;METADATA
;title{मङ्खकोशः}
;author{मङ्खः}
;bookFullName{श्रीमद्मङ्खविरचितम् मङ्खकोशः - मङ्खविरचितटीकासारसहित, त्रिप्रकारक-शब्दसूच्यादि-विभूषितः}
;bookSeriesDetails{श्री काशी संस्कृत ग्रन्थमाला २१६}
;editor{Theodor Zachariae}
;editorQualifications{}
;publisher{The Chowkhamba Sanskrit Series Office, Gopal Mandir Lane, P.O. Chowkhamba, Post Box 8, Varanasi - 1, India}
;pressDetails{Vidya Vilas Press, Varanasi}
;publicationYear{1972 A.D.}
;dataEntryBy{Dr. Dhaval Patel}
;dataEntryEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;proofReadBy{Dr. Dhaval Patel}
;proofReaderEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;annotatedBy{}
;annotatorEmail{}
;version{0.1.0}
;projectDetails{This project is aimed at creating a database and related software tools to access Indian koshas, both online and offline. The project is funded by generous donation of Shree Ramkrishna Knowledge Fondation, Surat.}
;projectWebPage{http://github.com/sanskrit-kosha/kosha}
;emailTo{drdhaval2785@gmail.com}
;description{}
;shortCode{ANKM}
;funding{Shree Ramkrishna Knowledge Foundation.}
;licence{GNU GPL v3.0}
;credits{1. SRKKF for funding. 2. Dr. Dhaval Patel for spending time type and proofread the data.}
;dataFormatDetails{See https://github.com/sanskrit-kosha/kosha/blob/master/docs/annotation_thoughts.md for details.}
;editorialChanges{}
;nymic{homo}
;pagenum{true}
;linenum{false}
;chapterArrangements{kanda}
;newVerseNumbersAtChangeOf{never}
;newLineNumbersAtChangeOf{never}
;version0.0.1{29 July 2019}
;version0.0.2{29 July 2019}
;version0.0.3{28 September 2019}
;version0.0.4{28 September 2019}
;version0.1.0{28 September 2019}
;version0.2.0{}
;version0.2.1{}
;version0.2.2{}
;version0.3.0{}
;version0.3.1{}
;version0.3.2{}
;version0.3.3{}
;version0.3.4{}
;version0.3.5{}
;version0.3.6{}
;version1.0.0{}
;CONTENT
;p{0001}
;c{ओं स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः । ओं नमः ॥}
;k{मङ्गलाचरणम्}
पातु वोधिधरं दूरविकीर्णकरशीकरः ।
दुःखबीजच्छिदे वर्षत्करका इव विघ्नजित् ॥ १ ॥
विषमपदविषधरालीं निहत्य संगृह्य शेवधिविशेषान् ।
सकलजनसुलभविभवान्कश्चन निर्मत्सरः कुरुते ॥ २ ॥
भागुरिकात्यहलायुधहुग्गामरसिंहशाश्वतादिकृतान् ।
कोशान्निरीक्ष्य निपुणं धन्वन्तरिनिर्मितं निघण्टुं च ॥ ३ ॥
लिङ्गानुशासनानि च विचार्य लक्ष्यं महाकवीनां च ।
कुरुतेनेकार्थानां शब्दानां मङ्खकः कोशम् ॥ ४ ॥
यथासंभवकान्तादिक्रमादक्षरसंख्यया ।
करामलकवत्साक्षादेष भासिष्यते सताम् ॥ ५ ॥
यत्रैक एव रूढोर्थो यौगिकस्तत्र दर्श्यते ।
अनेकस्मिंस्तु रूढेर्थे यौगिकः प्रोच्यते न वा ॥ ६ ॥
पदभङ्गादनेकोर्थः प्रकटीक्रियते न च ।
विशेषणप्रत्ययाद्यैः सिद्धं लिङ्गं न चोच्यते ॥ ७ ॥
प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् ।
स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयं तद्विशेषविधेः क्वचित् ॥ ८ ॥
त्रिलिङ्ग्यां त्रिष्विति पदं मिथुने तु द्वयोरिति ।
निषिद्धलिङ्गं शेषार्थं त्वन्ताथादि न पूर्वभाक् ॥ ९ ॥
;k{कान्तवर्गः}
को धात्रर्कात्मवातेषु कं शिरोम्बुसुखेषु तु ।
आकाशे त्रिदिवे नाको लोकस्तु भुवने जने ॥ १० ॥
पद्ये यशसि च श्लोकष्टङ्को दर्पेश्मदारणे ।
अङ्क एकादिगणनान्यास उत्सङ्गचिह्नयोः ॥ ११ ॥
;p{0002}
भानुद्रुस्फटिका अर्काः शल्के शकलवल्कले ।
किष्कुर्माने चतुर्विंशद्द्वादशाङ्गुलसंमिते ॥ १२ ॥
साष्टे शते सुवर्णानां होम्नि हेमदले पले ।
उरोविभूषणे कर्षे दीनारे निष्कमस्त्रियाम् ॥ १३ ॥
रोको दीप्तौ बिले चूर्णे कल्कोस्त्री समलैनसोः ।
दमेल्पपुत्रयोः स्तोकः पाकौ पचनशावकौ ॥ १४ ॥
शुल्कोस्त्री घट्टलभ्योर्थो जामातुर्गृह्यते च यः ।
नगरीशाखयोर्लङ्का शङ्का त्रासवितर्कयोः ॥ १५ ॥
ऊहाकाङ्क्षावितर्केषु तर्को मुख्यान्यकेवलाः ।
एके त्रिषु च संख्यायां पङ्कोस्त्री कर्दमैनसोः ॥ १६ ॥
चक्रवाकवृकौ कोकौ भेकौ मण्डूकभीरुकौ ।
गृहासक्ताः पक्षिमृगाश्छेकाः सहृदया अपि ॥ १७ ॥
झषायुधभिदोः स्थाणौ शङ्कुः कीलकसंख्ययोः ।
कूपयन्त्रे त्रिका क्लीवे गात्राङ्गे त्रितये तथा ॥ १८ ॥
त्रिषु त्रयाणां संघादौ मूकोवागज्ञयोस्त्रिषु ।
राका नवरजःकन्या पूर्णिमा प्रतिपद्युता ॥ १९ ॥
किंशारौ कण्टके च स्याच्छूकोनुक्रोशशुङ्गयोः ।
रत्नस्वरूपभिच्छस्त्रभाण्डाभ्यञ्जनतूलिकाः ॥ २० ॥
परीक्षा च शलाका स्याद्गुरौ देश्ये च दैशिकः ।
चित्रकृद्भाण्डशय्याभिच्छलाकासु च तूलिका ॥ २१ ॥
विलेपने चन्दने च परीक्षोद्धृतवस्तुनि ।
ना वर्णकस्तान्तवे स्याद्वयो रागेषु वर्णिका ॥ २२ ॥
पर्यायार्हादिकथने व्याख्यातरि भवेत्त्रिषु ।
यूथीभ्यौ गणिका वेश्या दैवज्ञे त्रिषु चित्रकम् ॥ २३ ॥
तिलको ना तु शार्दूले पाठ्यामेरण्डके तथा ।
जम्बुकौ क्रोष्टुवरुणौ कलङ्कोङ्कापवादयोः ॥ २४ ॥
पृथुको बालको भक्ष्यं खलभृष्टार्द्रसस्यजम् ।
आलोकौ दर्शनोद्द्योतौ भेरीपटहमानकः ॥ २५ ॥
;p{0003}
शराज्ञयोः स्यान्नालीकस्तक्षकौ नागवर्धकी ।
स्यात्पुलाकस्तुच्छधान्ये संक्षेपे भक्तसिक्थके ॥ २६ ॥
उलूके करिणः पुच्छमूलोपान्ते च पेचकः ।
कमण्डलौ दाडिमे ना करकः करिका पुनः ॥ २७ ॥
मद्यभाण्डे च करका भवेद्वर्षोपले द्वयोः ।
करङ्को मांसरहिते ताम्बूलादेश्च भाजने ॥ २८ ॥
---------------- ।
प्रतिकूले प्रतीकं त्रिष्वंशे दीपे च पुंस्ययम् ॥ २९ ॥
छत्त्रायवान्योर्भूतीकं भूनिम्बे कट्फलेपि च ।
यवान्यां जीरके दीपे नालंकारे तु दीपकम् ॥ ३० ॥
कौशिका गाधिजोलूकगुग्गुल्विन्द्राहितुण्डिकाः ।
कनिष्ठे च दरिद्रे च स्वल्पेपि क्षुल्लकस्त्रिषु ॥ ३१ ॥
तिलकल्के सिल्हके च पिण्याकोथ द्वयोः खगे ।
वर्तकोश्वखुरे पुंसि शरे खड्गे च सायकः ॥ ३२ ॥
व्यलीकं कामजे दोषे विलक्षाप्रिययोरपि ।
विपर्यये रुजायामप्यकार्ये चाथ गैरिकम् ॥ ३३ ॥
स्वर्णे धातुविशेषे चाथाम्बिका मातृकोमयोः ।
भालानृताप्रियेलीकमनूकं कुलशीलयोः ॥ ३४ ॥
क्षुरिकोमा करेण्वां च धेनुका चाथ कालिका ।
देव्यां वृद्धौ स्वर्णमले मेघजालेथ कारिका ॥ ३५ ॥
यातनावृत्तिकृतिषु ना भृत्ये त्रिषु कर्तरि ।
कर्मादौ साधने क्लीवे कर्णिका कर्णभूषणे ॥ ३६ ॥
करिहस्ताङ्गुलौ पद्मबीजकोश्यां स्त्रिया गदे ।
वाह्लीकं कुङ्कुमे हिङ्गौ वाह्लिदेशोद्भवे त्रिषु ॥ ३७ ॥
विवाहमङ्गलद्रव्ये कौतुकं कुतुके तथा ।
द्वयोः शिशौ वालुकायां भूषाभेदे च वालिका ॥ ३८ ॥
कङ्कणे चाङ्गुलीये च ह्रीवेरे चापि वालकम् ।
प्रियकौ नीपबन्धूकौ कारम्भो मृगभित्तथा ॥ ३९ ॥
;p{0004}
उदर्क उत्तरे काले फले चोत्तरकालिके ।
मेचकं त्रिषु कृष्णे स्यात्पुमांस्तु शिखिचन्द्रके ॥ ४० ॥
विधवाया जारजाते गुले पिण्डे च गोलकः ।
त्रिश्लोक्यां कृष्णलवणे तिलकं क्लोम्नि चास्त्रियाम् ॥ ४१ ॥
जडुले चित्रके ना द्रुरातङ्कास्तापभीरुजः ।
गुणवक्षः कूपकः स्यात्तोयार्थं विवरश्च यः ॥ ४२ ॥
अल्पकूपः श्रोणिपार्श्वगर्तावथशिलाजतु ।
सौभाञ्जनं गन्धकं स्याद्रेणुकौषधभित्तथा ॥ ४३ ॥
भार्गवाम्बा पुण्डकोतिमुक्तेक्षुतिलकेषु तु ।
प्रस्तरे पुलकं ना तु रोमाञ्चक्रिमिभेदयोः ॥ ४४ ॥
श्रुद्रवैरिणि रोमाञ्चे तरोरङ्गे च कण्टकः ।
कटकोस्त्री नितम्बोद्रेः क्लीवे वलयसैन्ययोः ॥ ४५ ॥
इक्षुशीधौ शीधुपाने सरकं मद्यभाजने ।
तारकर्क्षेक्ष्णि च न ना दैत्यभेदे पुमानयम् ॥ ४६ ॥
देवीभेदे तारिका स्यात्पिटके मत्स्यपक्षिणाम् ।
क्षारकं कोरके चाथ जीवकः प्राणके त्रिषु ॥ ४७ ॥
बन्धूके क्षपणे पुंसि जीवने वेतने स्त्रियाम् ।
पर्यस्तिकायां शयने पर्यङ्कोथ भयोज्झिते ॥ ४८ ॥
त्रिष्वभीकः कामयिता कुलटेभी च बन्धकी ।
आधावस्त्री बन्धिका तु बन्धकारिणि वाच्यगा ॥ ४९ ॥
वार्द्धकं वृद्धसंघाते वृद्धत्वे वृद्धकर्मणि ।
स्याद्दर्शकः प्रतीहारस्त्रिषु दर्शयिता पुनः ॥ ५० ॥
चर्चायां स्थासको ज्ञेयो हारभेदेपि बुद्बुदे ।
स्यादंशुकं शुक्लवस्त्रे वस्त्रमात्रोत्तरीययोः ॥ ५१ ॥
शिशुकः शिशुमाराख्यनक्रोलूप्योश्च बालके ।
त्रिष्वथो मधुयष्ट्यां स्यान्मधुकं वन्दिभित्पुमान् ॥ ५२ ॥
खनकी त्रिषु शिल्पिन्यां खनकौ भेत्तृमूषकौ ।
जलाधारे स्त्रियां रत्नाद्याकरे चाथ कार्मुकम् ॥ ५३ ॥
;p{0005}
चापे त्रिषु तु कर्मण्ये शक्तमात्रेथ कञ्चुकः ।
निर्मोके कवचे वारवाणेथ धनदस्य पूः ॥ ५४ ॥
अलका स्त्रीकचे न स्त्र्यनीकं तु रणसैन्ययोः ।
वञ्चको जम्बुके धूर्ते स्त्री चुल्ल्यां निकटेन्तिकम् ॥ ५५ ॥
विपाकौ पचनस्वेदौ कृषकौ फालकार्षकौ ।
कनकं मातुले स्वर्णे रेखासुर्योस्तु राजिका ॥ ५६ ॥
स्यादार्द्रायां शाकुनिके लुब्धको मध्यगो मणिः ।
नेता च नायको नाट्यपात्रभूम्युत्तमे द्वयोः ॥ ५७ ॥
खेटकौ ग्रामफलकौ पेटकं भाण्डवृन्दयोः ।
त्रिष्वतो जालिकौ धूर्तधीवरौ पद्मकेसरे ॥ ५८ ॥
पुष्परेणौ च किञ्जल्को दारकौ बालभेदकौ ।
करभ्यां भाण्डभेदे चाप्युष्ट्रिकाथ वितर्दिका ॥ ५९ ॥
वलभी चोन्नते देशे विटङ्कः पुंनपुंसकः ।
शांकरे शूलधनुषी पिनाकावथ जालकम् ॥ ६० ॥
जालाभे क्षारके संघे ना प्राणी स्त्री मुखावृतौ ।
सेवाजीवे प्रसेवे च सेवकः सूतको ग्रहे ॥ ६१ ॥
सूतिका सूतका सूता क्लीवे जन्मनि ना रसे ।
जनकौ पितृवैदेहौ दीक्ष्यभेदे तु पुत्रकः ॥ ६२ ॥
कृत्रिमादौ द्वयोः स्त्रीत्वे पुत्रका पुत्रिकापि च ।
अभ्रातृपितृका कन्या पूर्णदाया च पुत्रिका ॥ ६३ ॥
जलधानी वारिपर्णी वलनं नरकास्पदम् ।
कुम्भिका प्राणरोधे ना कुलकं श्लोकसंचये ॥ ६४ ॥
न स्त्री पटोले काकेन्दुतरौ श्रेष्ठिनि चापि ना ।
पट्टिकातूलपूगेषु क्रमुकोथौषधीभिदि ॥ ६५ ॥
आडकी मानभिद्यस्त्री कैशिकं केशसंचये ।
ना रागभेदे वृत्तौ तु कैशिकी हस्तिबिन्दुषु ॥ ६६ ॥
औषधे च कुसुम्भे च पद्मकं स्यात्तु यावकः ।
कुल्मासेलक्तके च स्युः सेनारक्षास्तु सैनिकाः ॥ ६७ ॥
;p{0006}
सेनायां समवेताश्च रीतिपुष्पं तु पुष्पकम् ।
विमाने नेत्ररोगे ना पौष्पिकी त्रिषु शिल्पिनि ॥ ६८ ॥
रीतिपुष्पे भवेत्क्लीवं वातिकौ रोगिमान्त्रिकौ ।
भावुकं कुशलं क्लीवं भवेद्भवितरि त्रिषु ॥ ६९ ॥
रुचकः स्यान्मातुलुङ्गैरण्डभूषाललामसु ।
क्लीवे सौवर्चलेथान्तरङ्ग उण्डूकमुत्करे ॥ ७० ॥
पुंस्यथो मल्लिका दीपपात्रं शेफालिवाद्यभित् ।
मोचकः शल्मलिः सौभाञ्जनो रम्भा च मोक्तरि ॥ ७१ ॥
तद्धेतौ त्रिषु चाङ्गेरी शौण्डिकी चुक्रिकाम्ब्लिका ।
पदातिः पदिकः पुंसि भवेत्स्थानवति त्रिषु ॥ ७२ ॥
अलातमुल्मुकं वृष्णिराजभेदे पुमानयम् ।
मड्डुकं वाद्यभेदे च मुष्टौ स्यात्फलकस्य च ॥ ७३ ॥
खजाको दारुहस्ते च मन्थे च पदकः पुमान् ।
पदाध्येता मध्यमणिश्चरणत्रे नपुंसकम् ॥ ७४ ॥
क्रीताद्यर्थे पादिकः स्याद्भेद्यवत्पादिका पुनः ।
उपानद्रसतूर्येण वेधः स्वर्णादिकस्य च ॥ ७५ ॥
चालको दुष्टहस्ती स्याच्चाक्रिकश्चाथ चन्द्रकः ।
वर्ह्यग्रपक्षे तोथस्थतैलादिप्रसरे तथा ॥ ७६ ॥
मोदको भक्ष्यभित्पुंसि हर्षहेतौ भवेत्त्रिषु ।
कीचकाः स्युर्विराटस्य स्याला वंशाश्च सस्वनाः ॥ ७७ ॥
सिंहिका राहुमाता स्याद्वाशिका सिंहपोतिका ।
लाक्षारक्तो लाक्षिकः स्याल्लक्षमूल्यश्च भेद्यवत् ॥ ७८ ॥
इक्ष्वाकुः कटुतुम्ब्यामप्यादिराजेथ कालिमा ।
स्वर्णव्याजो लोहमलं श्यामिका गण्डकं पुनः ॥ ७९ ॥
उपधाने स्त्रियां छेदे ना प्राण्यथ कदम्बकम् ।
समूहे सर्षपे मुंसि विषे सौराष्ट्रिकः पुमान् ॥ ८० ॥
सुराष्ट्रजे त्रिष्वथार्घोरुके चण्डातकं नरि ।
करवीरौषधौ गन्धाश्मनि सौगन्धिकं तथा ॥ ८१ ॥
;p{0007}
कह्लारेथ क्लीतकिका मधुयष्टी च नीलिका ।
अश्मन्तकं भवेच्चुल्ल्यां ना वृक्षतृणभेदयोः ॥ ८२ ॥
तार्क्ष्ये गणेशे प्रेतेशे सुगते च विनायकः ।
पटोलिकाप्यपामार्गः कोशातक्यथ कट्फले ॥ ८३ ॥
करञ्जे खदिरे सोमवल्कः सालावृकः कपिः ।
क्रोष्टा श्वा स्यादथायुष्मान्भवेज्जैवात्रिकः शशी ॥ ८४ ॥
स्तनवृन्ते पिप्पलकः शस्त्रीसीवनसूत्रयोः ।
अङ्गारकः पक्षिभेदे भौमे वह्निकणे तथा ॥ ८५ ॥
द्वयोः कपर्थके बीजकोशेब्जस्य वराटकः ।
प्रसेवकस्तु ककुभे त्रिषु सेवापरायणे ॥ ८६ ॥
हारभेदे माणवको बाले कुपुरुषे द्वयोः ।
वैदेहको वाणिजके शूद्राद्वैश्यासुतेपि च ॥ ८७ ॥
विदेहादागतादौ च द्वयोः कौलेयकः शुनि ।
त्रिषु कुल्येथ यन्ता च पोतवाहो नियामकः ॥ ८८ ॥
स्याद्दाम्भिकः कौक्कुटिको यश्चादूरेरितेक्षणः ।
लालाटिकः प्रभोर्भालदर्शी कार्याक्षमश्च यः ॥ ८९ ॥
वीच्युत्कण्ठे उत्कलिके देवे वृन्दारकः पुमान ।
त्रिषु मुख्ये मनोज्ञे च पुण्डरीकस्तु दिग्गजे ॥ ९० ॥
व्याघ्रे सिताम्बुजसितच्छत्त्रयोस्तु नपुंसके ।
अनेलमूकस्त्रिष्वन्धे शठे वाक्कायवर्जिते ॥ ९१ ॥
पीतयूथ्यां स्त्रियां हेमपुष्पिका चम्पके नरि ।
उपकर्त्र्यां त्रिषु स्त्री तु पटकुट्युपकारिका ॥ ९२ ॥
बोधके त्रिषु खट्वाङ्घ्र्याधारे स्यात्प्रतिपादकम् ।
मातुलापत्ये धतूरफले मातुलपुत्रकः ॥ ९३ ॥
;k{खान्तवर्गः}
खानि स्वरिन्द्रियाकाशा आद्युपायानने मुखम् ।
अग्रज्वालाकेकिचूडाचूडाशाखाशिफाः शिखाः ॥ ९४ ॥
शङ्खो नीधौ ललाटास्थ्नि नागेह्नोंशे नखौषधौ ।
कम्बावस्त्री नखोप्येवमोषधौ करजे तथा ॥ ९५ ॥
;p{0008}
व्युङ्खौ मन्त्रषडोंकारमनोज्ञावय दैवते ।
लेख्ये च लेखः पङ्क्तौ स्त्री चन्द्रांशाभोगयोरपि ॥ ९६ ॥
व्याज आभोग उल्लेख्ये रेखा स्यादल्पके तथा ।
उखा स्थाल्यां यज्ञभाण्डे शाखा वेदद्रुमांशयोः ॥ ९७ ॥
हस्ताद्वाराङ्घ्र्यवयवे सखा मित्रसहाययोः ।
आदौ प्रधाने प्रमुखमग्रे चाथ नपुंसकम् ॥ ९८ ॥
धानुष्कस्थानभेदे ना वैशाखो मासमन्थयोः ।
वाद्यभाण्डे लेपने च गोमुखं विशिखा पुनः ॥ ९९ ॥
प्रतोल्यां च खनित्र्यां च निश्चूडे सायके पुमान् ।
विशाखः षण्मुखे शाखारहिते भे पुनः स्त्रियाम् ॥ १०० ॥
मयूखस्त्विट्करज्वालास्वलिवाणौ शिलीमुखौ ।
स्त्रियां वह्न्यर्चिरोषध्योः क्लीवमग्निशिखं वरे ॥ १०१ ॥
क्लीवे जले ब्रह्मणि तु पुमान्स्यात्सर्वतोमुखः ।
स्यात्क्लीवे मकरमुखं मकराकारधारिणि ॥ १०२ ॥
जलनिर्गमनद्वारे जानूर्ध्वावयवे तथा ।
;k{गान्तवर्गः}
स्वर्गेषुपशुवाग्वज्रदिङ्नेत्रघृणिभूजले ॥ १०३ ॥
लक्ष्यदृष्ट्या स्त्रियां पुंसि गौः सङ्गः श्लेषरोधयोः ।
भगः श्रीकाममाहात्म्यवीर्ययत्नार्ककीर्तिषु ॥ १०४ ॥
मोक्षविज्ञानवैराग्ययोनिधर्मेष्वथो मृगः ।
मृगशीर्षे हस्तिजातौ कुरङ्गे मार्गणे पशौ ॥ १०५ ॥
सषडङ्गुलयोनौ तु नायिकायां भवेन्मृगी ।
सर्गः स्वभावनिर्मोक्षनिश्चयाध्यायसृष्टिषु ॥ १०६ ॥
पालनेभ्यवहारे च निर्वेशे च पणस्त्रियः ।
भोगः स्याद्वित्तसुखयोरहेश्च फणकाययोः ॥ १०७ ॥
योगः संनहनोपायध्यानसंगतियुक्तिषु ।
अलब्धलाभे भैषज्ये शरे विस्त्रब्धघातिनि ॥ १०८ ॥
मासान्वेषणयोर्मार्गस्तथा मृगमदाध्वनोः ।
द्वयोरहौ गजे नागः क्लीवे सीसकरङ्गयोः ॥ १०९ ॥
;p{0009}
संघगूवाकयोः पूगः शैलवृक्षौ नगावगौ ।
रागः क्लेशादेके सङ्गे पानके लोहीतादिषु ॥ ११० ॥
यानाद्यङ्गे युगः पुंसि युगं युग्मे कृतादिषु ।
चतुर्हस्तप्रमाणे च शरार्कविहगाः खगाः ॥ १११ ॥
सांख्योक्तप्रकृतौ बुद्धौ लिङ्गं स्याच्चिह्नशेपसोः ।
उपकारिण्युपायेङ्गं गात्रे ना त्वङ्गवत्यथ ॥ ११२ ॥
नृत्तयुद्धखले रागे रङ्गः क्लीवे त्रपुण्यथ ।
धनुर्मात्रे विष्णुचापे शार्ङ्गं भृङ्गस्तु षट्पदे ॥ ११३ ॥
धूम्राटे च त्वचे क्लीवे शृङ्गं स्वाम्याद्रिकूटयोः ।
क्रीडाम्बुपात्रे पश्वङ्गे भागो भाग्यैकदेशयोः ॥ ११४ ॥
भेदोर्मिभाक्तिकौटिल्यभीषु भङ्गः स्त्रियां शणे ।
वेगः प्रवाहजवयोर्भङ्गिर्भक्तितरंगयोः ॥ ११५ ॥
गिरीशभास्करौ भर्गौ खड्गोसौ गण्डकेपि च ।
वर्गः पक्षे समूहे च त्यागस्त्यजनदानयोः ॥ ११६ ॥
वङ्गं त्रपुणि ना राज्ञि तद्देशे तत्सुते बहुः ।
भृगुः प्रपातो मुनिभित्तत्सुते पुंसि भूमनि ॥ ११७ ॥
तुङ्गाजगन्धा पुंनागे नोच्चे त्रिष्वल्पमोघयोः ।
काकोदुम्बरिकायां ना फल्गुरिङ्गं नरीङ्गिते ॥ ११८ ॥
क्लीवं जगति रक्ताङ्गः कम्पिल्येङ्गारके तथा ।
आशुगौ वायुविशिखौ भुजंगः शिड्गसर्पयोः ॥ ११९ ॥
गन्धमाल्योपहारे स्यादायोगो व्यापृतावपि ।
परागः कौसुमे रेणौ स्नानीयादौ रजस्यपि ॥ १२० ॥
कलिङ्गः स्यादिन्द्रयवे शाके धूम्याटदेशयोः ।
चातके हरिणे पुंसि सारङ्गः शवले त्रिषु ॥ १२१ ॥
शालिप्रभेदे शलभे पतंगः पक्षिसूर्ययोः ।
मातङ्गाविभचण्डालौ निषङ्गः सङ्गतूणयोः ॥ १२२ ॥
वराङ्गं मस्तके योनौ त्वचेथ कपभेकयोः ।
प्लवगो लोचनान्ते स्यादपाङ्गस्तिलकेपि च ॥ १२३ ॥
;p{0010}
रते भोगे च संभोगः प्रियङ्गुः क्रङ्कुसस्ययोः ।
निर्माणे च स्वभावे च निसर्गो द्रुभिदग्र्ययोः ॥ १२४ ॥
पुंनागोथ विसर्गः स्यात्त्यागे बिन्दुद्वये तथा ।
सामान्यविधिरुत्सर्गः प्रचारस्त्याग एव च ॥ १२५ ॥
समङ्गा गण्डकाल्याख्यशाकमञ्जिष्ठयोर्भवेत् ।
स्यादुद्वेगः पुमान्खेदे क्लीवे पूगफले पुनः ॥ १२६ ॥
त्रिवर्गो धर्मकामार्थाः स्थानं वृद्धिः क्षयस्तथा ।
रतान्विती संप्रयोगाभिषङ्गः पराभवे ॥ १२७ ॥
आक्रोशशापयोश्चापवर्गो मोक्षे क्रियाफले ।
त्यागे चाथोपरागः स्यादुपरक्तौ विधुंतुदे ॥ १२८ ॥
व्यसनेथ वृके काव्यभेद ईहामृगः पुमान् ।
पदभेदे तूपसर्गः पीडोपद्रवयोपरि ॥ १२९ ॥
उपयोगस्तु भोगे स्याद्विद्याया ग्रहणे तथा ।
कथाप्रसङ्गः संलापक्षणे गारुडिके तथा ॥ १३० ॥
;k{घान्तवर्गः}
वृन्दाम्बुवेगयोरोघो दुःखांहोव्यसनेष्वघम् ।
स्त्री स्पृक्काल्पेष्टाश्वसारे लघु त्रिष्वगुरौ तु ना ॥ १३१ ॥
मूल्ये पूजाविधावर्घो द्रव्ये तदुपकारके ।
आयुधार्गलघातेषु परिघः प्रतिघः पुनः ॥ १३२ ॥
द्वेषे शत्रावथ ग्रीष्मे निदाघः स्वेदतापयोः ।
तापके त्रिष्वथामोघा विडङ्गं पाटला तथा ॥ १३३ ॥
;k{चान्तवर्गः}
दिग्देशकाले पूर्वादिभावे प्रागादयस्त्रिषु ।
वल्कचर्मत्वचेषु त्वग्वाग्बाण्यां वाचकार्थयोः ॥ १३४ ॥
शुक्छोके व्यसने तापे रुक्स्याद्दीप्त्यभिलाषयोः ।
श्मश्रुमर्मभिदोर्दम्भे केशभञ्जनभाजने ॥ १३५ ॥
कुविन्दभाण्डे कूर्चः स्याच्चित्रकृद्भाजने द्वयोः ।
सौवर्णरसदाने स्त्री ताम्रादेः पावके शुचिः ॥ १३६ ॥
मास्यमात्ये चात्युपधे पुंसि मेध्ये सिते त्रिषु ।
इच्छांशुसङ्गेषु रुचिः केशे शुक्रसुते कचः ॥ १३७ ॥
;p{0011}
अर्चे पूजाकृती काचाः शिक्यमृद्भेददृग्रुजः ।
व्यधनेभिनये सूचा वीचिः स्वल्पतरंगयोः ॥ १३८ ॥
देवीस्थासकचिन्तासु चर्चा नीचमधोधमम् ।
त्रिषूर्ध्वोत्कृष्टयोश्चोच्चः पिचुः स्यात्पायुतूलयोः ॥ १३९ ॥
मोचा कदल्यां ना वृक्षे चोचं पालेवते त्वचे ।
देशमेखलयोः काञ्ची प्रपञ्चस्ततिमाययोः ॥ १४० ॥
संकोचं कुङ्कुमे क्लीवं ना विकासविपर्यये ।
त्रिषूत्फुल्ले तु विकचो द्रव्यभेदे नपुंसकम् ॥ १४१ ॥
;k{छान्तवर्गः}
सूक्ष्मैला नीलिनी तुच्छा लाघवेल्पे भवेत्त्रिषु ।
कच्छस्तु गहनो देशस्तुन्याख्या चौषधिर्भवेत् ॥ १४२ ॥
स्तवके हारभेदे च गच्छोच्छो निर्मलेल्पके ।
मोचस्रावो भवेत्पिच्छा द्वयोस्तु विषदेतरे ॥ १४३ ॥
;k{जान्तवर्गः}
अब्जो धन्वन्तरौ चन्द्रे शङ्खे पद्मे नपुंसकम् ।
त्रिषु कुब्जेधोमुखे च न्युब्जो बीजं तु रेतसि ॥ १४४ ॥
हेतावङ्कुरकार्ये च दन्तविप्राण्डजा द्विजाः ।
स्त्री करेण्वोषधौ व्याजो दोषे दम्भापदेशयोः ॥ १४५ ॥
छागोजो ब्रह्मविष्ण्वीशा गोष्ठाध्वनिवहा व्रजाः ।
समे क्ष्मांशे रणेप्याजिः प्रजा स्यात्संततौ जने ॥ १४६ ॥
ध्वजश्चिह्ने पताकायां स्वके नित्ये निजं त्रिषु ।
खनौ सुरागृहे गञ्जा भाण्डागारे पुमानथ ॥ १४७ ॥
कुञ्जोस्त्री गहने दन्ते गुञ्जा स्यात्काकचिञ्चिका ।
वाद्यभाण्डे च वाणिज्ये तज्जीविन्यपि ना वणिक् ॥ १४८ ॥
निसर्गे च सहोत्थे च सहजं त्रिष्वथाण्डजाः ।
मीनपक्ष्यहयः सामजाते हस्तिनि सामजः ॥ १४९ ॥
बलजे क्षेत्रपूर्द्वारे त्रिषु स्याद्वल्गुदर्शने ।
अङ्गजो मन्मथे पुत्रे शोणिते तु नपुंसकम् ॥ १५० ॥
केकितार्क्ष्यावहिभुजावग्रजो भ्रातृविप्रयोः ।
लाक्षा स्त्रियां स्यात्क्रिमिजा पट्टवस्त्रे नपुंसकम् ॥ १५१ ॥
;p{0012}
करजो नक्तमाले स्यान्नखे च निचुलोम्बुजः ।
पद्मे क्लीवं विप्रवरे द्विजराजः शशिन्यपि ॥ १५२ ॥
धर्मराजः प्रेतराजे षडभिज्ञे युधिष्ठिरे ।
ग्रहराजौ चन्द्रसूर्यौ शूद्रनीचौ जघन्यजौ ॥ १५३ ॥
;k{ञान्तवर्गः}
ज्ञः सौम्ये त्रिषु सूरौ त्रिष्वज्ञौ मूर्खेर्भके द्वयोः ।
ज्ञे प्राज्ञस्त्रिषु धीः प्रज्ञा संज्ञाश्चिन्नामसूचनाः ॥ १५४ ॥
शिवबुद्धौ तु सर्वज्ञौ दोषज्ञा वैद्यवित्खलाः ।
पुंस्यात्मनि प्रवीणे तु क्षेत्रज्ञो वाच्यलिङ्गकः ॥ १५५ ॥
;k{टान्तवर्गः}
मायानिश्चलयन्त्रेषु कैतवानृतराशिषु ।
अयोघने शैलशृङ्गे साराङ्गे कूटमस्त्रियाम् ॥ १५६ ॥
क्लीवे हस्तिनखे घण्टा किङ्किणी पाटलिस्तरुः ।
सूक्ष्मैलायां तुटिः स्त्री स्यात्कालेल्पे संशये तथा ॥ १५७ ॥
अर्त्यर्बुदाश्रयः कोट्यो मूले लग्नकचे जटा ।
मांस्यां नटस्तु पत्तोर्णो नड्यां स्त्री नर्तके द्वयोः ॥ १५८ ॥
व्युष्टिः फले समृद्धौ च दृष्टिर्ज्ञानेक्ष्णि दर्शने ।
इष्टिर्यागेच्छयोः स्पष्टं निश्चिते बहुनि त्रिषु ॥ १५९ ॥
शवे श्रोणौ कलिञ्जे च गजगण्डे भृशे कटः ।
रसे कटुः कट्वकार्ये त्रिषु मत्सरतीक्ष्णयोः ॥ १६० ॥
चटुः पिचण्डे भूपादेरपि सद्गुणवर्णने ।
कष्टे तु कृच्छ्रगहने कृष्टिः कर्षे बुधे तु ना ॥ १६१ ॥
देवशिल्पिनि तक्ष्ण्यर्के त्वष्टाथ चतुरेरुजि ।
त्रिष्वगुरौ ना पटोले क्लीवं तु लवणे पटु ॥ १६२ ॥
दिष्टं दैवे पुमान्काले कुटः कुम्भे गृहे द्वयोः ।
अत्यर्थगृहयोरट्टः सिद्धान्ने च वणिक्पथे ॥ १६३ ॥
पोटा दासी द्विलिङ्गा च सृष्टिः सर्गस्वभावयोः ।
पुटं व्याघ्रनखे जातीफले हस्तादिसंपुटे ॥ १६४ ॥
त्सरौ पणे पाणिबन्धे मुष्टिः पर्यन्तवस्त्रयोः ।
पट्टो घट्टः शुल्कदेशे तरोपाये घटी द्वयोः ॥ १६५ ॥
;p{0013}
भाण्डे गोष्ठ्यां हस्तिपङ्क्तौ घटनायां तथा घटा ।
दिष्टिः स्यात्तु परीमाणभेद आनन्दने स्त्रीयाम् ॥ १६६ ॥
आजूवेतनयोर्विष्टिः करणे कर्मकृत्यपि ।
अविस्पष्टे तु वचसि म्लिष्टं म्लाने त्रिलिङ्गकम् ॥ १६७ ॥
आशंसिते भवेदिष्टं यज्ञादौ दीयते च यत् ।
वृष्टं स्यादैहिके वृष्टौ त्रिषु ज्ञातेवतारिते ॥ १६८ ॥
ग्रामभेदे मले खेटः कुत्सिते च भवेत्त्रिषु ।
रिष्टं स्यादशुभे पापे घृष्टिर्घर्षे किरे तु ना ॥ १६९ ॥
वातवर्षप्रतिहते निस्मिते हर्षिते त्रिषु ।
रोमाञ्चविषये क्लीवे हृष्टः केशेषु पुंस्ययम् ॥ १७० ॥
झाटामलक्यां गहने ना सटा सिंहकुन्तले ।
जटायां स्वादु शुद्धं च क्षान्तं मृष्टं भवेत्त्रिषु ॥ १७१ ॥
शिष्टस्तु साधौ खसिते विहिते शिक्षिते त्रिषु ।
त्रोटिः स्यात्पक्षिचञ्च्वां स्त्री द्विधाभावे च वस्तुषु ॥ १७२ ॥
अरिष्टमासवे तक्रे लक्षणे मृत्युसूचके ।
सूतिगेहे चाप्यशुभे शुभे तद्वति तु त्रिषु ॥ १७३ ॥
ना दैत्ये लशुने काके निम्बफेनिलवृक्षयोः ।
सुवासिन्यां चिरण्टी स्याद् द्वितीयवयसि स्त्रियाम् ॥ १७४ ॥
परिचर्यान्वेषणयोः परीष्टिः स्त्री त्रिषूत्कटः ।
प्रबले च प्रमत्ते च कृपीटमुदरे जले ॥ १७५ ॥
विकटस्तु करालोर्वोरवटः कूपगर्तयोः ।
त्रिषु प्रमत्ते करटः स्यात्तु काकेभगण्डयोः ॥ १७६ ॥
खाद्यप्रभेदे चिपिटस्तथा पिच्चितविस्तृते ।
अज्ञानादर्शनासौम्याक्षिष्वदृष्टिरथ त्रिवृत् ॥ १७७ ॥
सूक्ष्मैला त्रिपुटा मर्कट्यपामार्गः करञ्जभित् ।
कपिकच्छूर्द्वयोः प्राणीभगण्डद्वारपट्टयोः ॥ १७८ ॥
कवाटः स्यादथोच्छिष्टं भुक्तशेषे नपुंसके ।
क्षते च वृक्षभेदस्तु पत्तोर्णाख्यः कुटन्नटः ॥ १७९ ॥
;p{0014}
कुटन्नटा दाशपुरे शाकभेदे न पुंसि च ।
देशानोकहयोर्भेदे करहाटोम्बुजाङ्कुरे ॥ १८० ॥
शिपविष्टस्तु खलतौ दुश्चर्मणि महेश्वरे ।
प्रत्याख्याते प्रोषिते च प्रतिशिष्टास्त्रिलिङ्गकः ॥ १८१ ॥
तुलाकोटिर्मानभेदेर्बुदे स्यान्नूपुरे पुमान् ।
;k{ठान्तवर्गः}
पुंसि कोष्ठोन्तर्जठरं कुसूलोन्तर्गृहं तथा ॥ १८२ ॥
दिक्कालोत्कर्षमर्यादाः काष्ठाः क्लीवे तु दारुणि ।
समीपगलशब्देषु कण्ठोथर्क्षभिदि स्त्रियाम् ॥ १८३ ॥
मासभेदे पुमाञ्ज्येष्ठस्त्रिषु वृद्धप्रशस्ययोः ।
गोस्थानाङ्गनयोर्गोष्ठं कुष्ठमोषधिरोगयोः ॥ १८४ ॥
निष्ठा निष्पत्तिनाशान्ताः पार्ष्णिगप्रसभौ हठौ ।
पाठः पुमानध्ययने स्त्रियां स्यादोषधीभिदि ॥ १८५ ॥
देशभेदे महादेवे श्रीकण्ठः संकरोद्भवे ।
अम्बष्ठो यूथिकापाठाचाङ्गेरीषु स्त्रियां भवेत् ॥ १८६ ॥
प्रतिष्ठास्पदमर्यादादेवादिस्थापनेष्वथ ।
अतिविस्तीर्णवरयोर्वरिष्ठं स्यात्त्रिलिङ्गकम् ॥ १८७ ॥
कमठौ मानभित्कूर्मौ कनिष्ठातियुवाल्पयोः ।
नीलकण्ठः शिवो वर्ही कलकण्ठौ सुवाक्पिकौ ॥ १८८ ॥
चाङ्गेरी स्याद्दन्तशठा ना जम्बीरकपित्थयोः ।
;k{डान्तवर्गः}
पतिवत्नीसुते जारात्कुण्डः क्लीवे न भाजने ॥ १८९ ॥
न ना कुण्डी जलाग्न्यादेराधारे स्यान्नपुंसकम् ।
वंशाङ्कुरे सिंहनादे क्ष्वेडा ना विषशब्दयोः ॥ १९० ॥
इषौ पुमान्विपाठः स्यात्पाठहीने तु वाच्यवत् ।
मस्त्वाचामद्रवा मण्डास्तरुस्कन्धलतेपि च ॥ १९१ ॥
काण्डोस्त्री दण्डबाणार्ववर्गावसरवारिषु ।
स्याद्भाण्डमश्वाभरणे पात्रे मूलवणिग्धने ॥ १९२ ॥
तुर्योपाये राजबले दण्डोस्त्री लगुडे मथि ।
गुडौ गोलेक्षुविकृती स्नुहीगुलिकयोः स्त्रियाम् ॥ १९३ ॥
;p{0015}
संघातग्रासयोः पिण्डी द्वयोः पुंसि कलेवरे ।
गण्डौ कपोलविस्फोटौ मुण्डं के त्रिषु मुण्डिते ॥ १९४ ॥
स्थाणौ तु ना त्रिष्वजातशृङ्गकाकृतचूडयोः ।
खण्डोस्त्री शकलेपीक्षुभेदे स्फुटितशृङ्गके ॥ १९५ ॥
द्वयोर्गवादौ शौण्डा तु पिप्पली वृषभे नरि ।
समर्थे मधुसक्ते च विज्ञेयो वाच्यलिङ्गकः ॥ १९६ ॥
रण्डा मूषकपर्णी स्याद्विधवा कठिने तथा ।
मुष्के खगादिकोशेण्डं किरे क्रोडो न नोरसि ॥ १९७ ॥
कृपावमर्दयोः पीडा नीडं स्थानकुलाययोः ।
न स्त्री कायसिरा नीडी नालं कालश्च षट्क्षणः ॥ १९८ ॥
शुण्डा पानमदस्थानं स्तम्बेरमकरस्तथा ।
सुरा वक्त्रैकदेशश्च कुब्जे पृष्ठगले गडुः ॥ १९९ ॥
रोगेथौषधिभिच्चण्डा गणे ना कोपने त्रिषु ।
चण्डी देव्यां गोपतौ तु षण्डो वल्ल्यादिसंचये ॥ २०० ॥
सर्ममांसात्पशू व्याडौ भूगोवागप्सरःस्विडा ।
तरुस्कन्धे प्रकाण्डोस्त्री प्रशंसायां नपुंसकम् ॥ २०१ ॥
सपिण्डौ पुत्रदायादौ शिखण्डो वर्हचूडयोः ।
पोगण्डो विकलाङ्गः स्याद्बालश्चाषोडशाब्दगः ॥ २०२ ॥
;k{ढान्तवर्गः}
शक्तस्थूलौ त्रिषु दृढौ व्यूढौ विन्यस्तसंहतौ ।
जडतन्द्रितयोर्मूढो रूढोङ्कुरितलग्नयोः ॥ २०३ ॥
भृशप्रतिज्ञयोर्बाढं लीढं स्वादितम्लिष्टयोः ।
गाढौ विलोडितदृढावूढौ धृतविवाहीतौ ॥ २०४ ॥
उदूढावूढपृथुलावुद्गाढं भृशकृच्छ्रयोः ।
उपोढमूढमात्रे स्यात्समासन्नेपि च त्रिषु ॥ २०५ ॥
आषाढो व्रतिनां दण्डे मासभूधरभेदयोः ।
शिलष्टस्पृष्टास्वादिते त्रिष्वालीढं चापभृत्स्थितौ ॥ २०६ ॥
अतिक्रमेत्यूर्ध्वगमे चात्यारूढं नपुंसकम् ।
अध्यारूढः सहेवाके त्रिषु पृष्ठगते तथा ॥ २०७ ॥
;p{0016}
;k{णान्तवर्गः}
भ्रूणोर्भके स्त्रैणगर्भे बाणो बलिसुते शरे ।
देवभेदे स्त्रियां वाचि द्वयोर्दासीकुरण्टके ॥ २०८ ॥
स्त्रियामजाज्यतिविषापिप्पलीष्वल्पविप्रुषोः ।
कणोतिसूक्ष्मधान्यांशे कर्णोरित्रे श्रुतौ नृपे ॥ २०९ ॥
गणः समूहे प्रमथे संख्यासैन्यप्रभेदयोः ।
ग्लहे माने श्वेतिकानां मूल्ये कार्षापणे धने ॥ २१० ॥
द्यूतादौ कल्पिते चैव बद्धमुष्टौ भृतौ पणः ।
रज्जौ मौर्व्यामप्रधाने रूपादौ सूद इन्द्रिये ॥ २११ ॥
भागभाण्डोत्कर्षशौर्यसत्त्वसंध्यादिके गुणः ।
निर्व्यापारस्थितौ कालविशेषोत्सवयोः क्षणः ॥ २१२ ॥
वर्णो गुणव्रतयशःशुक्लादिब्राह्मणादिषु ।
विलेपने कुथायां च गीते रूपेक्षरेस्त्रियाम् ॥ २१३ ॥
ऊर्णा मेषादिलोम्नि स्यादावर्ते चान्तरा भ्रुवोः ।
सूर्मीस्तम्भगदाः स्थूणास्तृष्णेषणपिपासयोः ॥ २१४ ॥
विषाजिलोहाभिसरे तीक्ष्णमस्त्री खरे त्रिषु ।
अलिञ्जरे मेहनांशे रत्नेजादिगलस्तने ॥ २१५ ॥
मणिः कृष्णस्तु बीभत्सौ व्यासशस्त्रकविष्णुषु ।
वर्णे त्रिषूषणे क्लीवे द्रौपदीकणयोः स्त्रियाम् ॥ २१६ ॥
वीणादिवादनोपाये कोणोश्रौ लगुडेपि च ।
शोणः स्याद्बन्धुजीवाभे नदे लोहितवाजिनि ॥ २१७ ॥
बलवाय्वसवः प्राणा जुगुप्साकरुणे घृणे ।
श्रेणिः स्त्री तुल्यशिल्पानां संहतिः कुलमावलिः ॥ २१८ ॥
पादग्रन्थेरधः पार्ष्णिः स्त्रियां स्याद्वाहिनीकटिः ।
मध्यमे पाण्डवे शक्रे जिष्णुः स्यात्त्रिषु जित्वरे ॥ २१९ ॥
प्रमाणकाकयोर्भेदे द्रोणोर्जुनगुरावपि ।
द्रोणी काष्ठाम्बुवाहिन्यां भवेदन्नादिभाजने ॥ २२० ॥
नीलिन्यां च गुहायां च देवताडो नदीस्रुतिः ।
वेणी केशकलापः स्यादुष्णः स्वेदनिदाघयोः ॥ २२१ ॥
;p{0017}
त्रिषु तप्ते निर्वृते त्रिष्वणुरल्पोन्नभित्पुमान् ।
चूर्णो धूलौ क्षारभेदे क्लीवे भूम्न्यधिवासके ॥ २२२ ॥
अक्षाग्रगीलकाश्र्योः स्यादाणिः क्वाणे मृधे रणः ।
मेषयादवयोर्वृष्णिः क्षुण्णः प्रहतदक्षयोः ॥ २२३ ॥
मानभेदे कषे शाणः पर्णं स्यात्किंशुके छदे ।
वृक्षे शाखाविरहिते पुंसि स्थाणुर्महेश्वरे ॥ २२४ ॥
रात्रिभेदे शकुन्ती च पक्षिणी वरणस्तरौ ।
प्राकारे स्वीकृतौ रोधे क्लीवे स्याद्वषणा कणा ॥ २२५ ॥
क्लीवे तु मरिचे पङ्लौ धोरणी वाहने स्थितौ ।
श्रीपर्णी स्यात्तु काश्मीरी क्लीवे पद्माग्निमन्थयोः ॥ २२६ ॥
ग्रामणीर्नापिते पुंसि श्रेष्ठे ग्रामाधिपे त्रिषु ।
हरिण्येणे द्वयोर्हेमप्रतिमा हरिता च या ॥ २२७ ॥
यूथिका त्रिषु पाण्डौ स्यात्सुरा प्रत्यक् च वारुणी ।
पण्याध्वहट्टौ विपणी ग्रामीणा नीलिनी त्रिषु ॥ २२८ ॥
ग्राम्ये पट्टांशुके तु स्यात्पत्तोर्णं वृक्षभित्पुमान् ।
करेणुरिभ्यां स्त्री नेभे द्रविणं तु बले धने ॥ २२९ ॥
शरणं गृहरक्षित्रोः प्रोक्षणं सेचने वधे ।
प्रमाणं हेतुमर्यादाशास्त्रेयत्ताप्रमातृषु ॥ २३० ॥
करणं साधकतमक्षेत्रगात्रेन्द्रियक्रियाः ।
नाट्यकन्दर्पशास्त्रोक्ते कार्ये कायस्थकर्मणि ॥ २३१ ॥
निर्वाणं निर्वृतौ क्लीवे शान्तिमोक्षेभमज्जने ।
शान्ते च त्रिष्वथेन्द्राणी करणे कामशास्त्रजे ॥ २३२ ॥
सिन्धुवारे शक्रपत्न्यां काकिणी तु वराटके ।
पणतुर्ये मानभेदे सरणिः पङ्क्तिमार्गयोः ॥ २३३ ॥
सक्तौ स्यात्तर्पणः क्लीवे तृप्तिबृंहणपोषणे ।
पित्राद्युद्देशदाने च पारणा व्रतभोजने ॥ २३४ ॥
कर्मान्ते क्लीवमपि च धर्षणं रतधार्ष्ट्ययोः ।
अनुकूले दक्षिणस्त्रिष्वृजौ दक्षिणदिग्भवे ॥ २३५ ॥
;p{0018}
दिक्श्रद्धादेययोस्तु स्त्री सव्यहस्ते पुमानयम् ।
अरुणाः स्युः सांध्यरागसूर्यसूतदिवाकराः ॥ २३६ ॥
त्रिषु शोणेव्यक्तरागे लक्षणं नामचिह्नयोः ।
नक्षत्रे श्रवणः पुंसि क्लीवे तु श्रुतिकर्णयोः ॥ २३७ ॥
श्रावण्यां श्रवणा बद्धिर्धिषणा वाक्पतौ पुमान् ।
वरुणो द्रुभिदप्पत्योर्हरणं यौतके हृतौ ॥ २३८ ॥
निर्याणं निर्गमेभाङ्गे कल्याणं स्वर्णमङ्गले ।
सुवर्णे हेम्नि तन्माने धने वेश्यादिभाटके ॥ २३९ ॥
सोमग्रहादौ स्वीकारे वन्द्यां ग्रहणमादरे ।
कङ्कणं मण्डले सूत्रे रत्नाढ्यकरभूषणे ॥ २४० ॥
कारणं घातने हेतौ कारणा यातने स्त्रियाम् ।
याचके त्रिषु बाणे ना मार्गणो याचने न ना ॥ २४१ ॥
वृक्षादिमूले प्राण्यङ्गे चरणो बह्वृचादिके ।
नूतने यूनि तरुणस्त्रिष्वर्के तरणिः पुमान् ॥ २४२ ॥
कुमार्योषधिनावोः स्त्री ब्राह्मणी भार्गिविप्रयोः ।
कुथे प्रवेणी वेण्यां च नक्षत्रे गवि रोहिणी ॥ २४३ ॥
रूप्ये कुवर्णे दुर्वर्णं भरणं वेतने भृतौ ।
अतस्त्रिषु विषाणं स्यात्पशुशृङ्गेभदन्तयोः ॥ २४४ ॥
प्रवणः क्रमनिम्नोर्व्यां प्रह्वे ना तु चतुष्पथे ।
संकीर्णौ निचिताशुद्धाविरिणं शून्यमूषरम् ॥ २४५ ॥
रोहणं रोपणे रूढौ पर्वते नाथ धारणा ।
योगिकर्मणि साम्ये च धारके धारणी त्रिषु ॥ २४६ ॥
वारणं वृत्तिघाते ना गजे स्याद्वारके त्रिषु ।
धरणी भूर्धृतौ क्लीवे चारणौ देवभिद्विटौ ॥ २४७ ॥
सारणा स्वरसंस्थाने सरिदल्पा च सारणी ।
रसभिन्ना घृणायां स्त्री दीने तु करुणा त्रिषु ॥ २४८ ॥
समीरणो मरुवके वायौ सोपानमुद्गमः ।
आरोहणे आस्तरणं शय्यायां वर्णकम्बले ॥ २४९ ॥
;p{0019}
विलक्षणं व्यर्थसंस्थाविशिलष्टेन्यत्र च त्रिषु ।
मधुपर्णी तु काश्मारी गुडूची नालिका तथा ॥ २५० ॥
व्यादानं स्याद्विहरणं प्रापणं क्रीडनं तथा ।
प्राण्युत्पादे संसरणमसंबाधचमूगतौ ॥ २५१ ॥
घण्टापथेथ वान्तान्ने समुद्धरणमुन्नये ।
वस्त्रेजीर्ण आवरणमर्गले छादने त्रिषु ॥ २५२ ॥
प्रस्तावः स्यात्प्रकरणं कीर्णं रूपकभित्तथा ।
निरूपणे दृष्टिचर्चे लज्जाभेदौ विदारणे ॥ २५३ ॥
आश्रये भर्त्सनेभीक्ष्णे क्लीवं तु स्यात्परायणम् ।
पारायणं समासङ्गे कार्त्स्न्येथ प्रविदारणम् ॥ २५४ ॥
रणमारणयोरुक्तौ नियमोनियमेन यः ।
यः सनिन्दमुपालम्भस्तच्च स्यात्परिभाषणम् ॥ २५५ ॥
मण्डूकपर्णी मञ्जिष्ठा पत्तोर्णे नाधिरोहिणी ।
निःश्रेण्यभिनिवेशे तु क्लीवमूर्ध्वगतौ तथा ॥ २५६ ॥
छदिः प्रवृत्तिघातश्चाप्यन्तर्धिरपवारणम् ।
स्यादुदाहरणं क्लीवमभिधाने निदर्शने ॥ २५७ ॥
;k{तान्तवर्गः}
सत्सत्येभ्यर्हिते साधौ विद्यमानप्रशस्तयोः ।
त्रिषु स्त्रियां दक्षपुत्र्यां भृती भरणवेतने ॥ २५८ ॥
धतूरे ना त्रिषु प्राज्ञे धूर्तो वञ्चकदीव्यतोः ।
खातं वाप्यां रोपिते स्याद्वाच्यलिङ्गं विदारिते ॥ २५९ ॥
सेतुर्ना वृक्षभित्सीमा तरणोपाय एव च ।
लता प्रियङ्गुर्वीरुच्च ज्योतिष्मत्यपि शारिवा ॥ २६० ॥
हारादिसरिकायां च व्रततावतिमुक्तके ।
प्रसक्तासादितौ प्राप्तावाप्तौ संप्राप्तबान्धवौ ॥ २६१ ॥
अविसंवादकः पक्षी पतन्गच्छंल्लुठन्नधः ।
यन्ता हस्तिपके सूते भर्तारौ पतिधारकौ ॥ २६२ ॥
यानपात्रे शिशौ पोतः प्रेतः सत्त्वान्तरे मृते ।
निर्वाणे मोचने मुक्तिर्युक्तौ शिलष्टसमञ्जसौ ॥ २६३ ॥
;p{0020}
वह्नित्रये युगे त्रेता लिप्ता कालेञ्जिते त्रिषु ।
ग्रहभेदे ध्वजे केतुः पार्थिवे तनये सुतः ॥ २६४ ॥
क्षत्ता स्यात्सारथौ द्वाःस्थे क्षत्रियायां च शूद्रजे ।
श्लेष्मादिरस्थिरक्तादि महाभूतानि तद्गुणाः ॥ २६५ ॥
इन्द्रियाण्यश्मविकृतिः शब्दयोनिश्च धातवः ।
कासूसामर्थ्ययोः शक्तिर्मूर्तिः काठिन्यकाययोः ॥ २६६ ॥
अर्तिः पीडाधनुष्कोट्योः सातिर्दानावसानयोः ।
उदयेधिगमे प्राप्तिरीतिर्डिम्बप्रवासयोः ॥ २६७ ॥
रवेरर्चिश्च शस्त्रं च वह्निज्वाला च हेतयः ।
त्यक्तकम्पितयोर्धूतं भूतिर्भस्मसुधर्द्धयः ॥ २६८ ॥
श्रुतिः श्रवसि वेदे च स्वरांशे श्रवणे स्त्रियाम् ।
श्रुतं शास्त्रावधृतयोर्युगपर्याप्तयोः कृतम् ॥ २६९ ॥
निःसारारोग्ययोर्वार्त्तं नीरुग्वृत्तिमतोस्त्रिषु ।
वार्त्ताकवर्तनोदन्तपाशुपाल्यादिषु स्त्रियाम् ॥ २७० ॥
वृत्तमध्ययने पद्ये चरित्रे वर्तने मृते ।
अल्पाशये त्रिलिङ्गः स्यादतीते निस्तले दृढे ॥ २७१ ॥
प्रियङ्गुयोषितोः कान्ता त्रिषु प्रियमनोज्ञयोः ।
जातिश्छन्दसि सामान्ये मालतीगोत्रजन्मसु ॥ २७२ ॥
काव्यालंकारभेदे च स्वभावे च स्त्रियामयम् ।
सेनाविशेषे पत्तिः स्री गतौ च पदगे पुमान् ॥ २७३ ॥
वैदर्भ्यादावारकूटे प्रचारस्यन्दयोस्तथा ।
मर्यादायां च रीतिः स्त्री रूप्ये श्वेतं सिते त्रिषु ॥ २७४ ॥
श्वेता स्त्री सूर्यभार्यायां राजभेदे पुमानयम् ।
शर्कराभित्सिता शुक्ले बद्धावसितयोस्त्रिषु ॥ २७५ ॥
छन्दोविशेषः पङ्क्तिः स्त्री दशसंख्यावलिस्तथा ।
क्षये निवासे मेदिन्यां क्षितिः कान्तिप्रभे द्युती ॥ २७६ ॥
त्रिषु प्राप्ते विस्तृते च ततं वाद्ये नपुंसकम् ।
ब्राह्मण्यां क्षत्रियात्सूतस्त्रिषु क्लीवं तु पारते ॥ २७७ ॥
;p{0021}
रथकारे सारथौ ना वन्दिन्याज्याम्बुनोर्घृतम् ।
मानभेदे प्रशंसायां हस्तः करभभेदयोः ॥ २७८ ॥
असाराश्वगजे शान्ते वीतमङ्कुशकर्मणि ।
सांख्यसाधर्म्यहेतौ च विगतच्छन्नयोस्त्रिषु ॥ २७९ ॥
लुप्तवर्णपदं ग्रस्तं त्रिषु ग्रासीकृते तथा ।
तिक्ता स्यात्कटुरोहिण्यां शुभगन्धे रसे त्रिषु ॥ २८० ॥
नतं नितम्बे तगरे कुटिलेधःकृते त्रिषु ।
जन्तौ क्ष्मादौ पिशाचादौ भूतं न्याय्योपमानयोः ॥ २८१ ॥
प्राप्ते त्रिषु युतं युक्ते वियुक्ते च तथा त्रिषु ।
गुप्तिः कारा च रक्षा च दीर्णे च विवरं भुवः ॥ २८२ ॥
मूर्छाले कठिने मूर्तो वस्तिर्वस्त्राञ्चले द्वयोः ।
अपानमार्गे तत्कर्मण्यश्वप्रस्रवणे तथा ॥ २८३ ॥
लूता तु स्यादूर्णनाभे व्याधिभेदे पिपीलके ।
रतिः स्मरकलत्रे स्याद्रताभिष्वङ्गयोरपि ॥ २८४ ॥
चित्तावस्थानशृङ्गारभावकामफलेष्वपि ।
वित्तं स्याद्द्रविणे हेम्नि त्रिषु ख्याते विचारिते ॥ २८५ ॥
धूपे दीपशिखायां च वर्तिर्गात्रानुलेपने ।
आलेख्यभाण्डे दीपस्य दशायां चक्षुरञ्जने ॥ २८६ ॥
प्राप्तिसंबन्धयोराप्तिर्गमने पद्धतौ सृतिः ।
वर्तने विवृतौ वृत्तिः कैशिक्यादौ मनस्कृतौ ॥ २८७ ॥
काव्याङ्गे कामभार्यायां प्रीतिः प्रेमप्रमोदयोः ।
पक्तिः पाके व्यवहृतौ वीतिर्याने तुरंगमे ॥ २८८ ॥
विच्छित्तौ सेवने भक्तिर्भित्तिः कुडयप्रदेशयोः ।
चितिश्चित्सङ्गचित्यासु द्रुतं शीघ्रविलीनयोः ॥ २८९ ॥
दन्तौ रदाद्रिकटकौ मृत्युयाचितयोर्मृतम् ।
जातं जन्म प्रकारश्च त्रिषु संपन्नपुत्रयोः ॥ २९० ॥
व्यक्तं स्फुटे बुधे व्यक्तः शिती शारासितौ त्रिषु ।
यतिर्विरामव्रतिनोरूतिः स्यात्स्यूतिरक्षयोः ॥ २९१ ॥
;p{0022}
स्थित ऊर्ध्वे वर्तमाने प्रतिष्ठावति च त्रिषु ।
कुङ्कुमे क्षतजे रक्तं सरागारुणयोस्त्रिषु ॥ २९२ ॥
मत्तः करी मदकलो मदेनाव्यक्तवाक्त्रिषु ।
अवस्थायां गतिर्यात्राधीनतोपायवर्त्मसु ॥ २९३ ॥
शुक्तं स्यात्परुषेम्ब्ले च ग्रीष्मादौ स्त्रीरजस्यृतुः ।
विनाशान्तिकयोरन्तः स्वरूपेंशावसानयोः ॥ २९४ ॥
माता गौर्जननी देव्यो रेवत्याद्या बहुस्त्रियाम् ।
मर्यादायां स्थितिः स्थाने भास्वद्दीप्तविवस्वतोः ॥ २९५ ॥
भूभृद्भूमिधरे भूपे स्यादर्हञ्जिनपूज्ययोः ।
सूर्याश्वेषु हरित्पुंसि नीले त्रिषु दिशि स्त्रियाम् ॥ २९६ ॥
महद्राज्ये सांख्यबुद्धौ न स्त्री बृहति तु त्रिषु ।
छन्दोभिज्जगती भूश्च जगज्जङ्गमलोकयोः ॥ २९७ ॥
समित्सभासंगरयोः पित्सन्पातेच्छुपक्षिणोः ।
क्लीवे बिन्दौ पृषन्ना तु हरिणे पृषतोनयोः ॥ २९८ ॥
हल्या भूर्जानकी सीते एतौ शारासितौ त्रिषु ।
धाता ब्रह्मा च धर्ता च क्षिप्तेस्तः पश्चिमाचले ॥ २९९ ॥
गुणे शीतं त्रिषु तद्वन्ना श्लेष्मातकवेतसौ ।
यातरो भ्रातृजायाः स्युर्गतिशीले भवेत्त्रिषु ॥ ३०० ॥
मुक्तास्फोटे हयावर्ते शुक्तिर्माननखौषधी ।
पूतः पवित्रे निःशूके धारिते सुस्थिते धृतम् ॥ ३०१ ॥
शान्तिः शमे निर्वृतौ च तथा कुशलकर्मणि ।
संक्रान्ताक्रान्तयोः क्रान्तो मरुतौ पवनामरौ ॥ ३०२ ॥
देवसूर्यौ विवस्वन्तौ सरस्वन्तौ नदार्णवौ ।
पक्षितार्क्ष्यौ गरुत्मन्तौ शकुन्तौ भासपक्षिणौ ॥ ३०३ ॥
स्थपतिः कञ्चुकी तक्षा बृहस्पतिसवेष्टवान् ।
जातहर्षे प्रतिहते रोमाञ्चिविषये तथा ॥ ३०४ ॥
विस्मिते हृषितः स्थात्त्रिष्वमृतं मोक्षवारिणोः ।
अयाचिते यज्ञशेषे देवान्नसुधयोरपि ॥ ३०५ ॥
;p{0023}
दुरालभामलक्योः स्त्री गुडूचीपथ्ययोस्तथा ।
परस्यां वाच्यर्करश्मिसमाधानभिदोस्तथा ॥ ३०६ ॥
दूर्वादुरालभाभूमिष्वनन्ता क्लीवमम्बरे ।
पुमान्नागाधिपे विष्णावनाशेनवधौ त्रिषु ॥ ३०७ ॥
प्रियं सत्यं च वचनं कल्याणमपि सूनृतम् ।
कृतान्तो यमसिद्धान्तदैवाकुशलकर्मसु ॥ ३०८ ॥
वृत्तान्तः स्यात्प्रकरणे कार्त्स्न्ये वार्त्ताप्रकारयोः ।
निवातावाश्रयावातौ शस्त्राभेद्यं च वर्म यत् ॥ ३०९ ॥
जातोन्नद्धप्रवृद्धाः स्युरुच्छ्रिता उत्थितास्त्वमी ।
वृद्धिमत्प्रोद्गतोत्पन्ना आदृतौ सादरार्चितौ ॥ ३१० ॥
विवक्तौ पूतविजनौ मूर्छितौ मूढसोच्छ्रयौ ।
प्रख्यातज्ञातहृष्टेषु प्रतीतं त्रिषु संस्कृतम् ॥ ३११ ॥
कृत्रिमे लक्षणोपेते पिण्डितं गुणिते घने ।
वनिता जनितात्यर्थानुरागा स्त्र्यङ्गनापि च ॥ ३१२ ॥
पलितं जरसा शौक्ल्यं केशादेः कर्दमं तथा ।
समञ्जसे स्यादुचितमभ्यस्ते च त्रिलिङ्गकम् ॥ ३१३ ॥
कुङ्कुमे शोणिते क्लीवमरुणे त्रिषु लोहितम् ।
शक्ते निवारिते पूर्णे पर्याप्तं त्रिष्वपीप्सिते ॥ ३१४ ॥
आनर्तः समरे नृत्तस्थाननीवृद्विशेषयोः ।
मिथ्योक्तावाहतं क्लीवे ताडिते गुणिते त्रिषु ॥ ३१५ ॥
आचितः स्यात्त्रिषु व्याप्ते पलानामयुतद्वये ।
दुर्जातं व्यसनेसम्यग्जातवस्तुनि तु त्रिषु ॥ ३१६ ॥
त्रिष्वव्यक्तमस्फुटे स्यात्पुमांस्तु परमात्मनि ।
त्रिषु प्रणीतो विहिते संस्कृतेग्नौ प्रवेशिते ॥ ३१७ ॥
विप्रलब्धे विप्रकृते निकृतस्त्रिष्वथोद्धृतम् ।
भुक्तोज्झिते तोलिते च सुकृतं शुभपुण्ययोः ॥ ३१८ ॥
आयस्तं लेशितोत्क्षिप्ते कोपिते तेजिते त्रिषु ।
निरस्तं त्रिष्वधिक्षिप्ते त्यक्ते च त्वरितोदिते ॥ ३१९ ॥
;p{0024}
विश्वास्ये त्रिषु विश्वस्तो विधवायां पुनः स्त्रियाम् ।
लिङ्गे स्वभावे प्रकृतिर्धात्वमात्यादियोनिषु ॥ ३२० ॥
सभासंगतियुद्धेषु समितिर्निर्वृतिः पुनः ।
स्वस्थतायामस्तमये निकृतिः शठशाठ्ययोः ॥ ३२१ ॥
दुर्गतिर्नरके दौस्थ्ये पद्धतिः पङ्क्तिवर्त्मनोः ।
काये रूपे चाकृतिः स्यात्प्रसूतिर्जन्मपुत्रयोः ॥ ३२२ ॥
वसतिः स्थितियामिन्योः प्रवृत्तिर्वृत्तिवार्त्तयोः ।
ऋक्षे लाङ्गलिदारेषु रेवत्याख्यापि मातृषु ॥ ३२३ ॥
स्तिमितेतरलक्लिन्ने निशान्तं गेहशान्तयोः ।
अनृते कुकृतासत्ये वाशिता करिणीस्त्रियोः ॥ ३२४ ॥
उदितावुद्गतप्रोक्तावर्दितं पीडितेर्थिते ।
द्विजातिर्विहगे विप्रे जीवातुर्जायुजीवयोः ॥ ३२५ ॥
निमित्तं लक्षणे हेतौ जीमूतौ मेघपर्वतौ ।
देवताडद्रुरुत्तप्तं शुष्कमांसं वितापितम् ॥ ३२६ ॥
सिकता वालुकायां च देशे च सिकतान्विते ।
विस्तारवल्ल्योर्व्रततिः कलितं विदितात्तयोः ॥ ३२७ ॥
संख्याते तुलिते क्षिप्ते शब्दिते च भवेत्त्रिषु ।
वृहती क्षुद्रवार्ताकी छन्दोभेदे महत्यपि ॥ ३२८ ॥
गर्जितं स्तनितेभ्राणां पुंसि स्यान्मत्तकुञ्जरे ।
प्रार्थितं प्रार्थनालभ्येभियुक्ते सान्त्विते त्रिषु ॥ ३२९ ॥
विततं प्रस्तुते व्याप्ते विस्तृते च भवेचिषु ।
परंपरायां पुत्रे च विस्तारेपि च संततिः ॥ ३३० ॥
संमतिः स्यादनुज्ञानमभिलाषोपि च स्त्रियाम् ।
रूप्ये हारे च रजतं शुक्ले स्याद्वाच्यलिङ्गकः ॥ ३३१ ॥
पारावते कपोतः स्याद्विहगान्तरवर्णयोः ।
संवित्तिः प्रतिपत्तिः स्याद्व्यवस्था चाविवादिता ॥ ३३२ ॥
ऋज्विन्द्रास्त्रं रोहितं ना मत्स्यभिद्यरुणे त्रिषु ।
प्रतिपत्पक्षतिः पक्षमूलं च द्वीपवान्नदे ॥ ३३३ ॥
;p{0025}
अब्धौ नदी स्त्री दृष्टान्त उदाहरणशास्त्रयोः ।
स्यादायतिर्दीर्घतायां प्रतापागामिकालयोः ॥ ३३४ ॥
विधूतः कम्पिते त्यक्ते नियती दैवसंयमौ ।
बीभत्से विकृतोस्वस्थे चाप्लुतः स्नातमात्रके ॥ ३३५ ॥
स्नातके चाप्यथोद्घात आरम्भे स्खलिते तथा ।
पाणिर्निकुब्जः प्रसृतः स्त्री जङ्घा विस्तृते त्रिषु ॥ ३३६ ॥
दान्ते ककुद्मान्स्त्री कट्यां परेतो दूरगे मृते ।
दैवतं देवता देवाः सरस्वन्तौ नदार्णवौ ॥ ३३७ ॥
मारजिच्छंकरे बुद्धे शान्तेथ भगवाञ्जिने ।
पूज्ये द्वयोरथोन्मत्तो धतूरे मादिनि त्रिषु ॥ ३३८ ॥
निर्ऋती यमदिक्पालौ स्त्र्यलक्ष्मीराक्षसाम्बयोः ।
आवर्तो रोमभेदेम्भोभ्रमे पठनरूपयोः ॥ ३३९ ॥
एकयोक्त्या पुष्पवन्तौ दिवाकरनिशाकरौ ।
रजस्वला पुष्पवती माल्यधारिणि तु त्रिषु ॥ ३४० ॥
विवृतः कोशनिष्कृष्टे व्याकृतेपि प्रकाशिते ।
विकासिते वर्णपाठधर्मे च सुशिरे तथा ॥ ३४१ ॥
एषां भावे तु विवृतिः स्थगितासत्यभूतयोः ।
वर्णपाठगुणे गुप्ते संवृतो विवृतेतरे ॥ ३४२ ॥
एषां भावे संवृतिः स्यादेकान्तो निश्चयो रहः ।
गुणैकदेशयोरव्यभिचारिणि च पुंस्ययम् ॥ ३४३ ॥
प्रत्यन्तौ म्लेच्छदेशान्तौ देव्यौषधिविशेषयोः ।
जयन्तीन्द्रात्मजे पुंसि स्त्र्यास्फोता गिरिकर्णिका ॥ ३४४ ॥
गिरिपर्णी शारिवा च भवेदर्कतरौ पुमान् ।
साक्षात्कृतोत्पादितयोराश्वस्ते भवितं त्रिषु ॥ ३४५ ॥
भक्तवासितयोश्चाथाहृतमानीतभुक्तयोः ।
परावृत्ते च लुठितं भ्रष्टे त्रिषु पदाच्च्युते ॥ ३४६ ॥
तिरोहिते स्रुते भुक्ते पतिते गलितं त्रिषु ।
छन्दोविशेषे गलिता निर्मुक्तो मुक्तकञ्चुके ॥ ३४७ ॥
;p{0026}
त्यक्ते निर्ग्रन्थिके वाच्यलिङ्गो वस्तुमती भुवि ।
त्रिषु स्फीते चित्रकरे चित्रकृद्वञ्जुले तथा ॥ ३४८ ॥
पर्याप्तिः पूर्णताशक्त्योर्गुडूचीशाकभेदयोः ।
जीवन्ती स्याद्वृक्षरुहा विनीतः शिक्षिते हये ॥ ३४९ ॥
सप्रश्रये निरस्ते च त्रिष्वथो यज्ञसूत्रके ।
कण्ठालम्बे प्रावृत्ते च निवीतं वाच्यलिङ्गकम् ॥ ३५० ॥
स्वकर्महीने पतितो गते भ्रष्टेपि च त्रिषु ।
यवे स्यादक्षतः पुंसि क्षत्यभावे त्रिलिङ्गकः ॥ ३५१ ॥
कलधौतं रूप्यहेम्नोर्विष्णौ लक्ष्मीपतिर्नृपे ।
अग्रेकृताभ्यर्चितयोर्भवेत्त्रिषु पुरस्कृतः ॥ ३५२ ॥
दुष्टे त्रिष्ववगीतं स्यान्निर्वादे गर्हितेपि च ।
अभिनीतं संस्कृते च प्रापितेमर्षवत्यपि ॥ ३५३ ॥
प्रतिस्खलितविद्विष्टौ त्रिषु प्रतिहतावपि ।
सुकुमारेभिजातं स्यात्कुलीनबुधयोस्त्रिषु ॥ ३५४ ॥
नन्द्यावर्त ऋद्धवेश्मप्रकारे तगरद्रुमे ।
स्त्रियामपचितिर्हानौ निष्कृतावर्चने व्यये ॥ ३५५ ॥
अत्याहितं महाभीतिर्जीवे च निरपेक्षता ।
समाहितं समाधिस्थे तथा दत्तोत्तरे त्रिषु ॥ ३५६ ॥
उपाहितोनलोत्पाते भवेदारोपिते त्रिषु ।
उपस्थितः प्रतीहारे द्वारभेदे समाश्रिते ॥ ३५७ ॥
वाच्यलिङ्गो निन्दिते स्यादवध्वस्तोवचूर्णिते ।
अवसानं गते ज्ञाते निश्चितेवसितस्त्रिषु ॥ ३५८ ॥
विजृम्भितं विकसिते चेष्टायां प्रसृते त्रिषु ।
विज्ञाते वेष्टिते प्राप्ते भवेत्परिगतस्त्रिषु ॥ ३५९ ॥
मध्यप्राप्तं विस्मृतं च भवेदन्तर्गतं त्रिषु ।
अवदातः सिते पीते विशुद्धे वाच्यलिङ्गकः ॥ ३६० ॥
निराकृते प्रेषिते च प्रतिक्षिप्तं त्रिलिङ्गकम् ।
ऊर्ध्वाहिते भर्त्सिते त्रिष्वधिक्षिप्तो विनिन्दिते ॥ ३६१ ॥
;p{0027}
नागानां नगरीनद्यौ भोगवत्यौ शतक्रतोः ।
चाप ऋज्वायते न स्त्री गजे त्वैरावतः पुमान् ॥ ३६२ ॥
अस्वाध्याये पुमान्स्त्री तु प्रत्यादेशे निराकृतिः ।
प्रतिमायां प्रतीकारे भवेत्प्रतिकृतिः स्त्रियाम् ॥ ३६३ ॥
अभिशापप्रार्थनयोरभिशस्तिः स्तुतावपि ।
जनंगमो दिवाकीर्तिर्नापितश्च भवेद्द्वयोः ॥ ३६४ ॥
प्रागल्भ्यगौरवारम्भाप्तिबोधाः प्रतिपत्तयः ।
अग्न्युत्पातौ धूमकेतू वचा गौरी च काञ्चनी ॥ ३६५ ॥
गङ्गा हरीतकी हैमवत्यस्तज्जादिषु त्रिषु ।
वैजयन्ती पताका स्यात्तर्कारी च यमो मनुः ॥ ३६६ ॥
सौरः कर्णो रविसुतः सुग्रीवश्च निपातितः ।
मारितः साधितश्च स्याद्देवखातं ह्रदो गुहा ॥ ३६७ ॥
प्रजावती भ्रातृजाया प्रजायुक्ते भवेत्त्रिषु ।
स्पृक्का भूमिश्च कार्पासी समुद्रान्ता दुरालभा ॥ ३६८ ॥
राहुग्रस्तार्कशशिनोर्व्यसनार्तात्तरागयोः ।
उपरक्तोवगमितेपास्तनिद्रे प्रबोधितः ॥ ३६९ ॥
समाघातो वधे युद्धे प्रहारेथ विहंगमे ।
पातेच्छौ स्यात्पिपतिषंस्त्रिषु न्यस्ते समाहिते ॥ ३७० ॥
त्रिषु प्रणिहितं न्यासे समाधौ च नपुंसकम् ।
सक्ताक्षिप्तावभियुक्तौ भूपाले क्षत्रिये तथा ॥ ३७१ ॥
मूर्धाभिषिक्तोथाम्भोधौ वरुणे यादसांपतिः ।
समन्तादुच्यमाने स्यान्नियमे परिभाषितम् ॥ ३७२ ॥
;k{थान्तवर्गः}
आदिराजे पृथुर्दीर्घे त्रिषु कृष्णे च जीरके ।
द्वयोः स्याद्धिङ्गुपर्ण्यां च पृथ्वी धरणिवृत्तयोः ॥ ३७३ ॥
पर्वसंधानपिटकयन्त्रणा ग्रन्थयो नरि ।
अर्थोभिधेयविषयरैप्रयोजनवस्तुषु ॥ ३७४ ॥
सोपानपात्रयोस्तीर्थमर्हद्भिः सेविते गुरौ ।
स्त्र्यृतौ सत्त्रिण्युपाये च प्रस्थोस्त्री सानुमानयोः ॥ ३७५ ॥
;p{0028}
वृत्तवाग्भेदयोर्गाता ग्रन्थो द्रविणशास्त्रयोः ।
आस्थान्याशादराश्वासयत्नेष्वास्थाथ ना स्पशे ॥ ३७६ ॥
संस्था व्यवस्थामरणयागोपस्करणेषु च ।
वीथी रूपकभेदः स्यात्पङ्क्तिवेश्माङ्गवर्त्मसु ॥ ३७७ ॥
सिक्थः पुलाके मदने क्लीवेथो वर्णकम्बत्ने ।
द्वयोर्दर्भेषु च कुथः सक्तूनां द्रवताविधौ ॥ ३७८ ॥
मन्थानेक्षिगदे मन्थः सिद्धार्थौ बुधसर्षपौ ।
समर्थस्त्रिषु शक्तिस्थे संबद्धार्थे हते तथा ॥ ३७९ ॥
क्षवथुस्तु क्षुते कास उपस्थस्त्वङ्कगुह्ययोः ।
निर्ग्रन्थो निष्परीवारे त्रिषु स्यात्क्षपणे पुमान् ॥ ३८० ॥
पाशयन्त्रकमुन्माथं न स्त्री ना वधघातयोः ।
वयःस्थामलकी क्षीरकाकोली यूनि तु त्रिषु ॥ ३८१ ॥
पथ्या कयस्था काकोल्यव्यथा पद्मा हरीतकी ।
कपित्थे मन्मथः कामे मधूकाश्रमिभेदयोः ॥ ३८२ ॥
वानप्रस्थः क्षीणरागे दशमीस्थो वयोतिगे ।
राजरक्षिष्वनीकस्थो गजशिक्षाविचक्षणे ॥ ३८३ ॥
;k{दान्तवर्गः}
हृन्मनोवक्षसोः क्लीवे स्त्री भिद्दारणभेदयोः ।
वन्दी तु पणबन्धः स्यान्नारी चापि हठाहृता ॥ ३८४ ॥
व्यवसाये परित्राणे स्थाने वस्त्त्रपदेशयोः ।
पादतन्मुद्रयोश्चिह्ने पदं न्यासेक्षशब्दयोः ॥ ३८५ ॥
पादा रश्म्यङ्घ्रितुर्यांश ऋगंशाद्र्यन्तपर्वताः ।
वृक्षमूलं चाथ संवित्संकेते ज्ञानकालयोः ॥ ३८६ ॥
संभाषणे क्रियाकारे प्रतिज्ञाचारनामसु ।
दृशन्निष्पेषणशिला शिला चाथ विदारणे ॥ ३८७ ॥
उपजापे विशेषे च भेदः स्यात्तु गदो हरेः ।
भ्राता व्याधिश्चायुधे तु स्त्री संपच्छ्रीस्तथोच्छ्रयः ॥ ३८८ ॥
मूलसूरणयोः कन्दः पर्णौष्ठगरुतश्छदाः ।
ह्रदस्तोयाशयः स्रोतो बिन्दुर्वेदितृविप्रुषोः ॥ ३८९ ॥
;p{0029}
दन्तक्षतेर्थप्रकृतौ शून्ये भ्रूमध्यतेजसि ।
त्रिष्विष्टमधुरौ स्वादू मृदू चातीक्ष्णकोमलौ ॥ ३९० ॥
अभिप्रायवशौ छन्दावब्दौ जीमूतवत्सरौ ।
घर्मस्वेदनयोः स्वेदः सात्त्विके भावभिद्यपि ॥ ३९१ ॥
छेदो विरामे खण्डे च शादो जम्बालशष्पयोः ।
विमर्दचूर्णयोः क्षोदो नादः स्यात्प्राणशब्दयोः ॥ ३९२ ॥
स्त्री शरद्वत्सरर्त्वोः स्यात्क्रव्यान्मांसाशिरक्षसोः ।
सूदः सूपे सूपकरे देशे चोषरभूमिके ॥ ३९३ ॥
भ्रमे भवेत्पुमान्कुन्दः पुष्पभेदे नपुंसकम् ।
मन्दोपटौ शनैरर्थे मूढे च त्रिषु पुंसि तु ॥ ३९४ ॥
सौरेभजात्योः स्यात्क्षैव्ये गर्वे हर्षेबदानयोः ।
मदो मद्ये राजलिङ्गे पृष्ठाङ्गश्रेष्ठयोः ककुत् ॥ ३९५ ॥
दायादौ बान्धवसुतावामोदो हर्षगन्धयोः ।
निषादो लुब्धके गीतस्वरे संकरजन्मनि ॥ ३९६ ॥
प्रधाने राजलिङ्गे च पृष्ठाङ्गे ककुदोस्त्रियाम् ।
मर्यादा धारणासीम्नोर्विषदो व्यक्तशुक्लयोः ॥ ३९७ ॥
गोष्ठाध्यक्षे च विष्णौ च गोविन्दः कपिनागयोः ।
कुमुदो जलजे क्लीवं कुसूदं वृद्धिजीवने ॥ ३९८ ॥
कुसेवके त्रिषु ज्ञाने तिथौ च प्रतिपत्स्त्रियाम् ।
स्यात्प्रसादोनुग्रहेपि नैर्मल्यप्रीतिदानयोः ॥ ३९९ ॥
सारावे रुदिते त्रातर्याक्रन्दो दारुणे रणे ।
पश्चाद्राजविशेषे च गोष्पदे मानसेविते ॥ ४०० ॥
त्रिष्वधृष्टे नवे शुद्धे शारदोपि शरद्भवे ।
अस्त्री संवत्सरे सप्तपर्णे ना शारदी पुनः ॥ ४०१ ॥
लाङ्गली शारदा देवी कुविन्दौ भ्रमिवायकौ ।
प्रमदा तरुणी ना तु हर्षेधिकमदे त्रिषु ॥ ४०२ ॥
धर्मे रहस्युपनिषद्वेदान्ते च शतह्रदा ।
विद्युद्भेदे विद्युति च वह्नीन्द्वर्कास्तमोनुदाः ॥ ४०३ ॥
;p{0030}
मर्यादासहितेभ्यर्णे समर्यादं त्रिलिङ्गकम् ।
अववादौ तु निन्दाज्ञे देशे जनपदो जने ॥ ४०४ ॥
गङ्गा विष्णुपदी क्लीवे हर्यङ्घ्र्याकाशविष्टपे ।
अभिमर्दौ युद्धपीडे धृष्टो ज्ञश्च विशारदः ॥ ४०५ ॥
त्रिषु कोकनदं रक्तकुमुदे रक्तवारिजे ।
निर्वादे वादनोपाये परिवादोथ हेमनि ॥ ४०६ ॥
अष्टापदं शारिफले स्त्रियां तु पशुगर्भिणी ।
अपवादस्तु गर्हायां बाधके बाधनेपि च ॥ ४०७ ॥
;k{धान्तवर्गः}
ऋद्धिरोषधिभिल्लक्ष्मीः प्रभावोतिशयः स्त्रियाम् ।
कुष्ठाख्यायामोषधौ च व्याधिः पुंस्यामये तथा ॥ ४०८ ॥
वसन्तदैत्यभिच्चैत्रमधूका मधवो मधु ।
मद्यं पुष्परसः क्षौद्रं मधुरे वाच्यलिङ्गकः ॥ ४०९ ॥
बन्धको व्यसनं चेतःपीडाधिष्ठानमाधयः ।
विधुर्विष्णुः शशी बाधा द्वयोर्दुःखनिषेधयोः ॥ ४१० ॥
नददेशबिदोरब्धौ सिन्धुर्ना सरिति स्त्रियाम् ।
द्वयोर्विधौ प्रकारे च गजान्ने वेतने विधा ॥ ४११ ॥
वधूर्जाया स्नुषा स्त्री च प्रियङ्गुस्पृक्कयोरपि ।
निधी निक्षेपगूढार्थौ स्थानं श्रद्धादरः स्पृहा ॥ ४१२ ॥
क्लीवे तमोम्भसोरन्धमदृष्टौ वाच्यलिङ्गकः ।
संधा प्रतिज्ञा मर्यादा मक्कोलामृतयोः सुधा ॥ ४१३ ॥
विधिर्विधायके वाक्ये दैवे स्रष्टृविधानयोः ।
हव्यकव्यविधौ श्राद्धं त्रिषु श्रद्धासमन्विते ॥ ४१४ ॥
संधिर्भगे सुरुङ्गायां संधानगुणभेदयोः ।
गोधा तले निहाकायां बुधा विद्वद्ग्रहामराः ॥ ४१५ ॥
राधा तु कृष्णजायायां शरव्ये कर्णमातरि ।
मूलाधिकेर्थे वृद्धिः स्याद्वर्धनौषधिभेदयोः ॥ ४१६ ॥
सिद्धिरोषधिनिष्पत्त्योर्बन्धः स्नेहाधिबन्धने ।
वृन्ते च रचनायां च वातादिनियतावधौ ॥ ४१७ ॥
;p{0031}
अंसे महीपतौ स्कन्धस्तरुजङ्घासमूहयोः ।
लताविटपयोर्वीरुत्खण्डोर्धोर्धं समेंशके ॥ ४१८ ॥
दोषज्ञे सुगते बुद्धः शुद्धस्त्रिष्वेकपूतयोः ।
पण्डिते स्थविरे वृद्धस्त्रिषु साधुस्तु शोभने ॥ ४१९ ॥
वार्द्धुषौ सज्जने सिद्धे देवे निष्पन्नपूज्ययोः ।
विषलिप्ते शरे दिग्धो लिप्तमात्रे त्रिलिङ्गकः ॥ ४२० ॥
मुग्धं मनोहरे मूढे त्रिषु योषिति तु स्त्रियाम् ।
विद्धं सूच्यादिभिर्भिन्ने सादृश्ये ज्ञे त्रिलिङ्गकः ॥ ४२१ ॥
घ्राणग्राह्याल्पयोर्गन्धो द्रव्ये संबन्धमात्रके ।
लुब्धः स्पृहावान्मृगयुः क्षत्रियायां तु वैश्यजः ॥ ४२२ ॥
वन्दी च मागधः स्त्री स्यात्पिप्पली यूथिका तथा ।
व्यामो वटश्च न्यग्रोधो न्यग्रोधी चोपचित्रिका ॥ ४२३ ॥
प्रबोधौ जागरोद्घाटावुत्सेधौ वपुरुन्नती ।
पर्याहाराध्वभारेषु विवधो वीवधोपि च ॥ ४२४ ॥
परिधिर्यज्ञियतरोः शाखायामुपसूर्यके ।
समाधिर्ध्याननीवाकनियमेषु समर्थने ॥ ४२५ ॥
प्रणिधी प्रार्थनचरौ परिच्छेदे बिलेवधिः ।
अगाधमतलस्पर्शे त्रिषु गर्ते नपुंसकम् ॥ ४२६ ॥
व्याजे रथाङ्गेप्युपधिर्विबुधौ सुरपण्डितौ ।
वाद्यं मृदङ्गाद्यानद्धं बद्धमात्रे त्रिलिङ्गकम् ॥ ४२७ ॥
उपाधिर्धर्मचिन्ता च कुटुम्बव्यापृतेपि च ।
विशेषणोपार्जनयोः प्रबुद्धो ज्ञानिजाग्रतोः ॥ ४२८ ॥
सम्यक्सिद्धौ स्वभावे स्त्री संसिद्धिः संनिधिस्तु ना ।
प्रत्यक्षे संनिधाने च निरोधो नाशरोधयोः ॥ ४२९ ॥
निषधः कठिने देशे राजभेदे नगान्तरे ।
तोये कबन्धं ना रक्षोभेदे शिरसि न स्त्रियाम् ॥ ४३० ॥
भृशार्थदोषावाबाधौ संबाधौ योनिसंकटौ ।
अतस्त्रिषु तु विस्रब्धो विश्वस्ते प्रोद्भटे तथा ॥ ४३१ ॥
;p{0032}
आविद्धी कुटिलोत्क्षिप्तौ प्रसिद्धौ ख्यातभूषितौ ।
विरुद्धौ वैरिविगुणौ दुर्विधौ खलदुर्गतौ ॥ ४३२ ॥
अविदूरस्त्ववष्टब्धो बद्धश्चाप्यवलम्बितः ।
ब्रह्मबन्धुरधिक्षेपे निर्देशे ब्राह्मणस्य च ॥ ४३३ ॥
दोषोत्पादेनुबन्धः स्यात्प्रकृत्यादेर्विनश्वरे ।
मुख्यानुयायिनि शिशौ प्रकृतस्यानुवर्तने ॥ ४३४ ॥
कर्णिकारः परिव्याधो जलवेतस इत्यपि ।
तमालः श्यामखदिरः कालस्कन्धोपि तिन्दुकः ॥ ४३५ ॥
इक्षुगन्धा विदारी स्यात्कोकिलो गोक्षुरोपि च ।
महौषधं प्रतिविषा लशुनं नागरं विषम् ॥ ४३६ ॥
अजमोदोग्रगन्धा स्याद्वचा गन्धोत्कटे त्रिषु ।
;k{नान्तवर्गः}
पृश्निरल्पतनू रश्मिमवर्णभेदे गवि स्त्रियाम् ॥ ४३७ ॥
व्याधिभिद्यक्षयोर्यक्ष्मा मुनिर्बुद्ध ऋषिस्तथा ।
शुष्मा वह्निर्बले क्लीवे शृङ्गी प्रतिविषा विषम् ॥ ४३८ ॥
वृषाख्यौषधिभिद्दान्तपर्वतौ शृङ्गवांस्त्रिषु ।
हनुर्नखौषधिः सृक्व जटी प्लक्षतरुर्व्रती ॥ ४३९ ॥
घनो मेघे मूर्तिगुणे विस्तारे लोहमुद्गरे ।
मुस्ते च न द्वयोर्वाद्ये त्रिषु मूर्तिनिरन्तरे ॥ ४४० ॥
इनः सूर्ये प्रभौ राजा मृगाङ्के क्षत्रिये नृपे ।
त्वग्देहयोस्तनुः स्त्री स्यात्तद्गुणे त्रिषु पर्व तु ॥ ४४१ ॥
तिथिभेदे क्षणे ग्रन्थौ वर्त्म नेत्रच्छदेध्वनि ।
वेदस्तत्त्वं तपो ब्रह्म पुमान्विप्रे प्रजापतौ ॥ ४४२ ॥
पक्ष्माक्षिलोम्नि किञ्जल्के तन्त्वाद्यंशेप्यणीयसि ।
आत्मा यत्नो धृतिर्बुद्धिः स्वभावो ब्रह्म वर्ष्म च ॥ ४४३ ॥
देहप्रमाणयोर्वर्ष्म स्यादाकारेपि सुन्दरे ।
ग्रावाणौ शैलपाषाणौ पत्त्रिणौ शरपक्षिणौ ॥ ४४४ ॥
वृक्षोग्निः कुक्कुटो शिखिनोथ तु सादिनौ ।
द्वौ सारथिहयारोहौ वाजिनोश्वेषुपक्षिणः ॥ ४४५ ॥
;p{0033}
स्थितौ क्षेत्रेवधौ मार्गे सीमा लक्ष्माग्र्यचिह्नयोः ।
गृहं देहस्त्विट् प्रभावो धाम धन्व स्थलं धनुः ॥ ४४६ ॥
पुमान्मरावथ स्वप्नः स्वापे सुप्तस्य संविदि ।
सूनं पुष्पे वधस्थाने स्त्रियां जिह्वातलेपि च ॥ ४४७ ॥
पुष्पिते त्रिष्वहिहरी चक्रिणौ रथतैलिकौ ।
भृतौ सुवर्णे भर्म स्याच्चर्म स्यात्फलके त्वचि ॥ ४४८ ॥
स्वामिनौ गुहभर्तारौ जनौ लोकपृथग्जनौ ।
जनी वधूश्चन्द्रयुता रात्रिर्ज्योत्स्नी पटोलिका ॥ ४४९ ॥
अश्वकुत्सितयोरर्वा प्रेमास्त्री स्नेहनर्मणोः ।
मन्दस्वच्छन्दयोः स्वैरी श्येनौ श्वेतविहंगमौ ॥ ४५० ॥
गभस्तिव्रध्नयोर्भानुर्वनं कानननीरयोः ।
समूहे पर्वते च स्यात्तानस्तात्पर्यगीतयोः ॥ ४५१ ॥
मणिप्रकृष्टयो रत्नं यानं गमनयुग्मयोः ।
गुणभेदे च नृपतेर्धेनुर्दोग्ध्र्यां तथा गवि ॥ ४५२ ॥
रूपे धने बले द्युम्नं विन्नं लब्धे विचारिते ।
सेवके याचके चार्थी स्थानं स्थित्यवकाशयोः ॥ ४५३ ॥
सादृश्ये गीतविषये स्याच्च योग्यप्रसङ्गयोः ।
वैयापृत्यकरो भोगी त्रिषु राजभुजंगयोः ॥ ४५४ ॥
ज्योत्स्ना ज्योतिष्मती रात्रिस्तथा चन्द्रमसः प्रभा ।
मानं प्रमाणे प्रस्थादौ पुमांश्चित्तसमुन्नतौ ॥ ४५५ ॥
दिग्वासास्त्रिषु नग्नः स्यान्नग्ना वैतालिकादयः ।
संस्कृते दारिते भिन्नास्त्रिषु स्यादन्यवाचकः ॥ ४५६ ॥
शुष्के शुष्कफले वानं तथा सीवनकर्मणि ।
भगाकरौ द्वयोर्योनी कृती सूरिकृतार्थयोः ॥ ४५७ ॥
स्नानीये सवने स्नानं धनं गोसंघवित्तयोः ।
पताकालक्ष्मणोश्चिह्नं स्यादन्नं भुक्तभक्तयोः ॥ ४५८ ॥
छादिते रहासि च्छन्नं पानं पीतौ च रक्षणे ।
खण्डने रक्षणे दानं त्यागे गजमदे तथा ॥ ४५९ ॥
;p{0034}
शुद्धिलून्योश्चोनगर्ह्यौ हीनन्यूनौ त्रिलिङ्गकौ ।
जिह्वायां रसना क्लीवे ध्वनावास्वादने न ना ॥ ४६० ॥
कुहना दम्भचर्यायामीर्ष्यालौ तु भवेत्त्रिषु ।
तरुशैलौ शिखरिणौ	 बली वेगी तरस्विनौ ॥ ४६१ ॥
विषाणिनौ करी शृङ्गी प्रीणने रक्षणेवनम् ।
स्वच्छे तलिनमल्पे च गम्भीरे गहनं वने ॥ ४६२ ॥
रोदनं त्वस्रुणि क्रन्दे प्रज्ञानं बुद्धचिह्नयोः ।
भुवने विष्टपजले धावने गतिशोधने ॥ ४६३ ॥
त्रैवर्णिकेण्डजे दन्ते द्विजन्मा तारकासु च ।
न ना तु परिहारे स्याद्वर्जनं त्यागहिंसयोः ॥ ४६४ ॥
कुले नाशे च निधनं सूचना स्त्रीनपुंसकम् ।
व्यधनेभिनये संज्ञापैशुन्यक्रिययोरपि ॥ ४६५ ॥
जीवनं राजलभ्यांशे जीविते तोयवर्तने ।
उद्वानमुद्गमे चुल्ल्यां शयनं रतशय्ययोः ॥ ४६६ ॥
शासनं लेखशास्त्राज्ञा वर्तनी वृत्तिमार्गयोः ।
तोदनं व्यधने तोत्त्रे प्रसूनं फलपुष्पयोः ॥ ४६७ ॥
दले पतत्रे छदनं विलग्नो लग्नमध्ययोः ।
मेषादौ च तनुस्थे स्यात्प्रभोराराधने भवेत् ॥ ४६८ ॥
सेवनं सीवने पाशे बन्धनं स्नेहवृन्तयोः ।
अब्जाकरेब्जे नलिनी वाहिनी सिन्धुसेनयोः ॥ ४६९ ॥
मैथुने रतसंबन्धौ मिथुने युग्मदंपती ।
सेनान्यौ गुहसेनेशौ ह्रादिन्यौ वज्रविद्युतौ ॥ ४७० ॥
सल्लकी च नदी च स्यात्त्रिष्वयं नादवत्यपि ।
द्वयोर्वज्रेशनिः शम्पा रक्षोवृक्षौ पलाशिनौ ॥ ४७१ ॥
अरत्निः कूर्परे हस्ते सप्रकोष्ठतताङ्गुलौ ।
वाणिन्यौ नर्तकीदूत्यौ भोगिनी देवताभिदि ॥ ४७२ ॥
विहाय महिषीमन्या भोगिन्यो राजयोषितः ।
प्रधानं धीमहामात्यप्रकृत्यात्मसु सत्तमे ॥ ४७३ ॥
;p{0035}
अश्वादीनां च संनाहे जये च जयनं भवेत् ।
व्यञ्जनं लाञ्छनश्मश्रुनिष्ठानावयवेष्वपि ॥ ४७४ ॥
संस्कारके भवेत्क्लीवे वादित्रकरणे पुमान् ।
स्यात्कौलीनं लोकवादे युद्धे पश्वहिपक्षिणाम् ॥ ४७५ ॥
स्यादुद्यानं राजमार्गे वनभेदे प्रयोजने ।
क्रतौ करकुके चास्त्री वितानं त्रिषु तुच्छके ॥ ४७६ ॥
मन्दे शून्ये विस्तृतौ ना गृहान्ते तूद्यमे तथा ।
उत्थानं पौरुषे तन्त्रे संनिविष्टोद्गमेपि च ॥ ४७७ ॥
व्युत्थानं प्रतिरोधे च विरोधाचरणेपि च ।
अञ्जनं कज्जलं माता कपेः स्त्री दिग्ग्जे पुमान् ॥ ४७८ ॥
प्रभिन्नोनेकतां प्राप्ते गजे जातमदे तथा ।
नालिकेरे हलधरे लाङ्गली जननं कुले ॥ ४७९ ॥
जन्मन्यम्बा च जननी वृद्धौ छेदे च वर्धनम् ।
अर्जुनौ वृक्षभित्पार्थौ तृणे क्लीवेर्जुनी गवि ॥ ४८० ॥
त्रिषु शुक्ले केतनं तु गृहे केतौ निमन्त्रणे ।
आपन्न आपदं प्राप्ते प्राप्ते च स्यात्त्रिलिङ्गकः ॥ ४८१ ॥
देहवायौ समानो ना सत्तुल्यैकेषु तु त्रिषु ।
व्योमयानं विमानोस्त्री सप्तभूमे च वेश्मनि ॥ ४८२ ॥
इन्द्रिये विषयि क्लीवे त्रिषु स्याद्विषयान्विते ।
तपनोर्को नरकभित्प्राचीनं प्रान्ततो वृतिः ॥ ४८३ ॥
पाठायां स्त्री प्राग्भेवे त्रिष्विन्तर्द्वारे रहस्यपि ।
प्रच्छन्नं छादिते गूढे त्रिष्वथ श्वसनो मरुत् ॥ ४८४ ॥
श्वासुयुक्ते मरुवके पूतना तु हरीतकी ।
भूतभेदे द्वयोर्लाला स्यन्दिनी निम्नगा तथा ॥ ४८५ ॥
द्राक्षायां गोस्तनी हारभेदे ना धमनी नडी ।
सिराग्न्युद्दीपनं भाण्डं नडे नाथ नभोगतौ ॥ ४८६ ॥
कर्णीरथे च डयनं मार्जनी पांसुशोधनी ।
उपस्पर्शोत्पुंसनयोः क्लीवे ना रोध्रपादपे ॥ ४८७ ॥
;p{0036}
मार्जना वाद्यपिण्ड्यां स्यात्तत्परीक्षार्थवादने ।
कुण्डली भुजगे बद्धकुण्डले तु भवेत्त्रिषु ॥ ४८८ ॥
त्रिषु शान्तो वराकश्च तपस्वी स्त्री तु मल्लकी ।
संधिन्यकालदुग्धा गौर्वृषाक्रान्ता च हायनाः ॥ ४८९ ॥
वत्सरार्चिर्व्रीहिभेदाः क्रन्दने ध्वानरोदने ।
विपत्तावशुभे भ्रंशे पानस्त्रीमृगयादिषु ॥ ४९० ॥
दैवानिष्टफले सक्तौ व्यसनं क्रोधदूषणे ।
निवृत्तौ दापने सिद्धौ गतावनुगमे धने ॥ ४९१ ॥
उपायमृतसंस्कारवधमेढ्रेषु साधनम् ।
अयनं पथि सूर्यस्याप्युदग्दक्षिणतो गतौ ॥ ४९२ ॥
पाकस्थाने कुलालस्य पवनं ना प्रभञ्जने ।
सोमनिर्मथने स्त्राने सवनं यजने तथा ॥ ४९३ ॥
वामनो दिग्गजे विष्णौ निखर्वे भेद्यलिङ्गकः ।
अन्तके शमनः क्लीवे वधेथ जघनं कटौ ॥ ४९४ ॥
पश्चादर्थे नितम्बाग्रे कौपीनं गर्ह्यगुह्ययोः ।
पुमानक्षे जिघांसायां क्रीडायामपि देवनम् ॥ ४९५ ॥
मधूच्छिष्टे स्मरे वृक्षे वसन्ते मदनः पुमान् ।
पिण्डीतके कपित्थे च धतूरे मदकारिणि ॥ ४९६ ॥
वेदनानुभवः पीडा यापने त्यागवर्तने ।
कल्पना कर्तने कॢप्तावुद्देशे गजसज्जने ॥ ४९७ ॥
विकल्पे स्यादाकलने विधानेपि विभाजने ।
समीरणः स्पर्शनः स्यात्क्लीवे तु स्पर्शदानयोः ॥ ४९८ ॥
हिंसात्मके सूचने च गन्धनं स्यात्प्रकाशने ।
संतानः संततौ देववृक्षे चापत्यगोत्रयोः ॥ ४९९ ॥
स्तननं कुत्सिते ध्वाने देवशब्देथ सज्जना ।
न नेभसज्जीकरणे त्रिषु साधौ नपुंसकम् ॥ ५०० ॥
पटगुल्मे चेतना धीः पुंसि प्राणिनि तेजनी ।
मूर्वा शाणोपलस्तेजोवती वेणौ शरे पुमान् ॥ ५०१ ॥
;p{0037}
स्पृक्कायां पिशुना दुष्टे सूचके त्रिषु वेष्टनम् ।
उष्णीषे मुकुटे चाथ शकुनी पक्षिणि द्वयोः ॥ ५०२ ॥
शुभशंसिनिमित्ते तु क्लीवेथ वृजिनः कचे ।
चर्मकिल्विषयोः क्लीवे भूतात्मा धातृदेहयोः ॥ ५०३ ॥
संस्थानमाकृतौ मृत्यौ संनिवेशे चतुष्पथे ।
समाप्तौ च विभक्ते च विच्छिन्नं त्रिष्वथासनम् ॥ ५०४ ॥
करिस्कन्धे च पीठे च मलिनं समलैनसोः ।
आराधनं साधने स्यात्तोषणोपासयोरपि ॥ ५०५ ॥
अधिष्ठानं चक्रपुरप्रभावाध्यासनेष्वपि ।
आतञ्चनं प्रतीवापे जवनाप्यायने तथा ॥ ५०६ ॥
आस्कन्दने रणाक्रान्ती शोषणप्रापणे तथा ।
सूर्यवह्नी चित्रभानू मूर्खनीचौ पृथग्जनौ ॥ ५०७ ॥
कुलेप्यभिजनो जन्मभूम्यां चाथ समापनम् ।
वधेन्ते चापदानं तु खण्डनेद्भुतकर्मणि ॥ ५०८ ॥
निर्वासनं मारणे स्यान्नगरादेर्बहिष्कृतौ ।
शक्रघातुकमत्तेभवर्षुकाब्दा घनाघनाः ॥ ५०९ ॥
अभिमानोर्थादिदर्पे ज्ञाने प्रणयहिंसयोः ।
स्यादावेशनमावेशे शालायामपि शिल्पिनाम् ॥ ५१० ॥
निसूदने निरसनं निष्कासे च विरोचनाः ।
चन्द्राग्न्यर्का विश्वकर्मा मार्ताण्डसुरशिल्पिनोः ॥ ५११ ॥
निर्यातनं वैरशुद्धौ दाने न्यासार्पणेपि च ।
अभिपन्नोपराद्धाभिग्रस्तव्यापद्गतद्रुताः ॥ ५१२ ॥
आच्छादनं संवननमपवारणमित्यपि ।
आयोधनं निघातः स्याद्युद्धं चाथ सनातनम् ॥ ५१३ ॥
नित्ये त्रिषु पुमान्विष्णौ स्तनयित्नुर्बलाहके ।
तद्ध्वनौ च महासेनो गुहे सेनापतावपि ॥ ५१४ ॥
ब्रह्मा कामश्चात्मयोनी पिञ्जे विहननं वधे ।
संस्कारे प्रतियत्नः स्यादुपग्रहणलिप्सयोः ॥ ५१५ ॥
;p{0038}
विपर्यस्तमपाचीनं त्रिषु क्लीवे त्वपागपि ।
मेखलायां सारसनमुरस्त्रे च नपुंसकम् ॥ ५१६ ॥
उत्पत्तिः स्यादुत्पतनमूर्ध्वंगमनमित्यपि ।
ग्रहणे कलनायां च बन्धे चाकलनं वृतौ ॥ ५१७ ॥
विद्यात्प्रवचनं वेदे व्याख्याने सुवचस्यपि ।
प्रतिमानं प्रतिच्छायागजदन्तान्तरालयोः ॥ ५१८ ॥
सामिधेनी त्वृक्समिधोरग्र्यजन्मा द्विजोग्रजः ।
विनीते त्रिष्वनूचानः साङ्गे वेदे च पाठकः ॥ ५१९ ॥
काषायवस्त्रार्धवृद्धा स्यात्कात्यायन्युमापि च ।
दृष्टौ श्रुते निशमनं कार्यहेत्वोः प्रयोजनम् ॥ ५२० ॥
आवर्जनं दाननती तथा भ्रंशमनोहृती ।
संमार्जनी शोधनी स्यात्क्लीवे क्षालनलेपने ॥ ५२१ ॥
संस्कृतौ क्षीरिकोत्कृष्टभोज्ये राजादनं भवेत् ।
पियालेथोपधानं स्याद्दृष्टान्तप्रतिबिम्बयोः ॥ ५२२ ॥
गण्डके चाथ कारम्भा विश्वक्सेना हरौ गणे ।
पुमानथ क्रतुध्वंसी प्रोक्तः शर्वश्च दानवः ॥ ५२३ ॥
प्रसाधनी कङ्कतिका क्लीवे त्वाराधनार्जने ।
मण्डनायां कृष्णवर्त्मा हव्यवाहनपापयोः ॥ ५२४ ॥
उपासनं शराभ्यासे नमस्यासेवयोर्न ना ।
आम्रातके शिरीषे च प्लक्षे च स्यात्कपीतनः ॥ ५२५ ॥
उष्ट्राहितुण्डिकौ व्यालग्राहिणौ मातुलप्रिया ।
मातुलानी तथा भङ्गा विषौषध्योः प्रदीपनः ॥ ५२६ ॥
बोधने प्रतिदाने च भवेत्तु प्रतिपादनम् ।
कुङ्कुमे देववृक्षे च पुंसि वा हरिचन्दनम् ॥ ५२७ ॥
अन्तावसायी चण्डाले नापिते च द्विलिङ्गकः ।
वधेतिसर्जनं दाने शुद्धौ त्यागेपमार्जनम् ॥ ५२८ ॥
स्यादुपस्पर्शनं स्पर्शे स्नानाचमनयोरपि ।
विसर्जनीयाक्षरयोरभिनिष्टानमस्त्रियाम् ॥ ५२९ ॥
;p{0039}
मेघवाहन इन्द्रः स्याद्वायुश्च शकुलादनी ।
कटुका लाङ्गली च स्याद्धरिद्रा वरवर्णिनी ॥ ५३० ॥
नायिका च तपस्वी स्यात्सर्पश्च पवनाशनः ।
प्रतिबिम्बे प्रतीकारे न पुंसि प्रतियातना ॥ ५३१ ॥
वेश्या नखौषधिर्हट्टविलासिन्यावपि स्मृते ।
;k{पान्तवर्गः}
ओड्रपुष्पे जपा मन्त्रावृत्तौ ना भयवेपथू ॥ ५३२ ॥
स्वरभिद्वरुणः कम्पो भावभेदश्च सात्त्विकः ।
ग्रन्थावृत्तौ पशौ शब्दे नाटकादिस्वभावयोः ॥ ५३३ ॥
सौन्दर्याकारयो रूपं रङ्गसीसकयोस्त्रपु ।
कल्पः शास्त्रे विधौ न्याय्ये संवर्ते ब्रह्मणो दिने ॥ ५३४ ॥
गर्तोदपानयोः कूपस्तथा स्याद्गुणवृक्षके ।
क्षेपणावज्ञयोः क्षेपो लेपो लेपनमृत्क्रिये ॥ ५३५ ॥
आक्रोशे शपथे शापः पुष्पमार्तवसूनयोः ।
द्वयोर्गोपी वल्लवी स्त्री शारिवा पातरीश्वरे ॥ ५३६ ॥
गोष्ठाध्यक्षे ग्रामवृन्दपतौ गोपो भवेत्त्रिषु ।
तल्पं शय्याट्टदारेषूपर्याधारेषु वेश्मनः ॥ ५३७ ॥
तापद्रव्यभिदौ धूपौ वपा विवरमेदसोः ।
वाष्पावूष्मास्रुणी सूपो व्यञ्जने सूपकारके ॥ ५३८ ॥
ग्रन्थिपर्णे तु शष्पं स्याद्व्रीहौ रूढे हरित्तृणे ।
शाखायां विस्तृतौ स्तम्बे विटपं पुंनपुंसकम् ॥ ५३९ ॥
आक्षेपौ भर्त्सनाकर्षावुडुपः प्लवचन्द्रयोः ।
आवाप आलवाले स्यात्प्रक्षेपे वलये तथा ॥ ५४० ॥
रूढप्रधानयोर्नीतितन्त्रे स्यादथ कल्पने ।
वेशे चाकल्प आच्छादनान्ने कशिपु ते पृथक् ॥ ५४१ ॥
कुतपो वाद्यविन्यासे दर्भकालप्रभेदयोः ।
छागरोममये वस्त्रे कूर्मी वीणा च कच्छपी ॥ ५४२ ॥
कलापः संहतौ वर्हे काञ्चीतूणीरयोरपि ।
प्रतापावातपख्याती सुरूपो बुधरूपिणोः ॥ ५४३ ॥
;p{0040}
प्राप्तरूपाभिरूपौ चावलेपौ मदगर्हणे ।
परिच्छदे परीवापो वपने सलिलस्थितौ ॥ ५४४ ॥
वृषाकपी विष्णुशिवावग्निरिन्द्रो दिवाकरः ।
हेमपुष्पी तु दुःस्पर्शा बिम्बिका पीतयूथिका ॥ ५४५ ॥
श्रीवासः सिल्हकश्च स्याद्वृकधूपोथ वेतसे ।
जले च मेघपुष्पं स्यादुपक्षेप उपक्रमे ॥ ५४६ ॥
;k{फान्तवर्गः}
कालादेरतिवाहे च रेफः स्यात्पापवर्णयोः ।
;k{बान्तवर्गः}
कम्बुर्ना वलये शङ्खे शालिधूलौ च मण्डले ॥ ५४७ ॥
बिम्बोस्त्री प्रतिबिम्बे ना क्लीवे स्वाद्बिम्बिकाफले ।
पूर्बोन्यलिङ्गः प्रागाह पुंबहुत्वेपि पूर्बजान् ॥ ५४८ ॥
आद्यर्थे तु भवेत्क्लीवे डिम्बौ तु प्लीहविप्लवौ ।
शम्बः स्यान्मुसलाग्रस्थे लोहे श्रेयोन्विते पवौ ॥ ५४९ ॥
कादम्बः सायकः पक्षी कदम्बः संहतौ द्रुमे ।
द्विजिह्वः सर्पखलयोर्नितम्बोद्रितटे कटौ ॥ ५५० ॥
अन्तराभवसत्त्वेश्वे गन्धर्बो दिव्यगायने ।
मृगभेदेथ हेरम्बो महिषे विघ्ननायके ॥ ५५१ ॥
संविभज्ये जने गेहे कुटुम्बं स्यान्नपुंसकम् ।
;k{भान्तवर्गः}
नक्षत्रे भं प्रभायां स्त्री कुम्भी स्यात्कट्फले द्वयोः ॥ ५५२ ॥
जलादिभाण्डे ना हस्तिकटराशिभिदोस्तथा ।
सावष्टम्भे ग्रहे कुम्भा शंभुरर्हन्विधिः शिवः ॥ ५५३ ॥
विभुः स्वामी व्यापकश्च डिम्भौ तु शिशुवालिशौ ।
स्तम्भाः स्थूणागर्वभावाः स्वभूर्गोविन्दवेधसोः ॥ ५५४ ॥
कुक्षिभ्रूणाशया गर्भा बालकाभ्यन्तरेपि च ।
जृम्भा विकासे प्रसरे व्यादाने वदनस्य तु ॥ ५५५ ॥
त्रिषु गात्रविरामेजे शुभो भद्रे नपुंसकम् ।
क्षत्रिये विजिगीषौ च ना प्राण्यवयवे पुनः ॥ ५५६ ॥
नाभिः स्त्री चक्रमध्येपि निभो व्याजे समे त्रिषु ।
संसद्गोष्ठ्योर्गृहे द्यूते सभा जम्भो रयेशने ॥ ५५७ ॥
;p{0041}
दैत्यभेदे मुखे शक्तस्वामिनोस्तु प्रभुस्त्रिषु ।
रम्भाप्सरोभित्कदली दण्डे स्याद्वैणवे पुमान् ॥ ५५८ ॥
वीणाप्रसेवे ककुभो गेयभेदेर्जुनद्रुमे ।
गीतस्वरे वलीवर्दे श्रेष्ठे च ऋषभः पुमान् ॥ ५५९ ॥
कनिष्ठामणिबन्धान्तरोष्ट्रयोः करभोथ गौः ।
सुरभिः स्री काभधेनुः सल्लकी चैलवालुकी ॥ ५६० ॥
सुरायां स्यात्सुगन्धौ तु मनोज्ञे त्रिषु ना मधौ ।
ना भेर्यां दुन्दुभिः स्त्री स्यादक्षबिन्दुत्रिकद्वये ॥ ५६१ ॥
स्यान्महारजने क्लीवे कुसुम्भं करके पुमान् ।
पुनर्नवायां वर्षाभूः स्त्री वर्षाभ्वी द्वयोः प्लवे ॥ ५६२ ॥
विस्तारे प्रतिबिम्बे च विष्कम्भो नाटकांशके ।
वल्लभो दयितेध्यक्षे हये च प्रणये पुनः ॥ ५६३ ॥
स्यादाश्वासे च विस्रम्भो वृषभो द्रव्यभिद्गवोः ।
आलम्भौ स्पर्शनवधावारम्भौ तु क्रमोद्यमौ ॥ ५६४ ॥
जनाभ्यन्तरयोः पुंसि विदर्भस्त्रिषु निष्कुशे ।
विप्रलम्भो विसंवादो विरहो वञ्चना तथा ॥ ५६५ ॥
;k{मान्तवर्गः}
कुत्साप्रश्नवितर्केषु किं मा लक्ष्मीप्रमाणयोः ।
लक्ष्मीर्हरिप्रिया संपच्छोभा ब्राह्मी तु मातृभित् ॥ ५६६ ॥
वागोषधिभिदौ ब्रह्मभवादौ तु भवेत्त्रिषु ।
रामा योषिद्दाशरथौ जामदग्न्ये हलायुधे ॥ ५६७ ॥
मृगभेदे च पुंसि स्यात्कृष्णे चारौ सिते त्रिषु ।
भार्गीश्रीपद्मचारिण्यः पद्मा अब्जेस्त्रियां पुमान् ॥ ५६८ ॥
संख्यानिधिव्यूहनागभित्क्लीवे गजबिन्दुषु ।
स्याद्धर्ममस्त्रियां पुण्ये क्लीवे तत्साधने पुमान् ॥ ५६९ ॥
स्वभावदेवभिन्न्याययमाचारेषु सोमपे ।
अहिंसोपमयोश्चाथ जामिः स्वसृकुलस्त्रियोः ॥ ५७० ॥
काम्ये स्वैरे च कामः स्यादभिलाषे मनोभवे ।
अव्ययं त्वभ्यनुज्ञाने सोम ओषधिभेशयोः ॥ ५७१ ॥
;p{0042}
यमोन्तकः कर्म च यन्नित्यं सहजयोरपि ।
क्षितिक्षान्त्योः क्षमा युक्ते क्षमं शक्ते हिते त्रिषु ॥ ५७२ ॥
त्रिषु श्यामौ हरित्कृष्णौ स्त्रियां स्याच्छारिवानिशोः ।
कान्ता प्रियङ्गुः पालिन्दी वटभेदे तु पुंस्ययम् ॥ ५७३ ॥
समा वर्षेनुच्चनीचे त्रिषु सर्वसदृक्षयोः ।
गुल्मो रुक्स्तम्बसेनाभिद्रक्षास्थानेषु गह्वरे ॥ ५७४ ॥
उष्णे स्वेदाम्भसि ग्रीष्मे घर्मो भावभिदातपे ।
त्रिषु तोक्मं हरिन्मात्रे न स्त्रियां हरिते यवे ॥ ५७५ ॥
सीमावधौ स्थितौ क्षेत्रे विषये केशभूषणे ।
वृक्षमात्रे पारिजाते द्रुमश्चैद्यकुलोद्भवे ॥ ५७६ ॥
कुशलं क्षेममस्त्री ना त्वौषधे लब्धरक्षणे ।
ग्रामः संवसथे गेयभेदे वृन्दे सपूर्वकः ॥ ५७७ ॥
भ्रमिर्मोहस्तक्षभाण्डं स्यादतस्मिंस्तु तद्ग्रहः ।
भ्रमो मूर्छा तक्षभाण्डं छत्त्रमम्बुविनिर्गमः ॥ ५७८ ॥
रश्मिर्घृणिप्रग्रहयोः स्याद्भङ्गादुर्गयोरुमा ।
भीमो रुद्रे सभीष्मस्तु राजभेदे भयानके ॥ ५७९ ॥
अध्यात्मं सूक्ष्ममल्पे तु त्रिषु शीते हिमं त्रिषु ।
क्लीवे तुषारे भूमिः स्यात्स्थानं पात्रं धरा दशा ॥ ५८० ॥
वामा योषित्त्रिषु वल्गौ स्यात्सव्यप्रतिकूलयोः ।
वाम्यश्वा हार्यवस्त्वर्थवाहयुग्मकृतेपि सा ॥ ५८१ ॥
कुटिले मन्दके जिह्मो दमौ दण्डेन्द्रियग्रहौ ।
श्रमः प्रयत्ने खेदे च क्रिमिः स्यात्कीटरोगयोः ॥ ५८२ ॥
परिपाटी क्रमः कल्पः पादक्षेपः परंपरा ।
आनन्तर्यं पदसंधिः शमी शिम्बा द्रुभित्स्त्रियाम् ॥ ५८३ ॥
कूर्मी भवेद्द्वयोः प्राणी यमिनामासनेस्त्रियाम् ।
नेमिः स्त्री रथचक्रान्ते कूपाङ्गे तिनिशे तु ना ॥ ५८४ ॥
शान्तिर्हस्तः शमो राज्ञां व्यवस्था निजमण्डले ।
आमो रोगे त्रिष्वपक्वे स्तोमः संघेध्वरे स्तुतौ ॥ ५८५ ॥
;p{0043}
पाणेर्मध्याङ्गुलिर्दृष्टरजाः कन्या च मध्यमा ।
गीतस्वरे देहमध्ये देशराजभिदोः पुमान् ॥ ५८६ ॥
अन्यूनानतिरिक्ते च तथा मध्यभवे त्रिषु ।
भयसंवेगादरेषु संभ्रमोथ परिश्रमे ॥ ५८७ ॥
व्यायामः पौरुषे कृत्ये विद्रुमो वृक्षरत्नयोः ।
यन्त्रणायां प्रतिज्ञायां नियमो निश्चये व्रते ॥ ५८८ ॥
हेलाभ्रान्त्योर्विभ्रमः स्याच्छक्तौ क्रान्तौ च विक्रमः ।
तलिमः कुट्टिमे तल्पे शास्त्रे ग्रहण आगमः ॥ ५८९ ॥
गत्यभावद्रुदुर्गेष्वगमो बुद्धस्तु गौतमः ।
मुनौ द्वयोः संगमस्तु नदीसंभेदसङ्गयोः ॥ ५९० ॥
आश्रमो ब्रह्मचर्यादौ मठे स्थाने तपस्विनाम् ।
वणिक्पथः पुरं वेदो निगमास्त्रिष्वतो वणिक् ॥ ५९१ ॥
नैगमो नागरो विप्रः श्रेष्ठः साधुश्च सत्तमः ।
आद्ये प्रधाने प्रथमोथाधमौ न्यूनगर्हितौ ॥ ५९२ ॥
बुध्नस्थश्चावमोप्येवमग्रिमोग्र्यप्रधानयोः ।
उत्कृष्टे परमश्चाप्यभ्यनुज्ञानेव्ययं पुनः ॥ ५९३ ॥
ललामं पुच्छपुण्ड्राश्वभूषाप्राधान्यकेतुषु ।
रत्ने शृङ्गे श्वेतगुणे तिलके स्याल्ललाम च ॥ ५९४ ॥
निष्क्रमो निर्गमो बुद्धिसंपच्चाथ परिश्रमः ।
व्यायामयत्नखेदेषु युद्धे त्वभ्यागमो भवेत् ॥ ५९५ ॥
आभिमुख्यागतौ चोपशमः शान्तिर्विनीतता ।
उपक्रमश्चिकित्सायामारम्भोपधयोरपि ॥ ५९६ ॥
अङ्गीकृतावुपगमः समीपगमनेपि च ।
जीर्णं च परिभुक्तं च यातयामं भवेत्त्रिषु ॥ ५९७ ॥
;k{यान्तवर्गः}
ज्या मौर्वी भूश्च नाके द्यौरन्तरिक्षे तथा स्त्रियाम् ।
ज्या गव्या गोसमूहे च रागद्रव्ये नपुंसकम् ॥ ५९८ ॥
गोक्षीरादौ त्रिषु पुनः स्यादर्यः स्वाभिवैश्ययोः ।
कल्यं प्रातः सुरायां स्त्री कल्याण्यां वाच्यपि त्रिषु ॥ ५९९ ॥
;p{0044}
सज्जनीरोगदक्षेषु काल्यं तु स्यादहर्मुखे ।
प्राप्तकाले त्रिषु भवेद्भाग्यं कर्म शुभाशुभम् ॥ ६०० ॥
यौतकादौ धने दायो दाने भोज्ये च पैतृके ।
विवाह्याया ज्ञातिभृत्या जन्याः स्निग्धा वरस्य च ॥ ६०१ ॥
निर्वादे जनके युद्धे क्लीवे कार्ये तु स त्रिषु ।
आरम्भो निष्कृतिः शिक्षा पूजनं संप्रधारणम् ॥ ६०२ ॥
उपायः कर्म चेष्टा च चिकित्सा करणं क्रियाः ।
धात्वर्थाख्यातसंस्कारा और्ध्वदैहिकमेव च ॥ ६०३ ॥
शाखापुरे न ना गृह्यं त्रिषु त्वस्वैरिपक्ष्ययोः ।
गृहासक्ताण्डजमृगे गृह्या तु स्याद्बहिर्भवा ॥ ६०४ ॥
आहते हेम्नि रजते वा रूप्यं रजतेपि च ।
त्रिषु प्रशस्तरूपे स्यान्माल्यं पुष्पेपि तत्स्रजि ॥ ६०५ ॥
हृद्भवं हृत्प्रियं हृद्यं हृदयाय हितं त्रिषु ।
वशीकरणमन्त्रे ना सत्यं शपथतथ्ययोः ॥ ६०६ ॥
भव्यौषधधने द्रव्यं गुणाधारगवोस्तथा ।
विशेष्ये परमाणौ च तिष्यपुष्यौ कलौ च भे ॥ ६०७ ॥
पुण्यं तु धर्मे सुकृते त्रिषु पूतमनोज्ञयोः ।
सौम्यो बुधे मनोज्ञे च त्रिषु स्यात्सोमदैवते ॥ ६०८ ॥
पूजार्थं द्रव्यमर्घ्यं स्यादर्घार्थार्घार्हयोस्त्रिषु ।
शराग्रान्तर्व्रणौ शल्ये प्राण्योषधिनृपेषु ना ॥ ६०९ ॥
स्पर्धाकाञ्च्योर्दन्तिमध्यरज्जौ कक्ष्या गृहान्तरे ।
प्रतिज्ञायां तुलायां च पुंसः सारसनेपि च ॥ ६१० ॥
त्रिषु रथ्यो रथोद्वाहे स्त्रियां मार्गरथौघयोः ।
देहसंघातलक्ष्येषु कायस्त्रिषु कदैवते ॥ ६११ ॥
क्षयो निलयकल्पान्तरोगापचयमृत्युषु ।
त्रिषु सद्भावियोग्येषु भव्यः क्लीवे शिवे फले ॥ ६१२ ॥
मृतावनशने प्रायो बाहुल्ये सदृशे त्रिषु ।
धिष्ण्यं स्थाने गृहे भे ना देत्याचार्याग्निभेदयोः ॥ ६१३ ॥
;p{0045}
सर्वज्ञभिषजौ वैद्यौ स्याच्छय्या तल्पगुम्फयोः ।
तुरंगगरुडौ तार्क्ष्यौ पूज्यौ श्वशुरसज्जनौ ॥ ६१४ ॥
रिपुतस्करयोर्दस्युर्वर्यः प्रार्थ्यप्रधानयोः ।
वामदक्षिणयोः सव्यमर्थ्यो न्याय्यविपश्चितोः ॥ ६१५ ॥
अधमान्तभुवोरन्त्यो मध्यो न्याय्यावलग्नयोः ।
अन्तरेनधिकन्यूने मध्ये तूद्दिश्यवाचकः ॥ ६१६ ॥
इतरासदृशावन्यौ त्रिवेद्यां त्रितये त्रयी ।
रहस्योपस्थयोर्गुह्यं मन्युर्दैन्ये क्रतौ क्रुधि ॥ ६१७ ॥
पूजाव्रतक्रिये चर्ये गेयौ गातव्यगायनौ ।
ययुरश्वेश्वमेधाश्वे मूल्यं विनिमये धने ॥ ६१८ ॥
काव्यं ग्रन्थे ग्रहे पुंसि कुल्या नीरप्रणालिका ।
नदी च क्लीवमस्थ्नि स्याद्वाच्यलिङ्गं कुलोद्भवे ॥ ६१९ ॥
त्रिषु चोद्यं चोदनार्हे क्लीवे स्याच्चोदनेद्भुते ।
त्रिषु गोप्यं गोपनीये गोप्या दासस्य सूनवः ॥ ६२० ॥
प्रवीणोचितयोर्योग्यस्त्रिष्वभ्यासे भवेत्स्त्रियाम् ।
एकत्वादौ विचारे च संख्या क्लीवे तु संयुगे ॥ ६२१ ॥
प्राप्तव्येम्बुमथ चाप्यं याप्ये नेतव्यगर्हिते ।
मुखं मुखान्तरं चास्यमासने स्त्री हरितकी ॥ ६२२ ॥
पथ्यार्याभिच्चौषधे तु क्लीवे त्रिष्वगते पथः ।
पाक्यं काचे यवक्षारे विडे पाकार्हणे त्रिषु ॥ ६२३ ॥
छेदनीये त्रिषु भवेत्कृत्यो विद्विष्टकार्ययोः ।
स्त्रियां क्रियादेवतयोर्वाच्यं तु त्रिषु कुस्सिते ॥ ६२४ ॥
उपालभ्ये च चैत्यः स्यात्स्तूप उद्देशपादपे ।
प्राकारमूलबन्धे च संघसंचययोश्चयः ॥ ६२५ ॥
साध्या देवभिदः पुंसि भूम्नि शक्ये पुनस्त्रिषु ।
वन्या वनसमूहे स्त्री वने साधुनि तु त्रिषु ॥ ६२६ ॥
छाया स्यादातपाभावे प्रभाप्रतिमयोरपि ।
सूर्यप्रियायां गङ्गायां संवाहन्याय्ययोरपि ॥ ६२७ ॥
;p{0046}
सह्योगे त्रिषु सोढव्य आरोग्ये तु नपुंसकम् ।
वीर्यं वलं प्रभावश्च रेतः स्याद्वीरकर्म च ॥ ६२८ ॥
देवीभेदे जयौषध्योर्द्वयोर्ना भारते गणे ।
उत्कर्षेभिभवे चार्या ज्येष्ठब्राह्मणसज्जनाः ॥ ६२९ ॥
छन्दोभित्स्त्री चिता चित्या स्यादग्निचयने न ना ।
सभ्यः सामाजिकेग्नौ च तथा प्रत्यायिते त्रिषु ॥ ६३० ॥
दूष्येभमध्यबन्धन्यां क्लीवे पटगृहे त्रिषु ।
दूषणीये बले सैन्यं त्रिषु तत्समवायिनि ॥ ६३१ ॥
माया स्याद्बुद्धजननी वञ्चनाविद्ययोरपि ।
तदधिष्ठातृदेव्यां च जात्यं कुलजकान्तयोः ॥ ६३२ ॥
आदित्यौ सूर्यगीर्वाणौ श्वशुर्यौ स्यालदेवरौ ।
त्रिषु हर्तुमशक्ये स्यादहार्यः पर्वते पुमान् ॥ ६३३ ॥
स्यान्नादेयी भूमिजम्बूस्तर्कारी जलवेतसः ।
त्रिषु नद्यां भवे पश्चाज्जघन्यं त्रिषु गर्हिते ॥ ६३४ ॥
अभिलाषविनिर्मुक्ते प्रणाय्यः स्यादसंमते ।
आधार आशयः स्याद्धृद्यभिप्रायेश्वसंहतिः ॥ ६३५ ॥
अश्वीयं स्यादश्वहिते त्रिष्वपत्यं तु पुत्रयोः ।
ब्राह्मण्यं ब्राह्मणत्वे च तथा तत्कर्मसंघयोः ॥ ६३६ ॥
मलयौ पर्वतारामौ भ्रातृव्यौ भ्रातृजद्विषौ ।
विस्रम्भयाच्ञाप्रेमाणः प्रणयाः संस्तवोपि च ॥ ६३७ ॥
संघाते संनिवेशे च संस्त्यायः स्याद्गृहे तथा ।
पश्चादवस्थायिबलं संनयो द्रव्यमेलनम् ॥ ६३८ ॥
कषायः सुरभौ स्निग्धे भाविते त्रिषु ना रसे ।
द्रवे वर्णे चित्तधर्मेवस्नेहे स्त्री पुनर्मले ॥ ६३९ ॥
काञ्चिकस्य द्वितीया तु जाया स्यात्पूरणे त्रिषु ।
स्थाने विहंगमावासे कुलायं पुंनपुंसकम् ॥ ६४० ॥
कशेरुहेम्नोर्गाङ्गेयं पुंसि भीष्मे गणाधिपे ।
त्रिषु वामे प्रसव्यः स्यात्प्रतिकूलानुकूलयोः ॥ ६४१ ॥
;p{0047}
शोभायां नाम्नि कीर्तावप्यभिख्या क्षेत्रियस्त्रिषु ।
अन्यदेहचिकित्सार्हे विषादौ क्षेत्रिजे तृणे ॥ ६४२ ॥
असाध्यरोगे दुःशोध्ये तृणादौ पारदारिके ।
विषयो यस्य यो ज्ञातस्तत्र शब्दादिकेष्वपि ॥ ६४३ ॥
आधारे ग्रामसंघे च व्यवायो व्यवधौ रते ।
हृदयं वक्षसि स्वान्तेभिप्रायाभ्यन्तरोण्डुके ॥ ६४४ ॥
चित्रादर्पौ विस्मयौ तु पर्यायोर्थसमे क्रमे ।
निकायः स्यान्निवासे च संघे राशीकृतौ तथा ॥ ६४५ ॥
समयाः शपथाचारकालसिद्धान्तसंविदः ।
प्रत्ययोधीनशपथज्ञानविश्वासहेतुषु ॥ ६४६ ॥
रन्ध्रे शब्दे प्रथायां च संवादे मेषकम्बलौ ।
ऊर्णायू स्यात्तु सौरभ्यं सौगन्ध्यं रम्यता तथा ॥ ६४७ ॥
मेघे तु सध्वनौ शक्रे पर्जन्यो मेघदैवते ।
हिरण्यं हेम्नि तन्मानभेदेर्थे स्यादकुप्यके ॥ ६४८ ॥
प्रलयौ मृत्युसंवर्तौ मूर्छा भावश्च सात्त्विकः ।
न नातिथ्यमतिथ्यर्थमतिथौ तु नपुंसकम् ॥ ६४९ ॥
व्यसनान्यशुभं दैवं विपदित्यनयास्त्रयः ।
क्लेशे दण्डे च दोषे च विनाशेतिक्रमेत्ययः ॥ ६५० ॥
पानीयं सलिले पेयरक्ष्ययोस्त्रिष्वथोदयः ।
पूर्वाद्रिरुद्गमो वृद्धिः स्थेये स्थानहिते पुरे ॥ ६५१ ॥
स्थानीयमुत्तरपदे त्रिषु स्यादुपमार्थकम् ।
छत्त्रायां पुंसि शालेयः क्षेत्रे क्लीवमथाभयम् ॥ ६५२ ॥
भयाभाव उशीरं च स्त्री पथ्या निर्भये त्रिषु ।
राजस्याले राष्ट्रियः स्यात्त्रिषु राष्ट्रभवादिके ॥ ६५३ ॥
शीर्षण्यो विषदे केशे शिरस्त्रे तु नपुंसकम् ।
शिरोभवे तद्धिते च प्रधाने चान्यलिङ्गकः ॥ ६५४ ॥
संचयः संग्रहे संघ आत्रेयी स्याद्रजस्वला ।
अत्र्यपत्ये त्रिषु फले मदनस्यापि कट्फले ॥ ६५५ ॥
;p{0048}
कैडर्यं तूलवृक्षे तु ब्रह्मण्यो ब्रह्मणो हिते ।
त्रिष्वन्वयो वंशवाक्यपदमेलनयोस्तथा ॥ ६५६ ॥
संबन्धेव्याभिचारे च चाम्पेयो नागकेसरे ।
चम्पके चाथ विजयो गणभेदेर्जुने गतौ ॥ ६५७ ॥
पराभिभूतौ देव्यां स्त्री हृषीके शेपसीन्द्रियम् ।
हच्छयौ मदनात्मानौ स्यादाम्नायोन्वये श्रुतौ ॥ ६५८ ॥
निलयः स्याल्लये स्थाने निचयौ संघसंचयौ ।
पर्वतादेश्च वप्रं स्यादुच्चयोप्युञ्छसंघयोः ॥ ६५९ ॥
शाण्डिल्यो मुनिभेदे स्यात्पुंसि बिल्वमहीरुहे ।
प्रचयौ स्वरभित्संघौ भूरिमायस्तु राक्षसः ॥ ६६० ॥
सृगालश्चाथ नलदे जलाधारे जलाशयः ।
समवायौ श्लेषसंघौ मेरुस्वर्गौ सुरालयौ ॥ ६६१ ॥
देवागारेप्यथ सुरा सीरिभार्या हलिप्रिया ।
नीपे नाथोपकार्या स्यात्पटकुट्यां तथा त्रिषु ॥ ६६२ ॥
संविभज्ये रणे संघे समुदायोपि संविदि ।
आतिथेयी स्त्रियां पूजातिथिसाधौ भवेत्त्रिषु ॥ ६६३ ॥
युद्धावत्योः संपरायो वैरोन्नत्योः समुच्छ्रयः ।
स्थूलोच्चयस्त्वसाकल्ये दन्तिनां मध्यमे गते ॥ ६६४ ॥
समुद्गमे समुदयः संग्रामनिकुरुम्बयोः ।
दोषे द्वेषे चानुशयः पश्चात्तापानुबन्धयोः ॥ ६६५ ॥
पुंसां संघे पौरुषेयं त्रिषु तेन कृते वधे ।
विकारे तस्य हुतभुक्पार्थयोः स्याद्धनंजयः ॥ ६६६ ॥
हलीन्दुजौ रौहिणेयौ सभास्थाने प्रतिश्रयौ ।
भयंकरे प्रतिभवं त्रिषु भीतौ नपुंसकम् ॥ ६६७ ॥
भागधेयो बलौ भागे भाग्ये क्लीवे समाह्वयः ।
रणे द्यूते वासतेयी रात्रौ तत्साधुनि त्रिषु ॥ ६६८ ॥
स्यादभ्यासे परिचयः संस्कारे मेलने तथा ।
चन्द्रोदयो विताने स्याद्द्विजराजोद्गमे तथा ॥ ६६९ ॥
;p{0049}
वक्ता प्रवचनीयः स्यात्प्रवाच्यश्च त्रिलिङ्गकः ।
वृषाकपायी श्रीर्गौरी स्वाहेन्द्राण्यृषिभार्ययोः ॥ ६७० ॥
;k{रेफान्तवर्गः}
राः स्वर्णधनयोः श्रीस्तु शोभालक्ष्मीसमृद्धिषु ।
प्रशंसायां पुरे पूः स्याद्गृहे काये स्त्रियामथ ॥ ६७१ ॥
धू रथावयवे स्त्री स्यात्तथा वोढव्यमात्रके ।
द्रुर्द्रुमे विटपे शौरी नारायणशनैश्चरौ ॥ ६७२ ॥
उरुर्महांस्त्रिषु स्त्री भूश्चीरी स्याज्झिल्लिका मृगे ।
ना क्लीवे व्रतिनां वस्त्रे वारः काले क्रमे चये ॥ ६७३ ॥
छत्त्रौषधावातपत्रे क्लीवे पादे नखौषधौ ।
खुरः शरो नडे बाणे दधिसारेथ वायसे ॥ ६७४ ॥
वाल्यर्जुनजयन्तेषु स्यादैन्द्रिरथ राक्षसे ।
रुरुश्चित्रमृगे गुन्द्रा प्रियङ्गुः सैरिकैरका ॥ ६७५ ॥
अक्षमालाग्रफलके मेरुः सुरगिरौ तथा ।
अम्ब्लवेतसवृक्षाम्ब्लाम्ब्लाश्चुक्रास्त्रिषु तद्रसे ॥ ६७६ ॥
रोमच्छेदककाण्डेक्षू क्षुरौ तीक्ष्णे भवेत्त्रिषु ।
शब्दोपतापिनोर्वर्णे षड्जोदात्तादिषु स्वरः ॥ ६७७ ॥
गौर्यजातरजाः कन्या पार्वती त्रिषु पाण्डुनि ।
पीतेरुणे च राष्ट्रोस्त्री विषये स्यादुपद्रवे ॥ ६७८ ॥
मित्रं सुहृदि पुंस्यर्के मरू धन्वधराधरौ ।
अद्रयो द्रुमशैलार्काः कारुः कारकशिल्पिनोः ॥ ६७९ ॥
गोत्रा भूर्गोसमूहश्च नाद्रौ क्लीवेभिधाकुले ।
तिलकालेख्याद्भुतेषु चित्रं त्रिषु तु कर्बुरे ॥ ६८० ॥
सुभद्रौषधिभेषु स्त्री क्षेत्रं पत्नीशरीरयोः ।
गणितव्यवहारे च तीर्थे केदारयोग्ययोः ॥ ६८१ ॥
ज्यैष्ठेग्नौ भार्गवे शुक्रः क्लीवे रेतोक्षिरोगयोः ।
गुरुः संस्कारके पुंसि पित्रादौ सुरमन्त्रिणि ॥ ६८२ ॥
दुर्जरालघुनोः स्थूल आराध्ये च त्रिलिङ्गकः ।
त्रिषु क्षुद्रोल्पकृपणक्रूरगर्ह्येष्वपि स्त्रियाम् ॥ ६८३ ॥
;p{0050}
व्यङ्गा नटी शीलहीना सरघा कण्टकारिका ।
वरो विवाह्ये देवादेः प्रार्थिते स्वीकृतौ गवि ॥ ६८४ ॥
श्रेष्ठे त्रिष्वोषधौ स्त्री स्यान्मनागिष्टेव्ययं पुनः ।
क्लीवे च कुङ्कुमे पारी पात्रं पारा नदीभिदि ॥ ६८५ ॥
तीरात्तीरान्तरे क्लीवं समाप्तौ सर्वसंग्रहे ।
तन्त्रं प्रधाने सिद्धान्ते तन्तुवाने परिच्छदे ॥ ६८६ ॥
आयत्तश्लेषशास्त्रोक्तप्रक्रियाशब्दसिद्धिषु ।
स्वमण्डलादिचिन्तायामौषधादावुपस्करे ॥ ६८७ ॥
वीणादीनां गुणे नाड्यां तन्त्री स्यादात्मनः पृथक् ।
युक्तश्च दूरश्रेष्ठारिपूर्वान्या भेद्यवत्पराः ॥ ६८८ ॥
शारोनिले द्यूतभाण्डे त्रिषु वर्णे तु कर्बुरे ।
गर्तदूषणयोश्छिद्रं रन्ध्रं च विवरं तथा ॥ ६८९ ॥
मुक्ताशुद्धौ स्वरेत्युच्चे स्यात्तारः शुद्धमौक्तिके ।
देवीभनेत्रमध्ये स्त्री क्लीवे रूप्ये त्रिषूद्भटे ॥ ६९० ॥
अश्र्युत्कर्षाम्बुवेगाश्वगतिभेदेषु संततौ ।
अग्रस्कन्धे तु सैन्यस्य धारोस्रोंशौ गवि द्वयोः ॥ ६९१ ॥
दम्भराष्ट्रायुध -- चक्रं सेनारथाङ्गयोः ।
पुटभेदे चये शिल्पिभाण्डे चक्राह्वये पुमान् ॥ ६९२ ॥
परिच्छदाल्पमानेषु धने कर्णविभूषणे ।
तालाङ्गेप्यक्षरांशे स्त्री मात्रं कार्त्स्न्येवधारणे ॥ ६९३ ॥
यमानिलेन्द्रचन्द्रार्कविष्णुसिंहांशुवाजिषु ।
शुक्राहिकपिभेकेषु हरिर्ना कपिले त्रिषु ॥ ६९४ ॥
पुरोधिकमुपर्यग्रं भिक्षाभेदप्रधानयोः ।
गजाग्रजङ्घयोः शक्तौ गात्रमङ्गे कलेवरे ॥ ६९५ ॥
उग्रः शूद्रासुते क्षत्रादुत्कटे त्रिषु ना शिवे ।
दीक्षितस्याधिदैवे च व्याघ्री प्राण्योषधी द्वयोः ॥ ६९६ ॥
नागानां जननी कद्रूः कद्रुस्तु त्रिषु पिङ्गले ।
विपुले नकुलेग्नौ च बभ्रुः स्यात्पिङ्गले त्रिषु ॥ ६९७ ॥
;p{0051}
नेत्रं पट्टे मन्थगुणे तरुमूले विलोचने ।
वस्तिनाड्यां चाथ पोत्रं मुखाग्रे हलकोलयोः ॥ ६९८ ॥
जरा रुग्भङ्गयोरस्री वप्रः प्राकाररोधसोः ।
केदारे सीसके स्वर्णे क्लीवे पितरि ना पुनः ॥ ६९९ ॥
स्नुह्योषधौ विद्युति च वज्रोस्त्री हीरके पवौ ।
स्नुह्यां सक्तास्रुणोरस्रं पुंसि केशे दरो भये ॥ ७०० ॥
गर्ते दरी गुहाल्पार्थे त्वव्ययं पर्वते धरः ।
धरा भूमावथ क्रूरो नृशंसे कठिने तथा ॥ ७०१ ॥
भयंकरे चाथ सत्त्रं यज्ञेरण्ये च साधने ।
सदादाने च दम्भे च धनाच्छादनयोरपि ॥ ७०२ ॥
धारार्तिकोणेष्वश्रिः स्त्री कारा बन्धे च तद्गृहे ।
राजग्राह्ये पुमान्भागेथाङ्घ्रिः पादद्रुमूलयोः ॥ ७०३ ॥
करिणां बन्धनोर्व्यां स्त्री वारिस्तोये नपुंसकम् ।
सारं न्याय्ये वस्तुनि च पुमान्मज्ज्ञि स्थिरे बले ॥ ७०४ ॥
त्रिषूत्कृष्टे वस्तुनि तु दुर्वहेतिशयान्विते ।
वीवधे द्विसहस्रे च पलानां भार इक्षुभित् ॥ ७०५ ॥
चित्रकं देशभेदश्च पुण्ड्रः पत्त्रं तु वाहने ।
पर्णे पक्षे चाथ धात्री स्तनदा क्ष्मामलक्यपि ॥ ७०६ ॥
योग्यभाजनयोः पात्रं नदीकूलद्वयान्तरे ।
स्रुगादौ नाट्यविषये शास्त्रं ग्रन्थनिदेशयोः ॥ ७०७ ॥
कृच्छ्रं दुःखं तपोभेदः शस्त्रमायुधलोहयोः ।
हस्तिभेदे वृषे भद्रो भद्रं शर्म सति त्रिषु ॥ ७०८ ॥
रास्नायां स्त्री शारिरक्षे पक्षिपर्याणभेदयोः ।
पीलौ गिरियकक्रीडागुलके पर्वते गिरिः ॥ ७०९ ॥
ताम्रं शुल्बे त्रिषु गुणे तन्द्री निद्राप्रमीलयोः ।
व्यापृताकुलयोर्व्यग्रस्त्रिषु भाण्डं हविश्चरुः ॥ ७१० ॥
चक्राद्यश्रौ शीघ्रगे च त्रिषु क्लीवे त्वरं द्रुतौ ।
बलौ मेघोपले हस्तिहस्ते पाणौ करोंशुषु ॥ ७११ ॥
;p{0052}
क्षारं रसविशेषे च पुंसि स्यात्काचभस्मनोः ।
ध्वान्तदैत्यारयो वृत्रा अभ्रमाकाशमेधयोः ॥ ७१२ ॥
स्त्रीभेदे कातरे भीरुः स्वरुर्यूपाङ्गवज्रयोः ।
क्षीरं दुग्धाम्बुनोश्चन्द्रं स्वर्णं कम्पिल्यके तु ना ॥ ७१३ ॥
कर्पूरेन्द्वोश्च कुटजे शक्रः स्याद्वासवे तथा ।
मर्त्ये नरो देवभेदे भरोतिशयभारयोः ॥ ७१४ ॥
चारे चरस्त्रिषु चले भूरि स्वर्णे बहौ त्रिषु ।
प्रस्थाने वर्तनोपाये यात्रा देवोत्सवेपि च ॥ ७१५ ॥
सालपर्ण्यां स्थिरा भूमौ दृढे स्थास्नौ च भेद्यवत् ।
खरस्तीक्ष्णे त्रिषु क्रूरे गर्दभे तु खरी द्वयोः ॥ ७१६ ॥
रक्षोभेदे पुमान्द्वारमुपायप्रतिहारयोः ।
इरा भूवाक्सुरान्नापोप्सराश्चाथ पुरं पुरि ॥ ७१७ ॥
न ना देहे सर्वभद्रयागे क्लीवे गृहेपि च ।
धीरं स्यात्कुङ्कुमे सूरौ गम्भीरसहयोस्त्रिषु ॥ ७१८ ॥
मारी भृशमृतौ कामे मरणे मारणे पुमान् ।
चारी ताण्डवचेष्टायां नृपतिप्रणिधौ पुमान् ॥ ७१९ ॥
संधानाच्छादने वस्त्रे शुभ्रौ दीप्तसितौ त्रिषु ।
संकरो मार्जनक्षिप्ते मेलने लोमजे त्रिषु ॥ ७२० ॥
उच्चारः पाठशकृती उद्भवे मार्गगे त्रिषु ।
इन्द्रद्रुर्देवदारुः स्याल्लकुचः कुटजार्जुनौ ॥ ७२१ ॥
मन्दारः सुरवृक्षे स्यात्पारिभद्रकरम्भयोः ।
मयूरस्तुत्थको दीप्योप्यपामार्गश्च वर्हिणः ॥ ७२२ ॥
कुक्कुरं ग्रन्थिपर्णे स्याद्द्वयोः शुन्यथ बर्बरः ।
अजगन्धा बर्द्धकद्रुः शाकभेदे तु बर्बरा ॥ ७२३ ॥
चिकुरः केशपाशे स्त्री भ्रूलये चपले त्रिषु ।
पश्चाज्जङ्घा न नेमस्यावरा दक्षिणदिक्स्त्रियाम् ॥ ७२४ ॥
परान्यानन्तरोनाश्च त्रिष्वेवमपरोप्यरौ ।
पश्चिमायामेव दिशि चतुरो वेगिदक्षयोः ॥ ७२५ ॥
;p{0053}
किञ्चल्केस्त्री केसरो ना पुंनागे नागकेसरे ।
सटाबकुलयोर्नीचः पाण्डुरोगी च पामरः ॥ ७२६ ॥
सौवीरमञ्जनं कोलं काञ्चिकं त्रिषु देशजे ।
जम्भीरः स्याद्दन्तशठे मरुवे हस्तिपिप्पली ॥ ७२७ ॥
अपामार्गोब्धिलवणं वसिरो बदरी द्रुभित् ।
कर्पासी तत्फले क्लीवे कवरी केशपाशभित् ॥ ७२८ ॥
कडारस्त्रिषु कल्माष उद्धारः संग्रहर्णयोः ।
भुक्तोच्छिष्टे परावर्त उत्क्षेपे चाथ वर्करः ॥ ७२९ ॥
युवमेषे द्वयोः सोपहासे स्याद्वाच्यलिङ्गकः ।
युवराजे शिशौ स्कन्दे कुमारोश्वानुचारके ॥ ७३० ॥
द्वीपे कुमारो ना स्त्री तु कन्यकौषधिभेदयोः ।
मत्सरोन्यशुभद्वेषे तद्वत्कृपणयोस्त्रिषु ॥ ७३१ ॥
संगराः स्युः क्रियाकाराविपदाजिप्रतिश्रवाः ।
क्लीवे शमीफलेथेभहस्ताग्रे व्योम्नि पङ्कजे ॥ ७३२ ॥
वाद्यभाण्डमुखे नीरे तीर्थौषधिविशेषयोः ।
असेः फले पुष्करं स्यादन्तरं त्वन्यभेदयोः ॥ ७३३ ॥
अवकाशेवधौ मध्ये व्यवधानपिधानयोः ।
परिधानात्मरन्ध्रेषु स्थानावसरयोरपि ॥ ७३४ ॥
तादर्थ्यस्वकबाह्येषु मध्यगेप्यभिधेयवत् ।
अजिरं प्राङ्गणे काये रूपादिविपये तथा ॥ ७३५ ॥
सैरन्ध्री परवेश्मस्था स्ववशा शिल्पकारिका ।
वर्णसंकरजाता च संस्तरौ स्रस्तराध्वरौ ॥ ७३६ ॥
प्रकरः संहतौ पुष्पोपकारेथोत्तरा दिशि ।
भे पार्थवध्वां चोदीच्यानन्तरोर्ध्वेषु भेद्यवत् ॥ ७३७ ॥
श्रेष्ठप्रधानयोश्चापि प्रतिवाक्ये नपुंसकम् ।
विराटतनये पुंसि द्वापरौ युगसंशयौ ॥ ७३८ ॥
स्याद्वाद्यभेदे सुशिरं गर्ते गर्तान्विते त्रिषु ।
नडे तु सुशिराभीरुः शतावर्यभये त्रिषु ॥ ७३९ ॥
;p{0054}
शिशिरोस्त्री ऋतौ शीते त्रिषु क्लीवे हिमे भवेत् ।
वंशाङ्कुरे करीरोस्त्री तरुभेदे घटे च ना ॥ ७४० ॥
इक्षोर्विकारः सूक्ष्माश्मा रोगभेदश्च शर्करा ।
विष्टरः कुशमुष्टौ च पीठपादपयोरपि ॥ ७४१ ॥
गायत्री खदिरे मन्त्रे छन्दोभेदे त्रिलिङ्गकः ।
उदारो दातृमहतोर्दक्षिणोद्भटयोस्त्रिषु ॥ ७४२ ॥
शाक्वरोनडुहि च्छन्दोभेदे त्रिष्वथ रोगभित् ।
प्रदरः शरभङ्गौ च केदारः क्षेत्रतीर्थयोः ॥ ७४३ ॥
ओष्ठोधरोनूर्ध्वहीने त्रिषु दम्भे मृगेसुरे ।
मायायां शम्बरः पुंसि जले क्लीवेथ गत्वरे ॥ ७४४ ॥
सृमरस्त्रिषु पुंस्येणे कलत्रं श्रोणिभार्ययोः ।
तमस्तमिस्रं सतमा रात्रिः स्त्री गजसज्जनम् ॥ ७४५ ॥
शृङ्गारो रसराजश्च तूवरोश्मश्रुणि त्रिषु ।
अजातशृङ्गे छागे च सामुद्रं देहलक्षणे ॥ ७४६ ॥
लवणादौ समुद्रस्याथाकाराविङ्गिताकृती ।
प्रकारे मुखरागादावाह्वाने वर्णभिद्यपि ॥ ७४७ ॥
अम्बरे वसनाकाशौ सुगन्धिद्रव्यमाश्रयः ।
वाप्यालवाले चाधारो विस्तारौ तज्ज्ञविस्तृतौ ॥ ७४८ ॥
विटपेस्त्री भास्वरा स्यात्पाठा त्रिषु तु भासुरे ।
औशीरं चामरे दण्डे सहिते शयनासने ॥ ७४९ ॥
इन्द्रध्वजे विशीर्णे च सच्छिद्रे चापि जर्जरः ।
उर्वरा सर्वसस्याढ्या भूस्तथा भूमिमात्रकम् ॥ ७५० ॥
खपुरो लसकः पूगो विहारः सुगतालये ।
परिक्रमक्रीडनयोः संस्कारः शास्त्रजो गुणः ॥ ७५१ ॥
वासना प्रतियत्नश्चाथाकरो निकरे खनौ ।
आसारः स्यात्प्रसरणे वेगाद्वर्षे सुहृद्बले ॥ ७५२ ॥
निकारः परिभावे च धान्यस्योत्क्षेपणेपि च ।
प्रस्तरा मणिपाषाणशय्यास्त्रिषु मनोहरे ॥ ७५३ ॥
;p{0055}
स्वादौ च मधुरो नीचपरयोरितरस्त्रिषु ।
व्यायामे प्रसरो वेगे प्रपञ्चे प्रणये तथा ॥ ७५४ ॥
गोपुरं द्वारि पूर्द्वारि तथा दाशपुरौषधौ ।
दुर्भिक्षादिकृते दुःखे कान्तारं दुर्गमे पथि ॥ ७५५ ॥
माणिक्यमुज्ज्वलं शृङ्गमूर्ध्वाग्रं शिखरत्रयम् ।
गुहादम्भनिकुञ्जेषु गह्वरं स्यात्तु चत्वरम् ॥ ७५६ ॥
चतुष्पथे प्राङ्गणे च नरेन्द्रौ नृपदैशिकौ ।
उदरे जठरं क्लीवे कठिने वाच्यलिङ्गकः ॥ ७५७ ॥
कन्दे राजकशेर्वाख्ये शुण्ठ्यामपि च नागरम् ।
पूर्भवे वाच्यलिङ्गं स्यात्कुहरं गह्वरे बिले ॥ ७५८ ॥
शार्वरं त्वन्धतमसे घातुकेभे त्रिलिङ्गकः ।
वर्णे मोक्षे परब्रह्मण्यक्षरं त्रिषु चाक्षये ॥ ७५९ ॥
आण्डीरो बालके पुंसि सुवर्णे तु नपुंसकम् ।
मन्दिरं नगरे गेहे पिठिरं चरुपस्तयोः ॥ ७६० ॥
किंशारू व्रीहिशूकेषू विकारौ वैरवैकृते ।
ऋषौ मन्त्रे कुशे देवे पवित्रं पाविते त्रिषु ॥ ७६१ ॥
सुवर्णे कर्बुरं पापे कल्माषे तु त्रिलिङ्गकः ।
बन्धुरं संनते रम्ये खर्जूरं फलरूप्ययोः ॥ ७६२ ॥
ना द्रुमेनाकुले तु स्यादेकाग्रं तत्परे त्रिषु ।
आहारः स्वीकृतौ भुक्तौ छन्दःकाञ्च्योस्तु शक्वरी ॥ ७६३ ॥
तुषारस्तु कणे क्लीवे तुहिने शीतले त्रिषु ।
कठोरः कठिनेपक्वे संहारो नाशसंघयोः ॥ ७६४ ॥
प्रत्याहारे संग्रहे च तथा नारकभूभिदि ।
कर्पूरे पुंसि नासीरो भवेदग्रसरे त्रिषु ॥ ७६५ ॥
कालसूत्रं कृष्णसूत्रे तथा नारकभूभिदि ।
विद्याधरी देवभेदे द्वयोर्विद्यावति त्रिषु ॥ ७६६ ॥
विद्याधरः शक्तिधरः स्कन्दः शक्तिमति त्रिषु ।
तुण्डिकेरी तु कर्पासी बिम्बी च पितृकाननम् ॥ ७६७ ॥
;p{0056}
करवीरः पुष्पभिच्चोपचित्रा पृश्निपर्णिका ।
दन्ती दण्डधरो राजा यमो दण्डभृति त्रिषु ॥ ७६८ ॥
चतुरश्रश्चतुःस्रक्तिस्त्रिषु कालोपयुक्तिवित् ।
द्युतयुद्धादिविश्रान्तौ ग्राहाभिख्ये च यादसि ॥ ७६९ ॥
निमन्त्रणोपनेतव्येवहारोथ परिच्छदे ।
प्रगाढगात्रिकाबन्धे पर्यङ्कारम्भयोरपि ॥ ७७० ॥
समूहे स्यात्परिकरः स्यात्तु प्रतिसरोस्त्रियाम् ।
हस्तसूत्रे चमूपश्चाद्भागे यागादिके पुमान् ॥ ७७१ ॥
आरक्षे मण्डने च स्यान्नियोज्ये वाच्यालिङ्गकः ।
उपकारस्तूपकृतौ कुसुमप्रकरेपि च ॥ ७७२ ॥
दुरोदरो द्यूतकरे पणे द्यूते नपुंसकम् ।
उदुम्बरो वृक्षभेदे देहल्यां चाप्यरुष्करः ॥ ७७३ ॥
व्रणकृद्वृक्षभेदश्च क्लीवे तु स्यात्सरोरुहे ।
शतपत्त्रं पुमान्दार्वाघाटे स्यादथ सागरे ॥ ७७४ ॥
अकूवारः कूवरे स्त्री भुवि विश्वंभरोच्युते ।
आडम्बरोस्त्री संरम्भे रवे च गजतूर्ययोः ॥ ७७५ ॥
अभिहारोभियोगे च चौर्ये संनहनेपि च ।
शिशुमारो जलोद्भूतजन्तौ तारागमाच्च्युते ॥ ७७६ ॥
परिवारः परिजने खड्गकोशेप्युपह्वरः ।
विविक्ते च समीपे च महामात्रो महर्द्धिके ॥ ७७७ ॥
हस्त्यारोहाधिपे चाभिसरः स्वबलसाध्वसे ।
युद्धे च व्यभिचारः स्याद्धिंसायामप्यसंभवे ॥ ७७८ ॥
संकरे व्यसने वृत्तान्तेपि व्यतिकरः कृतौ ।
तीर्थेवतारो देवादेरंशे स्यादवरोहणे ॥ ७७९ ॥
वर्धापके पूर्णपात्रं पात्रे पूर्णे जलादिना ।
प्रतीहारो द्वारि तत्स्थे द्वयोर्गुह्येप्यवस्करः ॥ ७८० ॥
वर्चस्के चापचारस्तु दुष्कृतभ्रंशयोरपि ।
आचारे परिचर्यायां प्राभृतारोपयोरपि ॥ ७८१ ॥
;p{0057}
उपचारः सहचरी भार्यापत्योः परस्परम् ।
लताभेदे द्वयोर्मित्रे सार्धसंचारिणि त्रिषु ॥ ७८२ ॥
अर्धचन्द्रा तु पालिन्दी गलहस्ते पुमाञ् शरे ।
नखक्षतविशेषे च हंसभित्कौरवस्तथा ॥ ७८३ ॥
धार्तराष्ट्रः कृष्णशारः शवले त्रिषु ना मृगे ।
पारिभद्रः पारिजाते बदर्यां सुरदारुणि ॥ ७८४ ॥
ब्रह्मपुत्रो द्विजसुतो विषभिन्नारदादयः ।
सुकुमारस्त्रिषु मृदौ घृतभेदे नपुंसकम् ॥ ७८५ ॥
उपस्करो वेशवारो गृहभाण्डाद्यथाम्बुदे ।
पयोधरः स्तनेपि स्यादुपस्कारो गुणाहितौ ॥ ७८६ ॥
अध्याहारे वैकृते च दीर्घसूत्रश्चिरक्रियः ।
तन्तौ च विस्तृते क्लीवे दीर्घनिद्रा मृतिस्तथा ॥ ७८७ ॥
अतिस्वापरतिश्चाथ काव्यमण्डलवेश्मभित् ।
निम्बश्च सर्वतोभद्रो व्यूहः कल्याणवांस्त्रिषु ॥ ७८८ ॥
;k{लान्तवर्गः}
चूडा किरीटं केशाश्च संहता मौलयस्त्रयः ।
मातृभेदे क्षारकीटे काली दुर्गानवाब्दयोः ॥ ७८९ ॥
पालिन्दी पाटला कृष्णाजाजी कालापि नीलिनी ।
तिन्दुकेद्रौ यमे मृत्यौ समये नासिते त्रिषु ॥ ७९० ॥
मूलान्याद्यशिफाभान्ताः कलहेन्त्ययुगे कलिः ।
करोपहारदैत्येषु बलिर्ना गात्रजे स्त्रियाम् ॥ ७९१ ॥
स्थौल्यसामर्थ्यसैन्येषु बलं ना काकसीरिणोः ।
दैत्यभेदे च वलिनि त्रिष्वोषधिभिदि स्त्रियाम् ॥ ७९२ ॥
भेद्यलिङ्गः शठे व्यालो द्वयोः शार्दूलसर्पयोः ।
कुटीग्रामकयोः पल्लिः स्त्र्यस्त्री शूलं रुगायुधम् ॥ ७९३ ॥
तच्छिखा वंधकं काष्ठं शूला वारविलासिनी ।
ज्वालाशङ्कू द्वयोः कीलौ कूर्परः प्रहतं रते ॥ ७९४ ॥
कर्णाधो भाजने प्रान्ते पालिः स्त्र्यश्र्यङ्कपङ्क्तिषु ।
कलनाकालशिल्पेषु वृद्धौ मूलधनस्य च ॥ ७९५ ॥
;p{0058}
इन्द्वंशेंशे तालगुरौ निवृत्त्यादौ छले कला ।
शक्तावव्यक्तमधुरे ध्वाने त्रिषु मनोहरे ॥ ७९६ ॥
आल्यनर्थे सखीपङ्क्त्योः सेतौ ना वृश्चिके फलम् ।
सस्यादौ फलके लाभ आयुधाग्रे कणेकृते ॥ ७९७ ॥
अब्ध्यम्बुविकृतौ वेला मर्यादा गिरिकालयोः ।
फालो हलाग्रोत्प्लवयोर्लोलश्चलसतृष्णयोः ॥ ७९८ ॥
लीला विलासेनुकृतौ दलं दण्डार्धयोश्छदे ।
सुगन्धपत्त्रोपादानहेत्वो रन्ध्रगुहे बिलम् ॥ ७९९ ॥
पण्यौषधिभिदो रागद्रव्ये नील्यथ झिल्लिका ।
नीला त्रिषु प्राणिगुणे कपिरत्नभिदोस्तु ना ॥ ८०० ॥
मलोस्त्री पापविट्किट्टे कृपणे मलिने त्रिषु ।
आणवादावशुद्धौ च कालिम्नि स्याद्वसादिषु ॥ ८०१ ॥
गवाक्षे कोरके वृन्दे दम्भे मत्स्यादिवन्धने ।
धूर्तकृत्ये च जालं स्याच्छीलं वृत्तस्वभावयोः ॥ ८०२ ॥
तलं गोधास्वरूपाधःपृष्ठेष्वस्त्री पुमान्द्रुभित् ।
चपेटे च वितस्तौ च व्याजस्खलितयोश्छलम् ॥ ८०३ ॥
चेलं वस्त्रे त्रिष्वधमे पलमुन्मानमांसयोः ।
त्रिषु स्थूले जडे पीने हेलावज्ञाविलासयोः ॥ ८०४ ॥
गीतकालक्रियामाने मध्याङ्गुष्ठमिते तरौ ।
तालः करतले चाथ तुला सादृश्यमानयोः ॥ ८०५ ॥
गृहाणां दारुबन्धार्थपीठिका सदृशं तथा ।
जलोदञ्चनभाण्डे च राशिभेदे घटे द्वयोः ॥ ८०६ ॥
जलं तोयं त्रिषु जडे त्रिषु बालोर्भकाज्ञयोः ।
क्लीवे ह्रीवेरके नाङ्गरुहे गोत्रे गृहे तथा ॥ ८०७ ॥
कुलं सजातीयगणे संघे शास्त्रशरीरयोः ।
क्लिन्नाक्षे त्रिषु चुल्लोक्ष्णि क्लीवे चुल्ली तु पाकभूः ॥ ८०८ ॥
खलं भूस्थानकर्णेषु क्रूरपामरयोस्त्रिषु ।
सैन्यस्य पश्चिमे भागे कूलमन्तिकतीरयोः ॥ ८०९ ॥
;p{0059}
शिला द्वाराधरं दारु दृशच्च करका तथा ।
प्राकारवृक्षयोः सालः सर्जे चाथ प्लवे किरे ॥ ८१० ॥
कोलः क्लीवे बदर्यां स्यात्कणा कोलाथ भूरिला ।
वाक्स्वःस्त्री गौर्द्रुशाखायां गेहे गेदैकदेशयोः ॥ ८११ ॥
शाला स्याद्दर्दुरे भेलो भीरुके वाच्यलिङ्गकः ।
तूलिश्चित्रोपकरणे शलाकातूलशय्ययोः ॥ ८१२ ॥
खेला क्रीडा विलासाक्षे त्रिषु दोला तु दोलिनी ।
प्रेङ्खा स्थाली पाकभाण्डं पाटलास्त्री तु भाजने ॥ ८१३ ॥
शिली गण्डूपदी भेका शिलोञ्छेषु शिलश्च ना ।
प्राण्यङ्गे तृणकाण्डे च ना नाली धमनौ स्त्रियाम् ॥ ८१४ ॥
न ना नालाब्जादिकाण्डे त्रिषु स्याज्जलनिर्गमे ।
कमला श्रीर्मृगे पुंसि क्लीवे स्यात्पद्मतोययोः ॥ ८१५ ॥
सास्नायां नागभेदे चाप्यूर्णावाससि कम्बलः ।
वातूलः पुंसि वात्यायां वाते वातासहे त्रिषु ॥ ८१६ ॥
वातलो वातुलश्चैवमाभीलं भीमकृच्छ्रयोः ।
बहुलाः कृत्तिका गाव एलाः पुंस्यग्निपक्षयोः ॥ ८१७ ॥
प्रभूते च प्रायिके च शितौ च स्यात्त्रिलिङ्गकः ।
उपलेक्षुविकारे स्याच्छर्करायां च नाश्मनि ॥ ८१८ ॥
रत्ने चाथामृते तोये कीलालं मण्डरक्तयोः ।
छदिर्नेत्ररुजोः क्लीवे समूहे पटलं न ना ॥ ८१९ ॥
पुष्पादिभाण्डे नाध्याये प्रियङ्गुर्महिला वधूः ।
पातालमौर्वाग्निरसातलयोः शङ्कुभिश्चिते ॥ ८२० ॥
श्वभ्रे कुकूलं पुंसि स्यात्तुषाग्नावथ केवलम् ।
निर्णीते त्रिषु कृत्स्ने स्यादसहायेथ शिक्षिते ॥ ८२१ ॥
कुशलस्त्रिषु पर्याप्ते क्लीवे स्यात्क्षेमपुण्ययोः ।
वीणादण्डे प्रवालोस्त्री विद्रुमे नवपल्लवे ॥ ८२२ ॥
देवीभेदे करालोच्चे त्रिषु स्याद्व्याप्तभीमयोः ।
खण्डेस्त्री शकलं वल्के रागभेदेस्थिभिद्यपि ॥ ८२३ ॥
;p{0060}
मृदौ स्निग्धे त्रिषु भवेद्दक्षे चारौ च पेशलः ।
मण्डली स्यान्न ना संघे देशबिम्बे च मण्डलः ॥ ८२४ ॥
त्रिषु वृत्ते स्थानके तु परिधौ तु नपुंसकम् ।
कर्माङ्गेप्युपलेपादौ कुष्ठं नीलब्जमुत्पलम् ॥ ८२५ ॥
उषणा पिप्पली ना तु तरुवस्त्राच्छिदाभिदोः ।
क्लीवे जले स्यात्कुद्दालः खनित्रे कोविदारके ॥ ८२६ ॥
संकुलं व्याकुले व्याप्तेविस्पष्टार्थवचस्यपि ।
यवाग्वां तरला रत्ने पुंसि दीप्ते चले त्रिषु ॥ ८२७ ॥
पललं तिलकल्के स्यान्मांसे च जगलस्त्रिषु ।
मेचके पिष्टमद्ये ना मेखला खड्गबन्धने ॥ ८२८ ॥
काञ्च्यद्रिदेशमौञ्जीषु कपालं कर्परे त्रिषु ।
उत्तमाङ्गास्थ्नि भक्ष्ये तु शष्कुली कर्णपुत्रिका ॥ ८२९ ॥
तुमुलं व्याकुले शब्दे त्रिषु स्यात्संकुले रणे ।
पाटला त्रिषु वर्णे स्याद्व्रीहौ ना कुसुमे न ना ॥ ८३० ॥
जाङ्गलो निर्जले देशे पिशिते स्यान्नपुंसकम् ।
दुगूलं तनुवासः स्यात्क्षौमं च चपला तडित् ॥ ८३१ ॥
कुलटे स्याद्द्वयोर्ना तु पारते चञ्चले त्रिषु ।
तण्डुलो धान्यसारे स्याद्विडङ्गे कदली स्त्रियाम् ॥ ८३२ ॥
मृगभेदे ध्वजे रम्भास्तम्भे स्यादथ मञ्जुलः ।
मधुरे भेद्यलिङ्गो ना जलरङ्कुपतत्रिणि ॥ ८३३ ॥
काकोलो द्रोणकाके स्याद्विषे चाप्योषधौ स्त्रियाम् ।
धवलं सुन्दरे शुक्ले त्रिषु यूनि गवि द्वयोः ॥ ८३४ ॥
अचलोद्रौ स्त्रियां भूमौ देहोन्मानौ तु बाहुलौ ।
कार्त्तिकः कोमला वृत्तिः स्निग्धे तुल्ये त्रिषु त्रिषु ॥ ८३५ ॥
शृङ्खला पुंस्कटीकाञ्च्यां बन्धने चायसादिके ।
रसाला मधुरा भाषा भोज्यं ना त्विक्षुचूतयोः ॥ ८३६ ॥
निचुलो वेतसे चापादिकोशे - - - र्गला ।
न पुमान्यन्त्रणायां च कपिलागुरुशिंशपा ॥ ८३७ ॥
;p{0061}
हरेण्वाख्यौषधिर्गोश्च मुनौ ना तद्गुणे त्रिषु ।
धतूरो मातुलो मातुर्भ्राता भार्यास्य मातुली ॥ ८३८ ॥
[दारिकाबीजमाज्यं च राजसर्षप एव च ] ।
श्रद्धालुर्दोहदवती श्रद्धाशीले भवेत्त्रिषु ॥ ८३९ ॥
नीलिन्यां श्रीफली बिल्वे नेभरोगे तु पाकलः ।
कुष्ठे क्लीवं फेनिलं तु कुवलेरिष्टपादपे ॥ ८४० ॥
ना फेनयुक्ते त्रिषु च लाङ्गली गर्भपातनी ।
तोयपिप्पल्यथ स्पष्टोशठश्च सरलस्त्रिषु ॥ ८४१ ॥
त्रिवृत्स्त्री ना तु पीतद्रौ पिच्छिलागुरुशिंशपा ।
मोचातरुस्त्रिषु स्निग्धे तिनिशशोकवेतसाः ॥ ८४२ ॥
वञ्जुलाः कन्दली वीरुत्तद्भेदमृगभेदयोः ।
कपालमूलयोः क्लीवे निष्कला विगतार्तवा ॥ ८४३ ॥
विमले मन्त्रदेवादौ त्रिषु वाद्ये नपुंसकम् ।
विकङ्कतः करीरश्च संनिवेशविशेषवान् ॥ ८४४ ॥
खड्गादिश्च ग्रन्थिलः स्याच्छमलं कल्मषं शकृत् ।
पुंभूम्नि केशे देशे च द्वयोस्तत्स्थे च कुन्तली ॥ ८४५ ॥
मधुपात्रे भवेत्क्लीवे मरालौ हंसविस्तृतौ ।
स्यान्मङ्गलः कुजे क्लीवे शुभे देव्यां स्त्रियामपि ॥ ८४६ ॥
एकाष्ठीला तु पाठायां ना वुके नडकाशयोः ।
भवेत्पोटगलो गन्धफला चम्पकमालिका ॥ ८४७ ॥
प्रियङ्गुः स्यात्पुष्पफलः कूष्माण्डककपित्थयोः ।
धूम्रे त्रिषु महाकालः किंपाके प्रमथे शिवे ॥ ८४८ ॥
यमतद्दूतयोः पुंसि चक्रवालं तु मण्डले ।
लोकालोके पुमान्स्यात्तु विमर्दे परिशीलने ॥ ८४९ ॥
अत्युत्कृष्टे परिमलो गन्धे जनमनोहरे ।
मत्तः करी मदफलस्त्रिषु चाव्यक्तवाङ्मदात् ॥ ८५० ॥
ऐरावणे गणेशे च हस्तिमल्लोथ यज्वनि ।
मदिराक्रयशिल्पे च त्रिषु स्यादासुतीबलः ॥ ८५१ ॥
;p{0062}
;k{वान्तवर्गः}
स्वो ज्ञातावात्मनि स्वं त्रिष्वात्मीये स्वोस्त्रियां धने ।
स्वर्गेन्तरिक्षे च द्यौः स्त्री शैले मेषे रवावविः ॥ ८५२ ॥
दवदावौ वनारण्यवह्नी जन्महरौ भवौ ।
कल्याणप्राप्तिसंसारसत्ताश्चाथाध्वरो हवः ॥ ८५३ ॥
आज्ञाह्वाने चाथ योषित्पतिः शाखी नरो धवः ।
भावः सत्तास्वभावाभिप्रायचेष्टात्मजन्मसु ॥ ८५४ ॥
क्रियासुरतसंवेगलीलातात्पर्यवस्तुषु ।
स्थायिसात्त्विकसंचारिविभावेषु च पूज्यवत् ॥ ८५५ ॥
शब्दप्रवृत्तिहेतौ च योन्यैश्वर्योदयेषु च ।
ध्रुवा भभित्स्थाणुकीला निश्चले शाश्वते त्रिषु ॥ ८५६ ॥
सत्यनिश्चितयोः क्लीवे गीतिस्रुग्भेदयोः स्त्रियाम् ।
सालपर्ण्यां क्षवस्तु स्यादासुर्यी क्षवथौ तथा ॥ ८५७ ॥
अभयामलकी गौरी शमी क्रोष्टा शिवा पुमान् ।
हरे कीले च कल्याणे क्लीवे तद्वति तु त्रिषु ॥ ८५८ ॥
पक्वं विनाशाभिमुखं तथा परिणते त्रिषु ।
रहस्ये कलहे दुःखे द्वंद्वं मिथुनयुग्मयोः ॥ ८५९ ॥
क्लीवो नपुंसके शण्डे दैन्ययुक्ते जने त्रिषु ।
वक्रोपायश्चान्तिकं च पार्श्वं कुक्ष्यङ्गभित्तथा ॥ ८६० ॥
ज्या जीवा जीविते न स्त्री पुमाञ्जन्तौ बृहस्पतौ ।
अत्यध्वगोतिप्रणतः प्राध्वः क्लीवे तु बन्धने ॥ ८६१ ॥
उशनाः काव्यकृद्विद्वान्कविर्नाश्वाङ्गगा कवी ।
केलौ स्रवे द्रवो-पे छेदेल्पे च कणे लवः ॥ ८६२ ॥
विश्वं जगच्च शुण्ठी च सर्वस्मिन्वाच्यलिङ्गकः ।
स्त्रियां प्रतिविषायां च पुंबहुत्वे च देवभित् ॥ ८६३ ॥
स्त्रीकटीवस्त्रबन्धे स्यान्नीविः परिपणे स्त्रियाम् ।
आयव्ययविशुद्धे च धने कारागृहे तथा ॥ ८६४ ॥
मनः सत्यत्वात्मभावे पिशाचादौ गुणे बले ।
द्रव्यासुव्यवसायेषु सत्त्वमस्त्री तु जन्तुषु ॥ ८६५ ॥
;p{0063}
क्रमनिम्ने भुवो भागे भेकपक्षिभिदोः प्लवः ।
प्लवनोडुपवचण्डालेष्वोषधौ स्यान्नपुंसकम् ॥ ८६६ ॥
देवी मूर्वा द्वयो राजतत्स्त्रियोर्दैवते तथा ।
मन्त्री सहायः सचिवौ प्रभवः स्थानमूलयोः ॥ ८६७ ॥
स्यादुत्पादे फले पुष्पे प्रसवो गर्भमोचने ।
अपत्येप्यथाविश्वासे निकृतौ चापि निह्नवः ॥ ८६८ ॥
अपलापेप्यथाधारानतिरेके च संभवः ।
जन्मोपपत्तिसंघेषु गाण्डीवं गाण्डिवं तथा ॥ ८६९ ॥
जिष्णोर्धनुषि कोदण्डे वैशाखे माधवो हरौ ।
वसन्ते चाथ राजीवो मृगभिन्मीनभेदयोः ॥ ८७० ॥
क्लीवे पद्मेथ वडवा स्त्रीविशेषो हयी तथा ।
कुम्भदासी पल्लवोस्त्री विटपे क्षेत्रपत्त्रयोः ॥ ८७१ ॥
वस्त्रैकदेशे रहसि सैन्धवो लवणाश्वयोः ।
अभावौ निधनासत्ते व्याजे द्यूते च कैतवम् ॥ ८७२ ॥
उत्सेकामर्षयोरिच्छाप्रसरे मह उत्सवः ।
विप्रौर्वाश्वा वाडवाः स्युर्वल्लवो गोपसूदयोः ॥ ८७३ ॥
विप्लवौ रणनिर्बाधावुत्सवो यदुरुद्धवः ।
धतूरे ना वञ्चकस्तु कितवो द्यूतकृत्त्रिषु ॥ ८७४ ॥
सामुद्रलवणेक्षीवो महानिम्बे च गन्धके ।
नील्यां त्रिषु निरुन्मादे कारवी कृण्णजीरके ॥ ८७५ ॥
हिङ्गुपर्ण्यां प्रसेवस्तु भस्त्रादौ ककुभे तथा ।
कैरवं जलजेरौ ना देवरागभिदोर्द्वयोः ॥ ८७६ ॥
भैरवी त्रिषु भीमे स्याद्गन्धर्वो मृगदेवभित् ।
ऐरण्डाश्वौ गायनश्च राहूत्पातावुपप्लवौ ॥ ८७७ ॥
अनाश्वासोपलापश्च स्नेहश्च स्यादपह्नवः ।
अनुभावः प्रभावे च सतां च मतिनिश्चये ॥ ८७८ ॥
सवने मद्यसंधाने स्नाने चाभिषवः पुमान् ।
क्लीवे पारशवं शस्त्रे वर्णभेदे त्रिलिङ्गकम् ॥ ८७९ ॥
;p{0064}
;k{शान्तवर्गः}
द्वौ विशौ वैश्यमनुजौ संततौ स्त्री जने बहु ।
दृग्बुद्धौ दर्शनोक्ष्णि स्त्री दिगुपाये निदर्शने ॥ ८८० ॥
मार्गे ककुभि च स्त्री स्याद्द्वौ चराभिसरौ स्पशौ ।
द्वौ राशी पुञ्जमेषाद्यौ लब्धव्ये गणिते च ना ॥ ८८१ ॥
ईशो महेश्वरः स्वामी पृष्ठ्यास्थ्यस्यादिमध्यभूः ।
वंशोन्वयः समूहश्च काण्डं वेणुरथो दशा ॥ ८८२ ॥
अवस्था वर्तिरन्ते तु वाससो भूमनि स्त्रियाम् ।
कुशा वल्गा कुशी फालो दर्भेस्त्री क्लीवमम्बुनि ॥ ८८३ ॥
निधनानुपलम्भौ तु नाशौ क्लीवे पलायने ।
पशुर्मृगादौ छगले दर्शनार्थे तदव्ययम् ॥ ८८४ ॥
रुजायां स्पर्शके स्पर्शो दानस्पर्शनयोरपि ।
आशा ककुभि तृष्णायां दर्शः सूर्येन्दुसंगमे ॥ ८८५ ॥
कृष्णपक्षान्तयागे च पाशोक्षे बन्धने तथा ।
रज्ज्वादिवलयच्छिद्रे प्रशस्ते तु सपूर्वकः ॥ ८८६ ॥
त्रिष्वायत्ते यन्त्रणेच्छा प्रभावः प्रभुता वशः ।
शुन्यां वेश्यावन्ध्यगवीस्त्रीकरेणुषु तु स्त्रियाम् ॥ ८८७ ॥
पेश्यां धने तद्नृहे च चषके पट्टयोनिषु ।
दिव्ये च कोशः पुष्पादिकुट्मलासिपिधानयोः ॥ ८८८ ॥
कायावृतौ द्वयोः पद्मकर्णिकायां समाश्रये ।
वेश्यानां वेश आकल्पे दुःस्पर्शा कण्टकारिका ॥ ८८९ ॥
यवाशे पुंसि परुषे निर्दये च भवेत्त्रिषु ।
रहःप्रकाशौ वीकाशौ निर्वेशो भृतिभोगयोः ॥ ८९० ॥
प्रसरे चाथ निर्देश आज्ञायां कथने तथा ।
कृतान्ते पुंसि कीनाशः क्षुद्रकार्षकयोस्त्रिषु ॥ ८९१ ॥
राक्षसे किंशुके पर्णे पलाशो हरिते त्रिषु ।
शटीपर्णे भवेत्क्लीवमभींशुः प्रग्रहे करे ॥ ८९२ ॥
विवशः स्यादवश्यादौ त्रिलिङ्गोनिष्टदुष्टधीः ।
कर्कशः स्यात्साहसिके दुःस्पर्शे कठिनेदये ॥ ८९३ ॥
;p{0065}
कम्पिल्ये च प्रदेशस्तु मानभित्स्थानभेदयोः ।
वागीशो देवताभेदे ना जीवे हयमूर्धनि ॥ ८९४ ॥
ब्रह्मणि ज्ञे त्रिषु भवेत्कलशोस्त्री त्वपां निधौ ।
दधिमन्थनकुम्भ्यां च कलशी कलशिः स्त्रियौ ॥ ८९५ ॥
निवेशौ शिविरोद्वाहौ वालिशौ मूर्खशावकौ ।
त्रिषु स्फुटे प्रसिद्धे च प्रकाशो भासि पुंस्ययम् ॥ ८९६ ॥
संध्यङ्गभिद्विमर्शो ना स्यात्परामर्शबाधयोः ।
निस्त्रिंशोसौ त्रिषु क्रूरे नगेशोद्रिपतौ शिवे ॥ ८९७ ॥
भूमिस्पृशो नरा वैश्या व्यपदेशोभिधा छलम् ।
अपदेशौ व्याजहेतू जीवितेशौ यमप्रियौ ॥ ८९८ ॥
वार्त्ताहरे सहाये च पुरोगे च प्रतिष्कशः ।
पतने स्यादपभ्रंशो भाषाभेदापशब्दयोः ॥ ८९९ ॥
;k{षान्तवर्गः}
त्विट् शोभा रुक्च तृड् लिप्सा तर्षो विड् मलगूथयोः ।
ऋषिर्वेदे वसिष्टादौ भवेद् घोषो गवां गणे ॥ ९०० ॥
गोपपल्लौ गह्वरे च स्वरे मेघादिनिःस्वने ।
उपयुक्तेतरच्छेपं त्रिषु ना नागसीरिणोः ॥ ९०१ ॥
प्रसादान्निजनिर्माल्यदाने स्त्री स्याद्वृषो गवि ।
शुक्रले मूषके श्रेष्ठे शृङ्गीवाशिकयोः शुभे ॥ ९०२ ॥
झषा नागबला ना तु मत्स्ये स्याद्वत्सरेस्त्रियाम् ।
वर्षो वृष्टौ लोकधातावुषा बाणसुता निशा ॥ ९०३ ॥
दोषो गुणेतरे रात्रौ स्त्री भ्रेषो नाशगर्हयोः ।
करीषाप्नौ पुमान्कर्षूस्त्रिषु कृष्यल्पकुल्ययोः ॥ ९०४ ॥
शुषिः शोषे बले क्लीवे विषं क्ष्वेडे जले तथा ।
स्त्रियां प्रतिविषायां स्याच्छोषस्तानवरोगयोः ॥ ९०५ ॥
तुषो विभीतको दोषो धान्यचर्मावृतौ धने ।
तद्गृहे पट्टयोन्यादौ कोषः शान्तश्च कैश्चन ॥ ९०६ ॥
शैलूषो नर्तके बिल्वे मनीषा धिषणेच्छयोः ।
अभींषुः प्रग्रहे रश्मौ पुरुषा स्रात्मसाधनः ॥ ९०७ ॥
;p{0066}
पञ्चहस्तप्रमाणे च कल्माषौ कृष्णकर्बुरौ ।
रोहिषं रक्तकत्तृणं मत्स्यभिद्धरिणान्तरम् ॥ ९०८ ॥
शुण्डाग्रभागे गण्डूषा द्वयोश्च मुखपूरणे ।
प्रसृतोन्मित उष्णीषः शिरोवेष्टकिरीटयोः ॥ ९०९ ॥
पुंसः कृत्यविशेषे स्यात्पौरुषं तन्मिते त्रिषु ।
आमिषे पललोत्कोचावामिषी स्यात्तु मल्लकी ॥ ९१० ॥
पीयूषममृते नूत्नदुग्धक्वाथे घने द्वयोः ।
व्यक्तौ भेदे विशेषः स्यात्प्रदोषो दोषिकालयोः ॥ ९११ ॥
त्रिष्वाविले स्यात्कलुषं पापे च महिषी प्रभोः ।
स्त्रियां द्वयोः पशावंहस्यपराधे च किल्विषम् ॥ ९१२ ॥
आकर्षः शारिफलक आक्षेपे पाशके तथा ।
निष्ठुरे वचने रूक्षे परुषं कर्बुरे त्रिषु ॥ ९१३ ॥
सदृशे च जिगीषा स्याज्जयेच्छाव्यवसाययोः ।
संघर्षौ कषणस्पर्धे उपासाश्रवणेच्छयोः ॥ ९१४ ॥
शुश्रूषानिमिषा मत्स्याः सुराः शम्यां तु न स्त्रियाम् ।
कपिशीर्षे भित्तिशृङ्गे रथाधो दारु कर्षणम् ॥ ९१५ ॥
अनुकर्षमनुतर्षोभिलाषश्चषकः सुरो ।
परिवेषस्तु वलने परिधौ मण्डले तथा ॥ ९१६ ॥
कालमेषी तु मञ्जिष्ठा बृहती सोमराजिका ।
पलंकषा भवेल्लाक्षा गोक्षुरो गुग्गुलुस्तथा ॥ ९१७ ॥
;k{सान्तवर्गः}
भा रश्मिदीप्त्योर्न पुमान्वासौ रतगृहौकसी ।
देवा देवभिदोग्निश्च योक्त्रांशू च वुके वसुः ॥ ९१८ ॥
भासि रत्ने धने क्लीवे पाठारास्नाभुवो रसाः ।
मांसे नाट्ये देहधातौ वीर्ये रागे द्रवे विषे ॥ ९१९ ॥
स्वादेम्ब्लादौ चर्वणे ना ध्वनौ क्लीवे तु पारते ।
खगयोगिभिदोर्हंसो निर्लोभनृपसूर्ययोः ॥ ९२० ॥
विष्णौ प्राणे चात्मनि च ज्योतिर्भद्युतिदृष्टिषु ।
पुत्रादौ तर्णके वर्षे वत्सः क्लीवे सु वक्षसि ॥ ९२१ ॥
;p{0067}
ध्वान्ते राहौ गुणे शोके तमो वेधा विधातरि ।
विष्णौ विदुषि चाथार्चिर्ज्वालाभासोर्न पुंस्ययम् ॥ ९२२ ॥
सरित्प्रवाहे खद्वारे स्रोतः स्यात्करिणः करे ।
वर्चांसि रूपविड्भासो रहः सुरतगुह्ययोः ॥ ९२३ ॥
एनोपराधे दुरितेप्यागः पापापराधयोः ।
रजो गुणे च रेणौ च योषितामार्तवेपि च ॥ ९२४ ॥
द्वारोर्ध्वदारु नासा स्यान्नासिका चाथ यौवनम् ।
देहावस्था वयः पक्षी मह उत्सवतेजसोः ॥ ९२५ ॥
छन्दः पद्येभिलाषे च वेदे चौजो बले रुचौ ।
गृहं सदाश्रयश्चौकः पयः क्षीरे जलेपि च ॥ ९२६ ॥
तेजः प्रभावो दीप्तिश्च बलशुक्रासहिष्णुताः ।
नमो वर्षाः श्रावणोभ्रमन्तरिक्षे नपुंसकम् ॥ ९२७ ॥
सहो दीप्तौ बले मार्गशीर्षहेमन्तयोः पुमान् ।
तपास्तु शिशिरे माघे क्लीवं कृच्छ्रादिके व्रते ॥ ९२८ ॥
चौर्यादिकर्म हिंसा स्याद्वधश्च जननी प्रसूः ।
अश्वा चाथ स्त्रियामाशीर्हिताशंसाहिदंष्ट्रयोः ॥ ९२९ ॥
स्त्र्युषाः संध्या प्रभाते तु क्लीवे भासः प्रभांशवः ।
मणिदोषो भयं त्रासः सर्पिर्होतव्ययोर्हविः ॥ ९३० ॥
नाग्नौ क्लीवे कुशे बर्हिरुरः श्रेष्ठेपि वक्षसि ।
असिः खड्गे तथा चापे शुभाकारे तनौ वपुः ॥ ९३१ ॥
अदः परस्मिन्नत्रापि शंसोक्तौ स्तुतिवाञ्छयोः ।
आत्मज्ञे पण्डिते विद्वान्क्लीवे द्यौर्भूश्च रोदसी ॥ ९३२ ॥
पुनरर्थेव्ययं भूयोतिवह्वर्थे त्रिलिङ्गकः ।
[प्रशस्तवृद्धयोर्ज्यायानुत्कर्षार्थे त्रिलिङ्गकः] ॥ ९३३ ॥
मृत्सौषधिः प्रशस्ता मृद्दासी वीरुच्च नर्तकी ।
भृत्ये द्वयोर्वरासी तु वरखड्गोच्चशाटकौ ॥ ९३४ ॥
लालसे प्रार्थनौत्सुक्ये तद्वति स्यात्त्रिलिङ्गकः ।
[आशंसा वचनं वाञ्छा स्तुतिः संभावना तथा] ॥ ९३५ ॥
;p{0068}
स्तुतिः प्रशंसा श्लाघा च दिवौकाश्चातके सुरे ।
उदर्चिरुत्प्रभे वह्नौ रभसो हर्षवेगयोः ॥ ९३६ ॥
वतंसोस्त्री कर्णपूर उत्तंसश्चापि शेखरे ।
सुमनाः स्त्री पुष्पजात्योर्देवपण्डितयोः पुमान् ॥ ९३७ ॥
सारसः खगभेदे स्यात्क्लीत्रे तु सरसीरुहे ।
त्रिषु धानुष्क इष्वासो भवेत्क्लीवे तु कार्मुके ॥ ९३८ ॥
व्योम्न्यस्त्रियां विहायः स्यात्पुंवहुत्वे पतत्रिषु ।
बलात्कारकृतं कर्म साहसं दण्डभित्तथा ॥ ९३९ ॥
बीभत्सो विकृते क्रूरे निन्द्ये च त्रिषु फल्गुने ।
पुंसि नाट्यरसे च स्याज्जुगुप्सायां नपुंसकम् ॥ ९४० ॥
वरीयानतिविस्तीर्णे तथा वरतरे त्रिषु ।
बाढसाध्वोरतिशये साधीयान्वाच्यलिङ्गकः ॥ ९४१ ॥
युवाल्पयोरतिशये कनीयानपि भेद्यत्रत् ।
पाठा हरीतकी हस्तिपिप्पली श्रेयसी त्रिषु ॥ ९४२ ॥
शस्तेथ पायसं दुग्धसंस्कृते बलिभिद्यापि ।
श्रीवासे नौषधिभिदि राक्षसी रक्षसि द्वयोः ॥ ९४३ ॥
तद्भवादौ त्रिष्वभुक्तावुपवासो व्रतस्थितौ ।
मूर्वाद्राक्षे मधुरसे मृद्वीका च शतावरी ॥ ९४४ ॥
काकोली परिहासः स्यात्क्रीडोपहसनं तथा ।
शेखरे कर्णपूरे चावतंसं पुंनपुंसकम् ॥ ९४५ ॥
जले सान्द्रे च निर्यासे भवेट्घनरसोस्त्रियाम् ।
कादम्बे राजहंसे च कलहंसो द्वयोर्भवेत् ॥ ९४६ ॥
चन्द्रहासो रावणासावसिमात्रेथ संस्कृतौ ।
धूपमन्त्रादिभिर्वासेप्यधिवासः पुमानयम् ॥ ९४७ ॥
निःश्रेयसं शिवे मोक्षे सूर्यवह्नी विभावसू ।
निम्बे स्याद्धिङ्गुनिर्यासस्तथा हिङ्गुतरुद्रवे ॥ ९४८ ॥
;k{हान्तवर्गः}
शिखिपिच्छदले वर्हे ईहा स्यादुद्यमेच्छयोः ।
गृहं गेहे बहुत्वे तु न स्त्री दारेषु संवहः ॥ ९४९ ॥
;p{0069}
दान्तस्कन्धेश्वावयवे वोढर्याचरणे तथा ।
वहो वाहे वर्णके च मुद्गपर्णी वचा सहा ॥ ९५० ॥
कुमारी त्रिषु शक्ते स्याद्वार्त्ताकी वाशिका तथा ।
सिंही द्वयोः प्राणिभेदे वप्रवृत्रोरगेष्वहिः ॥ ९५१ ॥
अविद्यामूर्छयोर्मोहो ग्राहो यादोवहारयोः ।
स्नेहस्तैलादिकप्रेम्णोः सौहार्दे चाथ गह्वरे ॥ ९५२ ॥
गुहा स्यात्पृश्निपर्ण्यां च पुमान्स्कन्देथ संचये ।
सूर्यादौ पूत्तनादौ च राहुनिर्बन्धयोर्ग्रहः ॥ ९५३ ॥
राहुग्रस्तेन्दुरपूष्णोश्च मही भूरुत्सवे पुमान् ।
वाहा बाहुतरे स्त्री स्यात्पुमान्माने हयादिषु ॥ ९५४ ॥
वर्गविन्यासयोर्व्यूहो विस्वारे पृथुले त्रिषु ।
विपुले त्र्यादिसंख्यायां बहुः स्याद्वाच्यलिङ्गकः ॥ ९५५ ॥
प्रग्रहः स्यात्तुलासूत्रे वन्द्यां रज्जौ हयस्य च ।
हयरश्मौ तुलासूत्रे प्रग्राहो जीविकाकृतौ ॥ ९५६ ॥
संवाहः परिचर्यायां विग्रहः कायविस्तरौ ।
वैरवाक्ये तिरस्कारोभिध्या भर्त्सा च निग्रहः ॥ ९५७ ॥
स्यादूर्ध्वमाने स्त्रीश्रोणावारोहोङ्गे तरोरपि ।
तथाश्वाद्यध्यासितरि स्यात्स्पष्टा मलसंसृतिः ॥ ९५८ ॥
प्रवृत्तिर्जलवेगश्च प्रवाहा अथ संग्रहः ।
संचये महदुद्धारे फलादिस्वीकृतावपि ॥ ९५९ ॥
द्वार्यापीडे क्वाथरसे निर्यूहो नागदन्तके ।
वैदेह्यौ पिप्पलीसीते वाराह्यौ देवतौषधी ॥ ९६० ॥
रास्ना शेफालिका गन्धनाकुली सुवहा त्रिषु ।
रम्ये दैर्ध्ये रोगभेदे स्यादानाहोपि बन्धने ॥ ९६१ ॥
गजभाले वृष्टिरोधे प्रतिबन्धेप्यवग्रहः ।
पदपर्वविभागे च भूमौ सर्वसहा सहे ॥ ९६२ ॥
स्यादारम्भे स्वीकरणे सैन्यपृष्ठे पतद्ग्रहे ।
द्विजेभ्यो विधिवद्देये तद्ग्रहे च प्रतिग्रहः ॥ ९६३ ॥
;p{0070}
पत्नीपरिजनादानमूलशापाः परिग्रहाः ।
समीरणे गन्धवहो नासिकायां स्त्रियामथ ॥ ९६४ ॥
पितामहः पितृपिता ब्रह्मा चाथ तमोपहाः ।
अग्नीन्द्वर्का नृपार्हेर्थे परिवर्हः परिच्छदे ॥ ९६५ ॥
;k{क्षान्तवर्गः}
ध्वाङ्क्षः काके बके कक्षः पार्श्वपातकभित्तिषु ।
तृणे वीरुधि च स्त्री तु प्रतिज्ञास्थानभेदयोः ॥ ९६६ ॥
परिधानस्य च बहिः कटीनिगडने भवेत् ।
रथांशेक्षो दैत्यभिदि पाशकद्यूतयोरपि ॥ ९६७ ॥
बीजे विभीतके कर्षे स्रोतोग्रे क्लीव इन्द्रये ।
सौवर्चले च पक्षस्तु वर्गे कालसहाययोः ॥ ९६८ ॥
गरुत्साध्यविरोधेषु पुष्पच्छेदेभपार्श्वयोः ।
रुचौ विकल्पिते पार्श्वे परः केशात्तु संहतौ ॥ ९६९ ॥
प्रजापतौ कुक्कुटे च दक्षः स्याच्चतुरे त्रिषु ।
प्रेक्षा नृत्तेक्षणं प्रज्ञा भिक्षा सेवार्थना भृतिः ॥ ९७० ॥
याच्ञाप्राप्यं तथान्नादि न्यक्षं कार्त्स्न्यनिकर्षयोः ।
ऋक्षं भे पुंसि भल्लूके रूक्षस्त्वप्रेम्ण्यचिक्कणे ॥ ९७१ ॥
चोक्षो गीते मनोज्ञे च मोक्षो मुक्तौ च पाडलौ ।
पर्कट्यां पिप्पले प्लक्षो यक्षौ यक्षेशगुह्यकौ ॥ ९७२ ॥
न ना शतसहस्रं स्याल्लक्षं व्याजशरव्ययोः ।
प्रत्यक्षेधिकृते साक्षिण्यध्यक्ष - - धातकी ॥ ९७३ ॥
सुभिक्षा सुलभान्नत्वे क्लीवे हंसाश्वभेदयोः ।
मल्लिकाक्षो विरूपाक्षो हरे विकृतलोचने ॥ ९७४ ॥
;k{अव्ययवर्गः}
आ प्रगृह्यः स्मृतो वाक्य आश्चित्रे कोपपीडयोः ।
आङीषदर्थे व्याप्तौ च मर्यादायां क्रियान्वये ॥ ९७५ ॥
इ दुःखभावने कोप उदाह्वाने विसर्जने ।
पापकुत्सेषदर्थे कु धिङ् निर्भर्त्सननिन्दयोः ॥ ९७६ ॥
;p{0071}
चोन्वाचये समाहारेतरेतरसमुच्चये ।
विनियोगे तुल्यकाले हेतौ यद्यर्थ एव च ॥ ९७७ ॥
स्वित्प्रश्ने च वितर्के च तुर्विशेषेवधारणे ।
यद्वाक्योपक्रमे हेतौ यदायद्यर्थयोरपि ॥ ९७८ ॥
तद्धेतावुपसंहारे तदातर्ह्यर्थथोरपि ।
सकृत्सहैकवारार्थे सदार्थे चाथ मङ्गले ॥ ९७९ ॥
स्वस्त्वाशीःक्षेमपुण्यादौ प्रकर्षे लङ्घनेप्यतिः ।
प्रतिच्यां चरमे पश्चादाराद्दूरसमीपयोः ॥ ९८० ॥
विकल्पप्रश्नसत्यार्थेषूतासत्याविकल्पयोः ।
पुनः सह सदा शश्वत्साक्षात्प्रत्यक्षतत्त्वयोः ॥ ९८१ ॥
खेदानुकम्पासंतोषविस्मयामन्त्रणे वत ।
हन्त हर्षे कृपादाने वाक्यारम्भविषादयोः ॥ ९८२ ॥
प्रतिः प्रतिनिधौ वीप्सालक्षणादौ प्रयोगतः ।
इति हेतुप्रकरणप्रकर्षादिसमाप्तिषु ॥ ९८३ ॥
मतस्वरूपैवमर्थविवक्षानियमादिषु ।
यावत्तावच्च साकल्ये हेतौ मानेवधारणे ॥ ९८४ ॥
संप्रत्यवधिभाव्यर्थेष्वीर्ष्यापीडाप्रतिश्रवे ।
पुरस्तात्प्रथमं प्राच्यामानन्तर्येग्रतोपि च ॥ ९८५ ॥
देशे कालेपि चाधस्ताद्दक्षिणेधोभवेपि च ।
किमुत स्यादतिशये प्रश्नमध्यविकल्पयोः ॥ ९८६ ॥
मङ्गलानन्तरारम्भप्रश्नकार्त्स्न्येष्वथो अथ ।
अङ्गीकारेधिकारे च स्याद्वितर्कविकल्पयोः ॥ ९८७ ॥
वृथा निरर्थकाविध्योः सादृश्ये प्रक्रमे यथा ।
प्रकारयोग्यतावीप्सापदार्थानतिलङ्घने ॥ ९८८ ॥
तथातिदेशेनुज्ञाने प्रकारेपि समुच्चये ।
नः पृच्छायां वितर्के च पश्चात्सादृश्ययोरनु ॥ ९८९ ॥
दैर्ष्ये च लक्षणादौ च तत्त्वाख्यानेप्यथो ननु ।
प्रश्नावधारणानुज्ञानुनयामन्त्रणोत्तरे ॥ ९९० ॥
;p{0072}
आक्षेपेच्छानिश्चयेषु वाक्यादिप्रतिवाक्ययोः ।
गर्हासमुच्चयप्रश्नशङ्कासंभावनास्वपि ॥ ९९१ ॥
आक्षेपादौ पदार्थे च वर्जने गर्हणेप्यपः ।
उपः समीप आधिक्ये हीनत्वेङ्गीकृतावपि ॥ ९९२ ॥
किं पृच्छायां जुगुप्सायामाक्षेपेल्पावसानयोः ।
हुं वितर्के परिप्रश्ने प्रक्रान्तोक्तिनिवारणे ॥ ९९३ ॥
भयादौ भर्त्सने कोपेनिच्छायामथ कं जले ।
मूर्धनिन्दासुखेषु स्यादां सत्यार्थे स्मृतौ तथा ॥ ९९४ ॥
अमा सह समीपे स्यात्सामि त्वर्घे जुगुप्सने ।
तूष्णीमर्थे सुखे जोषं नूनं तर्केर्थनिश्चये ॥ ९९५ ॥
उपांशु वचने तूष्णीमेवमित्थंतथार्थयोः ।
निर्देशे चोपदेशे च निश्चये च प्रतिश्रवे ॥ ९९६ ॥
नाम प्राकाश्यसंभाव्यक्रोधोपगमकुत्सने ।
विस्मयस्मृत्यलीकेषु समं तुल्यसहार्थयोः ॥ ९९७ ॥
अलं भूषणपर्याप्तिसामर्थ्येषु निवारणे ।
सांप्रतं वर्तमानार्थे युक्तार्थेनन्तरं तथा ॥ ९९८ ॥
मध्येन्तिके च समया निर्निश्चयनिषेधयोः ।
स्वर्गे परे च लोके स्वर्भेदाप्रथमयोः पुनः ॥ ९९९ ॥
प्रातः प्रभाते स्वार्थे च मध्ये बाह्येन्तरित्यपि ।
स्यात्प्रबन्धे चिरातीते निकटागामिफे पुरा ॥ १००० ॥
ऊर्युरर्युरुरी चैते विस्तारेङ्गीकृतावपि ।
किल संभाव्यवार्त्तार्थहेत्वलीकारुचिष्वथ ॥ १००१ ॥
निषेधवाक्यालंकारजिज्ञासानुनये खलु ।
-- ल शंसानिश्चययोर्वा विकल्पोपमानयोः ॥ १००२ ॥
द्वंद्वे समुच्चये च स्यादेवौपम्येवधारणे ।
अवज्ञायां मनागर्थ उत्प्रेक्षातर्कयोरपि ॥ १००३ ॥
तिरोन्तर्धो तिर्यगर्थे मिथोन्योन्यं रहस्यपि ।
जन्मप्राकाश्ययोः प्रादुरधो बुधनिकारयोः ॥ १००४ ॥
;p{0073}
नमः पूजाप्रह्वतयोस्तत्त्वं मुख्यत्वमञ्जसा ।
कष्टे क्षतौ हशब्दः स्यादा - - र्थस्य सूचने ॥ १००५ ॥
दुःखे शोके विषादे [ हा ] - - - - - ।
हिशब्दः स्याद्विशेषा - - - - चावधारणे ॥ १००६ ॥
अह क्षेपे विनियोगेहह खेदेद्भुत - - - ॥
अभ्यादानेभ्युपगमे तूष्णींभावे समर्चने ।
दानप्रतिग्रहादौ स्यादोंकारोपि च मङ्गले ॥ १००७ ॥
;c{॥ इति मङ्खकोशः समाप्तः ॥}