुं,गम्भीर-पुं 4209कल-पुं,मधुर-पुं तारोऽत्युच्चैर्ध्वनिर्मन्द्रो गम्भीरो मधुरः कलः ॥ १४०९ ॥ 178853 4210काकली-स्त्री 4211एकताल-पुं,लयानुग-पुं काकली तु कलः सूक्ष्म एकतालो लयानुगः । 178953 4212काकु-पुंस्त्री,ध्वनिविकार-पुं 4213प्रतिश्रुत्-स्त्री,प्रतिध्वनि-पुं काकुर्ध्वनिविकारः स्यात्प्रतिश्रुत्तु प्रतिध्वनिः ॥ १४१० ॥ 179053 4214सङ्घात-पुं,प्रकर-पुं,ओघ-पुं,वार-पुंक्ली,निकर-पुं,व्यूह-पुं,समूह-पुं,चय-पुं,सन्दोह-पुं,समुदाय-पुं,राशि-पुं,विसर-पुं,व्रात-पुं,कलाप-पुं,व्रज-पुं,कूट-पुंक्ली,मण्डल-त्रि,चक्रवाल-पुं,पटल-स्त्रीक्ली,स्तोम-पुं,गण-पुं,पेटक-त्रि,वृन्द-क्ली,चक्र-पुंक्ली,कदम्बक-क्ली,समुदय-पुं,पुञ्ज-पुं,उत्कर-पुं,संहति-स्त्री,समवाय-पुं,निकुरुम्ब-क्ली,जाल-स्त्रीक्ली,निवह-पुं,सञ्चय-पुं,जात-क्ली 4215यूथ-क्ली 4216सङ्घ-पुं,सार्थ-पुं संघाते प्रकरौघवारनिकरव्यूहाः समूहश्चयः संदोहः समुदायराशिविसरव्राताः कलापो व्रजः । कूटं मण्डलचक्रवालपटलस्तोमा गणः पेटकं वृन्दं चक्रकदम्बके समुदयः पुञ्जोत्करौ संहतिः ॥ १४११ ॥ समवायो निकुरम्बं जालं निवहसंचयौ । जातं तिरश्चां तद्यूथं संघसार्थौ तु देहिनाम् ॥ १४१२ ॥ 179153 4217कुल-क्ली 4218निकाय-पुं कुलं तेषां सजातीनां निकायस्तु सधर्मिणाम् । 179253 4219वर्ग-पुं 4220स्कन्ध-पुं वर्गस्तु सदृशां स्कन्धो नरकुञ्जरवाजिनाम् ॥ १४१३ ॥ ;p{0054} 179354 4221ग्राम-पुं 4222विषयग्राम-पुं 4223शब्दग्राम-पुं 4224अस्त्रग्राम-पुं 4225भूतग्राम-पुं 4226इन्द्रियग्राम-पुं 4227गुणग्राम-पुं ग्रामो विषयशब्दास्त्रभूतेन्द्रियगुणाद् व्रजे । 179454 4228समज-पुं 4229समाज-पुं समजस्तु पशूनां स्यात्समाजस्त्वन्यदेहिनाम् ॥ १४१४ ॥ 179554 4230शौक-क्ली 4231मायूर-क्ली 4232तैत्तिर-क्ली शुकादीनां गणे शौकमायूरतैत्तिरादयः । 179654 4233भैक्ष-क्ली 4234साहस्र-क्ली 4235गार्भिण-क्ली 4236यौवत-क्ली भिक्षादेर्भैक्षसाहस्रगार्भिणयौवतादयः ॥ १४१५ ॥ 179754 4237औपगवक-क्ली गोत्रार्थप्रत्ययान्तानां स्युरौपगविकादयः । 179854 4238औक्षक-क्ली 4239मानुष्यक-क्ली 4240वार्धक-क्ली 4241औष्ट्रक-क्ली 4242राजपुत्रक-क्ली 4243राजन्य-क्ली 4244राजक-क्ली 4245आजक-क्ली 4246वात्सक-क्ली 4247औरभ्रक-क्ली 4248कावचिक-क्ली उक्षादेरौक्षक मानुष्यकं वार्द्धकमौष्ट्रकम् ॥ १४१६ ॥ स्याद्राजपुत्रकं राजन्यकं राजकमाजकम् । वात्सकौरभ्रके कावचिकं कवचिनामपि ॥ १४१७ ॥ 179954 4249हास्तिक-क्ली 4250आपूपिक-क्ली हास्तिकं तु हस्तिनां स्यादापूपिकाद्यचेतसाम् । 180054 4251धैनुक-क्ली 4252गौधेनुक-क्ली धेनूनां धैनुकं धेन्वन्तानां गौधेनुकादयः ॥ १४१८ ॥ 180154 4253कैदारक-क्ली,कैदारिक-क्ली,कैदार्य-क्ली कैदारकं कैदारिकं कैदार्यमपि तद्गणे । 180254 4254ब्राह्मण्य-क्ली 4255माणव्य-क्ली 4256वाडव्य-क्ली ब्राह्मणादेर्ब्राह्मण्यं माणव्यं वाडव्यमित्यपि ॥ १४१९ ॥ 180354 4257गाणिक्य-क्ली 4258कैश्य-क्ली,कैशिक-क्ली गणिकानां तु गाणिक्यं केशानां कैश्यकैशिके । 180454 4259आश्व-क्ली,आश्वीय-क्ली 4260पार्श्व-क्ली अश्वानाआश्वमश्वीयं पर्शूनां पार्श्वमप्यथ ॥ १४२० ॥ 180554 4261वातूल-पुं,वात्या-स्त्री 4262गव्या-स्त्री,गोत्रा-स्त्री वातूलवात्ये वातानां गव्यागोत्रे पुनर्गवाम् । 180654 4263पाश्या-स्त्री 4264खल्या-स्त्री 4265खलिनी-स्त्री पाश्याखल्यादि पाशादेः खलादेः खलिनीनिभाः ॥ १४२१ ॥ 180754 4266जनता-स्त्री 4267बन्धुता-स्त्री 4268ग्रामता-स्त्री 4269गजता-स्त्री 4270सहायता-स्त्री जनता बन्धुता ग्रामता गजता सहायता । 180854 4271रथ्या-स्त्री,रथकट्या-स्त्री जनादीनां रथानां तु स्याद्रथ्या रथकट्यया ॥ १४२२ ॥ 180954 4272राजि-स्त्री,लेखा-स्त्री,तति-स्त्री,वीथी-स्त्री,माला-स्त्री,आलि-स्त्री,आवलि-स्त्री,पङ्क्ति-स्त्री,धोरणी-स्त्री,श्रेणी-पुंस्त्री 4273उभौ-पुंद्वि,द्वौ-पुंद्वि 4274युगल-क्ली,द्वितय-क्ली,द्वय-क्ली,युग-क्ली,द्वैत-क्ली,यम-क्ली,द्वन्द्व-क्ली,युग्म-क्ली,यमल-क्ली,यामल-क्ली राजिर्लेखा ततिर्वीथी मालाल्यावलिपङ्क्तयः । धोरणीश्रेण्युभौ तु द्वौ युगलं द्वितयं द्वयम् ॥ १४२३ ॥ युगं द्वैतं यमं द्वन्द्वं युग्मं यमलयामले । 181054 4275गोयुग-क्ली 4276षड्गव-क्ली पशुभ्यो गोयुगं युग्मपरं षट्त्वे तु षड्गवम् ॥ १४२४ ॥ 181154 4277परःशताः-पुंब 4278परःसहस्राः-पुंब 4279परोलक्षाः-पुंब 4280प्राज्य-क्ली,प्रभूत-क्ली,प्रचुर-क्ली,बहुल-क्ली,बहु-क्ली,पुष्कल-क्ली,भूयिष्ठ-क्ली,पुरुह-क्ली,भूयस्-क्ली,भूरि-क्ली,अदभ्र-क्ली,पुरु-क्ली,स्फिर-क्ली परःशताद्यास्ते येषां परा संख्या शतादिकात् । प्राज्यं प्रभूतं प्रचुरं बहुलं बहु पुष्कले ॥ १४२५ ॥ भूयिष्ठं पुरुहं भूयो भूर्यदभ्रं पुरु स्फिरम् । 181254 4281स्तोक-क्ली,क्षुल्ल-क्ली,तुच्छ-क्ली,अल्प-क्ली,दभ्र-क्ली,अणु-पुं,तलिन-क्ली,तनु-क्ली,क्षुद्र-क्ली,कृश-क्ली 4282सूक्ष्म-क्ली,श्लक्ष्ण-क्ली,पेलव-क्ली स्तोकं क्षुल्लं तुच्छमल्पं दभ्राणुतलिनानि च ॥ १४२६ ॥ तनु क्षुद्रं कृशं सूक्ष्मं पुनः श्लक्ष्णं च पेलवम् । 181354 4283त्रुटि-स्त्री,मात्रा-स्त्री,लव-पुं,लेश-पुं,कण-पुंस्त्री 4284ह्रस्व-क्ली,लघु-क्ली त्रुटौ मात्रा लवो लेशः कणो ह्रस्वं पुनर्लघु ॥ १४२७ ॥ 181454 4285अत्यल्प-क्ली,अल्पिष्ठ-क्ली,अल्पीयस्-क्ली,कनीयस्-क्ली,अणीयस्-क्ली अत्यल्पेऽल्पिष्ठमल्पीयः कणीयोऽणीय इत्यपि । 181554 4286दीर्घ-क्ली,आयत-क्ली 4287तुङ्ग-क्ली,उच्च-क्ली,उन्नत-क्ली,उद्धुर-क्ली,प्रांशु-क्ली,उच्छ्रित-क्ली,उदग्र-क्ली 4288न्यञ्च्-क्ली,नीच-क्ली,ह्रस्व-क्ली,मन्थर-क्ली,खर्व-क्ली,कुब्ज-क्ली,वामन-क्ली 4289विशाल-क्ली,विशङ्कट-क्ली,पृथु-क्ली,उरु-क्ली,पृथुल-क्ली,व्यूढ-क्ली,विकट-क्ली,विपुल-क्ली,बृहत्-क्ली,स्फार-क्ली,वरिष्ठ-क्ली,विस्तीर्ण-क्ली,तत-क्ली,बहु-क्ली,महत्-क्ली,गुरु-क्ली दीर्घायते समे तुङ्गमुच्चमुन्नतमुद्धुरम् ॥ १४२८ ॥ प्रांशूच्छ्रितमुदग्रं च न्यङ्नीचं ह्रस्वमन्थरे । खर्वं कुब्जं वामनं च विशालं तु विशङ्कटम् ॥ १४२९ ॥ पृथूरु पृथुलं व्यूढं विकटं विपुलं बृहत् । स्फारं वरिष्ठं विस्तीर्णं ततं बहु महद्गुरुः ॥ १४३० ॥ 181654 4290दैर्घ्य-क्ली,आयाम-पुं,आनाह-पुं 4291आरोह-पुं,समुच्छ्रय-पुं,उत्सेध-पुं,उदय-पुं,उच्छ्राय-पुं 4292परिणाह-पुं,विशालता-स्त्री दैर्घ्यमायाम आनाह आरोहस्तु समुच्छ्रयः । उत्सेध उदयोच्छ्रायौ परिणाहो विशालता ॥ १४३१ ॥ 181754 4293प्रपञ्च-पुं,आभोग-पुं,विस्तार-पुं,व्यास-पुं 4294विस्तर-पुं प्रपञ्चाभोगविस्तारव्यासाः शब्दे स विस्तरः । 181854 4295समास-पुं,समाहार-पुं,सङ्क्षेप-पुं,सङ्ग्रह-पुं समासस्तु समाहारः संक्षेपः संग्रहोऽपि च ॥ १४३२ ॥ 181954 4296सर्व-क्ली,समस्त-क्ली,अन्यून-क्ली,समग्र-क्ली,सकल-क्ली,सम-क्ली,विश्व-क्ली,अशेष-क्ली,अखण्ड-क्ली,कृत्स्न-क्ली,न्यक्ष-क्ली,निखिल-क्ली,अखिल-क्ली सर्वं समस्तमन्यूनं समग्रं सकलं समम् । विश्वाशेषाखण्डकृत्स्नन्यक्षाणि निखिलाखिले ॥ १४३३ ॥ 182054 4297खण्ड-पुंक्ली,अर्ध-त्रि,शकल-क्ली,भित्त-क्ली,नेम-पुं,शल्क-क्ली,दल-क्ली खण्डेऽर्धशकले भित्तं नेमशल्कदलानि च । 182154 4298अंश-पुं,भाग-पुं,वण्ट-पुं 4299पाद-पुं,तुरीयभाग-पुं अंशो भागश्च वण्टः स्यात्पादस्तु स तुरीयकः ॥ १४३४ ॥ 182254 4300मलिन-क्ली,कच्चर-क्ली,म्लान-क्ली,कश्मल-क्ली,मलीमस-क्ली मलिनं कच्चरं म्लानं कश्मलं च मलीमसम् । 182354 4301पवित्र-पुंक्ली,पावन-क्ली,पूत-क्ली,पुण्य-क्ली,मेध्य-क्ली 4302उज्ज्वल-क्ली,विमल-क्ली,विशद-क्ली,वीध्र-क्ली,अवदात-क्ली,अनाविल-क्ली,विशुद्ध-क्ली,शुचि-क्ली 4303चोक्ष-क्ली,निःशोध्य-क्ली,अनवस्कर-क्ली पवित्रं पावनं पूतं पुण्यं मेध्यमथोज्ज्वलम् ॥ १४३५ ॥ विमलं विशदं वीध्रमवदातमनाविलम् । विशुद्धं शुचि चोक्षं तु निःशोध्यमनवस्करम् ॥ १४३६ ॥ 182454 4304निर्णिक्त-क्ली,शोधित-क्ली,मृष्ट-क्ली,धौत-क्ली,क्षालित-क्ली निर्णिक्तं शोधितं मृष्टं धौतं क्षालितमित्यपि । 182554 4305सम्मुखीन-क्ली,अभिमुख-क्ली 4306पराचीन-क्ली,पराङ्मुख-क्ली संमुखीनमभिमुखं पराचीनं पराङ्मुखम् ॥ १४३७ ॥ 182654 4307मुख्य-वा,प्रकृष्ट-वा,प्रमुख-वा,प्रबर्ह-वा,वर्य-वा,वरेण्य-वा,प्रवर-वा,पुरोग-वा,अनुत्तर-वा,प्राग्रहर-वा,प्रवेक-वा,प्रधान-वा,अग्रेसर-वा,उत्तम-वा,अग्र-वा,ग्रामणी-वा,अग्रणी-वा,अग्रिम-वा,जात्य-वा,अग्र्य-वा,अनुत्तम-वा,अनवरार्ध्य-वा,वर-पुंक्ली,प्रष्ठ-वा,परार्ध्य-वा,पर-वा 4308श्रेयस्-वा,श्रेष्ठ-वा,सत्तम-वा,पुष्कल-वा मुख्यं प्रकृष्टं प्रमुखं प्रबर्हं वर्यं वरेण्यं प्रवरं पुरोगम् । अनुत्तरं प्राग्रहरं प्रवेकं प्रधानमग्रेसरमुत्तमाग्रे ॥ १४३८ ॥ ग्रामण्यग्रण्यग्रिमजात्याग्र्यानुत्तमान्यनवरार्ध्यवरे । प्रेष्ठपरार्ध्यपराणि श्रेयसि तु श्रेष्ठसत्तमे पुष्कलवत् ॥ १४३९ ॥ 182754 4309व्याघ्र-पुं 4310पुङ्गव-पुं 4311ऋषभ-पुं 4312कुञ्जर-पुं 4313सिंह-पुं 4314शार्दूल-पुं 4315नाग-पुं 4316तल्लज-पुं 4317मतल्लिका-स्त्री 4318मचर्चिका-स्त्री 4319प्रकाण्ड-पुं 4320उद्घ-पुं स्युरुत्तरपदे व्याघ्रपुंगवर्षभकुञ्जराः । सिंहशार्दूलनागाद्यास्तल्लजश्च मतल्लिका ॥ १४४० ॥ मचर्चिका प्रकाण्डोद्घौ प्रशस्यार्थप्रकाशकाः । 182854 4321गुण-पुं,उपसर्जन-क्ली,उपाग्र्य-क्ली,अप्रधान-क्ली 4322अधम-वा,निकृष्ट-वा,अणक-वा,गर्ह्य-वा,अवद्य-वा,काण्ड-वा,कुत्सित-वा,अपकृष्ट-वा,प्रतिकृष्ट-वा,याप्य-वा,रेफ-पुं,अवम-वा,ब्रुव-वा,खेट-वा,पाप-वा,अपशद-वा,कुपूय-वा,चेल-वा,अर्वन्-वा गुणोपसर्जनोपाग्र्याण्यप्रधानेऽधमं पुनः ॥ १४४१ ॥ निकृष्टमणकं गर्ह्यमवद्यं काण्डकुत्सिते । अपकृष्टं प्रतिकृष्टं याप्यं रेफोऽवमं ब्रुवम् ॥ १४४२ ॥ खेटं पापमपशदं कुपूयं चेलमर्व च । 182954 4323आसेचनक-क्ली तदासेचनकं यस्य दर्शनाद्दृग्न तृप्यति ॥ १४४३ ॥ ;p{0055} 183055 4324चारु-वा,हारि-वा,रुचिर-वा,मनोहर-वा,वल्गु-वा,कान्त-वा,अभिराम-वा,बन्धुर-वा,वाम-वा,रुच्य-वा,सुषम-वा,शोभन-वा,मञ्जु-वा,मञ्जुल-वा,मनोरम-वा,साधु-वा,रम्य-वा,मनोज्ञ-वा,पेशल-वा,हृद्य-वा,सुन्दर-वा,काम्य-वा,कम्र-वा,कमनीय-वा,सौम्य-वा,मधुर-वा,प्रिय-वा चारु हारि रुचिरं मनोहरं वल्गु कान्तमभिरामबन्धुरे । वामरुच्यसुषमाणि शोभनं मञ्जुमञ्जुलमनोरमाणि च ॥ १४४४ ॥ साधुरम्यमनोज्ञानि पेशलं हृद्यसुन्दरे । काम्यं कम्रं कमनीयं सौम्यं च मधुरं प्रियम् ॥ १४४५ ॥ 183155 4325व्युष्टि-स्त्री,फल-क्ली 4326असार-क्ली,फल्गु-क्ली 4327शून्य-क्ली,रिक्त-क्ली,शुन्य-क्ली,तुच्छ-क्ली,वंशिक-क्ली 4328निबिड-क्ली,निरन्तर-क्ली,निबिरीस-क्ली,घन-क्ली,सान्द्र-क्ली,नीरन्ध्र-क्ली,बहल-क्ली,दृढ-क्ली,गाढ-क्ली,अविरल-क्ली 4329विरल-क्ली,तनु-क्ली,पेलव-क्ली व्युष्टिः फलमसारं तु फल्गु शून्यं तु रिक्तकम् । शुन्यं तुच्छं वशिकं च निबिडं तु निरन्तरम् ॥ १४४६ ॥ निबिरीसं घनं सान्द्रं नीरन्ध्रं बहलं दृढम् । गाढमविरलं चाथ विरलं तनु पेलवम् ॥ १४४७ ॥ 183255 4330नव-क्ली,नवीन-क्ली,सद्यस्क-क्ली,प्रत्यग्र-क्ली,नूत्न-क्ली,नूतन-क्ली,नव्य-क्ली,अभिनव-क्ली 4331जीर्ण-क्ली,पुरातन-क्ली,चिरन्तन-क्ली,पुराण-क्ली,प्रतन-क्ली,प्रत्न-क्ली,जरत्-त्रि 4332मूर्त-क्ली,मूर्तिमत्-त्रि नवं नवीनं सद्यस्कं प्रत्यग्रं नूत्ननूतने । नव्यं चाभिनवे जीर्णे पुरातनं चिरंतनम् ॥ १४४८ ॥ पुराणं प्रतनं प्रत्नं जरन्मूर्तं तु मूर्तिमत् । 183355 4333उच्चावच-क्ली,नैकभेद-क्ली 4334अतिरिक्त-क्ली,अधिक-क्ली उच्चावचं नैकभेदमतिरिक्ताधिके समे ॥ १४४९ ॥ 183455 4335पार्श्व-क्ली,समीप-क्ली,सविध-क्ली,ससीम-क्ली,अभ्याश-क्ली,सवेश-पुं,अन्तिक-क्ली,सन्निकर्ष-पुं,सदेश-क्ली,अभ्यग्र-क्ली,सनीड-क्ली,सन्निधान-क्ली,उपान्त-क्ली,निकट-पुंक्ली,उपकण्ठ-क्ली,सन्निकृष्ट-क्ली,समर्याद-क्ली,अभ्यर्ण-क्ली,आसन्न-क्ली,सन्निधि-पुं पार्श्वं समीपं सविधं ससीमाभ्याशं सवेशान्तिकसंनिकर्षः । सदेशमभ्यग्रसनीडसंनिधानान्युपान्तं निकटोपकण्ठे ॥ १४५० ॥ संनिकृष्टसमर्यादाभ्यर्णान्यासन्नसंनिधी । 183555 4336अव्यवहित-क्ली,अनन्तर-क्ली,संसक्त-क्ली,अपटान्तर-क्ली अव्यवहितेऽनन्तरं संसक्तमपटान्तरम् ॥ १४५१ ॥ 183655 4337नेदिष्ठ-क्ली,अन्तिकतम-क्ली 4338विप्रकृष्ट-क्ली,पर-क्ली,दूर-क्ली 4339अतिदूर-क्ली,दविष्ठ-क्ली,दवीयस्-क्ली 4340सनातन-क्ली,शाश्वत-क्ली,अनश्वर-क्ली,नित्य-क्ली,ध्रुव-क्ली 4341स्थेय-पुं,अतिस्थिर-क्ली,स्थास्नु-क्ली,स्थेष्ठ-क्ली 4342कूटस्थ-क्ली नेदिष्ठमन्तिकतमं विप्रकृष्टपरे पुनः । दूरेऽतिदूरे दविष्ठं दवीयोऽथ सनातनम् ॥ १४५२ ॥ शाश्वतानश्वरे नित्यं ध्रुवं स्थेयस्त्वतिस्थिरम् । स्थास्नु स्थेष्ठं तत्कूटस्थं कालव्याप्येकरूपतः ॥ १४५३ ॥ 183755 4343स्थावर-क्ली 4344जङ्गम-क्ली,त्रस-क्ली,चर-क्ली,चराचर-क्ली,जगत्-क्ली,इङ्ग-क्ली,चरिष्णु-क्ली 4345चञ्चल-क्ली,तरल-क्ली,कम्पन-क्ली,कम्प्र-क्ली,परिप्लव-क्ली,चलाचल-क्ली,चटुल-क्ली,चपल-क्ली,लोल-क्ली,चल-क्ली,पारिप्लव-क्ली,अस्थिर-क्ली स्थावरं तु जङ्गमान्यज्जङ्गमं तु त्रसं चरम् । चराचरं जगदिङ्गं चरिष्णुश्चाथ चञ्चलम् ॥ १४५४ ॥ तरलं कम्पनं कम्प्रं परिप्लवचलाचले । चटुलं चपलं लोलं चलं पारिप्लवास्थिरे ॥ १४५५ ॥ 183855 4346ऋजु-पुं,अजिह्म-पुं,प्रगुण-पुं 4347अवाग्र-क्ली,अवनत-क्ली,आनत-क्ली ऋजावजिह्मप्रगुणाववाग्रेऽवनतानते । 183955 4348कुञ्चित-क्ली,नत-क्ली,आविद्ध-क्ली,कुटिल-क्ली,वक्र-क्ली,वेल्लित-क्ली,वृजिन-क्ली,भङ्गुर-क्ली,भुग्न-क्ली,अराल-क्ली,जिह्म-क्ली,ऊर्मिमत्-क्ली कुञ्चितं नतमाविद्धं कुटिले वक्रवेल्लिते ॥ १४५६ ॥ वृजिनं भङ्गुरं भुग्नमरालं जिह्ममूर्मिमत् । 184055 4349अनुग-क्ली,अनुपद-क्ली,अन्वक्ष-क्ली,अन्वञ्च्-क्ली 4350एकाकिन्-पुं,एक-पुं,एकक-पुं अनुगेऽनुपदान्वक्षान्वञ्च्येकाक्येक एककः ॥ १४५७ ॥ 184155 4351एकतान-क्ली,एकायन-क्ली,एकसर्ग-क्ली,एकाग्र-क्ली,ऐकाग्र-क्ली,तद्गत-क्ली,अनन्यवृत्ति-स्त्री,एकायनगत-क्ली 4352आद्य-क्ली,आदिम-क्ली,पौरस्त्य-क्ली,प्रथम-क्ली,पूर्व-क्ली,आदि-पुं,अग्र-क्ली 4353अन्तिम-क्ली,जघन्य-क्ली,अन्त्य-क्ली,चरम-क्ली,अन्त-क्ली,पाश्चात्त्य-क्ली,पश्चिम-क्ली एकात्तानायनसर्गाग्राण्यैकाग्रं च तद्गतम् । अनन्यवृत्यैकायतनगतं चाथाद्यमादिमम् ॥ १४५८ ॥ पौरस्त्यं प्रथमं पूर्वमादिरग्रमथान्तिमम् । जघन्यमन्त्यं चरममन्तपाश्चात्त्यपश्चिमे ॥ १४५९ ॥ 184255 4354मध्यम-क्ली,माध्यम-क्ली,मध्यमीय-क्ली,माध्यन्दिन-क्ली मध्यमं माध्यमं मध्यमीयं माध्यंदिनं च तत् । 184355 4355अभ्यन्तर-क्ली,अन्तराल-क्ली,विचाल-क्ली 4356मध्यम-क्ली,अन्तर-पुंक्ली अभ्यन्तरमन्तरालं विचाले मध्यमन्तरे ॥ १४६० ॥ 184455 4357तुल्य-पुं,समान-पुं,सदृक्ष-पुं,सरूप-पुं,सदृश-पुं,सम-पुं,साधारण-पुं,सधर्मन्-पुं,सवर्ण-पुं,सन्निभ-पुं,सदृश्-पुं तुल्यः समानः सदृक्षः सरूपः सदृशः समः । साधारणसधर्माणौ सवर्णः संनिभः सदृक् ॥ १४६१ ॥ 184555 4358प्रख्य-पुं,प्रकार-पुं,प्रतिभ-पुं,निभ-पुं,भूत-पुं,रूप-क्ली,उपमा-स्त्री,संकाश-पुं,नीकाश-पुं,प्रकाश-पुं,प्रतिकाश-पुं स्युरुत्तरपदे प्रख्यः प्रकारः प्रतिमो निभः । भूतरूपोपमाः काशः संनीप्रप्रतीतः परः ॥ १४६२ ॥ 184655 4359औपम्य-क्ली,अनुकार-पुं,अनुहार-पुं,साम्य-क्ली,तुला-स्त्री,उपमा-स्त्री,कक्षा-स्त्री,उपमान-क्ली 4360अर्चा-स्त्री,प्रतिमा-स्त्री,प्रतियातना-स्त्री,प्रतिनिधि-पुं,प्रतिच्छाया-स्त्री,प्रतिच्छन्द-पुं,प्रतिकाय-पुं,प्रतिरूप-क्ली,प्रतिबिम्ब-क्ली,प्रतिमान-क्ली,प्रतिकृति-स्त्री औपम्यमनुकारोऽनुहारः साम्यं तुलोपमा । कक्षोपमानमर्चा तु प्रतेर्मा यातना निधिः ॥ १४६३ ॥ छाया छन्दः कायो रूपं बिम्बं मानकृती अपि । 184755 4361सूर्मी-स्त्री,स्थूणा-स्त्री,अयःप्रतिमा-स्त्री 4362हरिणी-स्त्री,हिरण्मयी-स्त्री सूर्मी स्थूणायःप्रतिमा हरिणी स्याद्धिरण्मयी ॥ १४६४ ॥ 184855 4363प्रतिकूल-क्ली,विलोम-क्ली,अपसव्य-क्ली,अपष्ठुर-क्ली,वाम-क्ली,प्रसव्य-क्ली,प्रतीप-क्ली,प्रतिलोम-क्ली,अपष्ठु-क्ली प्रतिकूलं तु विलोममपसव्यमपष्ठुरम् । वामं प्रसव्यं प्रतीपं प्रतिलोममपष्टु च ॥ १४६५ ॥ 184955 4364वाम-क्ली,सव्य-क्ली 4365अपसव्य-क्ली,दक्षिण-क्ली वामं शरीरेऽङ्गं सव्यमपसव्यं तु दक्षिणम् । 185055 4366अबाध-क्ली,उच्छृङ्खल-क्ली,उद्दाम-क्ली,अयन्त्रित-क्ली,अनर्गल-क्ली,निरङ्कुश-क्ली 4367स्फुट-क्ली,स्पष्ट-क्ली,प्रकाश-क्ली,प्रकट-क्ली,उल्बण-क्ली,व्यक्त-क्ली 4368वर्तुल-क्ली,वृत्त-पुंक्ली,निस्तल-क्ली,परिमण्डल-क्ली अबाधोच्छृङ्खलोद्दामानियन्त्रितमनर्गलम् ॥ १४६६ ॥ निरङ्कुशे स्फुटे स्पष्टं प्रकाशं प्रकटोल्बणे । व्यक्तं वर्तुलं तु वृत्तं निस्तलं परिमण्डलम् ॥ १४६७ ॥ 185155 4369बन्धुर-क्ली,उन्नतानत-क्ली 4370स्थपुट-क्ली,विषमोन्नत-क्ली बन्धुरं तून्नतानतं स्थपुटं विषमोन्नतम् । 185255 4371अन्यत्-स,अन्यतरत्-स,भिन्न-क्ली,एक-स,इतरत्-स अन्यदन्यतरद्भिन्नं त्वमेकमितरच्च तत् ॥ १४६८ ॥ 185355 4372करम्ब-पुं,कबर-पुं,मिश्र-पुं,सम्पृक्त-पुं,खचित-पुं करम्बः कबरो मिश्रः संपृक्तः खचितः समाः । 185455 4373विविध-पुं,बहुविध-पुं,नानारूप-पुं,पृथग्विध-पुं विविधस्तु बहुविधो नानारूपः पृथग्विधः ॥ १४६९ ॥ 185555 4374त्वरित-क्ली,सत्वर-क्ली,तूर्ण-क्ली,शीघ्र-क्ली,क्षिप्र-क्ली,द्रुत-क्ली,लघु-क्ली,चपल-क्ली,अविलम्बित-क्ली 4375झम्पा-स्त्री,सम्पातपाटव-क्ली त्वरितं सत्वरं तूर्णं शीघ्रं क्षिप्रं द्रुतं लघु । चपलाविलम्बिते च झम्पा संपातपाटवम् ॥ १४७० ॥ 185655 4376अनारत-क्ली,अविरत-क्ली,संसक्त-क्ली,सतत-क्ली,अनिश-क्ली,नित्य-क्ली,अनवरत-क्ली,अजस्र-क्ली,असक्त-क्ली,अश्रान्त-क्ली,सन्तत-क्ली अनारतं त्वविरतं संसक्तं सततानिशे । नित्यानवरताजस्रासक्ताश्रान्तानि संततम् ॥ १४७१ ॥ 185755 4377साधारण-क्ली,सामान्य-क्ली 4378दृढसन्धि-पुं,संहत-क्ली साधारणं तु सामान्यं दृढसंधि तु संहतम् । 185855 4379कलिल-क्ली,गहन-क्ली 4380सङ्कीर्ण-क्ली,सङ्कुल-क्ली,आकुल-क्ली,कीर्ण-क्ली,आकीर्ण-क्ली 4381पूर्ण-क्ली,आचित-क्ली,छन्न-क्ली,पूरित-क्ली,भरित-क्ली,निचित-क्ली,व्याप्त-क्ली 4382प्रत्याख्यात-क्ली,निराकृत-क्ली,प्रत्यादिष्ट-क्ली,प्रतिक्षिप्त-क्ली,अपविद्ध-क्ली,निरस्त-क्ली कलिलं गहने संकीर्णे तु संकुलमाकुलम् ॥ १४७२ ॥ ;p{0056} कीर्णमाकीर्णं च पूर्णे त्वाचितं छन्नपूरिते । भरितं निचितं व्याप्तं प्रत्याख्याते निराकृतम् ॥ १४७३ ॥ प्रत्यादिष्टं प्रतिक्षिप्तमपविद्धं निरस्तवत् । 185956 4383परिक्षिप्त-क्ली,वलयित-क्ली,निवृत्त-क्ली,परिवेष्टित-क्ली,परिस्कृत-क्ली,परीत-क्ली 4384त्यक्त-क्ली,उत्सृष्ट-क्ली,उज्झित-क्ली,धूत-क्ली,हीन-क्ली,विधूत-क्ली 4385विन्न-क्ली,वित्त-क्ली,विचारित-क्ली परिक्षिप्ते वलयितं निवृत्तं परिवेष्टितम् ॥ १४७४ ॥ परिस्कृतं परीतं च त्यक्तं तूत्सृष्टमुज्झितम् । धूतं हीनं विधूतं च विन्नं वित्तं विचारिते ॥ १४७५ ॥ 186056 4386अवकीर्ण-क्ली,अवध्वस्त-क्ली 4387संवीत-क्ली,रुद्ध-क्ली,आवृत-क्ली,संवृत-क्ली,पिहित-क्ली,छन्न-क्ली,स्थगित-क्ली,अपवारित-क्ली,अन्तर्हित-क्ली,तिरोहित-क्ली 4388अन्तर्धि-पुं,अपवारण-क्ली,छदन-क्ली,व्यवधा-स्त्री,अन्तर्धा-स्त्री,पिधान-क्ली,स्थगन-क्ली,व्यवधान-क्ली,तिरोधान-क्ली 4389दर्शित-क्ली,प्रकाशित-क्ली,आविष्कृत-क्ली,प्रकटित-क्ली 4390उच्चण्ड-क्ली,अवलम्बित-क्ली अवकीर्णे त्ववध्वस्तं संवीतं रुद्धमावृतम् । संवृतं पिहितं छन्नं स्थगितं चापवारितम् ॥ १४७६ ॥ अन्तर्हितं तिरोहितमन्तर्धिस्त्वपवारणम् । छदनं व्यवधान्तर्धापिधानस्थगनानि च ॥ १४७७ ॥ व्यवधानं तिरोधानं दर्शितं तु प्रकाशितम् । आविष्कृतं प्रकटितमुच्चण्डं त्ववलम्बितम् ॥ १४७८ ॥ 186156 4391अनादृत-क्ली,अवज्ञात-क्ली,अवमानित-क्ली,अवगणित-क्ली,अवमत-क्ली अनादृतमवाज्ज्ञातं मानितं गणितं मतम् । 186256 4392रीढा-स्त्री,अवज्ञा-स्त्री,अवहेल-त्रि,असूर्क्षण-क्ली,अनादर-क्ली रीढावज्ञावहेलान्यसूर्क्षणं चाप्यनादरे ॥ १४७९ ॥ 186356 4393उन्मूलित-क्ली,आवर्हित-क्ली,उत्पाटित-क्ली,उद्धृत-क्ली उन्मूलितमावर्हितं स्यादुत्पाटितमुद्धृतम् । 186456 4394प्रेङ्खोलित-क्ली,तरलित-क्ली,लुलित-क्ली,प्रेङ्खित-क्ली,धुत-क्ली,चलित-क्ली,कम्पित-क्ली,धूत-क्ली,वेल्लित-क्ली,आन्दोलित-क्ली प्रेङ्खोलितं तरलितं लुलितं प्रेङ्खितं धुतम् ॥ १४८० ॥ चलितं कम्पितं धूतं वेल्लितान्दोलिते अपि । 186556 4395दोला-स्त्री,प्रेङ्खोलन-क्ली,प्रेङ्खा-स्त्री 4396फाण्ट-क्ली दोला प्रेङ्खोलनं प्रेङ्खा फाण्टं कृतमयत्नतः ॥ १४८१ ॥ 186656 4397अधःक्षिप्त-क्ली,न्यञ्चित-क्ली 4398ऊर्ध्वक्षिप्त-क्ली,उदञ्चित-क्ली अधःक्षिप्तं न्यञ्चितं स्यादूर्ध्वक्षिप्तमुदञ्चितम् । 186756 4399नुन्न-क्ली,नुत्त-क्ली,अस्त-क्ली,निष्ठ्यूत-क्ली,आविद्ध-क्ली,क्षिप्त-क्ली,ईरित-क्ली नुन्ननुत्तास्तनिष्ठ्यूतान्याविद्धं क्षिप्तमीरितम् ॥ १४८२ ॥ 186856 4400दिग्ध-क्ली,लिप्त-क्ली 4401रुग्ण-क्ली,भुग्न-क्ली 4402रुषित-क्ली,गुण्डित-क्ली समे दिग्धलिप्ते रुग्णभुग्ने रूषितगुण्डिते । 186956 4403गूढ-क्ली,गुप्त-क्ली 4404मुषित-क्ली,मूषित-क्ली 4405गुणित-क्ली,आहत-क्ली गूढगुप्ते च मुषितमूषिते गुणिताहते ॥ १४८३ ॥ 187056 4406निशात-क्ली,शित-क्ली,शात-क्ली,निशित-क्ली,तेजित-क्ली,क्ष्णुत-क्ली स्यान्निशातं शितं शातं निशितं तेजितं क्ष्णुतम् । 187156 4407वृत-पुं,वृत्त-पुं,वावृत्त-पुं 4408ह्रीत-पुं,ह्रीण-पुं,लज्जित-पुं वृत्ते तु वृत्तवावृत्तौ ह्रीतह्रीणौ तु लज्जिते ॥ १४८४ ॥ 187256 4409संगूढ-पुं,सङ्कलित-पुं 4410संयोजित-पुं,उपाहित-पुं संगूढः स्यात्संकलिते संयोजित उपाहिते । 187356 4411पक्व-क्ली,परिणत-क्ली 4412शृत-क्ली पक्वे परिणतं पाके क्षीराज्यहविषां शृतम् ॥ १४८५ ॥ 187456 4413निष्पक्व-क्ली,क्वथित-क्ली 4414प्लुष्ट-क्ली,प्रुष्ट-क्ली,दग्ध-क्ली,उषित-क्ली निष्पक्वं क्वथिते प्लुष्टप्रुष्टदग्धोषिताः समाः । 187556 4415तनूकृत-पुं,त्वष्ट-पुं,तष्ट-पुं 4416विद्ध-पुं,छिद्रित-पुं,वेधित-पुं तनूकृते त्वष्टतष्टौ विद्धे छिद्रितवेधितौ ॥ १४८६ ॥ 187656 4417सिद्ध-क्ली,निर्वृत्त-क्ली,निष्पन्न-पुं 4418विलीन-क्ली,विद्रुत-पुं,द्रुत-पुं सिद्धे निर्वृत्तनिष्पन्नौ विलीने विद्रुतद्रुतौ । 187756 4419उत-क्ली,प्रोत-क्ली 4420स्यूत-क्ली,ऊत-क्ली,उत-क्ली,तन्तुसन्तत-क्ली उतं प्रोते स्यूतमूतमुतं च तन्तुसंतते ॥ १४८७ ॥ 187856 4421पाटित-क्ली,दारित-क्ली,भिन्न-क्ली 4422विदर-पुं,स्फुटन-क्ली,भिदा-स्त्री पाटितं दारितं भिन्ने विदरः स्फुटनं भिदा । 187956 4423अङ्गीकृत-क्ली,प्रतिज्ञात-क्ली,ऊरीकृत-क्ली,उरुरीकृत-क्ली,संश्रुत-क्ली,अभ्युपगत-क्ली,उररीकृत-क्ली,आश्रुत-क्ली,सङ्गीर्ण-क्ली,प्रतिश्रुत-क्ली 4424छिन्न-क्ली,लून-क्ली,छित-क्ली,दित-क्ली,छेदित-क्ली,खण्डित-क्ली,वृक्ण-क्ली,कृत्त-क्ली 4425प्राप्त-क्ली,भावित-क्ली,लब्ध-क्ली,आसादित-क्ली,भूत-क्ली 4426पतित-क्ली,गलित-क्ली,च्युत-क्ली,स्रस्त-क्ली,भ्रष्ट-क्ली,स्कन्न-क्ली,पन्न-क्ली 4427शंसित-क्ली,सुनिश्चित-क्ली अङ्गीकृतं प्रतिज्ञातमूरीकृतोरुरीकृते ॥ १४८८ ॥ संश्रुतमभ्युपगतमुररीकृतमाश्रुतम् । संगीर्णं प्रतिश्रुतं च छिन्ने लूनं छितं दितम् ॥ १४८९ ॥ छेदितं खण्डितं वृक्णं कृत्तं प्राप्तं तु भावितम् । लब्धमासादितं भूतं पतिते गलितं च्युतम् ॥ १४९० ॥ स्रस्तं भ्रष्टं स्कन्नपन्ने शंसितं तु सुनिश्चितम् । 188056 4428मृगित-क्ली,मार्गित-क्ली,अन्विष्ट-क्ली,अन्वेषित-क्ली,गवेषित-क्ली मृगितं मार्गितान्विष्टान्वेषितानि गवेषिते ॥ १४९१ ॥ 188156 4429तिमित-पुं,स्तिमित-पुं,क्लिन्न-पुं,सार्द्र-पुं,आर्द्र-पुं,उन्न-पुं,समुन्न-पुं तिमिते स्तिमितक्लिन्नसार्द्रार्द्रोन्नाः समुन्नवत् । 188256 4430प्रस्थापित-क्ली,प्रतिशिष्ट-क्ली,प्रहित-क्ली,प्रेषित-क्ली प्रस्थापितं प्रतिशिष्टं प्रहितप्रेषिते अपि ॥ १४९२ ॥ 188356 4431ख्यात-पुं,प्रतीत-पुं,प्रज्ञात-पुं,वित्त-पुं,प्रथित-पुं,विश्रुत-पुं ख्याते प्रतीतप्रज्ञातवित्तप्रथितविश्रुताः । 188456 4432तप्त-पुं,सन्तापित-पुं,दून-पुं,धूपायित-पुं,धूपित-पुं तप्ते संतापितो दूनो धूपायितश्च धूपितः ॥ १४९३ ॥ 188556 4433शीन-क्ली,स्त्यान-क्ली 4434उपनत-पुं,उपसन्न-पुं,उपस्थित-पुं शीने स्त्यानमुपनतस्तूपसन्न उपस्थितः । 188656 4435निर्वात-पुं 4436निर्वाण-पुं निर्वातस्तु गते वाते निर्वाणः पावकादिषु ॥ १४९४ ॥ 188756 4437प्रवृद्ध-क्ली,एधित-क्ली,प्रौढ-क्ली 4438विस्मृत-क्ली,अन्तर्गत-क्ली प्रवृद्धमेधितं प्रौढं विस्मृतान्तर्गते समे । 188856 4439उद्वान्त-क्ली,उद्गत-क्ली 4440गून-क्ली,हन्न-क्ली 4441मीढ-क्ली,मूत्रित-क्ली उद्वान्तमुद्गते गूनं हन्ने मीढं तु मूत्रिते ॥ १४९५ ॥ 188956 4442विदित-क्ली,बुधित-क्ली,बुद्ध-क्ली,ज्ञात-क्ली,अवसित-क्ली,अवगत-क्ली,मनित-क्ली,प्रतिपन्न-क्ली 4443स्यन्न-क्ली,रीण-क्ली,स्रुत-क्ली,स्नुत-क्ली विदितं बुधितं बुद्धं ज्ञातं सितगते अवात् । मनितं प्रतिपन्नं च स्यन्ने रीणं स्रुतं स्नुतम् ॥ १४९६ ॥ 189056 4444गुप्त-क्ली,गोपायित-क्ली,त्रात-क्ली,अवित-क्ली,त्राण-क्ली,रक्षित-क्ली गुप्तगोपायितत्रातावितत्राणानि रक्षिते । 189156 4445कर्मन्-पुंक्ली,क्रिया-स्त्री,विधा-स्त्री 4446विलक्षण-क्ली कर्म क्रिया विधा हेतुशून्या त्वास्या विलक्षणम् ॥ १४९७ ॥ 189256 4447कार्मण-क्ली,मूलकर्मन्-क्ली 4448संवनन-क्ली,वशक्रिया-स्त्री कार्मणं मूलकर्माथ संवननं वशक्रिया । 189356 4449प्रतिबन्ध-पुं,प्रतिष्टम्भ-पुं 4450आस्या-स्त्री,आस्था-स्त्री,आसना-स्त्री,स्थिति-स्त्री प्रतिबन्धे प्रतिष्टम्भः स्यादास्या त्वासना स्थितिः ॥ १४९८ ॥ 189456 4451परस्पर-क्ली,अन्योन्य-क्ली,इतरेतर-क्ली परस्परं स्यादन्योन्यमितरेतरमित्यपि । 189556 4452आवेश-पुं,आटोप-पुं,संरम्भ-पुं 4453निवेश-पुं,रचना-स्त्री,स्थिति-स्त्री आवेशाटोपौ संरम्भे निवेशो रचना स्थितौ ॥ १४९९ ॥ 189656 4454निर्बन्ध-पुं,अभिनिवेश-पुं 4455प्रवेश-पुं,अन्तर्विगाहन-पुं निर्बन्धोऽभिनिवेशः स्यात्प्रवेशोऽन्तर्विगाहनम् । 189756 4456गति-स्त्री,वीङ्खा-स्त्री,विहार-पुं,ईर्या-स्त्री,परिसर्प-पुं,परिक्रम-पुं गतौ वीङ्खा विहारेर्यापरिसर्पपरिक्रमाः ॥ १५०० ॥ 189856 4457व्रज्या-स्त्री,अटाट्या-स्त्री,पर्यटन-क्ली 4458चर्या-स्त्री,ईर्यापथस्थिति-स्त्री व्रज्याटाट्या पर्यटनं चर्या त्वीर्यापथस्थितिः । 189956 4459व्यत्यास-पुं,विपर्यास-पुं,वैपरीत्य-क्ली,विपर्यय-पुं,व्यत्यय-पुं 4460स्फाति-स्त्री,वृद्धि-स्त्री 4461प्रीणन-क्ली,अवन-क्ली,तर्पण-क्ली व्यत्यासस्तु विपर्यासो वैपरीत्यं विपर्ययः ॥ १५०१ ॥ व्यत्ययेऽथ स्फातिर्वृद्धौ प्रीणनेऽवनतर्पणौ । 190056 4462परित्राण-क्ली,पर्याप्ति-स्त्री,हस्तधारण-क्ली परित्राणं तु पर्याप्तिर्हस्तधारणमित्यपि ॥ १५०२ ॥ 190156 4463प्रणति-स्त्री,प्रणिपात-पुं,अनुनय-पुं 4464शयन-क्ली,विशाय-पुं,उपशाय-पुं 4465पर्याय-पुं,अनुक्रम-पुं,क्रम-पुं,परिपाटी-स्त्री,आनुपूर्वी-स्त्रीक्ली,आवृत्-स्त्री 4466अतिपात-पुं,अतिक्रम-पुं,उपात्यय-पुं,पर्यय-पुं 4467सम्बाध-पुं,सङ्कट-पुं प्रणतिः प्रणिपातोऽनुनयेऽथ शयने क्रमात् । विशाय उपशायश्च पर्यायोऽनुक्रमः क्रमे ॥ १५०३ ॥ परिपाट्यानुपूर्व्यातृदतिपातस्त्वतिक्रमः । उपात्ययः पर्ययश्च समौ संबाधसंकटौ ॥ १५०४ ॥ ;p{0057} 190257 4468काम-पुं,प्रकाम-पुं,पर्याप्त-पुं,निकाम-पुं,इष्ट-पुं,यथेप्सित-पुं कामं प्रकामं पर्याप्तं निकामेष्टे यथेप्सिते । 190357 4469अत्यर्थ-क्ली,गाढ-क्ली,उद्गाढ-क्ली,बाढ-क्ली,तीव्र-क्ली,भृश-क्ली,दृढ-क्ली,अतिमात्र-क्ली,अतिमर्याद-क्ली,नितान्त-क्ली,उत्कर्ष-पुं,निर्भर-पुं,भर-पुं,एकान्त-क्ली,अतिवेल-पुं,अतिशय-पुं 4470जृम्भा-त्रि,जृम्भण-क्ली अत्यर्थे गाढमुद्गाढं बाढं तीव्रं भृशं दृढम् ॥ १५०५ ॥ अतिमात्रातिमर्यादनितान्तोत्कर्षनिर्भराः । भरैकान्तातिवेलातिशया जृम्भा तु जृम्भणम् ॥ १५०६ ॥ 190457 4471आलिङ्गन-क्ली,परिष्वङ्ग-पुं,संश्लेष-पुं,उपगूहन-क्ली,अङ्कपाली-स्त्री,परीरम्भ-पुं,क्रोडीकृति-स्त्री 4472उत्सव-पुं,मह-पुं,क्षण-पुं,उद्धव-पुं,उद्धर्ष-पुं 4473मेलक-पुं,सङ्ग-पुं,सङ्गम-पुंक्ली आलिङ्गनं परिष्वङ्गः संश्लेष उपगूहनम् । अङ्कपाली परीरम्भः क्रोडिकृतिरथोत्सवे ॥ १५०७ ॥ महः क्षणोद्धवोद्धर्षा मेलके सङ्गसङ्गमौ । 190557 4474अनुग्रह-पुं,अभ्युपपत्ति-स्त्री 4475निरोध-पुं,निग्रह-पुं अनुग्रहोऽभ्युपपत्तिः समौ निरोधनिग्रहौ ॥ १५०८ ॥ 190657 4476विघ्न-पुं,अन्तराय-पुं,प्रत्यूह-पुं,व्यवाय-पुं 4477समय-पुं,क्षण-पुं,वेला-स्त्री,वार-पुंक्ली,अवसर-पुं,प्रस्ताव-पुं,प्रक्रम-पुं,अन्तर-क्ली विघ्नेऽन्तरायप्रत्यूहव्यवायाः समये क्षणः । वेला वाराववसरः प्रस्तावः प्रक्रमान्तरम् ॥ १५०९ ॥ 190757 4478अभ्यादान-क्ली,उपोद्घात-पुं,प्रारम्भ-पुं,प्रक्रम-पुं,उपक्रम-पुं अभ्यादानमुपोद्घात आरम्भः प्रोपतः क्रमः । 190857 4479प्रत्युत्क्रम-पुं,प्रयोग-पुं 4480आरोहण-क्ली,अभिक्रम-पुं प्रत्युत्क्रमः प्रयोगः स्यादारोहणं त्वभिक्रमः ॥ १५१० ॥ 190957 4481आक्रम-पुं,अधिक्रम-पुं,क्रान्ति-स्त्री 4482व्युत्क्रम-पुं,उत्क्रम-पुं,अक्रम-पुं आक्रमेऽधिक्रमक्रान्ती व्युत्क्रमस्तूत्क्रमाक्रमौ । 191057 4483विप्रलम्भ-पुं,विप्रयोग-पुं,वियोग-पुं,विरह-पुं विप्रलम्भो विप्रयोग वियोगो विरहः समाः ॥ १५११ ॥ 191157 4484आभा-स्त्री,राढा-स्त्री,विभूषा-स्त्री,श्री-स्त्री,अभिख्या-स्त्री,कान्ति-स्त्री,विभ्रम-पुं,लक्ष्मी-स्त्री,छाया-स्त्री,शोभा-स्त्री 4485सुषमा-स्त्री आभा राढा विभूषा श्रीरभिख्याकान्तिविभ्रमाः । लक्ष्मीश्छाया च शोभायां सुषमा सातिशायिनी ॥ १५१२ ॥ 191257 4486संस्तव-पुं,परिचय-पुं 4487आकार-पुं,इङ्ग-पुं,इङ्गित-क्ली संस्तवः स्यात्परिचय आकारस्त्विङ्ग इङ्गितम् । 191357 4488निमित्त-क्ली,कारण-क्ली,हेतु-पुं,बीज-क्ली,योनि-पुंस्त्री,निबन्धन-क्ली,निदान-क्ली 4489कार्य-क्ली,अर्थ-पुं,कृत्य-क्ली,प्रयोजन-क्ली निमित्ते कारणं हेतुर्बीजं योनिर्निबन्धनम् ॥ १५१३ ॥ निदानमथ कार्यं स्यादर्थः कृत्यं प्रयोजनम् । 191457 4490निष्ठा-स्त्री,निर्वहण-क्ली 4491प्रवह-पुं,बहिर्गमन-क्ली निष्ठानिर्वहणे तुल्ये प्रवाहो गमनं बहिः ॥ १५१४ ॥ 191557 4492जाति-स्त्री,सामान्य-क्ली 4493व्यक्ति-स्त्री,विशेष-पुं,पृथगात्मिका-स्त्री जातिः सामान्यं व्यक्तिस्तु विशेषः पृथगात्मिका । 191657 4494तिर्यञ्च्-क्ली,साचि-स्त्री 4495संहर्ष-पुं,स्पर्धा-स्त्री 4496द्रोह-पुं,अपक्रिया-स्त्री तिर्यक्साचिः संहर्षस्तु स्पर्धा द्रोहस्त्वपक्रिया ॥ १५१५ ॥ 191757 4497वन्ध्य-क्ली,मोघ-क्ली,अफल-क्ली,मुधा-स्त्री 4498अन्तर्गडु-क्ली,निरर्थक-क्ली वन्ध्ये मोघाफलमुधा अन्तर्गडुर्निरर्थकम् । 191857 4499संस्थान-क्ली,संनिवेश-पुं 4500अर्थापगम-पुं,व्यय-पुं संस्थानं संनिवेशः स्यादर्थस्यापगमे व्ययः ॥ १५१६ ॥ 191957 4501संमूर्छन-क्ली,अभिव्याप्ति-स्त्री 4502भ्रेष-पुं,भ्रंश-पुं संमूर्छनं त्वभिव्याप्तिर्भ्रेषो भ्रंशो यथोचितात् । 192057 4503अभाव-पुं,नाश-पुं 4504संक्राम-पुं,संक्रम-पुं,दुर्गसञ्चर-पुं अभावो नाशे संक्रामसंक्रमौ दुर्गसंचरे ॥ १५१७ ॥ 192157 4505नीवाक-पुं,प्रयाम-पुं 4506अवेक्षा-स्त्री,प्रतिजागर-पुं नीवाकस्तु प्रयामः स्यादवेक्षा प्रतिजागरः । 192257 4507विश्रम्भ-पुं,विश्वास-पुं 4508परिणाम-पुं,विक्रिया-स्त्री समौ विश्रम्भविश्वासौ परिणामस्तु विक्रिया ॥ १५१८ ॥ 192357 4509चक्रावर्त-पुं,भ्रम-पुं,भ्रान्ति-स्त्री,भ्रमि-स्त्री,घूर्णि-स्त्री,घूर्णन-क्ली चक्रावर्तो भ्रमो भ्रान्तिर्भ्रमिर्घूर्णिश्च घूर्णने । 192457 4510विप्रलम्भ-पुं,विसंवाद-पुं 4511विलम्भ-पुं,अतिसर्जन-क्ली विप्रलम्भो विसंवादो विलम्भस्त्वतिसर्जनम् ॥ १५१९ ॥ 192557 4512उपलम्भ-पुं,अनुभव-पुं 4513प्रतिलम्भ-पुं,लम्भन-क्ली उपलम्भस्त्वनुभवः प्रतिलम्भस्तु लम्भनम् । 192657 4514नियोग-पुं,विधि-पुं,सम्प्रैष-पुं 4515विनियोग-पुं नियोगे विधिसंप्रैषौ विनियोगोऽर्पणं फले ॥ १५२० ॥ 192757 4516लव-पुं,अभिलाव-पुं,लवन-क्ली 4517निष्पाव-पुं,पवन-क्ली,पव-पुं लवोऽभिलावो लवनं निष्पावः पवनं पवः । 192857 4518निष्ठीव-पुंक्ली,ष्ठीवन-क्ली,ष्ठ्यूत-क्ली,ष्ठेवन-क्ली,थूत्कृत-क्ली निष्ठीवष्ठीवनष्ठ्यूतष्ठेवनानि तु थूत्कृते ॥ १५२१ ॥ 192957 4519निवृति-स्त्री,उपरम-पुं,विरति-स्त्री,अपरति-स्त्री,आरति-स्त्री निवृत्तिः स्यादुपरमो व्यपोपाङ्भ्यः परा रतिः । 193057 4520विधूनन-क्ली,विधुवन-क्ली 4521रिङ्खण-क्ली,स्खलन-क्ली विधूननं विधुवनं रिङ्खणं स्खलनं समे ॥ १५२२ ॥ 193157 4522रक्ष्ण-पुं,त्राण-क्ली 4523ग्रह-पुं,ग्राह-पुं 4524व्यध-पुं,वेध-पुं 4525क्षय-पुं,क्षिया-स्त्री रक्ष्णस्त्राणे ग्रहो ग्राहे व्यधो वेधे क्षये क्षिया । 193257 4526स्फरण-क्ली,स्फुरण-क्ली 4527ज्यानि-स्त्री,जीर्णि-स्त्री 4528वर-पुं,वृति-स्त्री स्फरणं स्फुरणे ज्यानिजीर्णावथ वरो वृतौ ॥ १५२३ ॥ 193357 4529समुच्चय-पुं,समाहार-पुं 4530अपहार-पुं,अपचय-पुं समुच्चयः समाहारोऽपहारापचयौ समौ । 193457 4531प्रत्याहार-पुं,उपादान-क्ली 4532बुद्धिशक्ति-स्त्री,निष्क्रम-पुं प्रत्याहार उपादानं बुद्धिशक्तिस्तु निष्क्रमः ॥ १५२४ ॥ इत्यादयः क्रियाशब्दा लक्ष्या धातुषु लक्षणम् । ;c{इति सामान्यवर्गः} ;k{अव्ययवर्गः} 193557 4533स्वर्-अ,स्वर्ग-पुं 4534भूर्-अ,रसातल-क्ली अथाव्ययानि वक्ष्यन्ते स्वः स्वर्गे भूः रसातले ॥ १५२५ ॥ 193657 4535भुवस्-अ,विहायसा-अ,व्योमन्-क्ली 4536रोदसी-अ,द्यावाभूमी-स्त्रीद्वि भुवो विहायसा व्योम्नि द्यावाभूम्योस्तु रोदसी । 193757 4537उपरिष्टात्-अ,उपरि-अ,ऊर्ध्व-क्ली 4538अधस्तात्-अ,अधस्-अ,अवाञ्च्-क्ली उपरिष्टादुपर्यूर्ध्वं स्यादधस्तादधोऽप्यवाक् ॥ १५२६ ॥ 193857 4539अन्तरेण-अ,ऋते-अ,हिरुक्-अ,नाना-अ,पृथक्-अ,विना-अ,वर्जन-क्ली वर्जने त्वन्तरेणर्त्ते हिरुग्नाना पृथग्विना । 193957 4540साकम्-अ,सत्रा-अ,समम्-अ,सार्धम्-अ,अमा-अ,सह-अ 4541कृतम्-अ,अलम्-अ,भवतु-अ,अस्तु-अ,किम्-अ 4542प्रेत्य-अ,अमुत्र-अ,भवान्तर-क्ली साकं सत्त्रा समं सार्धममा सह कृतं त्वलम् ॥ १५२७ ॥ भवत्वस्तु च किं तुल्याः प्रेत्यामुत्र भवान्तरे । 194057 4543तूष्णीम्-अ,तूष्णीकाम्-अ,जोषम्-अ,मौन-क्ली 4544दिष्ट्या-अ,सम्मद-पुं तूष्णीं तूष्णीकां जोषं च मौनं दिष्ट्या तु संमदे ॥ १५२८ ॥ 194157 4545परितस्-अ,सर्वतस्-अ,विष्वञ्च्-अ,समन्तात्-अ,समन्ततस्-अ परितः सर्वतो विष्वक्समन्ताच्च समन्ततः । 194257 4546पुरस्-अ,पुरस्तात्-अ,पुरतस्-अ,अग्रतस्-अ 4547प्रायस्-अ,भूमन्-पुं पुरः पुरस्तात्पुरतोऽग्रतः प्रायस्तु भूमनि ॥ १५२९ ॥ 194357 4548साम्प्रतम्-अ,अधुना-अ,इदानीम्-अ,संप्रति-अ,एतर्हि-अ 4549अञ्जसा-अ,द्राक्-अ,स्राक्-अ,अरम्-अ,झटिति-अ,आशु-अ,मङ्क्षु-अ,अह्नाय-अ,सत्वरम्-अ सांप्रतमधुनेदानीं संप्रत्येतर्ह्यथाञ्जसा । द्राक्स्रागरं झटित्याशु मङ्क्ष्वह्नाय च सत्वरम् ॥ १५३० ॥ 194457 4550सदा-अ,सना-अ,अनिशम्-अ,शश्वत्-अ 4551भूयस्-अ,अभीक्ष्णम्-अ,पुनःपुनर्-अ,असकृत्-अ,मुहुस्-अ 4552सायम्-अ,दिनान्त-पुं 4553दिवस-पुं,दिवा-अ सदा सनानिशं शश्वद्भूयोऽभीक्ष्णं पुनः पुनः । असकृन्मुहुः सायं तु दिनान्ते दिवसे दिवा ॥ १५३१ ॥ 194557 4554सहसा-अ,एकपदे-अ,सद्यस्-अ,अकस्मात्-अ,सपदि-अ,तत्क्षण-क्ली सहसैकपदे सद्योऽकस्मात्सपदि तत्क्षणे । 194657 4555चिराय-अ,चिररात्राय-अ,चिरस्य-अ,चिरात्-अ,चिरम्-अ,चिरेण-अ,दीर्घकाल-पुं 4556कदाचित्-अ,जातु-अ,कर्हिचित्-अ चिराय चिररात्राय चिरस्य च चिराच्चिरम् ॥ १५३२ ॥ चिरेण दीर्घकालार्थे कदाचिज्जातु कर्हिचित् । 194757 4557दोषा-अ,नक्तम्-अ,उषा-अ,रात्रि-स्त्री 4558प्रगे-अ,प्रातर्-अ,अहर्मुख-क्ली दोषा नक्तमुषा रात्रौ प्रगे प्रातरहर्मुखे ॥ १५३३ ॥ 194857 4559तिर्यञ्च्-क्ली,तिरस्-अ,साचि-अ 4560निष्फल-क्ली,वृथा-अ,मुधा-अ तिर्यगर्थे तिरः साचि निष्फले तु वृथा मुधा । 194957 4561मृषा-अ,मिथ्या-अ,अनृत-क्ली 4562अभ्यर्ण-क्ली,समया-अ,निकषा-अ,हिरुक्-अ मृषा मिथ्यानृतेऽभ्यर्णे समया निकषा हिरुक् ॥ १५३४ ॥ 195057 4563शम्-अ,सुख-क्ली 4564बलवत्-अ,सुष्ठु-अ,किमुत-अ,अतीव-अ,निर्भर-पुं शं सुखे बलवत्सुष्ठु किमुतातीव निर्भरे । 195157 4565प्राञ्च्-अ,पुरा-अ,प्रथम-क्ली 4566संवत्-अ,वर्ष-क्ली 4567परस्पर-क्ली,मिथस्-अ प्राक्पुरा प्रथमे संवद्वर्षे परस्परं मिथः ॥ १५३५ ॥ 195257 4568उषा-अ,निशान्त-पुं 4569किञ्चित्-अ,मनाक्-अ,ईषत्-अ,किञ्चन-अ,अल्प-क्ली उषा निशान्तेऽल्पे किंचिन्मनागीषच्च किंचन । 195357 4570आहो-अ,उताहो-अ,किमुत-अ,वितर्क-पुं,किम्-अ,किमूत-अ आहो उताहो किमुत वितर्के किं किमूत च ॥ १५३६ ॥ 195457 4571इतिह-अ,सम्प्रदाय-पुं 4572हेतु-पुं,यत्-अ,तत्-अ,यतस्-अ,ततस्-अ इतिह स्यात्संप्रदाये हेतौ यत्तद्यतस्ततः । 195557 4573सम्बोधन-क्ली,अङ्ग-अ,भोस्-अ,पाट्-अ,प्याट्-अ,हे-अ,है-अ,हंहो-अ,अरे-अ,रे-अ,अयि-अ संबोधनेऽङ्ग भोः पाट् प्याट् हे है हंहोऽरे रेऽयि च ॥ १५३७ ॥ ;p{0058} 195658 4574श्रौषट्-अ,वौषट्-अ,वषट्-अ,स्वाहा-अ,स्वधा-अ,देवहविर्हुति-स्त्री श्रौषट्वौषट्वषट्स्वाहा स्वधा देवहविर्हुतौ । 195758 4575रहस्-क्ली,उपांशु-अ 4576मध्य-क्ली,अन्तर्-अ,अन्तरेण-अ,अन्तरे-अ,अन्तरा-अ रहस्युपांशु मध्येऽन्तरन्तरेणान्तरेऽन्तरा ॥ १५३८ ॥ 195858 4577प्रादुर्-अ,आविर्-अ,प्रकाश-क्ली 4578अभाव-पुं,अ-अ,न-अ,नो-अ,नहि-अ प्रादुराविः प्रकाशे स्यादभावे त्व न नो नहि । 195958 4579हठ-पुं,प्रसह्य-अ 4580मा-अ,मास्म-अ,वारण-क्ली 4581अस्तम्-अ,अदर्शन-क्ली हठे प्रसह्य मा मास्म वारणेऽस्तमदर्शने ॥ १५३९ ॥ 196058 4582अकामानुमति-स्त्री,कामम्-अ 4583ओम्-अ,आम्-अ,परमम्-अ,मत-क्ली अकामानुमतौ कामं स्यादोमां परमं मते । 196158 4584कच्चित्-अ,इष्टपरिप्रश्न-पुं 4585अवश्यम्-अ,नूनम्-अ,निश्चय-पुं कच्चिदिष्टपरिप्रश्नेऽवश्यं नूनं च निश्चये ॥ १५४० ॥ 196258 4586बहिस्-अ,बहिर्भव-पुं 4587ह्यस्-अ 4588श्वस्-अ बहिर्बहिर्भवे ह्यः स्यादतीतेऽह्नि श्व एष्यति । 196358 4589नीचैस्-अ,अल्प-पुं 4590महत्-पुं,उच्चैस्-अ 4591सत्त्व-क्ली,अस्ति-अ 4592दुष्ठु-अ,निन्दन-क्ली नीचैरल्पे महत्युच्चैः सत्त्वेऽस्ति दुष्ठु निन्दने ॥ १५४१ ॥ 196458 4593ननुच-अ,विरोधोक्ति-स्त्री 4594पक्षान्तर-क्ली,चेत्-अ,यदि-अ ननुच स्याद्विरोधोक्तौ पक्षान्तरे तु चेद्यदि । 196558 4595शनैस्-अ,मन्द-क्ली 4596अवर-क्ली,अर्वाञ्च्-अ 4597रोषोक्ति-स्त्री,उम्-अ 4598नति-स्त्री,नमस्-अ शनैर्मन्देऽवरे त्वर्वाग्रोषोक्तावुं नतौ नमः ॥ १५४२ ॥ ;c{इत्यव्ययानि} ;c{इत्याचार्यहेमचन्द्रविरचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां सामान्यकाण्डः षष्ठः ॥ ६ ॥} ;c{इति श्रीहेमचन्द्राचार्यविरचितोऽभिधानचिन्तामणिः समाप्तः ।}