;METADATA
;title{अनेकार्थसमुच्चय}
;author{शाश्वत}
;bookFullName{शाश्वतकोशः - The Anekārthasamuchchaya of Śāśvata. A lexicon of Sanskrit words. Edited with Introduction disucssing the Date of Sasvata, Critical Notes, Glossary of Words and एकाक्षरकाण्डः of another Lexicon named नानार्थरत्नमाला}
;bookSeriesDetails{}
;editor{Narayan Nathaji Kulkarni}
;editorQualifications{B. A., LL.B., Editor of तर्कभाषा, काव्यालंकारसूत्रवृत्तिः &c.}
;publisher{Dr. N. G. Sardesai, L. M. & S. for the Oriental Book Agency, Poona.}
;pressDetails{Text 1-4o pp. by Mr. Saptarshi, at the Prabhakar Press, Poona. Text 41-110 pp. by Mr. Thakar at the Sidheshwar Press Kholhapur. Introd. & Title by Mr. rajaguru at the Rajaguru & Co's, Poona.}
;publicationYear{1929 A.D.}
;dataEntryBy{Dr. Dhaval Patel}
;dataEntryEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;proofReadBy{Dr. Dhaval Patel}
;proofReaderEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;annotatedBy{}
;annotatorEmail{}
;version{0.1.0}
;projectDetails{This project is aimed at creating a database and related software tools to access Indian koshas, both online and offline. The project is funded by generous donation of Shree Ramkrishna Knowledge Fondation, Surat.}
;projectWebPage{http://github.com/sanskrit-kosha/kosha}
;emailTo{drdhaval2785@gmail.com}
;description{}
;shortCode{ANKS}
;funding{Shree Ramkrishna Knowledge Foundation.}
;licence{GNU GPL v3.0}
;credits{1. SRKKF for funding. 2. www.archive.org for providing us the scanned book to digitize. 3. Dr. Dhaval Patel for spending time to enter data and proofread the data.}
;dataFormatDetails{See https://github.com/sanskrit-kosha/kosha/blob/master/docs/annotation_thoughts.md for details.}
;editorialChanges{}
;nymic{homo}
;pagenum{true}
;linenum{false}
;chapterArrangements{none}
;newVerseNumbersAtChangeOf{none}
;newLineNumbersAtChangeOf{none}
;version0.0.1{17 February 2019}
;version0.0.2{10 March 2019}
;version0.0.3{17 May 2019}
;version0.0.4{17 May 2019}
;version0.1.0{12 June 2019}
;version0.2.0{}
;version0.2.1{}
;version0.2.2{}
;version0.3.0{}
;version0.3.1{}
;version0.3.2{}
;version0.3.3{}
;version0.3.4{}
;version0.3.5{}
;version0.3.6{}
;version1.0.0{}
;CONTENT
;p{0001}
;preface{}
{{
अथ
श्रीशाश्वतप्रणीतः
अनेकार्थसमुच्चयः
अथवा
शाश्वतकोशः
श्रीगणेशाय नमः । ॐ नमः सरस्वत्यै ।
पाकोत्तीर्णसुवर्णवर्णरुचिरच्छायं वसानोम्बरं
भास्वत्कौस्तुभकान्तिकर्बुरपरिभ्राजिष्णुवक्षःस्थलः ।
शङ्खं चक्रमसिं गदामवितरं बिभ्रच्चतुर्भिः करै-
रारूढो गरुडं नवीनजलदश्यामो हरिः पातुः वः ॥ १ ॥
पूर्वाचार्यप्रसादेन विदित्वा शब्दविस्तरम् ।
क्रियते शाश्वतेनायमनेकार्थसमुच्चयः ॥ २ ॥
स्फुटार्थपदविन्यासः शिशूनां प्रतिपत्तये ।
कृतोयं न प्रबुद्धानामतः क्षाम्यन्तु सूरयः ॥ ३ ॥
एष ज्ञानार्थमज्ञानां संतोषाय विजानताम् ।
श्रमो मम न तु ज्ञानलवगर्वितचेतसाम् ॥ ४ ॥
प्रसिद्धैरप्रसिद्धैश्च शब्दैरेष विनिर्मितः ।
प्रसिद्धैर्ग्रन्थितुं ग्रन्थमप्रसिद्धैश्च वेदितुम् ॥ ५ ॥
दृष्टशिष्टप्रयोगोऽहं दृष्टव्याकरणत्रयः ।
अधीती सदुपाध्यायाल्लिङ्गशास्त्रेषु पञ्चसु ॥ ६ ॥
अतः शब्दार्थलिङ्गेषु कर्तव्योऽत्र न संशयः ।
शब्दकोशेऽभियोगेन विद्वज्जननिरूपिते ॥ ७ ॥
}}
;p{0002}
$शिव;
#,,
$शिवा;
#,,,
शिवं भद्रं शिवः शंभुः शिवा गौरी शिवाभया ।
शिवः कीलः शिवा क्रोष्टा भवेदामलकी शिवा ॥ १ ॥
$बल;
#,,,,,,,
बलं शक्तिर्बलं सैन्यं बलं स्थौल्यं बलो बली ।
बलं रूपं बलो दैत्यो बलः काको हली बलः ॥ २ ॥
$मधु;
#,,,,,
मधु मद्यं मधु क्षौद्रं मधु पुष्परसं विदुः ।
मधुर्दैत्यो मधुश्चैत्रो मधुकोपि मधुर्मतः ॥ ३ ॥
$ध्रुव;
#,,,,,
$ध्रुवा;
#
ध्रुवः कीले (लो) ध्रुवं शश्वद् ध्रुवं तर्के ध्रुवो मुनौ ।
ध्रुवो नित्ये निश्चिते च गीतिस्रुग्भेदयोर्ध्रुवा ॥ ४ ॥
$शिखा;
#,,,,,
शिखा ज्वाला शिखा चूडा शिखा शाखा शिखा शिफा ।
शिखा शिखण्डिनां चूडा शिखा स्यादग्रमात्रकम् ॥ ५ ॥
$घन;
#,,,,,,,,
वाद्ये मुस्तेऽम्बुदे सान्द्रे घनः स्याल्लोहमुद्गरे ।
घनौ काठिन्यसंघातौ मूर्तिबाहुल्ययोर्घनः ॥ ६ ॥
(घनं सान्द्रं घनं वाद्यं घनो मुस्तो घनोऽम्बुदः ।
घनौ काठिन्यसंघातौ घनः स्याल्लोहमुद्गरः ॥)
$राम;
#,,,,,
$रामा;
#
रामा स्त्री जामदग्न्यश्च रामो रामौ सितासितौ ।
रामः पशुविशेषोपि रामौ चारुहलायुधौ ॥ ७ ॥
$पद्म;
#,,,,
$पद्मा;
#
पद्मा लक्ष्मीर्निधिः पद्मः पद्मानि गजबिन्दवः ।
संख्यानागविशेषौ च पद्मौ पद्मं सरोहरुम् ॥ ८ ॥
$वसु;
#,,,,,
देवप्रभेदा वसवो वसुः किरणयोक्त्रयोः ।
वसु रत्नं वसु धनं वसु तेजो निगद्यते ॥ ९ ॥
(वसुमाहुर्हुताशनम् ॥)
$गोत्र;
#,,
$गोत्रा;
#,
विश्वम्भरा भवेद् गोत्रा गोत्रा गोनिकुर(रु)म्बकम् ।
नाम गोत्रं कुलं गोत्रं गोत्रश्च धरणीधरः ॥ १० ॥
;p{0003}
शाश्वतकोशः
$शुचि;
#,,,,,
शुचिरग्निः शुचिः शुक्लः शुद्धानुपहतौ शुची ।
उपधाशुद्धसचिव आषाढश्च शुचिर्मतः ॥ ११ ॥
$अमृत;
#,,,,
सुराणामन्नममृतममृतं स्यादयाचितम् ।
अमृतं यज्ञशेषोपि निर्वाणं वारि चामृतम् ॥ १२ ॥
$निर्वाण;
#,,,
निर्वाणमस्तंगमनं निर्वाणं गजमज्जनम् ।
निर्वाणमपवर्गोपि निर्वाणं निर्वृतिं विदुः ॥ १३ ॥
$पुण्डरीक;
#,,,
पुण्डरीकं सितच्छत्रं पुण्डरीकं सिताम्बुजम् ।
व्याघ्रोपि पुण्डरीकः स्यात्पुण्डरीकश्च दिग्गजः ॥ १४ ॥
$पालि;
#,,,,
चिह्नमाहुर्बुधाः पालिं पालिः पङ्क्तिप्रदेश(भेदः)योः ।
कर्णस्य ललिता पालिः पालिरश्रिरपि स्मृता ॥ १५ ॥
$बहुल;
#,,
$बहुला;
#,
एला गावश्च बहुला बहुलाः कृत्तिका अपि ।
बहुलः कृष्णपक्षो(क्षे)ऽग्निर्बहुलो बहुलं शिति ॥ १६ ॥
$चित्र;
#,,,
$चित्रा;
#,
चित्रं तिलकमिच्छन्ति चित्रमालेख्यमद्भुतम् ।
नक्षत्रं च सुभद्रा च चित्रा चित्रं च कर्बुरम् ॥ १७ ॥
$बलि;
#,,,,
बलिः पूजोपहारः स्याद्बलिर्दैत्यो बलिः करः ।
बलिर्जराश्लथं चर्म जठरावयवो बलिः ॥ १८ ॥
$विनीत;
#,,,
अपनीतं विनीतं स्याद्विनीतो विजितेन्द्रियः ।
विदुर्विनीतं निभृतं विनतग्राहितेपि च ॥ १९ ॥
$शुक्र;
#,,,,
देवारातिगुरुः शुक्रः शुक्रौ मासहुताशनौ ।
शुक्रं देहवतां बीजं शुक्रमक्षिरुजं विदुः ॥ २० ॥
$गव्य;
#,,
$गव्या;
#,
ज्या गव्यं गोहितं गव्यं गव्या गोनिकुर(रु)म्बकम् ।
रागद्रव्यं च गव्याख्यं गव्यं क्षीरादिकं गवाम् ॥ २१ ॥
$संभव;
#,,
संभवं मेलकं विद्यादुत्पत्तिरथ संभवः ।
आधारानतिरिक्तत्वमाधेयस्य च संभवः ॥ २२ ॥
;p{0004}
$मणि;
#,,,
अलिञ्जरं मणिं विद्यान्मेहनावयवो मणिः ।
रत्नं मणिरजानां च कण्ठदेशस्तनौ मणी ॥ २३ ॥
$कल्य;
#,,,
$कल्या;
#,
कल्यं प्रभातं सज्जं च (सज्जितं) कल्यो नीरोगदक्षयोः ।
कल्याणी वाक्च कल्याख्या कल्या कादम्बरी मता ॥ २४ ॥
$गुरु;
#,,,,,
गुरुर्महति विख्यातो दुर्वहा (र्जरा) लधुनोर्गुरु(रुः) ।
गुरुर्निषेकादिकरे पित्रादिसुरमन्त्रिणोः ॥ २५ ॥
$अक्ष;
#,,,,,,
अक्षो रथस्यावयवे पाशकेऽप्यक्षमिन्द्रिये ।
विभीतकेऽक्षः कर्षे च शकटव्यवहारयोः ॥ २६ ॥
$वृत्त;
#,,,,,,
वृत्तं दृढमधीतं च वृत्तं वृत्तिर्मतं तथा ।
चरित्रच्छन्दसोर्वृत्तं निस्तलातीतयोरपि ॥ २७ ॥
$कृष्ण;
#,,,,
$कृष्णा;
#,
वर्णः कृष्णो विदुः कृष्णां पिप्पलीं द्रौपदीमपि ।
कृष्णाख्याः शस्त्रकव्यासधनंजयजनार्दनाः ॥ २८ ॥
$वार्त्त;
#,,,
$वार्त्ता;
#,,
निःसारारोग्ययोर्वार्त्तं नीरुग्वार्तोथ वृत्तिमान् ।
कृष्यादाविष्यते वार्ता वर्तनोदन्तयोरपि ॥ २९ ॥
$क्षुद्र;
#,,,
$क्षुद्रा;
#,,
अधमक्रूरयोः क्षुद्रः क्षुद्रोऽल्पः कृपणस्तथा ।
क्षुद्रा व्यङ्गा नटी वेश्या सरघा कण्टकारिका ॥ ३० ॥
$परिग्रह;
#,,,,
परिग्रहः परिजने शपथे च परिग्रहः ।
परिग्रहः कलत्रे च मूलस्वीकारयोरपि ॥ ३१ ॥
$मत्सर;
#,
धनवन्तमदातारं पुरुषं मत्सरं विदुः ।
असोढा परसंपत्तेर्मात्सर्यमपि मत्सरः ॥ ३२ ॥
$रस;
#,,,,,,,
$रसा;
#
शृङ्गारादौ विषे वीर्ये तिक्तादौ द्रवरागयोः ।
पारदे देहधातौ च रसः स्यान्मेदिनी रसा ॥ ३३ ॥
$वर्ण;
#,,,,,,,,
वर्णो गुणाक्षरयशःशुक्लादिब्राह्मणादिषु ।
वर्णः स्तुतौ कुथायां च वर्णः स्याद्भेदरूपयोः ॥ ३४ ॥
;p{0005}
$तल;
#,,,,
तलश्चपेटस्तालश्च स्वरूपानूर्ध्वयोस्तलम् ।
ज्याघातो ध्रियते येन प्रकोष्ठे तत्तलं मतम् ॥ ३५ ॥
$करण;
#,,,,
करणानि हृषीकाणि करणं साधनं विदुः ।
करणाख्या च विज्ञेया कायकायस्थकर्मसु ॥ ३६ ॥
$पद;
#,,,,,,,,
व्यवसाये परित्राणे पादतच्चिह्नयोरपि ।
वस्तुस्थानापदेशेषु पदं स्याद्वाक्यशब्दयोः ॥ ३७ ॥
$प्रमाण;
#,,,,
सम्यक्प्रवक्तृपुरुषे प्रमाणमथ कारणे ।
मर्यादायां प्रमाणाख्या प्रमाणं मानशास्त्रयोः ॥ ३८ ॥
$वर;
#,,,
वरो जामातरि श्रेष्ठे देवतादेरभीप्सिते ।
मनागिष्टे वरं यच्च कश्चिदाह तदव्ययम् ॥ ३९ ॥
$ताल;
#,,
गीतकालक्रियामाने तालस्तालोथ पादपे ।
तालः करतलेङ्गुष्ठमध्यमाख्यामिते तथा ॥ ४० ॥
$तन्त्र;
#,,,,,
प्रधानौपधिसिद्धान्तास्तन्तुवायपरिच्छदौ ।
तन्त्राणि तन्त्रमेकं स्यादुभयार्थप्रयोजकम् ॥ ४१ ॥
$समय;
#,,,,,
शपथाचारसिद्धान्तान्समयान्संप्रचक्षते ।
समयः स्यात्क्रियाकारे कालसंकेतयोरपि ॥ ४२ ॥
$सत्त्व;
#,,,,,,,,
व्यवसाये स्वभावे च पिशाचादौ गुणे बले ।
द्रव्यात्मभावयोः सत्त्वं सत्त्वं प्राणेषु जन्तुषु ॥ ४३ ॥
$भग;
#,,,,,,,,,,
ऐश्वर्यस्य प्रयत्नस्य धर्मवीर्ययशःश्रियाम् ।
ज्ञानवैराग्यसूर्याणामिच्छायोन्योर्भगश्रुतिः (र्भगः श्रुतिः) ॥ ४४ ॥
$दाय;
#,,
विभक्तव्यं पितृ [त्र्य] द्रव्यं दायमाहुर्मनीषिणः ।
यौतकादिधनं दायो दायो दानं च कथ्यते (नमुदाहृतम्) ॥ ४५ ॥
$अभिपन्न;
#,,,
अभिपन्नोपराद्धः स्यादभिपन्नो विपद्गतः ।
अभिपन्नमभिग्रस्तमभिपन्नमभिद्रुतम् ॥ ४६ ॥
;p{0006}
$प्लव;
#,,,,
क्रमनिम्ने भुवो भागे भेकपक्षिप्रभेदयोः ।
प्लवं विदन्ति विद्वांसः प्लवनोडुपयोः प्लवः ॥ ४७ ॥
$भाव;
#,,,,,,,,,,,
भावः स्त्तास्वभावाभिप्रायचेष्ठात्मजन्मसु (योनिषु) ।
क्रियालीलापदार्थेषु विभूतिबुधजन्तुषु ॥ ४८ ॥
$धर्म;
#,,,,,,,
स्वभावन्याययागादियमाचारेषु सोमपे ।
प्रचक्षते धर्मशब्दमहिंसाग (सोप) मयोरपि ॥ ४९ ॥
$वश;
#,,,
$वशा;
#,,,
आयत्ततायामायत्ते प्रभुत्वे च वशं विदुः ।
वशाश्रतस्रो वन्ध्या गौः सुता नारी करेणुका ॥ ५० ॥
$कल;
#
$कला;
#,,,,
कलनाकालशिल्पेषु वृद्धौ मूलधनस्य च ।
इन्दोरंशे कला ध्यानेप्यव्यक्तमधुरे कलः ॥ ५१ ॥
$काण्ड;
#,,,,,,,
र[स]होविटपवर्गेषु गर्हपानीययोरपि ।
बाणावसरयोः काण्डं काण्डं नालमपि स्मृतम् ॥ ५२ ॥
$अरिष्ट;
#,,,,,,
तक्रे मरणचिह्ने चारिष्टं वृक्षे च फेनिले ।
सुरायां च शुभेपि स्यात्काके निम्बे च पुंस्ययम् ॥ ५३ ॥
(तक्रे मरणचिह्ने स्यादरिष्टमशुभे शुभे ।
अरिष्टः कथ्यते काके निम्बफेनिलवृक्षयोः ॥)
$अवहार;
#,,
द्यूतयुद्धादिविश्रामे(न्तौ) ग्राहाभिख्ये च यादसि ।
निमन्त्रणोपनेतव्यद्रव्ये स्यादवहारवाक् ॥ ५४ ॥
$तुला;
#,,,,
गृहाणां दारुबन्धाय पीठिकायां तुलां विदुः ।
तुला पलशते माने भाण्डसादृश्ययोरपि ॥ ५५ ॥
$पर्वन्;
#,,,
दर्शप्रतिपदोः संधौ ग्रन्थिप्रस्तावयोरपि ।
पर्वशब्दं विजानीयाद्विषवत्प्रभृतिष्वपि ॥ ५६ ॥
$परिकर;
#,,,,
प्रगाढगात्रिकाबन्धे पर्यङ्कपरिवारयोः ।
प्रयुज्यते परिकरः समूहारम्भयोरपि ॥ ५७ ॥
;p{0007}
$जन्य;
#,,,,,
नवोढाया ज्ञातिभृत्या जन्याः स्निग्धा वरस्य च ।
जननीयजनित्रोश्च जन्यं निर्वादयुद्धयोः ॥ ५८ ॥
$हर्षित;
#,,,
$हृष्ट;
#,,,
जातहर्षे प्रतिहते विस्मिते च मनीषिभिः ।
रोमाञ्चविषये हृष्टो हृषितश्च प्रयुज्यते ॥ ५९ ॥
$चक्र;
#
चक्रवाको मतश्चक्रश्चक्रं सेनारथाङ्गयोः ।
राष्ट्रे दम्भप्रभेदेपि चक्रं प्रहरणान्तरे ॥ ६० ॥
$मात्र;
#,
$मात्रा;
#,,,,,
परिच्छदाल्पमानेषु धने कर्णविभूषणे ।
अक्षरावयवे मात्रा मात्रं कार्त्स्न्येवधारणे ॥ ६१ ॥
$आत्मन्;
#,,,,,,
कलेवरे प्रयत्ने च स्वभावे परमात्मनि ।
स्वान्ते धृतौ मनीषायामात्मानं कवयो विदुः ॥ ६२ ॥
$संगर;
#,,,,
संगरः स्यात्क्रियाकारे विपत्तावपि संगरः ।
संगरः संश्रवे युद्धे संगरं तु शमीफलम् ॥ ६३ ॥
$प्रसव;
#,,,
उत्पादः प्रसवो ज्ञेयः प्रसवो गर्भमोचनम् ।
पुष्पं फलं च वृक्षाणां प्रसवं परिचक्षते ॥ ६४ ॥
$अनुबन्ध;
#,,,
दोषोत्पादेऽनुबन्धः स्यात्प्रकृत्यादेर्विनश्वरे ।
मुख्यानुयायिनि शिशौ प्रकृतस्यानुवर्तने ॥ ६५ ॥
$प्रतिसर;
#,,,,
आरक्षे मण्डने सूत्रे चमूकटिनियोज्ययोः ।
पञ्चस्वर्थेषु शब्दज्ञा विदुः प्रतिसरध्वनिम् ॥ ६६ ॥
$व्यसन;
#,,,,
विपत्तावशुभे पापे पानस्त्रीमृगयादिषु ।
दैवानिष्टफलेऽशक्तौ[ले सक्तौ] व्यसनं कवयो विदुः ॥ ६७ ॥
$पण;
#,,,,,,,
ग्लहे माने श्वेतका (वराटा) नां मूल्ये कार्षापणे धने ।
द्यूतादौ कल्पिते चैव बद्धमुष्टौ भृतौ पणः ॥ ६८ ॥
(द्यूते विक्रय्यशाकादेर्बद्धमुष्टौ भृतौ पणः ॥)
$भोग;
#,,,,,,
पालनेऽभ्यवहारे च निर्वेशे च पणे स्त्रियाः(पणस्त्रियाः) ।
भोगः सुखे भुजंगानां(गस्य) शरीरफणयोरपि ॥ ६९ ॥
;p{0008}
$पक्ष;
#,,,,,,,,
केशे पक्षः समूहार्थः पक्षः साध्यविरोधयोः ।
बले काले पतत्रे च रुचौ पार्धे विकल्पिते ॥ ७० ॥
(बलकालपतत्रेषु सहायपरिपार्श्वयोः ॥)
$क्षेत्रिय;
#,,,
अन्यदेहचिकित्सार्हे क्षेत्रियः क्षेत्रजे तृणे ।
असाध्यरोगे विज्ञेयः क्षेत्रियः पारदारिके ॥ ७१ ॥
$प्रतिग्रह;
#,,,,
प्रयुज्यते स्वीकारणे सैन्यपृष्ठे पतद्ग्रहे ।
द्विजेभ्यो विधिवद्देये तद्ग्रहे च प्रतिग्रहः ॥ ७२ ॥
$शेष;
#,
उपयुक्ताद्भवेदद्न्यच्छेषं शेषोथ नागराट् ।
प्रसादान्निजनिर्माल्यदत्तिः शेषेति कीर्तिता ॥ ७३ ॥
$प्रग्रह;
#,,,,,
प्रग्रहः स्यात्तुलासूत्रे बन्द्यां(न्दौ) नियमनेपि च ।
धाम्नि योक्त्रे च वृक्षे च सुवर्णहलिसाह्वये ॥ ७४ ॥
$निष्क;
#,,,,,
अष्टाधिके हेमशते हेम्नि हेमपले तथा ।
उरोविभूषणे निष्कं कर्षरदीनारयोरपि ॥ ७५ ॥
$धातु;
#,,,,,,,
श्लेष्मादी रसरक्तादिर्महाभूतानि तद्गुणाः ।
इन्द्रियाण्यश्मविकृतिर्धातवो भ्वादिरस्थि च ॥ ७६ ॥
(श्लेष्मादि रसरक्तादि महाभूतानि तद्गुणाः ।
इन्द्रियाण्यश्मविकृतिर्विशेषादस्थि धातवः) ॥ ७७ ॥
$अर्थ;
#,,,,,,
अर्थोभिधेये शब्दानां धनकारणवस्तुषु ।
प्रयोजने निवृत्तौ च विषये च प्रयुज्यते ॥ ७८ ॥
$पुष्कर;
#,,,,,,,
मतङ्गजस्य हस्ताग्रे व्योम्नि खड्गफलेम्बुजे ।
जलभेषजयोस्तीर्थे तूर्यवक्त्रे च पुष्करम् ॥ ७९ ॥
$तीर्थ;
#,,,,,,,,
अवतारे विदुस्तीर्थं पात्रोपाध्यायमन्त्रिषु ।
स्त्रीणां रजसि शास्त्रे च क्षेत्रोपायाध्वरेषु च ॥ ८० ॥
$ललाम;
#,,,,,,,,
$ललामन्;
#,,,,,,,,
प्रधानध्वजशृङ्गेषु पुण्ड्रवालधिलक्ष्मसु ।
भूषावाजिप्रभावेषु ललामं च ललाम च ॥ ८१ ॥
$कूट;
#,,,,,,,,
मायादम्भादिशृङ्गेषु सीरावयवयन्त्रयोः ।
;p{0009}
अयोघनेऽनृते राशौ निश्चले कूट इष्यते ॥ ८२ ॥
$रूप;
#,,,,,,,
ग्रन्थावृत्तौ पशौ शब्दे नाटकादिस्वभावयोः ।
रूपमाकारसौन्दर्ये नाणकश्लोकयोरपि ॥ ८२ ॥
$क्रिया;
#,,,,,,,,,
उपायारम्भशिक्षासु निष्कृतौ संप्रधारणे ।
चिकित्साकर्मपूजासु चेष्टाकरणयोः क्रिया ॥ ८३ ॥
$गो;
#,,,,,,,,,
गोशब्दः पशुभूम्यंशुवाग्दिगर्थः प्रयुज्यते ।
स्वर्गलोचनबाणाम्बुकुलिशार्थोपि दृश्यते ॥ ८४ ॥
$साधन;
#,
निवृत्तौ दापने सिद्धौ गतावनुगमे धने ।
उपायमृतसंस्कारवधमेढ्रेषु साधनम् ॥ ८५ ॥
$गुण;
#,,,,,,,,,
शुल्बे मौर्व्यामप्रधाने रूपादौ सूद इन्द्रिये ।
त्यागशौर्यादिसत्त्वादिसंध्यादिषु गुणः स्मृतः ॥ ८६ ॥
$हरि;
#,,,,,,,,,,,,
इन्द्रचन्द्राश्ववातार्कशकभेकयमाहिषु ।
कपौ सिंहे सुवर्णाभे वर्णे विष्णौ हरिं विदुः ॥ ८७ ॥
$अन्तर;
#,,,,,,,,,,,,
भेदावसरबाह्येषु मध्यावधिविनात्मसु ।
स्थानात्मीयान्यतादर्थ्यरन्ध्रान्तर्धिषु चान्तरम् ॥ ८८ ॥
$कशिपु;
#,,
भोजनाच्छादने सद्भिरुभे कशिपुरिष्यते ।
एकैकशोपि कशिपुं[पू] भोजनाच्छादने विदुः ॥ ८९ ॥
$रोदसी;
#,,
$रोदस्;
#,,
द्यावापृथिव्योरेकत्र प्रयोगे रोदसीं विदुः ।
दिवि विश्वंभरायां च रोदसी रोदसा सह ॥ ९० ॥
$संसरण;
#,,
आचक्षेते संसरणं नगरस्योपनिर्गमे ।
संसारेपि रथादीनामसंबाधगतावपि ॥ ९१ ॥
$इन्द्राणी;
#,,
इन्द्राणी करणे स्त्रीणां रतिशिल्पकृतात्मनाम् ।
इन्द्राणी सिन्धुवारे च कलत्रे च शतक्रतोः ॥ ९२ ॥
$कर्णिका;
#,,,
बीजकोशे सरोजस्य कर्णिका कर्णभूषणे ।
मता गजस्य हस्ताग्रे कर्णिकाङ्गुलिसंज्ञके ॥ ९३ ॥
;p{0010}
$विषय;
#,,,,
प्रबन्धाद्यस्य यो ज्ञातः स तस्य विषयः स्मृतः ।
इन्द्रियार्थे जनपदे विषयो गोचरे पदे ॥ ९४ ॥
$अग्र;
#,,,,
अग्रं प्रधानमूर्ध्वं च पुरस्तादग्रमिष्यते ।
अग्रमभ्यधिके दृष्टं परिमाणे पलस्य च ॥ ९५ ॥
$गात्र;
#,,
गात्राणि विदुरङ्गेषु गात्रमुक्तं कलेवरे ।
अग्रजङ्घाविभागे च गजानां गात्रमिष्यते ॥ ९६ ॥
$पौरुष;
#,,
ऊर्ध्वविस्तृतदोःपाणिनृमाने पौरुषं विदुः ।
भावे कर्मणि विज्ञेयं पौरुषं पुरुषस्य च ॥ ९७ ॥
$पौरुषेय;
#,,,
पुरुषेण कृते कार्ये पुरुषाणां कदम्बके ।
वधे विकारे पुंसश्च पौरुषेयपदं विदुः ॥ ९८ ॥
$भाग्य;
#,,
भवान्तरकृतं कर्म भाग्यमाहुः शुभात्मकम् ।
अशुभात्मकमप्याहुः केवलं च शुभाशुभम् ॥ ९९ ॥
$योग;
#,,,,,,
योगः संनह(वन)नोपायस्संगतिध्यानयुक्तिषु ।
योगोऽपूर्वार्थसंप्राप्तौ योगो विश्रम्भवातिनि ॥ १०० ॥
$गन्धर्व;
#,,,,
अन्तराभवसत्त्वे स्याद् गन्धर्वः खेचरे हये ।
गन्धर्वः पशुभेदे च गन्धर्वं गायनं विदुः ॥ १०१ ॥
$कुतप;
#,,,
कुतपो वाद्यविन्यासे दर्भकालप्रभेदयोः ।
छागरोममयं केचित्कम्बलं कुतपं विदुः ॥ १०२ ॥
$काम;
#,,,,
कामे(म्ये) निकामे कामाख्या कामाश्च मदनेच्छयोः ।
यत्काममभ्यनुज्ञाने तदव्ययमुदाहृतम् ॥ १०३ ॥
$पिप्पल;
#,,
पिप्पलं सलिलं विद्यात्तरुजातिश्च पिप्पलः ।
वस्त्रच्छेदप्रभेदं च केचिदिच्छन्ति पिप्पलम् ॥ १०४ ॥
$भोगिन्;
#,,
$भोगिनी;
#
वैयावृत्त्य(पृत्त्य) करो भोगी भोगी राजभुजंगयोः ।
विहाय महिषीमन्या भोगिन्यो राजयोषितः ॥ १०५ ॥
;p{0011}
$निर्वेश;
#,,
निर्वेश उपभोगः स्यान्निर्वेशः कर्मणो भृतिः ।
संमूर्च्छनं च केषांचिन्निर्वेश इति संमतम् ॥ १०६ ॥
$कुण्ड;
#,,
पतिवत्नीसुतो जारात्कुण्डः कुण्डमुखा मता ।
देवतादेर्जलाधारविशेषः कुण्डसंज्ञकः ॥ १०७ ॥
$कौलीन;
#,,
अवर्णवादः कौलीनं कौलीनं च कुलीनता ।
कौलीनं विविधं द्यूतं पक्षीभिः पशुभिस्तथा ॥ १०८ ॥
$काकिणी;
#,,
काकिणी मानदण्डः स्यात्तुरीयांशे पणस्य च ।
काकिणीं ब्रुवते केचिदेकमेव वराटकम् ॥ १०९ ॥
$कौतुक;
#,
पारंपर्योपदेशेन प्रख्याते मङ्गले किल ।
कौतुहले च शब्दज्ञाः कौतुकं संप्रचक्षते ॥ ११० ॥
$निकाय;
#,,
एकार्थभाजि संघे च निवासे च निकायवाक् ।
असंहतपदार्थानामेकत्र करणेऽपि च ॥ १११ ॥
$वनस्पति;
#,
विना पुष्पं फलं यस्य वृक्षस्य स वनस्पतिः ।
प्रयुज्यते प्रयोगज्ञैर्वृक्षमात्रे वनस्पतिः ॥ ११२ ॥
$ऐरावत;
#,
ऋजुदीर्घं महेन्द्रस्य चापमैरावतं मतम् ।
तस्यैव हस्तिमल्लाख्यो गजोऽप्यैरावतो मतः ॥ ११३ ॥
$संविद्;
#,,,,,,,,
संभाषणे क्रियाकारे संकेते नाम्नि तोषणे ।
संविदाजौ प्रतिज्ञायामाचारज्ञानयोरपि ॥ ११४ ॥
$कात्यायनी;
#,
काषायवस्त्रविधवां द्वितीयवयसं स्त्रियम् ।
कात्यायनीं विदुः सन्त उमा कात्यायनी मता ॥ ११५ ॥
$सरस्वत्;
#,
$सरस्वती;
#,,,
सरिद्विशेषे सरिति वाचि प्रोक्ता सरस्वती ।
सरस्वती गवि क्वापि सरस्वान्वारिधौ नदे ॥ ११६ ॥
$यम;
#,,
शरीरसाधनापेक्षं नित्यं कर्म यमो मतः ।
यमजश्च यमो ज्ञेयो यमो दक्षिणदिक्पतिः ॥ ११७ ॥
;p{0012}
$परिवेष;
#,
परिवेषं विजानीयादुपसूर्यकमण्डलम् ।
परिवेष्टनमप्याहुः परिवेषं मनीषिणः ॥ ११८ ॥
$शुद्धान्त;
#,
शुद्धान्तसंज्ञं शब्दज्ञैराख्यातमवरोधनम् ।
कक्षान्तरं च भूपानामसर्वजनगोचरम् ॥ ११९ ॥
$ऐरावती;
#,
$शतह्रदा;
#,
$सौदामनी;
#,
ऐरावतीशतह्रदासौदामन्य इति त्रयम् ।
प्रयुज्यते कविवरैर्विद्युद्विद्युद्विशेषयोः ॥ १२० ॥
$नीवी;
#,
नीवीं ग्रन्थिं विदुर्नार्या जघनस्थस्य वाससः ।
धनं चोपचयाजीवैर्मूलं यस्य न हिंस्यते ॥ १२१ ॥
$परिभाषण;
#,,
परिभाषणमालापो नियमः परिभाषणम् ।
निन्दात्मक उपालन्भः परिभाषणमिष्यते ॥ १२२ ॥
$अनूचान;
#,
अनूचानं वदन्त्यार्या विनयावनतं नरम् ।
साङ्गे प्रवचनेऽधीती द्विजोऽनूचानसंज्ञकः ॥ १२३ ॥
$अर्जुन;
#,,,
$अर्जुनी;
#
अर्जुनी सौरभेयी स्यादर्जुनं तृणशुक्लयोः ।
अर्जुनो वृक्षभेदे च तथा मध्यमपाण्डवे ॥ १२४ ॥
$स्थपति;
#,,
बृहस्पतिसवेनेष्टं येनासौ स्थपतिर्मतः ।
प्रासादादिकरः शिल्पी स्थपतिः कञ्चुकी मतः ॥ १२५ ॥
$दर्श;
#,
अर्थज्ञैरिष्यते दर्शः पक्षान्ते वैदिको विधिः ।
दर्शः सूर्येन्दुसंपर्कादमावास्येति या स्मृता ॥ १२६ ॥
$गृह्य;
#,,
$गृह्या;
#
शाखापुरे विदुर्गृह्यां गृह्यमस्वैरिपक्षयोः ।
गृह्यान्वदन्ति विद्वांसो गृहासक्तान्मृगाण्डजान् ॥ १२७ ॥
$चिल्ल;
#,
$पिल्ल;
#,
$चुल्ल;
#,
विज्ञेयं चक्षुषि क्लिन्ने चिल्लं पिल्लं च चुल्लवत् ।
क्लिन्नाक्षे प्राणिनि प्रोक्ता चिल्लपिल्लौ सचुल्लकौ ॥ १२८ ॥
$कक्ष;
#,,,
$कक्षा;
#
जन्तोरवयवे कक्षः कच्छवीरुत्तृणेषु च ।
कक्षा स्यात्परिधानस्य पश्चादञ्चलपल्लवे ॥ १२९ ॥
;p{0013}
$दक्षिण;
#,,
संभूतो दक्षिणस्यां यो दक्षिणः स उदाहृतः ।
परच्छन्दानुवर्ती च सरलोऽपि च दक्षिणः ॥ १३० ॥
$सैरन्ध्री;
#,
सैरन्ध्री परवेश्मस्था स्ववशा शिल्पकारिका ।
वर्णसंकरजा या च सैरन्ध्री सा प्रकीर्तिता ॥ १३१ ॥
$अरुण;
#,,,
अव्यक्तरागमरुणमरुणः सूर्यसारथिः ।
संध्यारागोऽरुणः क्वापि लोहितोऽरुण इष्यते ॥ १३२ ॥
$रूप्य;
#,,
आहतं हेमरजतं रूप्यमाहुर्मनीषिणः ।
प्रशस्तरूपको रूप्यो रूप्यं रजतमिष्यते ॥ १३३ ॥
गौर,२;गौरी,२
चामीकराभं शुक्लं च गौरमाहुर्मनीषिणः ।
असंजातरजाः कन्या गौरी गौरी च पार्वती ॥ १३४ ॥
$क्ष्वेड;
#,
$क्ष्वेडा;
#,
क्ष्वेडो विषं ध्वनिः क्ष्वेडः क्ष्वेडा शस्यं च वैणवम् ।
योधानां सिंहनादोऽपि रणे क्ष्वेडेति कीर्तितः (ता) ॥ १३५ ॥
$उत्थान;
#,,,,
उत्थानं गृहवास्त्वन्ते स्यादुत्थानं च पौरुषे ।
उत्थानमुद्यमे तन्त्रे विद्यादुत्थानमुद्गमे ॥ १३६ ॥
$स्थान;
#,
$स्थाने;
#,
अवकाशे स्थितौ स्थानं सप्तम्यन्तमिदं पुनः ।
युक्तार्थं कारणार्थं च शब्दतत्त्वविदां मतम् ॥ १३७ ॥
$हृद्य;
#,,,
हृत्प्रियं हृद्भवं हृद्यं हृदयाय हितं च यत् ।
वशीकरणमन्त्रोऽपि वैदिको हृद्य इष्यते ॥ १३८ ॥
$प्राच्;
#,,,
$प्राक्;
#,,,
$उदच्;
#,,,
$उदक्;
#,,,
$प्रत्यच्;
#,,,
$प्रत्यक्;
#,,,
दिग्देशकाले पूर्वादौ प्रागुदक्प्रत्यगव्ययम् ।
प्राच्योदीच्यप्रतीच्यानां वाचकं स्यादनव्ययम् ॥ १३९ ॥
$पाश;
#,,
खगादिबन्धने पाशः समूहे केशपूर्वकः ।
कर्णपूर्वोऽपि शब्दोऽयं कर्णं वदति शोभनम् ॥ १४० ॥
$तार;
#,,
$तारा;
#,
मुक्ताशुद्धौ स्वनेऽत्युच्चे तारस्तारं च रूप्यके ।
नक्षत्रे नेत्रमध्ये च तारा तारवदिष्यते ॥ १४१ ॥
;p{0014}
$अभीक्ष्ण;
#,
पौनः पुन्यं सर्वदा च स्यादभीक्ष्णार्थकं द्वयम् ।
अनव्ययमयं शब्दः कथितो बहुदर्शिभिः ॥ १४२ ॥
$धारा;
#,,
अश्वानां गतयः पञ्च धारा धारा च संततिः ।
अग्रस्कन्धे च सैन्यस्य धारामाहुर्मनीषिणः ॥ १४३ ॥
$कंस;
#,,,
$कांस्य;
#,
स्यात्कंसस्तैजसे द्रव्ये पानपात्रे च कांस्यवत् ।
दृष्टः कंसो विशेषेण दैत्यमानप्रभेदयोः ॥ १४४ ॥
$प्रभव;
#,,
स्याज्जन्महेतुः प्रभवः प्रभवो मूलमप्यपाम् ।
प्रभवं केचिदिच्छन्ति स्थानमाद्योपलब्धये ॥ १४५ ॥
$विरोचन;
#,,
$तमोपह;
#,,
$तमोनुद्;
#,,
हुताशने निशानाथे सहस्रकिरणे तथा ।
तमोनुदा (दः) समौ दृष्टौ विरोचनतमोपहौ ॥ १४६ ॥
$मध्यम;
#,,
$मध्यमा;
#,
गीतस्वरे देहमध्ये मध्योद्भुते च मध्यमः ।
पाणेर्मध्याङ्गुलिर्दृष्टरजाः कन्या च मध्यमा ॥ १४७ ॥
$प्रत्यय;
#,,,,,,
प्रत्ययः प्रथितत्वे स्यात्प्रत्ययो ज्ञानवाचकः ।
प्रत्ययः शपथे रन्ध्रे (स्यादि-) विश्वासाधीनहेतुषु ॥ १४८ ॥
$धर्मराज;
#
$बुद्ध;
#
$जिन;
#
$विनायक;
#
तथागते धर्मराजजिनबुद्धविनायकाः ।
अन्तकेऽर्हति दोषज्ञे गजवक्त्रे क्रमादमी ॥ १४९ ॥
$निस्तरण;
#,
$द्वार;
#,
$निःसरण;
#,
स्यादुपाये निस्तरणं द्वारं निःसरणं तथा ।
तरणे द्वारि निर्याणे(र्वाणे) यथासंख्यमवस्थितम् ॥ १५० ॥
$ऋतु;
#,
$कसुम;
#,
$आर्तव;
#,
त्रयं स्त्रीरजसि ज्ञेयमृतुः कुसुममार्तवम् ।
शरदादिषु पुष्पे च ऋतूत्थे च विदुः क्रमात् ॥ १५१ ॥
(शरदादिषु पुष्पेषु ऋतूत्थेषु त्रिषु क्रमात् ॥)
$अञ्जनः;
#
$अञ्जना;
#
$अञ्जनम्;
#
दिग्गजः कज्जलं माता मारुताङ्गभुवः कपेः ।
यथासंख्यं विनिर्दिष्टमञ्जनोऽञ्जनमञ्जना ॥ १५२ ॥
$प्रकर;
#
$उपकार;
#,
प्रकरश्चोपकारश्च विकीर्णकुसुमादिषु ।
संहतौ चोपकृत्यां च यथासंख्यमवस्थितौ ॥ १५३ ॥
;p{0015}
श्लोकेनैकेन निर्दिष्टं यथाशास्त्रमतः परम् ।
श्लोकस्यार्धेन वक्ष्यन्ते शब्दाः प्रव्यक्तया गिरा ॥ १५४ ॥
$सूनृत;
#,
प्रियं सत्यं च वचनं सूनृतं सुनृतं शिवम् ।
$ब्रह्मन्;
#,,,,
वेद्योऽध्यात्मं तपो ब्रह्म ब्राह्मणौ विप्रवेधसौ ॥ १५५ ॥
$पिनाक;
#,
स्थाणोर्धनुः पिनाकं स्यात्पिनाकं शूलमात्रकम् ।
$काली;
#,,
मातृभेदे स्मृता काली भवानीनवमेघयोः ॥ १५६ ॥
$दशमीस्थ;
#,
स्थविरे नष्टबीजे च दशमीस्थं द्वयोर्विदुः ।
$हेरम्ब;
#,
हेरम्बो महिषः ख्यातो हेरम्बो विघ्ननायकः ॥ १५७ ॥
$हंस;
#,,,
योगिभेदे खगे हंसो निर्लोभनृपसूर्ययोः ।
$गण;
#,,,
गणः समूहे प्रमथे संख्यासैन्यप्रभेदयोः ॥ १५८ ॥
$वृन्दारक;
#,,
वृंदारकं विदुर्देवे मनोज्ञश्रेष्ठयोरपि ।
$अभिख्या;
#,,
अभिख्या कीर्तिता कीर्तावभिख्या नामशोभयोः ॥ १५९ ॥
$उत्तर;
#,,,
उदीच्यश्रेष्ठयोरूर्ध्वे वाग्भेदेविदुरुत्तरम् ।
$ईश;
#,
$ईश्वर;
#,
ईश ईश्वरवद् दृष्टः प्रभुचन्द्रार्धचूडयोः ॥ १६० ॥
$चन्द्र;
#,
उच्यते काञ्चनं चन्द्रं चन्द्रश्च मृगलाञ्छनः ।
$पार्ष्णि;
#,
पादग्रन्थरेधः पार्ष्णिः पार्ष्णिः स्याद्वाहिनीकटिः ॥ १६१ ॥
$लक्ष्मी;
#,,
$श्री;
#,,
शोभासंपत्तिपद्मासु लक्ष्मीः श्रीरिव दृष्यते ।
$भव;
#,,,,
प्राप्तिसंसारसत्तासु जन्मशङ्करयोर्भवः ॥ १६२ ॥
$उपनिषद्;
#,,
धर्मे रहसि वेदान्ते बुधैरुपनिषन्मता ।
$दृश्;
#,,,
$दृष्टि;
#,,
लोचने दर्शने बुद्धौ दृग्दृष्टी दृक्च वीक्ष्यते ॥ १६३ ॥
$संकुल;
#,
इष्यते संकुलं व्याप्ते विष्ल्लिष्टार्थवचस्यपि ।
$अपवर्ग;
#,,
क्रियावसानसाफल्ये मोक्षे त्यागेऽपवर्गवाक् ॥ १६४ ॥
$लिङ्ग;
#,,
सांख्योक्तप्रकृतौ लिङ्गं लिङ्गं स्यात्चिह्नशेफसोः ।
$अभिशस्ति;
#,
अभिशापप्रार्थनयोरभिशस्तिपदं विदुः ॥ १६५ ॥
;p{0016}
$कुमार;
#,,,
युवराजे शिशौ स्कन्दे कुमारोऽश्वानुचारके ।
$सुमनस्;
#,,,
मालत्यां पण्डिते पुष्पे देवे च सुमनोभिधा ॥ १६६ ॥
$प्रकृति;
#,,,,
लिङ्गे स्वभवावे प्रकृतिः पौरामात्यादियोनिषु ।
$निसर्ग;
#,
$सृष्टि;
#
निर्माणे च स्वभावे च निसर्गः सृष्टिवन्मतः ॥ १६७ ॥
$शंभु;
#,,
शंभुरर्हन् पिनाकी च शंभुः कमलसंभवः ।
$दर्शन;
#,,,
लोचने दर्शनं दृष्टं बुद्धिशास्त्रोपलब्धिषु ॥ १६८ ॥
$कृतान्त;
#,,,
दैवे कृतान्तः सिद्धान्ते यमाकुशलकर्मणोः ।
$दुरोदर;
#,,
त्रयं दुरोदराभिख्यं द्यूतं द्यूतकरः पणः ॥ १६९ ॥
$वृष;
#,,,,
उक्तः श्रेष्ठाखुधर्मेषु वृषा गोबहुशुक्रयोः ।
$तीक्ष्ण;
#,,,,
विषात्मत्यागिनोस्तिग्म तीक्ष्णस्तीक्ष्णं रणायसोः ॥ १७० ॥
$रजत;
#,,
इष्यते रजसः शुक्ले रजतं रुप्यहारयोः ।
$पतङ्ग;
#,,,
शालिप्रभेदे शलभे पतङ्गः पक्षिसूर्ययोः ॥ १७१ ॥
$नाग;
#,,,
काद्रवेयगजौ नागौ नागं सीसकरङ्गयोः ।
$उदुम्बर;
#,
उदुम्बरो वृक्षजातिर्देहली स्यादुदुम्बरः ॥ १७२ ॥
$कलधौत;
#,
रजतं कलधौतं स्यात्कलधौतं च काञ्चनम् ।
$पर्जन्य;
#,
सध्वानमेघः पर्जन्यः पर्जन्यो मेघवाहनः ॥ १७३ ॥
$गोविन्द;
#,
गोविन्दो भगवान् विष्णुर्गोविन्दोऽधिकृतो गवाम् ।
$रोहित;
#,,
ऋजुशक्रधनुर्मत्स्यौ रोहितौ रोहितोऽरुणः ॥ १७४ ॥
$शक्ति;
#,,
उत्साहादौ बले शक्तिः शक्तिं प्रहरणं विदुः ।
$निष्ठा;
#,,,,
निष्ठा निष्पत्तिनाशान्तयाञ्चानिर्वणेषु च ॥ १७५ ॥
$ऋषभ;
#,,
गीतस्वरे बलीवर्दे श्रेष्ठे च ऋषभं विदुः ।
$द्रविण;
#,
$द्युम्न;
#,
पराक्रमे च वित्ते च द्रविणं द्युम्नवन्मतम् ॥ १७६ ॥
$रङ्ग;
#,,
नृत्तयुद्धस्थले रागे रङ्गो रङ्गं त्रपु स्मृतम् ।
$प्रवाल;
#,,
प्रवालो वल्लकीदण्डे विद्रुमे नवपल्लवे ॥ १७७ ॥
;p{0017}
$दण्ड;
#,,,
दण्डो लगुडमन्थानदमसैन्येषु दृश्यते ।
$कोण;
#,,
वीणादिवादनोपाये कोणोऽस्त्रौ(श्रौ) लगुडे तथा ॥ १७८ ॥
$निर्वृत्ति;
#,
निर्वृत्तिः स्यादस्तमये सुस्थतायां च निर्वृत्तिः ।
$अनुभाव;
#,,
अनुभावः प्रभावे स्यान्निश्चये भावसूचके ॥ १७९ ॥
$ककुभ;
#,
वीणाप्रसेवः ककुभः ककुभोऽर्जुनपादपः ।
$वराटक;
#,
बीजकोशे सरोजस्य कपर्दे च वराटकः ॥ १८० ॥
$अर्क;
#,,
स्फटिके वृक्षभेदेऽर्कः स्यादर्को दिननायकः ।
$कण्टक;
#,,
रोमाञ्चे क्षुद्रशत्रौ च तरोरङ्गे च कण्टकः ॥ १८१ ॥
$पाद;
#,,
पादो भासि तुरीयांशे गिरेः प्रत्यन्तपर्वते ।
$हिरण्य;
#,,,
मानभेदे धने हेम्नि हिरण्यं स्यादकुप्यके ॥ १८२ ॥
$प्रधान;
#,,
परमात्ममहामात्रमनीषासु प्रधानवाक् ।
$कौशिक;
#,,,
गुग्गुलूलूकशक्राहितुण्डिकेषु च कौशिकः ॥ १८३ ॥
$उग्र;
#,,
उग्रः शूद्रासुते क्षत्रादुग्रावुत्कटशूलिनौ ।
$अभिमान;
#,,,
गर्वविज्ञप्तिहिंसासु प्रणये चाभिमानवाक् ॥ १८४ ॥
$सुषिर;
#,,
गर्ते गर्तान्विते वाद्यविशेषे सु(शु)षिरं त्रिषु ।
(गर्ते गर्तान्विते वाद्ये सुषिरं त्रिषु दृश्यते ।)
;समान,४
एकतुल्यशरीरस्थवायुसत्सु समानवाक् ॥ १८५ ॥
$मुख;
#,,
आदावुपाये च मुखं वदनं च मुखं विदुः ।
$वर्ष्मन्;
#,,
प्रमाणदेहयोर्वर्ष्म स्यादाकारे च सुन्दरे ॥ १८६ ॥
$संभ्रम;
#,,
त्रयं संभ्रममिच्छन्ति भयं संवेगमादरम् ।
$स्व;
#,,,
स्वशब्दो वदति ज्ञातिमात्मात्मीयधनानि च ॥ १८७ ॥
$द्रव्य;
#,,
भव्यभेषजयोर्द्रव्यं द्रव्यं द्रविणमिष्यते ।
$आतङ्क;
#,,
शङ्कायामाहुरातङ्कं रोगसंतापयोरपि ॥ १८८ ॥
;p{0018}
$वाम;
#,,
$वामा;
#
वामा स्त्री सुन्दरं वामं वामं सव्यप्रतीपयोः ।
$प्रग्राह;
#,
हयरश्मौ तुलासूत्रे प्रग्राहः सद्भिरिष्यते ॥ १८९ ॥
$प्रतिष्ठा;
#,
आदृतत्वे प्रतिष्ठा स्यात्प्रतिष्ठा स्थानमात्रके ।
;प्रलय,३
प्रलयौ मृत्युसंवर्तौ मूर्च्छायां प्रलयं विदुः ॥ १९० ॥
$मान;
#,,
मानं प्रमाणे प्रस्थादौ मानश्चित्तोन्नतावपि ।
$वर्ष;
#,,
लोकधातौ च वृष्टौ च वर्षं वर्षं च वत्सरे ॥ १९१ ॥
$वारूणी;
#,
वारुणीं मदिरामाहुः पश्चिमा दिक्च वारुणी ।
$ज्योत्स्ना;
#,
ज्योत्स्ना ज्योतिष्मती रात्रिर्ज्योत्स्ना चन्द्रमसः प्रभा ॥ १९२ ॥
$दाक्षायणी;
#,
दाक्षायणीं विदुर्दुर्गामश्विन्याद्याश्च तारकाः ।
$व्यायाम;
#,
परिश्रमार्थो व्यायामो व्यायामं पौरुषं विदुः ॥ १९३ ॥
$आपन्न;
#,
आपन्नं ब्रुवते प्राप्तमापन्नश्चापदि स्थितः ।
$परिगत;
#,,
विज्ञाते वेष्टिते प्राप्ते विदुः परिगतध्वनिम् ॥ १९४ ॥
$धिषण;
#
$धिषणा;
#
धिषणस्त्रिदशाचार्यो धिषणा धीरपि स्मृता ।
$अनुमति;
#,
ऊनेन्दुपूर्णिमानुज्ञे द्वे अप्यनुमती मते ॥ १९५ ॥
$सौम्य;
#,,
चारुचन्द्रजयोः सौम्यः सोमो यस्य च देवता ।
$राका;
#,
पूर्णेन्दुपूर्णिमा राका कन्या जातरजाश्च या ॥ १९६ ॥
$सूचा;
#,
$सूचना;
#,
व्यघनेभिनये सूचा सूचनात्प्रयुज्यते ।
;तत,३;वितत,३
वादित्रे विस्तृते व्याप्ते ततं विततवन्मतम् ॥ १९७ ॥
$तिष्य;
#,
$पुष्य;
#,
ऋक्षे कलियुगे तिष्यः पुष्यवत्परिकीर्तितः ।
$चित्रभानु;
#,
$विभावसु;
#,
सूर्ये वह्नौ चित्रभनुर्विभावसुरिवेष्यते ॥ १९८ ॥
$क;
#,,,,
कं वारिशिरसोः कश्च प्रजापत्यत्मवायुषु ।
$धूमकेतु;
#,,
उत्पाते ग्रहभेदे च धूमकेतुर्हुताशने ॥ १९९ ॥
(स्यादुत्पातो धूमकेतुर्धूमकेतुर्हुताशनः)
;p{0019}
$कीनाश;
#,,
त्रयः कीनाशनामानः कदर्यः कर्षको यमः ।
$पुण्य;
#,,
मनोज्ञं सुकृतं धर्मस्त्रयं पुण्यमुदाहृतम् ॥ २०० ॥
$शिखिन्;
#,,,
शिखी हुताशने वृक्षे शिखिनौ केकिकुक्कुटौ ।
$कल्प;
#,,,,
कल्पः शास्त्रे विधौ न्याये संवर्ते ब्रह्मणो दिने ॥ २०१ ॥
$शमन;
#,
इच्छन्ति वधमर्थज्ञाः शमनं शमनोऽन्तकः ।
$उपक्रम;
#,,
उपक्रमश्चिकित्सायामारम्भोपधयोरपि ॥ २०२ ॥
$कम्बु;
#,,
शम्बूक इष्यते कम्बुः कम्बुर्वलयशङ्खयोः ।
$शङ्ख;
#,,
निधिभेधः स्मृतः शङ्खः शङ्खं कम्बुललाटयोः ॥ २०३ ॥
$ज्यायस्;
#,
$ज्येष्ठ;
#,
प्रशस्यवृद्धतरयोर्ज्यायाञ्ज्येष्ठवदिष्यते ।
$वीर्य;
#,,
$तेजस्;
#,,
बलशुक्रप्रभावेषु वीर्यं तेजश्च कीर्तीतम् ॥ २०४ ॥
$ऊर्णायु;
#,
ऊर्णायुरिष्यते मेष ऊर्णायुर्मेषकम्बलः ।
$विमान;
#,
विमानः देवतायाने सप्तभूमे च वेश्मनि ॥ २०५ ॥
$श्रेयस्;
#,,
धर्ममङ्गलयोः श्रेयः प्रशस्तातिशयेपि च ।
$पिचण्ड;
#,
पिच(चि)ण्ड उदरे ज्ञेयः पिच(चि)ण्डोऽवयवः पशोः ॥ २०६ ॥
$ग्रहण;
#,,
त्रयं ग्रहणमिच्छन्ति बन्दीं स्वीकारमादरम् ।
$सुरभि;
#,,
मधुमासः सुगन्धिश्च सुरभिः सुरभिश्च गौः ॥ २०७ ॥
$रुचि;
#,,
अभिष्वङ्गाभिलाषौ च दीप्तिश्च रुचिरेष्यते ।
$बिम्ब;
#,,
मण्डले प्रतिबिम्बे च बिम्बं स्याद्बिम्बिकाफले ॥ २०८ ॥
$मन्द;
#,,,,,
मन्दाः स्वैराल्परोगार्त्तमूढाभाग्यशनैश्चराः ।
$हायन;
#,,
तिस्रश्च हायनाभिख्या व्रीहिसंवत्सरार्चिषः ॥ २०९ ॥
$अब्ज;
#,,,
अब्जो धन्वन्तरौ चन्द्रे स्यादब्जं शङ्खपद्मयोः ।
$ग्रह;
#,,,
सूर्यादौ पूतनादौ च राहुनिर्बन्धयोर्ग्रहः ॥ २१० ॥
$वत्स;
#,,,
पुत्रादौ तर्णके वर्षे वत्सो वत्सं च वक्षसि ।
$ख;
#,,
खमिन्द्रिये खमाकाशे खं स्वर्गेऽपि प्रयुज्यते ॥ २११ ॥
;p{0020}
$अवरोह;
#,,
अवरोहोऽवतरणे पादपाङ्गे लतोद्गमे ।
$काष्ठा;
#,,,
काष्ठा दिक्कालमर्यादाप्रकर्षेषु प्रयुज्यते ॥ २१२ ॥
$व्युत्थान;
#,
स्वान्तन्त्र्यकृते व्युत्थानं विरोधाचरणे तथा ।
$काच;
#,,
मृद्भेदाक्षिगदौ काचौ काचः शिक्येऽपि दृश्यते ॥ २१३ ॥
$धामन्;
#,,,
तेजोजन्मप्रभावेषु स्मृतं धाम गृहेषु च ।
$वरिष्ठ;
#,
वरिष्ठं स्याद् गुरुतमं तथा वरतमं च यत् ॥ २१४ ॥
$अरुष्कर;
#,
अरुष्करः स्याद् व्रणकृद्भल्लातकमरुष्करम् ।
$आशितंभव;
#,
आशितंभवमन्नाद्यं तृप्तिरप्याशितंभवः ॥ २१५ ॥
$ज्योतिस्;
#,,,
दीप्तिताराहुताशेषु ज्योतिर्ज्योतिर्विलोचने ।
$कलाप;
#,,,
कलापः संहतौ बर्हे काञ्चीतूणीरयोरपि ॥ २१६ ॥
$शारदा;
#,,
शारदौ वर्षशालिनौ प्रत्यग्रं शारदं विदुः ।
$ग्रामणी;
#,,
पतिप्रधाने ग्रामण्यौ ग्रामण्यं (णीर्) वक्ति नापितम् ॥ २१७ ॥
$सौरभ्य;
#,
सौरभ्यमाहुः सौगन्ध्यं सौरभं च मनोज्ञता ।
$भाण्ड;
#,,
तुरंगाभरणे पात्रे भाण्डं मूलवणिग्धने ॥ २१८ ॥
$अपभ्रंश;
#,,
पतने स्यादपभ्रंशो भाषाभेदापशब्दयोः ।
$पेचक;
#,
उलूकगजलाङ्गूलमूलयोरपि पेचकः ॥ २१९ ॥
$करभ;
#,
कनिष्ठामणिबन्धान्तरो(रु)ष्ट्रयोः करभो मतः ।
$मार्ग;
#,,,
मासान्वेषनयोर्मार्गो मार्गो मृगमदाध्वनोः ॥ २२० ॥
$सारङ्ग;
#,,
सारङ्गः शबलो वर्णः सारङ्गावेणचातकौ ।
$हस्तिमल्ल;
#,
हस्तिमल्लौ विजानीयादैरावतविनायकौ ॥ २२१ ॥
$गुच्छ;
#,
स्तबके हारभेदे च गुच्छमिच्छन्ति सूरयः ।
$स्थित;
#,
स्थितमूर्ध्वं विजानीयात्प्रतिज्ञानवति स्थितः ॥ २२२ ॥
$बभ्रु;
#,,
नारायणः स्मृतो बभ्रुर्बभ्रू नकुलपिङ्गलौ ।
$पत्त्रिन्;
#,,
श्येनाख्यो विहगः पत्त्री पत्त्रिणौ शरपक्षिणौ ॥ २२३ ॥
;p{0021}
$अपवाद;
#,
अप(व)वादं विदुर्विन्दामप(व)वादो निदेशनम् ।
$क्रन्दन;
#,
आह्वानं क्रन्दनं विद्यात्क्रन्दनं रुदितध्वनिः ॥ २२४ ॥
$धव;
#,,
धवो नरो धवो वृक्षो धवो भर्ता च योषिताम् ।
$तमस्;
#,,,
ध्वान्तं तमस्तमो राहुस्तमः शोकस्तमो गुणः ॥ २२५ ॥
$गर्जित;
#,
स्वनो गर्जितमब्दानां गर्जितो मत्तकुञ्जरः ।
$कमल;
#,,
$कमला;
#
कमला श्रीर्जलं पद्मः कमलं कमलो मृगः ॥ २२६ ॥
$गुहा;
#,
पृश्रिपर्णी गुहा ज्ञेया गुहा पर्वतगह्वरम् ।
$मदकल;
#,
मत्तः करी मदकलो मदेनाव्यक्तवाक्च यः ॥ २२७ ॥
$सम;
#,,
$समा;
#
समा वर्षं समं सर्वं समं साधु समं सदृक् ।
$क्षण;
#,,,
क्षणो व्यापारशून्यत्वे मुहूर्तोत्सवपर्वसु ॥ २२८ ॥
$उषा;
#,
उषा रात्रिस्तदन्ते च स्यादुषाध्वनिरव्ययम्(यः) ।
$बाल;
#,,,,
बालः केशाज्ञडिम्भेषु ह्रीवेरे गजवालधौ ॥ २२९ ॥
$शतपत्र;
#,
दार्वाघाटः शतपत्त्रः शतपत्त्रं सरोरुहम् ।
$एकाग्र;
#,
एकाग्रमेकतानाख्यमेकाग्रं स्यादनाकुलम् ॥ २३० ॥
$कलिङ्ग;
#,
भवेत्कलिङ्गो धूम्याटः कलिङ्गं कौटजं फलम् ।
$अयन;
#,
अयनं पथि सूर्यस्याप्युदग्दक्षिणतो गतौ ॥ २३१ ॥
$त्रुटि;
#,,,
सूक्ष्मैलायां कालमाने त्रुटिरल्पेपि संशये ।
(त्रुटिरल्पे प्रशस्यते)
$पराग;
#,,
पुष्परेणौ परागः स्यात्स्नानीयरजसोरपि ॥ २३२ ॥
$कद्रु;
#
नागानां जननी कद्रूः कद्रुः कनकपिङ्गलः ।
$पवन;
#,
पाकस्थानं कुलालस्य पवनं पवनो मरुत् ॥ २३३ ॥
$शोण;
#,,
शोणः स्याद्बन्धुजीवाभे नदे लोहितवाजिनि ।
$लोहित;
#,
लोहितं रक्तवद् दृष्टं क्षतजारुणयोरपि ॥ २३४ ॥
;p{0022}
$हरिणि;
#,,
सुवर्णप्रतिमामृग्योर्हरिणी हरिता च या ।
$अवदात;
#,,
अवदातः सिते गौरे परिशुद्धे च दृश्यते ॥ २३५ ॥
$तनु;
#,,,,
तनुस्त्वगल्पकायेषु तनुः स्याद्विरले कृशे ।
$आस्था;
#,,
आस्थामालम्बनं विद्यादास्था चास्थानयत्नयोः ॥ २३६ ॥
$शिपिविष्ट;
#,,
शिपिविष्टः शिवो देवो दुश्चर्मा खलतिश्च यः ।
$कट;
#,,,,
शवे श्रोणौ क(कि)लिञ्जे च गजगण्डे भृशे कटः ॥ २३७ ॥
$वृजिन;
#,,
वृजिनं किल्बिषे भुग्ने वृजिनश्च शिरोरुहः ।
$क्षेत्र;
#,,,
केदारे वपुषि क्षेत्रं सिद्धस्थानकलत्रयोः ॥ २३८ ॥
$कपोत;
#,
पारावतः कपितः स्यात्कपोतो विहगान्तरम् ।
$शिशिर;
#,,
शीतले शिशिरं विद्यात्तुषारऋतुभेदयोः ॥ २३९ ॥
$करीर;
#,,
वृक्षप्रभेदे कलशे करीरो वैणवाङ्कुरे ।
$नेत्र;
#,,,
नेत्रं वस्त्रे मथिगुणे तरुमूले विलोचने ॥ २४० ॥
$सार्वभौम;
#,
सर्वपृथ्वीपतौ राज्ञि सार्वभौमोथ दिग्गजे ।
$रेवती;
#,,
ऋक्षे लाङ्लिदारेषु रेवत्याख्याथ मातृषु ॥ २४१ ॥
$पक्षति;
#,
प्रतिपत्पक्षतिर्ज्ञेया गरुन्मलेपि पक्षतिः ।
$सारस;
#,
सारसो विहगः ख्यातः सारसं सरसीरुहम् ॥ २४२ ॥
$शर्करा;
#,,
सितोपलायां शकले रोगभेदे च शर्करा ।
$जिष्णु;
#,,
शक्रजित्वरयोर्जिष्णुर्जिष्णुर्मध्यमपाण्डवे ॥ २४३ ॥
$पोत्र;
#,
मुखाग्रं पोत्रमुद्दिष्टं सूकरस्य हलस्य च ।
$अष्टापद;
#,
सुवर्णं शारिफलकं द्वयमष्टापदं विदुः ॥ २४४ ॥
$चषक;
#,
चषकं शी(सी)धु विज्ञेयं चषकं मद्यभाजनम् ।
$उपग्रह;
#,
उपग्रहाख्यं द्वितयं स्याद्बन्दिरनुकूलनम् ॥ २४५ ॥
$श्रेणी;
#,
श्रेणिः समानशिल्पानां संहतिः श्रेणिरावलिः ।
$अर्घ्य;
#,
अर्घार्थं यत्तदर्घ्यं स्यादर्घ्यो यश्चार्घमर्हति ॥ २४६ ॥
;p{0023}
$कल्याण;
#,,
कल्याणं मङ्गलं विद्यात्काञ्चनं च यदक्षयम् ।
$आतिथ्य;
#,
आतिथ्यं स्यादतिथ्यर्थ आतिथ्यमतिथिं विदुः ॥ २४७ ॥
(आतिथ्यं यदतिथ्यर्थमातिथ्यमतिथिं विदुः ॥)
$पर्याप्त;
#,,,
शक्तौ(क्ते) निवारणे तृप्तौ पर्याप्तं स्याद्यथेप्सिते ।
$अत्यय;
#,,,
कृच्छ्रे दण्डे च दोषे च नाशे च विदुरत्ययम् ॥ २४८ ॥
$केतु;
#,,
पताकायां मतः केतुः केतुरुत्पातचिह्नयोः ।
$विवध;
#,,
$वीवध;
#,,
पर्याहाराध्वभारेषु मतौ विवधवीवधौ ॥ २४९ ॥
$जैवातृक;
#,
जैवातृकौ विजानीयादायुष्मन्मृगलाञ्छनौ ।
$भुजिष्य;
#,
अनधीनो भुजिष्याख्यो भुजिष्यः प्रैष्य इष्यते ॥ २५० ॥
$विषयिन्;
#,
इन्द्रियं विषयि ज्ञेयं विषयी विषयान्वितः ।
$विधि;
#,,,
विधी विधानधातारौ विधिः स्यात्कालदैवयोः ॥ २५१ ॥
$अवधि;
#,,
अवधी कालगतौ स्तः सीमानोऽवधयः स्मृताः ।
$क्षम;
#,,
$क्षमा;
#,
क्षमा तितिक्षा पृथ्वी च योग्ये शक्ते हिते क्षमम् ॥ २५२ ॥
$समुन्नद्ध;
#,
समुन्नद्धाभिधानौ द्वौ पण्डितंमन्यगर्वितौ ।
$अभिजात;
#,,
न्याय्ये कुलीनबुधयोरभिजातपदं विदुः ॥ २५३ ॥
$आच्छादन;
#,
आच्छादनं संपिधानं वस्त्रमाच्छादनं मतम् ।
$आकार;
#,
विदुराकृतिमाकारमाकारो गात्रवैकृतम् ॥ २५४ ॥
$विष्टर;
#,,
विष्टरः कुशमुष्टौ स्यात्पीठपादपयोरपि ।
$भङ्ग;
#,
$भङ्गा;
#
भेदकल्लोलयोर्भङ्गो भङ्गा सस्यं शणाह्वयं ॥ २५५ ॥
$अपदेश;
#,,,
अपदेशं विदुर्लक्ष्ये निमित्तव्याजयोस्तथा ।
$निगम;
#,,
जानीयान्निगमं वेदे नगरेथ वणिक्पथे ॥ २५६ ॥
$अभिषङ्ग;
#,,
आक्रोशशापाभिभवेष्वभिषङ्गपदं विदुः ।
$संनय;
#,
संनयः समवाये स्यात्पृष्ठस्थायिबले तथा ॥ २५७ ॥
$उष्णीष;
#,
शिरोवेष्टनमुष्णीषमुष्णीषं मुकुटं विदुः ।
$किंशारु;
#,
स्याद्व्रीहिशुकः किंशारुः किंशारुर्विशिखो मतः ॥ २५८ ॥
;p{0024}
$आकर्ष;
#,,
आकर्षः शारिफलके द्यूतपाशकयोरपि ।
$सुवर्ण;
#,
सुवर्णमिष्यते सद्भिर्हेमकर्षे च हेम्नि च ॥ २५९ ॥
$संग्रह;
#,,
संग्रहो बृहदुद्रङ्गे ग्रहसंक्षेपयोरपि ।
$कूप;
#,,
गर्तोदपानयोः कूपः कूपः स्याद्गुणवृक्षके ॥ २६० ॥
$गुल्म;
#,,,
सैन्यभेदे रुजायां च गुल्मो विटपघट्टयोः ।
$क्षय;
#,,,
क्षयौ निलयकल्पान्तौ क्षयोपचयरोगयोः ॥ २६१ ॥
$आक्रन्द;
#,,
आक्रन्दः क्रन्दनध्वाने नाथदारुणयुद्धयोः ।
$उत्सव;
#,,
अमर्षोत्सेकयोरिच्छाप्रसवेप्युत्सवं विदुः ॥ २६२ ॥
$आडम्बर;
#,,
आडम्बरः समारम्भे गजगर्जिततूर्ययोः ।
$स्थूलोच्चय;
#,
स्थूलोच्चयोप्यसामग्र्ये गजानां मध्यमे गते ॥ २६३ ॥
$प्रतियत्न;
#,,
संस्कारे प्रतियत्नः स्यादुपग्रहणलिप्सयोः ।
$पटु;
#,,
पटुरामयनिर्मुक्तः पटुश्चतुरतीक्ष्णयोः ॥ २६४ ॥
$वलज;
#,,,
क्षेत्रे चारुस्त्रियां सस्ये पूर्द्वारे वलजाभिधा ।
$उदार;
#,,
उदारो दातृमहतोरुदारम् दक्षिणं विदुः ॥ २६५ ॥
$शक्करी;
#,
शक्वरी छन्दसि ज्ञेया शक्वरी मेखला क्वचित् ।
$आसुतीवल;
#,
यज्वा च कल्यपालश्च द्वयं स्यादासुतीवलः ॥ २६६ ॥
$भेद;
#,,
उपजापो विशेषश्च भेदौ भेदो विदारणम् ।
$वप्र;
#,,,
पितृकेदारयोर्वप्रो वप्रः प्राकाररोधसोः ॥ २६७ ॥
$राजन्;
#,,,
राजा नृपः प्रभू राजा राजा क्षत्रियचन्द्रयोः ।
$शिशुमार;
#,
शिशुमारा जलोद्भुतजन्तौ तारामयाच्युते ॥ २६८ ॥
$अस्र;
#,,
बाष्पोऽस्र(श्र)मस्रं रुधिरमस्रः शिरसिजः स्मृतः ।
$आहत;
#,,
मिथ्योक्तौ ताडिते विद्यादाहते गुणिते तथा ॥ २६९ ॥
$यादसांपति;
#,
यादसांपतिरम्भोधिः ग्रचेता यादसांपतिः ।
$कूल;
#,
सैन्यस्य पश्चिमे भागे प्रतीरे कूलमिष्यते ॥ २७० ॥
;p{0025}
$परीष्टि;
#,
परिचर्या परीष्टिः स्यात्परीष्टिश्च गवेषणे ।
$दर;
#,,
दरो भये च गर्ते च किंचिदर्थे दरा(रो)व्ययम् ॥ २७१ ॥
$पर्यङ्क;
#,
पर्यस्तिकायां पर्यङ्कः पर्यङ्कः शयनं तथा ।
$कारा;
#,
कारा बन्धनशालायां कारा बन्धनमात्रके ॥ २७२ ॥
$मूर्धाभिषिक्त;
#,
मूर्धाभिषिक्तो भूपाले क्षत्रिये च प्रयुज्यते ।
$वंश;
#,,
वंशोन्वयः समूहश्च वंशो वंशाश्च वेणवः ॥ २७३ ॥
$रजस्;
#,,
रजो गुणे रजो रेणुर्योषितामार्तवं रजः ।
$आधि;
#,,
आधिं वदन्त्यधिष्ठाने बन्धके व्यसने तथा ॥ २७४ ॥
$खल;
#,,,,
खलं भूस्थानकल्केषु पामरक्रूरयोः खलः ।
$वृत्तान्त;
#,,,
वृत्तान्तः प्रक्रियायां स्यात्कार्त्स्न्ये वार्ताविशेषयोः ॥ २७५ ॥
(कार्त्स्न्यवार्ताविशेषयोः ॥)
$सूत;
#,,,
सूतः क्षत्त्राद् ब्राह्मणीजे तक्ष्णि सारथिबन्दिनोः ।
(सूतः शूद्रात्क्षत्त्रियाजे)
$कुण्डलिन्;
#,
कुण्डली भुजगो येन पिनद्धमपि कुण्डलम् ॥ २७६ ॥
$दिवाकीर्ति;
#,
जनंगमो दिवाकीर्तिर्दिवाकीर्तिश्च नापितः ।
$माल्य;
#,
माल्यं सुमनसां माला माल्यं सुमनसोपि च ॥ २७७ ॥
$गोप;
#,,
ग्रामौघाधिकृते गोपो गोष्ठाध्यक्षेऽथ बल्लवे ।
$दक्ष;
#,,
इष्यते चतुरे दक्षस्ताराचूडे प्रजापतौ ॥ २७८ ॥
$वेग;
#,,
जवे प्रवाहे किंपाके वेगशब्दस्त्रिषु स्मृतः ।
$प्रदर;
#,,
रोगप्रभेदे प्रदरः प्रदरः शरभङ्गयोः ॥ २७९ ॥
$समुदय;
#,,
समुद्गमे समुदयः संग्रामनिकुर(रु)म्बयोः ।
$नग;
#,
$अग;
#,
$शिखरिन्;
#,
नगागौ शिखरीत्येतत्त्रयं पर्वतवृक्षयोः ॥ २८० ॥
$वाह;
#,,
बाहुरेव स्मृतो वाहो वाहो मानतुरंगयोः ।
$बाण;
#,,
दैत्यमार्गणयोर्बाणो बाणो दासीकुर(रु)ण्टकः ॥ २८१ ॥
;p{0026}
$सादिन्;
#,
सादिनः स्यन्दनारोहा अश्वारोहाश्च सादिनः ।
$व्याड(ल);
#,,
भुजगश्वापदक्रूरास्त्रयो व्याडा(ला) इति स्मृताः ॥ २८२ ॥
$विश्;
#,
$भूमिस्पृश्;
#,
विशो भूमिस्पृशो वैश्या विशो भूमिस्पृशो नराः ।
$सालावृक;
#,,
त्रयः सा(शा)लावृकाभिख्याः श्वसृ(शृ)गालवलीमुखाः ॥ २८३ ॥
$आश्रम;
#,
आश्रमो ब्रह्मचर्यादिराश्रमो मठ इष्यते ।
$निराकृति;
#,,
अस्वाध्याये निराकारे प्रत्य्यादेशे निराकृतिःः ॥ २८४ ॥
$जीवक;
#,
जीवकः क्षपणो ज्ञेयः प्राणदोऽपि च जीवकः ।
$माणवक;
#,,
हारभेदे माणवको बाले कुपुरुषे तथा ॥ २८५ ॥
$निवात;
#,,
आश्रये दृढसंनाहे निवातो वातवर्जिते ।
$पुलाक;
#,,
संक्षेपे तुच्छधान्ये च पुलाको भक्तसिक्थके ॥ २८६ ॥
$कटक;
#,,
राजधान्यां गिरेरङ्गे वलये(यं) कटकं विदुः ।
$तरल;
#,,
तरलो भास्वरे हारमध्यरत्नेथ चञ्चले ॥ २८७ ॥
$दव;
#,
$दाव;
#,
वने च वनवह्नौ च दवो दाव इवेष्यते ।
$शिल;
#
$शिला;
#,
शिला द्वाराधरं दारु शिलमुञ्छः शिला दृषत् ॥ २८८ ॥
$कोश;
#,,,,
पेश्यां दिव्ये धने कोशः कुङ्गलासिपिधानायोः ।
$नासा;
#,
विज्ञेया नासिका नासा नासा द्वारोर्ध्वदारु च ॥ २८९ ॥
$अन्ध;
#,
अन्धो दर्शननिर्मुक्तो जन्तुरन्धं तमो मतम् ।
$शाक्वर;
#,
शाक्करोऽनडुहि ज्ञेय उक्तं छन्दसि शाक्वरम् ॥ २९० ॥
$क्रूर;
#,,
नृशंसकठिनौ क्रूरौ क्रूरं विद्याद् भयंकरम् ।
$दृष्टान्त;
#,
दृष्टो दृष्टान्तशब्दोयमुदाहरणशास्त्रयोः ॥ २९१ ॥
$सत्र;
#,,,
सत्रं यज्ञे सदादाने छादनारण्ययोरपि ।
$क्षेम;
#,
जानीयान्मङ्गलं क्षेमं क्षेमं लब्धार्थरक्षणम् ॥ २९२ ॥
$देवन;
#,,
व्यवहारे जिगीषायां क्रीडयामपि देवनम् ।
$साल;
#,,
प्राकारवृक्षयोः सा(शा)लः सा(शा)लः सर्जतरुः स्मृतः ॥ २९३ ॥
;p{0027}
$प्रतिष्कष;
#,,
वार्ताहरे पुरोगे च सहाये च प्रतिष्कशः ।
$पत्ति;
#,,
सैन्यभेदे पदातौ च पत्तिः पत्तिर्गतावपि ॥ २९४ ॥
$पलल;
#,
पललं तिलमिश्रे(चूर्णे) स्यात्पललं पिशितेपि च ।
$बन्धुर;
#,
बन्धुरं सुन्दरे दृष्टं बन्धुरं नम्रवाचकम् ॥ २९५ ॥
$जगत्;
#,
$चराचर;
#,
जगच्चराचरमिव भुवने गतिमत्यपि ।
$प्रतिक्षिप्त;
#,
प्रेषिते स्यात्प्रतिक्षिप्तं प्रतिक्षिप्तं निराकृते ॥ २९६ ॥
$अनय;
#,,
व्यसनेष्वशुभे दैवे विपत्तवनयस्त्रिषु ।
$स्पर्श;
#,,,
रुजायां स्पर्शके स्पर्शो दानस्पर्शनयोरपि ॥ २९७ ॥
$परिवार;
#,
परिवारः परिजने तथा खड्गपिधानके ।
$बन्धकी;
#,
पुंश्चली बन्धकी विद्यात्करेणुरपि बन्धकी ॥ २९८ ॥
$अपाचीन;
#,
विपर्यस्तमपाचीनमपाचीनमपाग्गतिः ।
$पक्व;
#,
विनाशाभिमुखं पक्वं पक्वं परिणतार्थकम् ॥ २९९ ॥
$जीवितेश;
#,
प्रयुज्यते जीवितेशो यमजीवितनाथयोः ।
$कनीयस्;
#,,
अत्यल्पयूनोरनुजे कनीयान्स्यात्कनिष्ठवत् ॥ ३०० ॥
$वयस्;
#,,
वयो बाल्यादि पक्षी च यौवनं च वयः क्वचित् ।
$लघु;
#,,,
शीघ्रे मनोज्ञे निःसारे लघुः स्यादगुरुद्रुमे ॥ ३०१ ॥
$सवन;
#,,
सोमनिर्दलने स्नाने यजने सवनं मतम् ।
$इरा;
#,,,
पृथिव्यां वाचि पानीये मदिरायामिरा मता ॥ ३०२ ॥
$यातयाम;
#,
परिभुक्तोज्झिते जीर्णे यातयामपदं विदुः ।
$उच्छ्रित;
#,,
समुन्नते(द्वे) प्रवृद्धे च जाते च विदुरुच्छ्रितम् ॥ ३०३ ॥
$केवल;
#,,
केवलः कृत्स्न एकश्च केवलश्चावधारितः ।
$सत्;
#,,,,
सत्सत्येभ्यर्हिते साधौ विद्यमानप्रशस्तयोः ॥ ३०४ ॥
$जाति;
#,,,,
जातिच्छन्दसि सामान्ये मालतीगोत्रजन्मसु ।
$अधर;
#,,
ओष्ठे स्यादधरो हीनमनूर्ध्वमधरं विदुः ॥ ३०५ ॥
;p{0028}
$दृषद्;
#,
दृषन्निष्पेषणशिला केवलापि शिला दृषत् ।
$उपासन;
#,
उपासनं विदुः सेवां बाणाभ्यास उपासनम् ॥ ३०६ ॥
$शश्रूषा;
#,
शुष्रूषा श्रोतुमाशंसा शुश्रूषा स्यादुपासनम् ।
$संज्ञा;
#,,
नामचेतनयोः संज्ञा सूचनायां करादिभिः ॥ ३०७ ॥
$पीलु;
#,,,
प्रसूनकाण्डयोः पीलुः पीलुः स्याद्गजवृक्षयोः ।
$आनर्त्त;
#,,
आनर्त्तो नृत्यशालायां जन्ये(ने) जनपदान्तरे ॥ ३०८ ॥
$प्रेत;
#,
$परेत;
#,
मृते भूतान्तरे प्रेतः परेतोऽप्यनयोर्मतः ।
$कुकूल;
#,
शङ्कुभिर्निचिते श्वभ्रे तुषाग्नौ च कुकूलवाक् ॥ ३०९ ॥
$प्रतिश्रय;
#,
प्रतिश्रयः सभायां स्यादाश्रयश्च प्रतिश्रयः ।
$निर्यूह;
#,,,
निर्यासे शेखरे द्वारे निर्यूहो नागदन्तके ॥ ३१० ॥
$समाधि;
#,,,
समाधिर्ध्याननीवाकनियमेषु समर्थने ।
$घनाघन;
#,,
घनाघनो वर्षुकाब्दे शक्रे समदहस्तिनि ॥ ३११ ॥
$सिन्धु;
#,,
नदप्रभेदे नद्यां च सिन्धुर्नीरनिधावपि ।
$परंपर;
#,,,,
मृगभेदे च पुत्रस्य प्रपौत्रे च परंपरः ॥ ३१२ ॥
$व्यलीक;
#,,,
व्यलीकमप्रियाकार्यवैलक्ष्येष्वथ पीडने ।
$निष्क्रम;
#,
निष्क्रमो निर्गमे ख्यातो बुद्धिसंपदि निष्क्रमः ॥ ३१३ ॥
$सर्ग;
#,,,
अध्याये निश्चये पर्वो निर्माणोत्साहयोरपि ।
$समा;
#,
पक्षिभिः 					 ॥ ३१४ ॥
$हस्त;
#,,
पाणिनक्षत्रयोर्हस्तः संघाते केशपूर्वकः ।
$निह्नव;
#,,
अविश्वासेऽपलापे च निकृताषपि निह्नवः ॥ ३१५ ॥
(विश्वासेप्यपलापे च निष्कृतावपि निह्नवः ॥)
$प्राय;
#,,,
मृत्यावनशने प्रायः प्रायो बाहुल्यतुल्ययोः ।
$क्षत्तृ;
#,,
क्षत्ता शूद्रात्क्षत्रियाजे सारथिप्रतिहारयोः ॥ ३१६ ॥
;p{0029}
$अभिजन;
#,
कुले च जन्मभूमौ च विद्यादभिजनध्वनिम् ।
$निर्ग्रन्थक;
#,
निर्ग्रन्थकं विजानीयात्क्षपणे निष्परिच्छदे ॥ ३१७ ॥
$महासेन;
#,
महासेनः कार्तिकेये महासैन्यपतावपि ।
$आरोह;
#,,
आरोहो योषिताम् श्रोणौ तरोरङ्गे समुच्छ्रये ॥ ३१८ ॥
$वणिज्;
#,
वाणिज्ये वणिजं विद्यात्तथा वाणिज्यजीविनि ।
$विग्रह;
#,,
संग्रामे विग्रहः ख्यातः कायविस्तारयोरपि ॥ ३१९ ॥
$अनुशय;
#,,
विद्यादनुशयं द्वेषे पश्चात्तपानुबन्धयोः ।
$धिष्णय;
#,,,
स्थाननक्षत्रयोर्धिष्ण्यं धिष्ण्योऽग्नौ धिष्ण्यमालये ॥ ३२० ॥
$मागध;
#
$मागधी;
#,
मागधी पिप्प्लीयूथ्योर्मागधो बन्दिनि स्मृतः ।
$कुसुम्भ;
#,
महारजनं कुसुम्भं कुसुम्भश्च कमण्डलुः ॥ ३२१ ॥
$जगाल;
#,
जगलः पिष्टमद्यं च मेदको जगलः स्मृतः ।
$करक;
#,
कमण्डलुश्च करकः करकश्च घनोपलः ॥ ३२२ ॥
$परिवाप;
#,
परिवापो जलस्थानं परिवापः परिच्छदः ।
$वारि;
#,
करिणां बन्धनी वारिरम्बु वारीति विश्रुतम् ॥ ३२३ ॥
$कुमारी;
#,
अयं द्वीपः कुमारी स्यात्कुमारी कन्यका स्मृता ।
$वातूल;
#,
वातूलो वातसंघाते वातूलो मारुतासहे ॥ ३२४ ॥
$पाद;
#,
$अङ्घ्रि;
#,
$चरण;
#,
पादाङ्घ्रि(दांह्रि)चरणा जन्तोरङ्गे मूले च भूरुहाम् ।
$विपणि;
#,
आपणः पण्यवीथी च द्वयं विपणिसंज्ञकम् ॥ ३२५ ॥
$जठर;
#,
		कुक्षौ कठिने जठरं विदुः ।
$श्याम;
#,
$श्यामा;
#,
		श्यामा श्यामौ च हरितासितौ ॥ ३२६ ॥
$दुन्दुभि;
#,,
इष्यते दुन्दुभिर्भेर्यामक्षे बिन्दुत्रिकद्वये ॥ ३२७ ॥
$भिक्षा;
#,,,
प्रार्थनाभृतिसेवासु भिक्षा भिक्षितवस्तुनि ।
$प्रतीत;
#,,
प्रख्यातज्ञातह्रष्टेषु प्रतीतं त्रिषु विश्रुतम् ॥ ३२८ ॥
;p{0030}
$इला;
#,,,
इला गोवाग्धरित्रीषु कलत्रे चन्द्रजस्य च ।
$गण्डूषा;
#,
गण्डूषा मुखपूर्तौ च गण्डूषा प्रसृतोन्मिते ॥ ३२९ ॥
$गोष्पद;
#,
गोष्पदं गोपदश्वभ्रे गवां च गतिगोचरे ।
$प्रथम;
#,
$प्रमुख;
#,
आदौ प्रधाने प्रथमं प्रमुखेन समं विदुः ॥ ३३० ॥
$मृग;
#,,,
मृगशीर्षे हस्तिजातौ मृगः पशुकुरङ्गयोः ।
$तमिस्रा;
#,
तमिस्रा सतमा रात्रिस्तमिस्रा च तमस्ततिः ॥ ३३१ ॥
$अरत्नि;
#,
अरत्निः कफणौ हस्ते सप्रकोष्ठतताङ्गुलौ ।
$गति;
#,,,
उपायो वर्त्म च गतिर्गतिर्यात्रा गतिर्दशा ॥ ३३२ ॥
$घटा;
#,,
घटा स्याद् घटना गोष्ठी करिणां घटना घटा ।
(करिसंघटने गोष्ठ्यां घटनायां घटा मता ।)
$कटु;
#,,,
रसे(सः) कटुः कटुस्तीक्ष्णे मत्सराकार्ययोः कटुः ॥ ३३३ ॥
$सुधा;
#,,,,
गङ्गेष्टिकास्नुहीमूर्वापीयूषेषु सुधा स्मृता ।
$परिध;
#,,
आयुधे परिघः ख्यातः परिघोऽर्गलघातयोः ॥ ३३४ ॥
$उपह्वर;
#,
उपह्वरं विजानीयान्निःशलाकसमीषयोः ।
$लक्ष;
#,,
लक्षं छद्मनि विख्यातं लक्षं संख्याशरव्ययोः ॥ ३३५ ॥
$गन्ध;
#,,
आमोदलेशयोर्गन्धो गन्धः संबन्धमात्रकः ।
$कल्क;
#,,,
कल्कः पापाशये दम्भे कल्कं स्यात्पापकिट्टयोः ॥ ३३६ ॥
$कोष्ठ;
#,,
कोष्ठः कुशूले स्वीये च कुक्षाव(क्षेर)न्तर्गृहस्य च ।
$कुश;
#,
$कुशा;
#
$कुशी;
#
कुशो दर्भः कुशी फालः कुशा वल्गा कुशं जलम् ॥ ३३७ ॥
$उपलब्धि;
#,,
उपलब्धिर्भवेद् बुद्धौ प्राप्तौ ज्ञाने च दृश्यते ।
$सार;
#,,,
सारो बले स्थिरांशे च न्याय्ये सारं वरे तथा ॥ ३३८ ॥
$न्युङ्ख;
#,
न्युङ्खः साम्नः षडोङ्कारे न्युङ्खः सम्यङ्मनोहरे ।
$चटु;
#,
चटुः पिच(चि)ण्डे भूपादेरपि सद्गुणवर्णने ॥ ३३९ ॥
;p{0031}
$शृङ्गार;
#,
रसे नाट्यस्य शृङ्गारः शृङ्गारो गजमण्डने ।
$भार;
#,
विवधे द्विसहस्रे च पलानां भार इष्यते ॥ ३४० ॥
$आचित;
#,
आचितः शकटोन्मेये पलानामयुतद्वये ।
$वर्षाभू;
#,
पुनर्नवायां वर्षाभूर्वर्षाभूरपि दर्दुरे ॥ ३४१ ॥
$अनीकस्थ;
#,
राजरक्षिष्वनीकस्थो रा(ग)जशिक्षाविचक्षणे ।
$पुरस्कृत;
#,,
अग्रेकृताभ्यर्चितयोरतिशस्ते पुरस्कृतः ॥ ३४२ ॥
$वधू;
#,,,
नवोढयोषिति वधूः स्नुषाभार्याङ्गनासु च ।
$आशय;
#,
आशयं विदुराधारं स्यादभिप्राय आशयः ॥ ३४३ ॥
$दुर्जात;
#,
दुर्जातं व्यसने प्रोक्तमसम्यग्जातवस्तुनि ।
$कुल्य;
#
$कुल्या;
#,
कुल्या नदी कुल्यमस्थि कुल्या नीरप्रणालिका ॥ ३४४ ॥
$शुण्डा;
#,
कुञ्जराणां करः शुण्डा शुण्डा कादम्बरी मता (तथा) ।
$अपचिति;
#,,,
विद्यादपचितिं हानौ निष्कृतावर्चने व्यये ॥ ३४५ ॥
$वैदेहक;
#,
वैदेहको वाणिजके वैश्यतो ब्राह्मणीसुते ।
(वैश्यापुत्रे च शूद्रजे)
$आशिस्;
#,
आशीरभीप्सिताशंसा दंष्ट्राशीरनिलाशिनाम् ॥ ३४६ ॥
$प्रसिद्ध;
#,
कृतप्रसाधने ख्याते प्रसिद्धं पण्डिता विदुः ।
$उदर्क;
#,
उदर्क उत्तरः काल उदर्कः फलमुत्तरम् ॥ ३४७ ॥
$वेदना;
#,
वेदना स्यादनुभवः पीडायामपि वेदना ।
$मेखला;
#,,
मेखला खड्गबन्धे स्यात्काञ्चीशैलनितम्बयोः ॥ ३४८ ॥
$नाडी;
#,,
कलेवरसिरा नाडी नाडी स्यात्कालनालयोः ।
$वक्तव्य;
#,,
$वाच्य;
#,,
वचोर्हे कुत्सितेधीने वक्तव्यं वाच्यवन्मतम् ॥ ३४९ ॥
$आवाप;
#,
प्रक्षेपे चालवाले च विदुरावापमुत्तमाः ।
$कलकण्ठ;
#,
कलकण्ठः कोकिलः स्यान्मधुरो यस्य च ध्वनिः ॥ ३५० ॥
;p{0032}
$खनक;
#,
मूषिकः खनकाभिख्यः खनकश्चावदारकः ।
$सरक;
#,,
इक्षुशी(सी)धौ शी(सी)धुपाने सरकं मद्यभाजने ॥ ३५१ ॥
$ईरण;
#,
निराश्रये महीभागे भवेदीर(दिरि)णमूषरे ।
$पाताल;
#,
रसातलं स्यात्पातालं पातालं वडवानलः ॥ ३५२ ॥
$पारायण;
#,
पारायणं समासङ्गः कार्त्स्न्ये पारायणं स्मृतम् ।
$निरूपण;
#,
निरूपणं दर्शने च विचारे च निरूपणम् ॥ ३५३ ॥
$आराधन;
#,
आराधनं तोषणं स्यात्प्राप्तौ चाराधनं विदुः ।
$रसन;
#,,
आस्वादने च रसनं रसनं ध्वनिजिह्वयोः ॥ ३५४ ॥
$इष्वास;
#,
इषुक्षेपक इष्वास इष्वासो(सं) धनुरिष्यते ।
$रीति;
#,
रीतिर्दग्धसुवर्णादिमले स्यादारकूटके ॥ ३५५ ॥
$अत्याहित;
#,
अत्याहितं महाभीतिर्जीवे च निरपेक्षता ।
$अगाध;
#,
अगाधमतलस्पर्शमगाधं विवरं विदुः ॥ ३५६ ॥
$वान;
#,
स्मृतं शुष्कफलं वानं वानं सीवनकर्म च ।
$अनुकर्ष;
#,
रथाधोधरणे दारुण्यनुकर्षोऽनुकर्षणे ॥ ३५७ ॥
$उत्सर्ग;
#,
$त्याग;
#,
उत्सर्गस्त्यागवद्दाने परित्यागे प्रयुज्यते ।
$वीत;
#,,
असाराश्वगजे शान्ते वीतमङ्कुशकर्मणि ॥ ३५८ ॥
$निर्याण;
#,
निर्याणं द्विरदस्याङ्गे निर्याणमथ निर्गमे ।
$उपधि;
#,
उपधिं व्याजमिच्छन्ति रथस्यावयवे तथा ॥ ३५९ ॥
$गोमुख;
#,
लेपने वाद्यभाण्डे च कवयो गोमुखं विदुः ।
$भागधेय;
#,
भागधेयं मतं भाग्यं भागधेयं बलिं विदुः ॥ ३६० ॥
$बादर;
#,
कार्पासं बादरं विद्याद्बादरं कोलिकाफलम् ।
$वार्द्धक;
#,,
वार्द्धकं वृद्धसंघाते वृद्धत्वे वृद्धकर्मणि ॥ ३६१ ॥
$निरसन;
#,
निषूदने निरसनं निरासे च प्रयुज्यते ।
$उपगम;
#,
अङ्गीकृतावुपगमः समीपगमनेऽपि च ॥ ३६२ ॥
;p{0033}
$प्रणीत;
#,,
त्रिषु प्रणीतो विहिते संस्कृतेऽग्नौ प्रवेशिते ।
$घनरस;
#,
आचक्षते घनरसं सान्द्रनिर्यासनीरयोः ॥ ३६३ ॥
$शंवर;
#,,
शंव(शम्ब)रं जलमाख्यातं शंव(शम्ब)रो मृगदैत्ययोः ।
$युग;
#,,
युगो रथस्यावयवे कृतादौ युगले युगम् ॥ ३६४ ॥
$कोल;
#,,
पोत्रिप्लवकयोः कोलः कोलं तु बदरीफलम् ।
(पोत्रिभेलकयोः कोलः कोलं च बदरीफलम्)
$विहायस्;
#,
विदुर्विहायसं व्योम पक्षिणश्च विहायसः ॥ ३६५ ॥
$वरीयस्;
#,
वरीयानतिविस्तीर्णो वरीयानथ सत्तमः ।
$वीथी;
#,,,
पङ्क्तिवर्त्मगृहाङ्गेषु वीथी वीथी च रूपकम् ॥ ३६६ ॥
$अभिहार;
#,,
चौर्याभियोगसंनाहेष्वभिहारपदं विदुः ।
$काल;
#,,,,
महाकाले यमे मृत्यौ कालः समयकृष्णयोः ॥ ३६७ ॥
$द्वन्द्व;
#,,,
रहस्ये कलहे द्वन्द्वं द्वन्द्वं मिथुनयुग्मयोः ।
$परिबर्ह;
#,
पार्थिवौपयिकद्रव्ये परिबर्हः परिच्छदे ॥ ३६८ ॥
$परिवाह;
#,
परिवाहो जलोच्छ्वासे नृपयोग्ये च वस्तुनि ।
$अघ;
#,,
अघमंहसि दुःखे च व्यसने स प्रयुज्यते ॥ ३६९ ॥
$अवग्रह;
#,,
गजालिके वृष्टिरोधे प्रतिबन्धेऽप्यवग्रहः ।
$मेचक;
#,,
जानीयान्मेचकं कृष्णं मेचको बर्हचूडयोः ॥ ३७० ॥
$पटल;
#,,
पटलं छदिषि ज्ञेयमक्षिरोगसमूहयोः ।
$अपह्नव;
#,
अपह्नवोऽपलापश्च स्नेहश्चापह्नवो मतः ॥ ३७१ ॥
$कौक्कुटिक;
#,
कौक्कुटिको दाम्भिकश्च यश्चादूरेरितेक्षणः ।
$ललाटिक;
#,
लालाटिकः प्रभोर्भालदर्शी कार्याक्षमश्च यः ॥ ३७२ ॥
$हिङ्गुनिर्यास;
#,
हिङ्गुनिर्यासशब्दोऽयं निम्बे हिङ्गुरसेऽपि च ।
$पुलक;
#,,
कुमिप्रभेदे रोमाञ्चे पुलकं प्रस्तरे विदुः ॥ ३७३ ॥
;p{0034}
$ब्रह्मबन्धु;
#,
ब्रह्मबन्धुरधिक्षेपे निर्देशे ब्राह्मणस्य च ।
$अवष्टब्ध;
#,
अवष्टब्धं द्वयं विद्याददूरमवलम्बितम् ॥ ३७४ ॥
$समर्थ;
#,,
उक्तः समर्थः संबन्धे समर्थो हितशक्तयोः ।
$तल्प;
#,,
शयनीयं विदुस्तल्पं तल्पमट्टकलत्रयोः ॥ ३७५ ॥
$मन्यु;
#,,
निगदन्ति क्रुधं मन्युं मन्युरध्वरदैन्ययोः ।
$स्कन्ध;
#,,
अंसे महीपतौ स्कन्धः समुदायसमूहयोः ॥ ३७६ ॥
$कवि;
#,
$कवी;
#
कविर्विद्वान्कविः शुक्रो विज्ञेया खलिना कवि ।
$अभ्यागम;
#,
अभ्यागमोऽभ्यागमनं युद्धमभ्यागमं विदुः ॥ ३७७ ॥
$प्रकाण्ड;
#,,
प्रकाण्डो विटपे शस्ते मूलस्कन्धान्तरे तरोः ।
$उपस्पर्शन;
#,
उपस्पर्शनमिच्छन्ति स्नानाचमनयोरपि ॥ ३७८ ॥
$महामात्र;
#,
समृद्धे स्यान्महामात्रस्तथा हस्तिपकाधिपे ।
$गोकर्ण;
#,
गोकर्णो दन्दशूके स्यादङ्गुष्ठानामिकोन्मिते ॥ ३७९ ॥
$प्रियक;
#,
प्रियकः पीतसारे च मृगभेदे च दृश्यते ।
$चूर्ण;
#,
चूर्णानि वासयोगाः स्युश्चूर्णो धूलिः सशर्करा ॥ ३८० ॥
(चूर्णो धूलिरुदाह्रतः ॥ ३८० ॥)
$तरस्विन्;
#,
तरस्विनो वेगवन्तो बलिनश्च तरस्विनः ।
$अन्त;
#,,
स्वरूपप्रान्तयोरन्तमन्तिकेऽपि प्रयुज्यते ॥ ३८१ ॥
$अणु;
#,
$लौहित्य;
#,
व्रीहावप्यणुलोहित्यौ सूक्ष्मसागरयोः क्रमात् ।
$मौलि;
#,,
मौलिः संयतकेशेषु चूडामुकुटयोस्तथा ॥ ३८२ ॥
$गोलक;
#,,
जारजे विधवापुत्रे गोलको गोलको गुडे ।
$अव्यक्त;
#,
अव्यक्तशब्दं जानीयादस्फुटे परमात्मनि ॥ ३८३ ॥
$कम्बल;
#,
कथ्यते कम्बलः सास्ना प्रावारेऽपि च कम्बलः ।
$आसन;
#,
आसनं करिणां स्कन्धः पीठमासनमिष्यते ॥ ३८४ ॥
;p{0035}
$शङ्कु;
#,,
संख्याकीलकयोः शङ्कुः शङ्कुः प्रहरणान्तरे ।
$आधार;
#,,
आलवालेऽधिकरणे वाप्यामाधार इष्यते ॥ ३८५ ॥
$प्रपञ्च;
#,
विपर्यासः प्रपञ्चः स्यात्प्रपञ्चो विस्तरो मतः ।
$कुहन;
#
$कुहना;
#
ईर्ष्यालुर्दम्भचर्या च कुहनः कुहना क्रमात् ॥ ३८६ ॥
(ईर्ष्यालौ दम्भचर्यायां)
$अकूपार;
#,
अकूपारः समुद्रः स्यादकूपारश्च कूर्मराट् ।
$पृषत्;
#,
$पृषत्;
#,
पृषन्मृगे पृषद्बिन्दौ पृषतोऽप्यनयोर्मतः ॥ ३८७ ॥
$अनन्त;
#,
$अनन्ता;
#
नभोऽनन्तमनन्ता भूरनन्तो नागनायकः ।
(... ... ... तो नागनायकः ।)
$संधि;
#,,
संधिर्भगं सुर(रु)ङ्गा च संधिं संघट्टनं विदुः ॥ ३८८ ॥
$निग्रह;
#,
निग्रहो भर्त्सनाभिख्यो मर्यादां निग्रहं विदुः ।
$गन्धवह;
#
$गन्धवहा;
#
समीरणो गन्धवहो नासा गन्धवहा मता ॥ ३८९ ॥
$सत्तम;
#,
जानीयात्सत्तमं श्रेष्ठं साधीयानपि सत्तमः ।
$तोक्म;
#,
हरिन्मात्रं च तोक्मं स्यात्तोक्मश्च हरितो यवः ॥ ३९० ॥
$ओजस्;
#,,,
ओजो बलमवष्टम्भ ओजः स्यात्त्विट्प्रकाशयोः ।
$स्पर्शन;
#,,
समीरणे(णः) स्पर्शनाख्या(ख्यः) स्पर्शनं स्पर्शदानयोः ॥ ३९१ ॥
$उपताप;
#,
उपतप्ते गदे विद्यादुपतापं विचक्षणः ।
$भगवती;
#
$भगवत्;
#,
ज्ञेया भगवती दुर्गा भगवान्बुद्धपूज्ययोः ॥ ३९२ ॥
$शिशुक;
#,,
बालोऽतिमात्रं शिशुकः शिशुकः शिशुमारकः ।
$चय;
#,
प्राकारमूलबन्धश्च समूहश्च चयो मतः ॥ ३९३ ॥
$वेला;
#,,
विकारेऽम्बुनिधेर्वेला कालमर्यादयोस्तथा ।
$समापन;
#,
समापनं विनिर्दिष्टं समाप्तिवधयोरपि ॥ ३९४ ॥
$आयति;
#,
द्वयोरायतिराख्याता प्रभावागामिकालयोः ।
$निशमन;
#,
दृष्टं निशमनं धीरैर्दर्शने क्षवणे तथा ॥ ३९५ ॥
;p{0036}
$गर्भ;
#,,
भ्रूणे गर्भं विजानीयाज्ज्ठरार्भकयोरपि ।
$अवदान;
#,,
अवदानमितिवृत्ते कर्मखण्डनयोस्तथा ॥ ३९६ ॥
$उन्माथ;
#,,
पाशयन्त्रकमुन्माथ उन्मातो वधघातयोः ।
$भूत;
#,,,,
भूतं क्ष्मादौ पिशाचादौ न्याय्ये जन्तूपमानयोः ॥ ३९७ ॥
$तिलक;
#,,
वृक्षप्रभेदे जडुले चित्रके तिलकं विदुः ।
$प्रतिपत्ति;
#,,,
प्रागल्भ्ये गौरवे प्राप्तौ प्रवृत्तौ प्रतिपत्तिवाक् ॥ ३९८ ॥
$पत्र;
#,,
पर्णवाहनयोः पत्त्रं पत्त्रं पक्षे पतत्त्रिणाम् ।
$कूर्च;
#,,
दम्भभ्रूमध्ययोः कूर्चः कूर्चः श्मश्रुणि दृश्यते ॥ ३९९ ॥
$प्राण;
#,,
प्राणोऽसुबलयोरुक्तः प्राणो देहचरोऽनिलः ।
$पात्र;
#,,
योग्यभाजनयोः पात्रं पात्रं कूलद्वयांतरम् ॥ ४०० ॥
$विधा;
#,,,,
विधानर्द्धिप्रकारेषु गजान्ने वेतने विधा ।
$कौपीन;
#,,
अकार्यगुह्यचीरेषु कौपीनं कवयोः विदुः ॥ ४०१ ॥
$छन्दस्;
#,,
गायत्रीप्रभृति च्छन्दच्छन्दो वेदेच्छयोरपि ।
$वितान;
#,,,
यागे वितान उल्लोचे शून्यविस्तारयोरपि ॥ ४०२ ॥
$कोटि;
#,,,
अश्रिचापाग्रयोः कोटिः कोटिः संख्याप्रकर्षयोः ।
$कक्ष्या;
#,,
मेखलायां स्मृता कक्ष्या गजरज्जुप्रकोष्ठयोः ॥ ४०३ ॥
$गञ्ज;
#
$गञ्जा;
#
भाण्डागारं(रे) विदुर्गञ्जं खनौ गञ्जा सुरागृहे ।
$तूवर;
#,
काले प्राप्तेप्यश्रुङ्गो गौर्नरोऽश्मश्रुश्च तूव(प)रः ॥ ४०४ ॥
$शम्ब;
#,
शम्बः स्यान्मुसलाग्रस्थे लोहमण्डलके पवौ ।
$विविक्त;
#,,
विविक्तं रहसि ख्यातमसंपृक्तपवित्रयोः ॥ ४०५ ॥
$खेट;
#,,
ग्रामभेदे विदुः खेटं कफकुत्सितयोरपि ।
$शृङ्ग;
#,,
प्रभुत्वे पर्वताग्रे च शृङ्गमङ्गे पशोरपि ॥ ४०६ ॥
$पङ्क्ति;
#,,
छन्दोविशेषे लेखायां दशसंख्यासु पङ्क्तिवाक् ।
$कण;
#,
$कणा;
#
धान्यस्यवयवे लेशे कणः स्यात्पिप्पली कणा ॥ ४०७ ॥
;p{0037}
$सून;
#
$सूना;
#,
सूनं पुष्पं वधस्थाने सूना जिह्वातलेपि च ।
$रौहिष;
#,,,
रौहिषं रक्तकतृणं रौहिषो हरिणान्तरम् ॥ ४०८ ॥
$धर्षण;
#,
धर्षणं सुरतं विद्यादभिभूतिश्च धर्षणम् ।
$कपाल;
#,
शिरसोऽस्थि कपालं स्याद् घटादेः शकलं च यत् ॥ ४०९ ॥
$प्रणाय्य;
#,
अभिलाषविनिर्मुक्ते(क्तः) प्रणाय्यः स्यादसंमते(तौ) ।
$सारसन;
#,
मेखलायां सारसनमुरस्त्रे च प्रयुज्यते ॥ ४१० ॥
$जटा;
#,
जटा कचविकारे च मूले च धरणीरुहाम् ।
$कलहंस;
#,
कादम्बे राजहंसे च कलहंसः प्रयुज्यते ॥ ४११ ॥
$कमठ;
#,
भाण्डप्रभेदः कमठः कमठः कच्छपो मतः ।
$काकोल;
#,
काकोलो द्रोणकाकः स्यात्काकोलो विषमुच्यते ॥ ४१२ ॥
$करहाट;
#,
पिण्डीतके पद्मकन्दे करहाटपदं विदुः ।
(पुष्पजातौ पद्मकन्दे)
$संतति;
#,
$तोक;
#,
$अपत्य;
#,
$प्रसूतिः;
#,
पुत्रयोः सह संतत्या तोकापत्यप्रसूतयः ॥ ४१३ ॥
$विबुध;
#,,,,
विज्ञेया विबुधाः देवा विबुधाः पण्डिता अपि ।
$अङ्गज;
#,,
अङ्गजो मन्मथे पुत्रे शोणितं क्वचिदङ्गजम् ॥ ४१४ ॥
$कर्कश;
#,,
कर्कशः स्यात्साहसिके खरस्पर्शेऽथ निर्दये ।
$सामुद्र;
#,
लवणादौ समुद्रस्य सामुद्रं देहलक्षणे ॥ ४१५ ॥
$पक्ष्मन्;
#,,
पक्ष्म सूत्रादिसूक्ष्मांशे किञ्जल्के नेत्रलोमनि ।
$किम्;
#,,,
कुत्साप्रश्नवितर्केषु क्षेपे किंशब्द इष्यते ॥ ४१६ ॥
$सभा;
#,,,
सभा सभ्याः सभा गोष्ठी सभा द्यूतं सभा गृहम् ।
$विषाण;
#,
विषाणं करिणां दन्तो विषाणं शृङ्गमुच्यते ॥ ४१७ ॥
$शरण;
#,,,
शरणं गृहरक्षित्रोः शरणं रक्षणे वधे ।
$पार्श्व;
#,
वक्रोपायं विदुः पार्श्व पार्श्वं चावयवान्तरम् ॥ ४१८ ॥
;p{0038}
$सीमन्;
#,,
आघाटे कथिता सीमा स्थितौ क्षेत्रे च दृश्यते ।
$एक;
#,,
एकं श्रेष्ठे विजानीयादन्यकेवलयोरपि ॥ ४१९ ॥
$बृहती;
#,,
क्षुद्रायां क्षुद्रवार्त्ताक्यां बृहती छन्दसि क्वचित्(स्मृता) ।
$तारक;
#,
$तारका;
#,
नक्षत्रे चाक्षिमध्ये च तारकं तारकापि च(यथा) ॥ ४२० ॥
$कान्त;
#,
$कान्ता;
#,
प्रियङ्गुयोषितोः कान्ता कान्तः प्रियमनोज्ञयोः ।
$जाल;
#,,,
गवाक्षवृन्ददम्भेषु जालं मत्स्यादिबन्धने ॥ ४२१ ॥
$संवित्ति;
#,
संवित्तिः प्रतिपत्तिः स्यात्संवित्तिरविवादिता ।
$जघन्य;
#,
पश्चाद्वाची जघन्यं स्याद्जघन्यं गर्हितार्थकम् ॥ ४२२ ॥
$संपराय;
#,,
आपदायतियुद्धेषु संपरायपदं विदुः ।
$आलि;
#,,
आलिः सखी सेतुरालिरालिरावलिरिष्यते ॥ ४२३ ॥
$परिधि;
#,
परिधिर्यज्ञियतरोः शाखायामुपसूर्यके ।
$अधिष्ठान;
#,,
रथाङ्गाध्यासनपुरेष्वधिष्ठानपदं विदुः ॥ ४२४ ॥
$धात्री;
#,,
आमलक्युपमाता च धात्री धात्री च मेदिनी ।
$श्राद्ध;
#,
हव्यकव्यविधिः श्राद्धं श्राद्धः श्रद्धासमन्वितः ॥ ४२५ ॥
$वाणिनी;
#,,
नर्तक्यामथ मत्तायां विदग्धायां च वाणिनी ।
$तन्त्री;
#,
वीणादीनां गुणस्तन्त्री तन्त्री देहसिरा मता ॥ ४२६ ॥
$कारिका;
#,
कृतौ विवरणश्लोके यातनायां च कारिका ।
$ऊर्णा;
#,
भ्रूमध्यावर्तमेषादीलोम्नोरूर्णा निगद्यते ॥ ४२७ ॥
$अवतंस;
#,
$वतंस;
#,
शेखरे कर्णपूरे स्यादवन्तसो वतंसवत् ।
$बालिका;
#,
बालायां बालुकायां च बालिकाशब्द इष्यते ॥ ४२८ ॥
$जघन;
#,
श्रोणिभागे स्त्रियाः पूर्वे जघनं जघनं फटिः ।
$नितम्ब;
#,
नितम्बोप्यपरस्तस्याः श्रोणिभागः कटिस्तथा ॥ ४२९ ॥
$समाहित;
#,
समाहितं प्रतिज्ञातं समाधिस्थः समाहितः ।
$उदूढ;
#,
उदूढ ऊढमात्रे स्यादुदूढः पृथुलेऽपि च ॥ ४३० ॥
;p{0039}
$कन्द;
#,
कन्दानि मूलसस्यानि विदुः कन्दांश्च(न्दानि) शूरणान् ।
$कृच्छ्र;
#,
आहुः कृच्छ्राणि दुःखानि कृच्छ्रं सांतपनादिकम् ॥ ४३१ ॥
$दशा;
#,,
दशावस्था दशा वर्तिर्वाससोऽवयवे दशा ।
$किष्कु;
#,
सप्रकोष्ठकरः किष्कुर्वितस्तिः किष्कुरिष्यते ॥ ४३२ ॥
$अवगीत;
#,,
अवगीतं मुहुर्दुष्टे निर्वादे गर्हितेऽपि च ।
$तृष्णा;
#,
$तृष्;
#,
$तर्ष;
#,
तृष्णा तृट् तर्ष इत्येते शब्दा लिप्सापिपासयोः ॥ ४३३ ॥
$अजिर;
#,,
अजिरं विषये काये विद्यादजिरमङ्गनम् ।
$बीभत्स;
#,,
बीभत्सो विकृते क्रूरे तथा मध्यमपाण्डवे ॥ ४३४ ॥
$त्वष्टृ;
#,
देवशिल्पिन्यपि त्वष्टा त्वष्टारं वर्धकिं विदुः ।
$आनद्ध;
#,
मुरजादिकमानद्धमानद्धं बद्धमात्रकम् ॥ ४३५ ॥
$निर्यातन;
#,,
न्यासार्पणे वैरशुद्धौ दाने निर्यातनं विदुः ।
$गन्धन;
#,,
उत्साहने सूचनायां गन्धनं स्यात्प्रकाशने ॥ ४३६ ॥
$पूर्व;
#,,
पुमांसं पूर्वजाः पूर्वे पूर्वं प्राक् पूर्वमग्रतः ।
$अभिनीत;
#,,
अभिनीतं संस्कृते च न्याय्ये चामर्षवत्यपि ॥ ४३७ ॥
उद्यान,३
प्रयोजने निःसरणे स्यादुद्यानं वनान्तरे ।
$व्यञ्जन;
#,,,
व्यञ्जनं तेमने चिह्ने श्मश्रुण्यवयवे तथा ॥ ४३८ ॥
$संस्थान;
#,,,
संस्थानमाकृतौ मृत्यौ संनिवेशे चतुष्पथे ।
$कुशल;
#,,,
कुशलं सुकृते क्षेमे पर्याप्तौ शिक्षितेऽपि च ॥ ४३९ ॥
$पावन;
#,
स्यात्पावनः पावयिता प्रायश्चित्तं तु पावनम् ।
$केतन;
#,,
निमन्त्रणे ध्वजे कार्ये केतनं कवयो विदुः ॥ ४४० ॥
$ककुद;
#,,
$ककुद्;
#,,
ककुद्वत्ककुदं श्रेष्ठे वृषाङ्गे नृपलक्ष्मणि ।
$बीज;
#,,
हेतौ रेतसि बीजं स्याद्बीजमङ्कुरकारणम् ॥ ४४१ ॥
$फल;
#,,,,
लाभे सस्ये शराद्यग्रे व्युष्टौ च फलके फलम् ।
$धन्वन्;
#,,
स्थलं धन्व धनुर्धन्व धन्वा मरूरपि स्मृतः ॥ ४४२ ॥
;p{0040}
$आगम;
#,
जानीयादागमं शास्त्रं स्यादागमनमागमः ।
$प्रवण;
#,,
प्रह्वे च क्रमनिम्ने च प्रवणः स्याच्चतुष्पथे ॥ ४४३ ॥
$दृढ;
#,,
दृढं नितान्ते स्थूले च दृढः स्याद्बलवत्यपि ।
$औशीर;
#,
औशीरं चामरे दण्डेऽप्यौशीरं शयनासने ॥ ४४४ ॥
$प्रकोष्ठ;
#,
कक्षान्तरं प्रकोष्ठः स्यात्प्रकोष्ठः कूर्परादधः ।
$उपाधि;
#,
उपाधिर्धर्मचिन्तापि कुटुम्बव्यापृतोऽपि च (तावपि) ॥ ४४५ ॥
$निर्वासन;
#,
निर्वासनं मारणे स्यान्नगरादेर्बहिष्कृतौ ।
$उद्धरण;
#,
भुक्तोज्झितोन्मूलनयोरुक्त उद्धरणध्वनिः ॥ ४४६ ॥
$कृत्य;
#,
$कृत्या;
#,
क्रियादेवतयोः कृत्या कृत्यं विद्विष्टकार्ययोः ।
$नाश;
#,,
निधनानुपलम्भौ च नाशौ नाशः पलायनम् ॥ ४४७ ॥
$नैगम;
#,
नैगमः स्याद्वाणिजके नैगमो नगरोद्भवे ।
$किल्बिष;
#,
पाप्मानं किल्बिषं विद्यादपराधेऽपि किल्बिषम् ॥ ४४८ ॥
$अभिषव;
#,,
सवने मध्यसंधाने स्नानेऽप्यभिषवं विदुः ।
$संतान;
#,,,
संतानः सन्ततौ देववृक्षे चापत्यगोत्रयोः ॥ ४४९ ॥
$संस्त्याय;
#,
संघाते संनिवेशे च संस्त्यायं कवयो विदुः ।
$अभिमर;
#,
विद्यादभिमरं युद्धे स्वबलादपि साध्वसे ॥ ४५० ॥
$आषाढ;
#,,
आषाढो व्रतिनां दण्डे मासि क्षितिधरान्तरे ।
$उद्धृत;
#,
उद्धृतं स्यदुत्तुलितं भुक्त्वा चोज्झितमुद्धृतम् ॥ ४५१ ॥
$विश्वकर्मन्;
#,
देवशिल्पी विश्वकर्मा विश्वकर्मा दिवाकरः ।
$अभिमर्द;
#,
अभिमर्दं विदुर्युद्धमभिमर्दोऽभिमर्दनम् ॥ ४५२ ॥
$निर्देश;
#,
आज्ञा भवति निर्देशो निर्देशः कथनं मतम् ।
$मधुक;
#,
बन्दिनो मधुकाः केपि मधुकं मधुयष्टिका ॥ ४५३ ॥
$अनुत्तरं;
#,,
अनुत्तरमनूर्ध्वे स्यादनुदक्श्रेष्ठयोरपि ।
$पर;
#,,,
आत्मनोऽन्यत्र दूरे च संपन्नश्रेष्ठयोः परः ॥ ४५४ ॥
;p{0041}
$परिमल;
#,
स्याद्विमर्दे परिमलो गन्धे जनमनोहरे ।
$पाटल;
#,,
पाटलं कुसुमे वर्णेऽप्याशुव्रीहिश्च(हौ च) पाटलः ॥ ४५५ ॥
$यापन;
#,
स्याद्यापनं निरसनं यापनं वर्तनं विदुः ।
$राजीव;
#,,
राजीवो हरिणो मत्स्यो राजीवं सरसीरुहम् ॥ ४५६ ॥
$माधव;
#,,
वसन्ते माधवो विष्णौ वैशाखे मासि माधवः ।
$प्रसृत;
#,
पाणिर्निकुब्जः प्रसृतः प्रसृतो वेगितः स्मृतः ॥ ४५७ ॥
$साधीयस्;
#,
साधीयो बाढमत्यर्थे साधीयानतिशोभनः ।
$मयूख;
#,,
मयूखः कथितो दीप्तौ ज्वालाकिरणयोरपि ॥ ४५८ ॥
$अङ्ग;
#,,
उपायगात्रयोरङ्गमङ्गवानङ्ग इष्यते ।
$इष्ट;
#,
इष्टं यज्ञेषु यद्दानमिष्टमाशंसितं मतम् ॥ ४५९ ॥
$चैत्य;
#,
विदुरायतनं चैत्यं चैत्यमुद्देशपादपः ।
$लालस;
#,
लालसं प्रार्थनामाहुरौत्सुक्यमपि लालसम् ॥ ४६० ॥
$जाङ्गल;
#,
जाङ्गलो निर्जले देशे जाङ्गलं पिशितं विदुः ।
$न्युब्ज;
#,
विद्यादधोगतं (मुखं) न्युब्जं न्युब्जः कुब्ज उदाहृतः ॥ ४६१ ॥
$हरण;
#,
यौतकद्रविणं प्रोक्तं हरणं हरणं हृतिः ।
$वनिता;
#,
उत्पादितानुरागा स्त्री वनिता वनिताङ्गना ॥ ४६२ ॥
$विटप;
#,,
शाखायां पल्लवे स्तम्बे विटपं विदुरुत्तमाः ।
$विहनन;
#,
पिञ्जनं स्याद्विहननं विदुर्विहननं वधम् ॥ ४६३ ॥
$धवल;
#,
$धवली;
#
धवलं सुन्दरे शुक्ले धवली गौरपि स्मृता ।
$ग्राम;
#,
ग्रामः संवसथे ज्ञेयो वृन्दे शब्दादिपूर्वकः ॥ ४६४ ॥
$विक्रम;
#,
विक्रमः शक्तिसंपत्तिः क्रान्तिमात्रं च विक्रमः ।
$उत्थित;
#,,
उत्थितं विदुरुत्पन्ने प्रोद्यते वृद्धिमत्यपि ॥ ४६५ ॥
$कार्मुक;
#,
शरासने कार्मुकं स्याच्छक्तमात्रे च कार्मुकः ।
$अंशुक;
#,,
स्यादैशुकं शुक्लवस्त्रे वस्त्रमात्रोत्तरीययोः ॥ ४६६ ॥
;p{0042}
$गुड;
#,
$गुडा;
#,
गुडौ गोलेक्षुविकृती स्नुहीगुडिकयोर्गुडा ।
$विश्रम्भ;
#,
विश्रम्भशब्दमिच्छन्ति विश्वासे प्रणयेऽपि च ॥ ४६७ ॥
$आतञ्चन;
#,,
आतञ्चनं प्रतीवापजवनाप्यायनार्थकम् ।
$विकृत;
#,
बीभत्सो विकृतो ज्ञेयो विकृतो रोगितेऽपि च ॥ ४६८ ॥
$जीवा;
#
$जीव;
#,,
ज्या जीवा जीवितं जीवं जीवौ जन्तुबृहस्पती ।
$साधु;
#,,
जानीयाच्छोभनं साधु साधू वार्धुषिसज्जनौ ॥ ४६९ ॥
$छाया;
#,,
छाया स्यादातपाभावे प्रभाप्रतिमयोरपि ।
$श्रुति;
#,,
आम्नायं श्रुतिमिच्छन्ति श्रोत्रं तत्कर्म च श्रुतिः ॥ ४७० ॥
$हरित्;
#,,,
हरित्ककुभि वर्णे च तृणवाजिविशेषयोः ।
$जगती;
#,,,
छन्दोविशेषे जगती पृथिव्यां विष्टपे जने ॥ ४७१ ॥
$स्तनयित्नु;
#,
मेघनिःस्तनिते मेघे स्तनयित्नुं विदुर्बुधाः ।
$ग्रहराज;
#,
ग्रहराजं विदुश्चन्द्रं ग्रहराजो दिवाकरः ॥ ४७२ ॥
$मातृ;
#,,
मातरौ गोजनन्यौ च रेवत्याद्याश्च मातरः ।
$चपल;
#,
$चपला;
#
इष्यते चपला विद्युच्चपलं लोलशीघ्रयोः ॥ ४७३ ॥
$दीप्त;
#,
$ज्वलित;
#,
दग्धे विभासिते दीप्तं दृष्टं ज्वलितवद् बुधैः ।
$समिति;
#,,
सभासंगमयुद्धेषु भाषन्ते समितिं बुधाः ॥ ४७४ ॥
$सिकता;
#,
सिकता बालुकायां च देशे च सिकतान्विते ।
$लता;
#,
लता व्रततिराख्याता लता शाखा च शाखिनाम् ॥ ४७५ ॥
$चिरिण्टी;
#,
स्ववासिन्यां चिरिण्टी स्याद् द्वितीयवयसि स्त्रियाम् ।
$कुल;
#,,,
कुलं सजातीयगणे गोत्रे जनपदे तनौ ॥ ४७६ ॥
$कौलेयक;
#,
सारमेये कुलोद्भूते कौलेयक इति स्मृतः ।
$प्रतिभय;
#,
भयंकरं प्रतिभयं भयं प्रतिभयं विदुः ॥ ४७७ ॥
$अभिग्रह;
#,
अभिग्रहोऽभिग्रहणमभियोगोऽप्यभिग्रहः ।
$अर्थिन्;
#,
अर्थिनः स्युर्याचनका अर्थिनः सेवका अपि ॥ ४७८ ॥
;p{0043}
$निकृत;
#,
निकृतः स्याद्विप्रकृतो निकृतो विप्रलब्ध(म्भ)कः ।
$सृष्ट;
#,,,
मुक्तनिर्मितयोः सृष्टं सृष्टं निश्चितभूरिणोः ॥ ४७९ ॥
$द्वितीया;
#,
द्वितीया कथ्यते जाया द्वितीया पूरणी द्वयोः ।
$आरम्भ;
#,
वदन्ति वधमारम्भमारम्भः समुपक्रमः ॥ ४८० ॥
$मुक्ति;
#,
$मोक्ष;
#,
निःश्रेयसे मोचने च मुक्तिर्मोक्षवदिष्यते ।
$शार्ङ्ग;
#,
धनुर्मात्रं विदुः शार्ङ्गं शार्ङ्गं विष्णोः शरासनम् ॥ ४८१ ॥
$चन्द्रहास;
#,
चन्द्रहासो रावणासिरसिमात्रे च कुत्रचित् ।
$अन्तावसायिन्;
#,
अन्तावसायी चाण्डाले नापिते च क्वचिन्मतः ॥ ४८२ ॥
$अपवर्जन;
#,
परित्यागे च दाने च जानीयादपवर्जनम् ।
$नियामक;
#,
नियामकाः पोतवाहा नियन्तारो नियामकाः ॥ ४८३ ॥
$समर्याद;
#,
समर्यादं समीपं च मर्यादासहितं च यत् ।
$पिण्डित;
#,
संख्यातं पिण्डितं ज्ञेयं निबिडं पिण्डितं विदुः ॥ ४८४ ॥
$आस्य;
#,
मुखं मुखान्तरालं च द्वयमास्यमुदाहृतम् ।
$सह्य;
#,,
विज्ञेयं सह्यमारोग्यं सह्यौ सोढव्यपर्वतौ ॥ ४८५ ॥
$छेक;
#,
छेको विदग्धश्छेकाश्च गृहासक्तमृगाण्डजाः ।
$आयोधन;
#,
आयोधनं घातनं स्याद्युद्धमायोधनं मतम् ॥ ४८६ ॥
$पीडा;
#,
उपमर्दं विदुः पीडां पीडामाहुः कृपामपि ।
$अणि;
#
अणिमश्रिं विजानीयादाणिरक्षाग्रकीलकः ॥ ४८७ ॥
$अध्यक्ष;
#
प्रत्यक्षं विदुरध्यक्षमध्यक्षोऽधिकृतो मतः ।
$अपाङ्ग;
#,
अपाङ्गो लोचनान्तः स्यादपाङ्गस्तिलकेपि च ॥ ४८८ ॥
$कण्ठ;
#,,
समीपगलशब्देषु त्रिषु कण्ठं विदुर्बुधाः ।
$अम्बर;
#,,
सुगन्धिद्रव्यभेदे स्यादम्बरं व्योमवस्त्रयोः ॥ ४८९ ॥
$काय;
#,,
कायः शरीरे लक्षे च समूहे च प्रयुज्यते ।
$कलत्र;
#,
भार्यायां स्त्रीनितम्बे च कलत्रं कवयो विदुः ॥ ४९० ॥
;p{0044}
$भद्र;
#,,,
हस्तिभेदे वृषे भद्रः स्याद् भद्रं साधुशर्मणोः ।
$मलय;
#,
आरामे मलयं विद्यात्पर्वतावयवे तथा ॥ ४९१ ॥
$प्रतिकृति;
#,
बुधाः विदुः प्रतिकृतिं प्रतिमाप्रतिकारयोः ।
$आयस्त;
#,,,
आयस्तः क्लेशिते क्षिप्ते कुपिते तेजिते तथा ॥ ४९२ ॥
$निदाघ;
#,,
$घर्म;
#,,
उष्णे स्वेदाम्भसि ग्रीष्मे निदाघो घर्मवन्मतः ।
$प्रसव्य;
#,
बुधाः प्रसव्यमिच्छन्ति प्रतिकूलानुकूलयोः ॥ ४९३ ॥
$शाला;
#,
शाला तरुस्कन्धशाखा शाला भवनमिष्यते ।
(शाला तरोः स्कन्धशाखा)
$नग्न;
#,
विदुर्दिग्वाससं नग्नं नग्ना वैतालिकादयः ॥ ४९४ ॥
$कदली;
#,
इष्यते कदली रम्भा कदली वैजयन्तिका ।
$वेष्टन;
#,
वेष्टनं मुकुटं विद्यादुष्णीषमपि वेष्टनम् ॥ ४९५ ॥
$संसिद्धि;
#,
सम्यक्सिद्धिः स्वभावश्च द्वयं संसिद्धिवाचकम् ।
$अन्तर्गत;
#,
मध्यप्राप्तं विस्मृतं च द्वयमन्तर्गतं विदुः ॥ ४९६ ॥
$विशिखा;
#,
प्रतोलीं विशिखामाहुर्विशिखा च खनित्रिका ।
$उचित;
#,
समञ्जसं स्यादुचितमभ्यस्तमुचितं विदुः ॥ ४९७ ॥
$कल्पन;
#
$कल्पना;
#,
कल्पनं कर्तने क्लृप्तौ कल्पना गजसज्जना ।
$पितामह;
#,
पितामहः पितृपिता परमेष्ठी पितामहः ॥ ४९८ ॥
$अहार्य;
#,
अहार्यं ब्रुवते शैलं यच्च हर्तुं न शक्यते ।
$प्राध्व;
#,
प्राध्वोऽतिमात्रं प्रणतः प्राध्वं बन्धनमिष्यते ॥ ४९९ ॥
$व्यतिकर;
#,
व्यसने व्यतिषङ्गे च विदुर्व्यतिकरं वुधाः ।
$उपराग;
#,
राहुव्यसनयोरुक्तमुपरागपदं बुधैः ॥ ५०० ॥
$नन्द्यावर्त;
#,
नन्द्यावर्तं विदुर्वेश्मप्रभेदे तगरद्रुमे ।
$परिवाद;
#,
वल्लकीवादनोपाये निर्वादे परिवादवाक् ॥ ५०१ ॥
$द्यो;
#,
$दिव्;
#,
द्यौः स्वर्गे नभसि ख्याता द्योशब्दोऽप्यनयोर्मतः ।
;p{0045}
$शारि;
#,
अक्षोपकरणं शारिः शारिः शकुनिकान्तरम् ॥ ५०२ ॥
$याप्य;
#,
याप्यं गर्हितमिच्छन्ति याप्यं स्याद्यापनीयकम् ।
$प्रतिहित;
#,
प्रतिस्खलिताविद्विष्टौ मतौ प्रतिहतार्थकौ ॥ ५०३ ॥
$प्रसूत;
#,
मतं प्रसूतमुत्पन्नं प्रसूतं कुसुमं विदुः ।
$सेवक;
#,
प्रसेवः सेवको ज्ञेयः सेवाजीवी च सेवकः ॥ ५०४ ॥
$आयोग;
#,
गन्धमाल्योपहारे स्यादायोगे व्यापृतावपि ।
$कादम्ब;
#,
कादम्बो विशिखो ज्ञेयः कादम्बो विहगान्तरम् ॥ ५०५ ॥
$सुकृत;
#,
सुकृतं शोभनं कर्म पुण्यं च सुकृतं मतम् ।
$हव;
#,
इष्यते हव आह्वानं हव आज्ञा हवः क्रतुः ॥ ५०६ ॥
$विष्टि;
#,
आजूवेतनयोर्विष्टिः कर्मकृत्कर्मणोरपि ।
(विष्टिं कर्मकरे विद्यात्कर्मवेतनयोरपि ।)
$तपस्विन्;
#,
तपस्वी चानुकम्पार्हे तपस्वी च तपोधमे ॥ ५०७ ॥
$शुक्ति;
#,
मुक्तास्फोटे स्मृता शुक्तिः शुक्तिर्दुर्नामकेऽपि(मिकापि) च ।
$नाभि;
#,
प्राण्यङ्गे क्षत्रिये नाभिः प्रधाननृपतावपि ॥ ५०८ ॥
(प्रधाने नृपतावपि ॥ ५०८ ॥)
$वडवा;
#,
अश्वायां कुम्भदास्यां च वडवा परिकीर्तिता ।
$जर्जर;
#,
इन्द्रध्वजे विशीर्णे च जर्जरं परिचक्षते ॥ ५०९ ॥
$हरिचन्दन;
#,
कुङ्कुमे देववृक्षे च हरिचन्दनमिष्यते ।
$अग्रजन्मन्;
#,
अग्रजन्मा ब्राह्मणे च ज्येष्ठे भ्रातरि च स्मृतः ॥ ५१० ॥
$द्विजन्मन्;
#,
$द्विजाति;
#
द्विजन्मा विहगे विप्रे द्विजातिरपि दन्तके ।
(द्विजातिरपि दृश्यते ।)
$उलिखित;
#,
तनूकृतं समुत्कीर्णं द्वयमुल्लिखितं विदुः ॥ ५११ ॥
$क्षारक;
#,
पक्षिमत्स्यादिपिटके क्षारकः कोरकेपि च ।
$गुञ्जा;
#,
वाद्यभाण्डे स्मृता गुञ्जा गुञ्जा स्यात्काकचिञ्चिका ॥ ५१२ ॥
;p{0046}
$पिप्पलक;
#,
स्तनवृन्ते पिप्पलकं तथा सीवनसूत्रके ।
$उर्वरा;
#,
उर्वरा सर्वसस्या भूरुर्वरा भूमिमात्रकम् ॥ ५१३ ॥
$प्रखर;
#,
प्रखरोऽश्वादिसंनाहः प्रखरः स्याद् भृशं खरः ।
$स्थासक;
#,
चर्चायां स्थासको ज्ञेयः स(स्फ)रादेरपि बुद्बुदे ॥ ५१४ ॥
$जयन;
#,
अश्वादीनां च संनाहे जये च जयनं मतम् ।
$चिपिट;
#,
खाद्यप्रभेदे चिपिटस्तथा पिच्छि(च्चि)तविस्तृते ॥ ५१५ ॥
$सज्जन;
#,,
घट्टाख्ये गुल्मके साधौ सज्जनं सज्जनः क्रमात् ।
$परुष;
#,
परुषः कर्बुरो ज्ञेयः परुषं निष्ठुरं वचः ॥ ५१६ ॥
$संमति;
#,
संमतिः स्यादनुज्ञानमभिलाषोपि संमतिः ।
$पलित;
#,
पलितं पाण्डुरः केशः पलितं कर्दमं विदुः ॥ ५१७ ॥
$विद्ध;
#,
विद्धं सूच्यादिभिर्भिन्ने सादृश्ये च प्रयुज्यते ।
$पृथुक;
#,
खाद्यप्रभेदे पृथुकः पृथुकः शिशुकेपि च ॥ ५१८ ॥
$कुलाय;
#,
$नीड;
#,
कुलायो नीडवद् दृष्टः स्थाने गेहे च पक्षिणाम् ।
$उत्कालिका;
#,
विद्यादुत्कालिकाशब्दमुत्कण्ठावीचिवाचकम् ॥ ५१९ ॥
$ईहामृग;
#,
वृकं रूपकभेदं च द्वयमीहामृगं विदुः ।
$कारि;
#,
क्रियायां कारिराख्याता नापितादौ च शिल्पिनि ॥ ५२० ॥
$विदारण;
#,
विडम्बने भेदने च विदारणमुदाहृतम् ।
$भिन्न;
#,
संगते दारिते भिन्नं भिन्नमन्यार्थकं विदुः ॥ ५२१ ॥
$विच्छिन्न;
#,
समालब्धे विभक्ते च विच्छिन्नमभिधीयते ।
$विकट;
#,
विशाले विकराले च विकटं कवयो विदुः ॥ ५२२ ॥
$स्वप्न;
#,
स्वप्नः स्वापे च सुप्तस्य विज्ञाने च प्रयुज्यते ।
$निरस्त;
#,
निष्ठ्यूते त्वरितोक्ते च निरस्तमभिधीयते ॥ ५२३ ॥
$ग्रस्त;
#,
ग्रासीकृतं भवेद् ग्रस्तं ग्रस्तं लुप्तपदं वचः ।
$म्लिष्ट;
#,
अविस्पष्टं वचो म्लिष्टं म्लानं म्लिष्टमुदाहृतम् ॥ ५२४ ॥
;p{0047}
$सनातन;
#,
सनातनः स्मृतो विष्णुः शाश्वतं च सनातनम् ।
$विश्वस्त;
#
$विश्वस्ता;
#
विश्वासयोग्यो विश्वस्तो विश्वस्ता विधवा मता ॥ ५२५ ॥
$गद;
#,
$गदा;
#
गदा शस्त्रं गदो व्याधिर्गदो भ्राता च शार्ङ्गिणः ।
$प्लक्ष;
#,
विज्ञेया पर्कटी प्लक्षः प्लक्षः पिप्पलपादपः ॥ ५२६ ॥
$शकुन;
#,
शुभाशंसिनिमित्ते च खगे च शकुनं विदुः ।
$अभिनिष्टान;
#,
विसर्जनीयाक्षरयोरभिनिष्टान इष्यते ॥ ५२७ ॥
$संधिनी;
#,
संधिन्यकालदुग्धा गौर्वृषाक्रान्ता च संधिनी ।
$कङ्कण;
#,,
कङ्कणं मण्डणे सूत्रे कङ्कणं करभूषणम् ॥ ५२८ ॥
$पलाश;
#,,,
राक्षसे किंशुके पर्णे पलाशाख्या हरित्यपि ।
$प्रणिहित;
#,,
न्यस्ते समाहिते प्राप्ते विदुः प्रणिहितं बुधाः ॥ ५२९ ॥
$सूद;
#,
$सूप;
#,
व्यञ्जने सूपकारे च सूदः सूपवदिष्यते ।
$संपद्;
#,
गुणोत्कर्षे विभूतौ च संपदुक्ता मनीषिभिः ॥ ५३० ॥
$अचल;
#
$अचला;
#
जानीयादचलां पृथ्वीमचलश्च महीधरः ।
$भोगावती;
#,
नागानां नगरीनद्यौ भोगवत्यौ प्रकीर्तिते ॥ ५३१ ॥
$प्लवंगम;
#,
$प्लवग;
#,
प्लवंगमः कपौ भेके प्लवगोऽप्यनयोर्मतः ।
$संनिधि;
#,
प्रत्यक्षे संनिधाने च संनिधिः परिकीर्तितः ॥ ५३२ ॥
$उपाहित;
#,
उपाहितोनलोत्पात आरोपित उपाहितः ।
$विवश;
#,
विवशः स्यादवश्यात्मा विवशोऽरिष्टदुष्टधीः ॥ ५३३ ॥
$अधिक्षिप्त;
#,
अधिक्षिप्तं प्रणिहिते भर्त्सिते च प्रयुज्यते ।
$अभाव;
#,
अभावः स्यादसत्तायामभावो निधनार्थकः ॥ ५३४ ॥
$प्रज्ञा;
#,
प्राज्ञी स्त्री भवति प्रज्ञा प्रज्ञा बुद्धिरुदाहृता ।
$आसार;
#,,
आसारः स्यात्प्रसरणे वेगाद्वर्षे सुहृद्बले ॥ ५३५ ॥
$भूयस्;
#,
पुनरर्थेव्ययं भूयो भूयान्बहुतरार्थकः ।
$परम;
#,
अव्ययं स्यादनुज्ञाने परमं परमः परः ॥ ५३६ ॥
;p{0048}
$उदास्थित;
#,
उदास्थितः प्रतिहारे चरभेदे च कीर्तितः ।
$प्रतिमान;
#,
प्रतिमानं प्रतिच्छायागजदन्तान्तरालयोः ॥ ५३७ ॥
$संख्य;
#
$संख्या;
#
एकत्वादौ विचारे च संख्या संख्यं च संयुगे ।
$उद्घात;
#,
पादस्खलितमुद्धात उद्धातः समुपक्रमः ॥ ५३८ ॥
$दिग्ध;
#,
विषलिप्तशरो दिग्धो दिग्धो लिप्तार्थवाचकः ।
$प्रार्थित;
#,
प्रार्थितः प्रार्थनालब्धः प्रार्थितं च हतं विदुः ॥ ५३९ ॥
$कुमुद;
#,,
कुमुदं कैरवे ख्यातं कुमुदौ कपिदिग्गजौ ।
$कोकनद;
#
रक्ताब्जे रक्तकुमुदे बुधैः कोकनदं स्मृ(म)तम् ॥ ५४० ॥
$अनेडमूक;
#,
अनेडमूकमिच्छन्ति शठे वाक्श्रुतिवार्जिते ।
$प्रवचनीय;
#,
प्रवक्तरि प्रवाच्ये च द्वयोः प्रवचनीयवाक् ॥ ५४१ ॥
$मदन;
#,,,
मधूच्छिष्टे स्मरे वृक्षे वसन्ते मदनं विदुः ।
$वामन;
#,,
निखर्वे दिग्गजे विष्णौ वामनः परिकीर्तितः ॥ ५४२ ॥
$अधिवास;
#,
अधिवासो निवासो स्यात्संस्कारे धूपनादिभिः ।
$विहार;
#,,
परिक्रमक्रीडनयोर्विहारः सुगतालये ॥ ५४३ ॥
$अभिरूप;
#,
$प्राप्तरूप;
#,
$स्वरूप;
#,
अभिरूपप्राप्तरूपस्वरूपा बुधरूपिणोः ।
$कषाय;
#,,,,
द्रवेङ्गरागे सुरभौ रसे वर्णे कषायवाक् ॥ ५४४ ॥
$धर;
#,
$धरा;
#
धरा भूमिर्धरः शैलः कर्पासीतूलको धरः ।
$शुल्क;
#,
घट्टे शुल्कं विवाहार्थे जामातुर्गृह्यते च यत् ॥ ५४५ ॥
$अवतार;
#,
तीर्थेवतरणे विद्यादवतारपदं बुधः ।
$पुण्ड्र;
#,,
इक्षुचित्रकयोः पुण्ड्रः पुण्ड्राञ्जनपदान् विदुः ॥ ५४६ ॥
$श्रवण;
#,,
नक्षत्रे श्रवणो ज्ञेयः श्रवणं श्रुतिकर्णयोः ।
$सूतक;
#,
पारदाख्ये रसद्रव्ये जनने सूतकं मतम् ॥ ५४७ ॥
$प्रासाद;
#,
देवाधिवासे प्रासादः प्रासादो नृपवेश्मनि ।
$दुकूल;
#,
क्षौमे दुकूलमिच्छन्ति दुकूलं सूक्ष्मवाससि ॥ ५४८ ॥
;p{0049}
$राग;
#,,,
रागः क्लेशादिके रक्तौ मात्सर्ये लोहितादिषु ।
$मण्डल;
#,,
समूहे मण्डलं बिम्बे देशे द्वादशराजके ॥ ५४९ ॥
$भास्;
#,
$अंशु;
#,
प्रभायां किरणे भासा सममंशुरुदाहृतः ।
$सिक्थ;
#,
मधूच्छिष्टं स्मृतं सिक्थं सिक्थ ओदनसंभवः ॥ ५५० ॥
$उत्पतन;
#,
ऊर्ध्वे गमनमुत्पत्तिर्द्वयमुत्पतनं मतम् ।
$तिक्त;
#,
$तिक्ता;
#
शुभगन्धे रसे तिक्तस्तिक्ता स्यात्कटुरोहिणी ॥ ५५१ ॥
$कल्माष;
#,
सितेतरः स्यात्कल्माषः कल्माषः कृष्णपाण्डुरः ।
$दम;
#,
दमो दण्डः समाख्याते दम इन्द्रियनिग्रहः ॥ ५५२ ॥
$लेख;
#,
$लेखा;
#
लेख्यदेवतयोर्लेखो लेखा राजिरुदाहृता ।
$प्रविदारण;
#,
प्रविदारणमाख्यातं विद्वद्भिर्दारणे रणे ॥ ५५३ ॥
$विष्कम्भ;
#,
विस्तारे प्रतिबन्धे(बिम्बे) च विष्कम्भः समुदाहृतः ।
$अवध्वस्त;
#,,
समुज्झिते निन्दिते स्यादवध्वस्तोऽवचूर्णिते ॥ ५५४ ॥
$अपात;
#,
पतने च तदात्वे च विदुरापातमुत्तमाः ।
$प्रवाह;
#,
प्रवाहशब्दमिच्छन्ति प्रवृत्तिजलवेगयोः ॥ ५५५ ॥
$आप्लुत;
#,
आप्लुतः स्नातको ज्ञेय आप्लुतः स्नातमात्रके ।
$आत्मयोनि;
#,
आत्मयोनिर्मतो वेधा आत्मयोनिर्मनोभवः ॥ ५५६ ॥
$भूमि;
#,
$भू;
#
पृथिव्यां स्थानमात्रे च भूमिर्भूरिव दृश्यते ।
$गोप्य;
#,
गोपनीयं भवेद् गोप्यं गोप्या दासस्य सूनवः ॥ ५५७ ॥
$संस्कार;
#,
संसकारशब्दमिच्छन्ति संकल्पप्रतियत्नयोः ।
$प्रवचन;
#,
विद्यात्प्रवचनं वेदे प्रकृष्टवचनं च यत् ॥ ५५८ ॥
$मञ्जुल;
#,
मञ्जुलो मधुरे ख्यातो जलरङ्कुपतत्रिणि ।
$आकर;
#,
आकरो निकरो ज्ञेय उत्पत्तिस्थानमाकरः ॥ ५५९ ॥
$रौहिणेय;
#,
रौहिणेयो बुधो ज्ञेयो रौहिणेयो हलायुधः ।
$संघर्ष;
#,
संघ(ह)र्षशब्दमिच्छन्ति स्पर्धायां घर्षणेपि च ॥ ५६० ॥
;p{0050}
$वालक;
#,
वालकं कटकं विद्यादङ्गुलीयं च वालकम् ।
$परायण;
#,
परायणमभीष्टं स्यात्तत्परश्च परायणः ॥ ५६१ ॥
$विद्रुम;
#,
समुद्रोत्थे प्रवालाख्ये रत्ने वृक्षे च विद्रुमः ।
$सहज;
#,
निसर्गे च सहोत्थे च सहजं पण्डिता विदुः ॥ ५६२ ॥
$प्रतिशिष्ट;
#,
प्रख्याते प्रेषिते च प्रतिशिष्टपदं विदुः ।
$उपोढ;
#,
उपोढमूढमात्रेपि समासन्नेपि कीर्तितम् ॥ ५६३ ॥
$आक्षेप;
#,
आकर्षणं स्यादाक्षेपः स्यादाक्षेपश्च भर्त्सनम् ।
$साहस;
#,
बलात्कारकृतं कर्म साहसं साहसं दमः ॥ ५६४ ॥
$पित्सत्;
#,
$पिपतिषत्;
#
पतनेच्छौ विहंगे च पित्सन् पिपतिषन्यथा ।
$जिगीषा;
#,
जिगीषा जेतुमिच्छायां व्यवसाये च दृश्यते ॥ ५६५ ॥
$पशु;
#,,
पशुर्मृगादौ छगले पशु दृश्यार्थमव्ययम् ।
$बहु;
#,
विपुले त्र्यादिसंख्यासु बहुशब्दः प्रयुज्यते ॥ ५६६ ॥
$आकलन;
#,
बन्धने कलनायां च विदुराकलनं बुधाः ।
$स्तनन;
#,
स्तननं क्रन्दनध्वाने ध्वानमात्रे च कीर्तितम् ॥ ५६७ ॥
$कञ्चुक;
#,,,
कवचे वारबाणे च निर्माके चापि कञ्चुकः ।
$पूर्णपात्र;
#,
वर्धापके पूर्णपात्रं पात्रे पूर्णे जलादिना ॥ ५६८ ॥
$लक्ष्मीपति;
#,
लक्ष्मीपतिर्वासुदेवे भूमिपालेन दृश्यते ।
$वैदेही;
#,
वैदेही पिप्पली प्रोक्ता वैदेही जनकात्मजा ॥ ५६९ ॥
$अभीक;
#,
अभिकामयिताऽभीकः स्यादभीको भयोज्झितः ।
$नत;
#,
नतं बन्धुरमिच्छन्ति नतं कुटिलवाचकम् ॥ ५७० ॥
$ययु;
#,
ययुः स्यादस्यमेधाश्वो ययुरश्वोपि केवलः ।
$ताम्र;
#,
वर्णप्रभेदे शुल्बे च ताम्रशब्दं विदुर्बुधाः ॥ ५७१ ॥
$उषस्;
#,
उषसं ब्रुवते संध्यामुषः प्रत्यूषवाचकम् ।
$आग्रह;
#,
आग्रहोनुग्रहे दृष्ट आसक्तिग्रहयोस्तथा ॥ ५७२ ॥
;p{0051}
$द्वीपवत्;
#,
$द्वीपवती;
#
द्वीपवत्यः स्मृता नद्यौ द्वीपवानम्बुधौ नदे ।
$कुसीद;
#,
कुसीदिकः कुसीदः स्यात्कुसीदं वृद्धिजीवनम् ॥ ५७३ ॥
$प्रतीक;
#,
प्रतीकोवयवे ख्यातः प्रतीपेपि क्वचिन्मतः ।
$क्षिति;
#,
क्षये निवासे मेदिन्यां क्षितिशब्दस्त्रिषु स्मृतः ॥ ५७४ ॥
$पिण्याक;
#,
पिण्याकस्तिलकल्के च सिह्लकेपि प्रयुज्यते ।
$सोमवल्क;
#,
कट्फले शुक्लखदिरे सोमवल्क उदाहृतः ॥ ५७५ ॥
$श्रीपर्ण;
#,
श्रीपर्णमग्निमन्थाख्ये(ख्यं) पादपे कमलेपि च ।
$भूतिक;
#,,
भूनिम्बे भूस्तृणे प्रोक्तं भूतिकं कत्तृणे तथा ॥ ५७६ ॥
$विधूत;
#,
$धूत;
#,
विधूतं कम्पिते त्यक्ते धूतमप्यनयोर्मतम् ।
$अवसित;
#,
अवसानगते ज्ञाते विद्यादवसितध्वनिम् ॥ ५७७ ॥
$अवलेप;
#,
गर्वलेपनयोरुक्तमवलेपपदं बुधैः ।
$क्षेप;
#,
क्षेपणे चावहेले च क्षेपशब्दः प्रयुज्यते ॥ ५७८ ॥
$प्रतिपादन;
#,
बोधने च प्रदाने च प्रतिपादनमिष्यते ।
$लूता;
#,
लूताशब्दं विजानीयादूर्णनाभे पिपीलिके ॥ ५७९ ॥
$घोष;
#,,,,,
गोपपल्लौ स्वरे घोषो मेघादेरपि निस्वने ।
$नियम;
#,,,
यन्त्राणायां प्रतिज्ञायां नियमो निश्चये व्रते ॥ ५८० ॥
$गिरि;
#,,,
गीर्णौ गिरियके(क-) क्रीडागुडके पर्वते गिरिः ।
$अण्डज;
#,,
कृकलासः खगो मीनस्त्रयमण्डजसंज्ञकम् ॥ ५८१ ॥
$ब्राह्मण्य;
#,
ब्राह्मण्यं ब्राह्मणत्वे च समूहे च द्विजन्मनाम् ।
$निकार;
#,
निकारः परिभावे च धान्यस्योत्क्षेपणेपि च ॥ ५८२ ॥
$तर्क;
#,
वितर्काकाङ्क्षयोस्तर्कस्तर्क ऊह उदाहृतः ।
$विजृम्भित;
#,
विजृम्भितं विकसिते चेष्टायां च विजृम्भितम् ॥ ५८३ ॥
$विवर;
#,
$छिद्र;
#,
$रन्ध्र;
#,
विवरच्छिद्ररन्ध्रादीनाहुर्दूषणगर्तयोः ।
$महाकाल;
#,,
प्रयुज्यते महाकालं किंपाके प्रमथेऽपि च (शिवे) ॥ ५८४ ॥
;p{0052}
$अर;
#,,
अरमङ्गे रथाङ्गस्य शीघ्रशीघ्रगयोऽपि ।
$उद्ग्राहित;
#,
बद्धप्राहितयोरुक्तमुद्ग्राहितपदं बुधैः ॥ ५८५ ॥
$दर्शक;
#,
स्याद्दर्शको दर्शयिता प्रतिहारश्च दर्शकः ।
$अन्तिक;
#
$अन्तिका;
#,
समीपमन्तिकं विद्यादन्तिकां चुल्लिकामपि ॥ ५८६ ॥
$आवेशन;
#,
स्यादावेशनमावेशे शालायामपि शिल्पिनाम् ।
$आस्कन्दन;
#,
विदुरास्कन्दनं युद्धमास्कन्दं च विचक्षणाः ॥ ५८७ ॥
$चोद्य;
#,
विस्मये चोदनार्हे च चोद्यमाहुर्मनीषिणः ।
$विषाणिन्;
#,
विषाणिनः स्युः करिणः शृङ्गिणश्च विषाणिनः ॥ ५८८ ॥
$विश्लेष;
#,
$अयोग;
#,
विश्लेषवदयोगः स्याद्वियोगे विधुरे तथा ।
$गाण्डिव;
#,
$गाण्डीव;
#,
जिष्णोर्धनुषि कोदण्डे गाण्डीवं गाण्डीवं यथा ॥ ५८९ ॥
$योग्य;
#,
$योग्या;
#
प्रवीणोपायिनौ योग्यौ योग्यामभ्यसनं विदुः ।
$वर्णक;
#,
विलेपने चन्दने च शब्दज्ञैर्वर्णकः स्मृतः ॥ ५९० ॥
$विश्रब्ध;
#,
विश्रब्धशब्दमिच्छन्ति विश्वस्तानुद्भटार्थकम् ।
$अश्वीय;
#,
स्यादश्वहितमश्वीयमश्वीयं चाश्वसंहतिः ॥ ५९१ ॥
$निषध;
#,,,
निषधः कठिने देशे तद्राजे पर्वतान्तरे ।
$कश्य;
#,,
कश्यं मद्ये कशार्हे च हयमध्ये च दृश्यते ॥ ५९२ ॥
$दिष्टि;
#,
आनन्दे परिमाणे च दिष्टिं बहुविदो विदुः ।
$वर्ति;
#,,
दीपे दीपदशायां च वर्तिर्गात्रानुलेपने ॥ ५९३ ॥
$गुप्ति;
#,,
गुप्तिः कारा च रक्षा च जी(दी)र्णं च विवरं भुवः ॥ ५९४ ॥
;p{0053}
विभक्तिप्रविभागेण नानारूपैरतः परम् ।
श्लोकपादैः प्रवक्ष्यन्ते शब्दाः श्रुतिसुखावहाः ॥ ५९४ ॥
$केशव;
#,
$चक्रिन्;
#,
केशवौ केशवत्कृष्णौ चक्रिणौ सर्पशार्ङ्गिणौ ।
$वेधस्;
#,
$विधु;
#,
वेधसौ हरिधातारौ विधू विष्णुनिशाकरौ ॥ ५९५ ॥
$विवस्वत्;
#,
$खग;
#,
देवसूर्यौ विवस्वन्तौ खगावादित्यपक्षिणौ ।
$भानु;
#,
$इन;
#,
भानू दीप्तिदिनकरौ प्रभुतिग्मरुचाविनौ ॥ ५९६ ॥
$वृषाकपि;
#,
$भीम;
#,
वृषाकपी विष्णुशिवौ भीमौ शिवभयानकौ ।
$स्वामिन्;
#,
$मरुत;
#,
स्वामिनौ गुहभर्तारौ मरुतौ पवनामरौ ॥ ५९७ ॥
$मुण्ड;
#,
$शार;
#,
मुण्डौ मुण्डितमूर्धानौ शारौ शबलमारुतौ ।
$अनिमिष;
#,
$सिद्धार्थ;
#,
सुरमत्स्यावनिमिषौ सिद्धार्थौ बुद्धसर्षपौः ॥ ५९८ ॥
$श्लोक;
#,
$पराक्रम;
#,
श्लोकौ यशोवृत्तबन्धौ प्राणोद्योगौ पराक्रमौ ।
$वल्लभ;
#,
$मधुर;
#,
वल्लभौ दयिताध्यक्षौ मधुरौ स्वादुशोभनौ ॥ ५९९ ॥
$तार्क्ष्य;
#,
$ह्रादिनी;
#,
तुरंगगरुडौ तार्क्ष्यौ ह्रादिन्यौ वज्रविद्युतौ ।
$क्लीब;
#,
$बुध;
#,
षण्ढनिर्विक्रमौ क्लीबौ बुधौ ग्रहविचक्षणौ ॥ ६०० ॥
$अब्द;
#,
$शरद;
#,
अब्दौ संवत्सराम्भोदौ शरदावृतुवत्सरौ ।
$शूल;
#,
$पिशुन;
#,
शूलौ प्रहरणामयौ पिशुनौ खलसूचकौ ॥ ६०१ ॥
$प्रस्तर;
#,
$ग्रावन्;
#,
प्रस्तरौ मणिपाषाणौ ग्रावाणौ पर्वतोपलौ ।
$पोत;
#,
$भृङ्ग;
#,
यानपात्रशिशू पोतौ भृङ्गौ धूम्याटषट्पदौ ॥ ६०२ ॥
$ऋक्ष;
#,
$श्येन;
#,
ऋक्षौ नक्षत्रभल्लूकौ श्येनौ श्येतविहंगमौ ।
$ध्वाङ्क्ष;
#,
$पृथग्जन;
#,
बलिपुष्टबकौ ध्वाङ्क्षौ नीचमूर्खौ पृथग्जनौ ॥ ६०३ ॥
$वाजिन्;
#,
$वृद्ध;
#,
वाजिनौ पक्षितुरगौ वृद्धौ स्थविरपण्डितौ ।
$वार;
#,
$पाक;
#,
विसरावसरौ वारौ पाकौ पचनबालकौ ॥ ६०४ ॥
$सित;
#,
$कुञ्च;
#,
सितौ च बद्धधवलौ कुञ्जौ च हनुगह्वरौ ।
$मूढ;
#,
$शिति;
#,
मूढौ च तन्द्रितजडौ शिती च धवलासितौ ॥ ६०५ ॥
;p{0054}
$बर्ह;
#,
$शिलीमुख;
#,
शिखिपिच्छदलौ बर्हौ बाणभृङ्गौ शिलीमुखौ ।
$भुजङ्ग;
#,
$शकुन्त;
#,
भुजंगौ षिड्गभुजगौ शकुन्तौ भासपक्षिणौ ॥ ६०६ ॥
$निवेश;
#,
$जिह्वा;
#,
निवेशौ शिबिरोद्वाहौ जिह्मौ कुटिलमन्दकौ ।
$विश्व;
#,
$विस्मय;
#,
विश्वसंज्ञौ जगत्सर्वौ चित्रदर्पौ च विस्मयो ॥ ६०७ ॥
$हरिण;
#,
$जीमूत;
#,
हरिणौ पाण्डुरमृगौ जीमूतौ मेघपर्वतौ ।
$उपल;
#,
$बालिश;
#,
उपलौ रत्नपाषाणौ बालिशौ मूर्खशावकौ ॥ ६०८ ॥
$निपाक;
#,
$गेय;
#,
निपाकौ पचनस्वेदौ गेयौ गातव्यगायनौ ।
$गरुत्मत्;
#,
$प्राप्त;
#,
पक्षितार्क्ष्यौ गरुत्मन्तौ प्राप्तौ लब्धसमञ्जसौ ॥ ६०९ ॥
$पयोधर;
#,
$संस्थर;
#,
पयोधरौ स्त्रीस्तनाब्दौ संस्तरौ प्रस्तराध्वरौ ।
$आमिष;
#,
$कृषक;
#,
आमिषौ पललोत्कोचौ कृषकौ फालकर्षकौ ॥ ६१० ॥
$दायाद;
#,
$मातङ्ग;
#,
सपिण्डपुत्रौ दायादौ मातङ्गौ श्वपचद्विपौ ।
$श्वशुर्य;
#,
$तुषार;
#,
श्वशुर्यौ देवरश्या(स्या)लौ तुषारौ हिमशीकरौ ॥ ६११ ॥
$जम्बुक;
#,
$स्पश;
#,
जम्बुकौ कोष्टवरुणौ स्पशौ प्रणिधिसंगरौ ।
$नीलकण्ठ;
#,
$नरेन्द्र;
#,
नीलकण्ठौ शिखिहरौ नरेन्द्रौ नृपवार्तिकौ ॥ ६१२ ॥
$सम्भोग;
#,
$पुद्गल;
#,
रतभोगौ च संभोगौ देहात्मानौ च पुद्गलौ ।
$शिखण्ड;
#,
$क्षेत्रज्ञ;
#,
शिखण्डौ च शिखाबर्हौ क्षेत्रज्ञौ चात्मशिक्षितौ ॥ ६१३ ॥
$जम्भ;
#,
$संबाध;
#,
रदाभ्यवहृती जम्भौ संबाधौ योनिसंकटौ ।
$स्फुट;
#,
$विकाश;
#,
स्फुटौ व्याकोशविशदौ विकाशौ विजनस्फुटौ ॥ ६१४ ॥
$सेनानी;
#,
$विगत;
#,
सेनान्यौ गुहसेनापौ विगतौ वीतानिष्प्रभौ ।
$त्रास;
#,
$हठ;
#,
मणिदोषदरौ त्रासौ पार्ष्णिगप्रसभौ हठौ ॥ ६१५ ॥
$अर्घ;
#,
$पिण्ड;
#,
पूजाप्रतिक्रियावर्घौ पिण्डौ पुद्गलगोलकौ ।
$शाण;
#,
$भ्रातृव्य;
#,
मानभेदकषौ शाणौ भ्रातृव्यौ भ्रातृजद्विषौ ॥ ६१६ ॥
$आमोद;
#,
$स्थूल;
#,
प्रमोदगन्धावामोदौ स्थूलौ निष्प्रज्ञपीवरौ ।
$आभोग;
#,
$शक्र;
#,
आभोगौ पूर्णतायत्नौ शक्रौ कुटजवासवौ ॥ ६१७ ॥
;p{0055}
$प्रतिघ;
#,
$आदित्य;
#,
प्रतिघौ रुट्प्रतीघातावादित्यौ देवभास्करौ ।
$सामज;
#,
$देव;
#,
सामजौ गजसामोत्थौ देवौ सुरमहीभुजौ ॥ ६१८ ॥
$अण्डीर;
#,
$धीर;
#,
अण्डीरौ शक्तपुरुषौ धीरौ मन्थरपण्डितौ ।
$विस्तार;
#,
$आदृत;
#,
विस्तारौ विस्तृतिस्तम्बवादृतौ सादरार्चितौ ॥ ६१९ ॥
$मन्थ;
#,
$वृषभ;
#,
मन्थौ साक्तवमन्थानौ वृषभौ वृषपुंगवौ ।
$संकीर्ण;
#,
$मूर्च्छित;
#,
संकीर्णौ निचिताशुद्धौ मूर्च्छितौ मूढसोच्छ्रयौ ॥ ६२० ॥
$धनपति;
#,
$एत;
#,
कुबेराढ्यौ धनपती एतावागतकर्बुरौ ।
$ऊर्ज;
#,
$यक्ष;
#,
उत्साहकार्तिकावूजौ यक्षौ यक्षेशगुह्यकौ ॥ ६२१ ॥
$कोक;
#,
$पलाशिन्;
#,
चक्रवाकवृकौ कोकौ रक्षोवृक्षौ पलाशिनौ ।
$डिम्भ;
#,
$उपप्लव;
#,
वैधेयबालकौ डिम्भौ राहूत्पातावुपप्लवौ ॥ ६२२ ॥
$विशारद;
#,
$मिथुन;
#,
विशारदौ धृष्टबुधौ मिथुने युग्मदम्पती ।
$मैथुन;
#,
$तलिम;
#,
मैथुने रतसंबन्धौ तलिमे तल्पकुट्टिमौ ॥ ६२३ ॥
$सचिव;
#,
$पराभव;
#,
मन्त्रिसहायौ सचिवौ नाशावज्ञे पराभवौ ।
$आविद्ध;
#,
$भर्तृ;
#,
आविद्धौ कुटिलक्षिप्तौ भर्तारौ स्वामिधारकौ ॥ ६२४ ॥
$करट;
#,
$उत्सेध;
#,
काकेभगण्डौ करटावुत्सेधौ वपुरुन्नती ।
$दन्त;
#,
$आहि;
#,
दन्तौ रदाद्रिकटकावसुराशीविषावही ॥ ६२५ ॥
$अज;
#,,
$कर;
#,,
अजा विष्णुहरच्छागा बलिहस्तांशवः कराः ।
$अवि;
#,,
$व्रज;
#,,
अवयश्चाद्रिमेषार्का गोष्ठाध्वनिवहा व्रजाः ॥ ६२६ ॥
$वृत्र;
#,,
$आद्रि;
#,,
ध्वान्तदैत्यारतो वृत्रा अद्रयोर्कगिरिद्रुमाः ।
$वर्चस्;
#,,
$द्विज;
#,,
वर्चांसि रूपविड्भासो दन्तविप्राण्डजा द्विजाः ॥ ६२७ ॥
$गृह;
#,
$कुट;
#,
गृहा गेहं गृहा दाराः कुटो वेश्म कुटो घटः ।
$शस्त्र;
#,
$पयस्;
#,
शस्त्रं हेतिरयः शस्त्रं पयः क्षीरं पयोम्बु च (घृतम्) ॥ ६२८ ॥
$उस्र;
#
$उस्रा;
#
$द्युति;
#,
गभस्तिरुस्र उस्रा गौर्द्युतिः कन्तिर्द्युतिः प्रभा ।
$उरस्;
#
$ज्या;
#,
उरो वक्ष उरः श्रेष्ठं ज्या मौर्वी ज्या वसुन्धरा ॥ ६२९ ॥
;p{0056}
$श्वेत;
#,
$तपस्;
#
श्वेतं रुप्यं सितः श्वेतस्तपा माघस्तपो व्रतम् ।
$सूक्ष्म;
#,
$नभस्;
#,
सूक्ष्मोणुः सूक्ष्ममध्यात्मं नभः खं श्रावणो नभाः ॥ ६३० ॥
$वन;
#,
$विष;
#
वनं नीरं वनं सत्त्रं विषं क्ष्वेडो विषं जलम् ।
$भर्मन्;
#,
$त्विष्;
#,
भर्म हेम भृतिर्भर्म त्विषः शोभास्त्वि(त्वि)षो रुचः ॥ ६३१ ॥
$भीरु;
#,
$घृत;
#,
भीरु स्त्री कातरो भीरुर्घृतमाज्यं घृतं जलम् ।
$क्षीर;
#,
$अभ्र;
#,
क्षीरमम्बुः पयः क्षीरमभ्रं व्योमाभ्रमम्बुदः ॥ ६३२ ॥
$मद;
#,
$ऋत;
#,
मदो गर्वो मदो हर्ष ऋतं सत्यमृतं शिलम् ।
$युत;
#,
$यति;
#,
युतं पृथग्युतं युक्तं यतिः कारो यतिर्यती ॥ ६३३ ॥
$कार;
#,
$जल;
#,
कारो बलिर्यतिः कारो जलमम्बु जलो जडः ।
$काव्य;
#,
$सहस्;
#,
काव्यं ग्रन्थो ग्रहः काव्यः सहा मासः सहो बलम् ॥ ६३४ ॥
$क्रोड;
#,
$शुषि;
#,
वक्षः क्रोडः किरः क्रोडः शुषिः शोषः शुषिर्बिलम् ।
$व्यक्त;
#,
$चर;
#,
व्यक्तं स्फुटं बुधो व्यक्तश्चरश्चारश्चरश्चलः ॥ ६३५ ॥
$सेव्य;
#,
$लभ्य;
#,
सेवार्होशीरयोः सेव्यं लभ्यं लब्धव्ययुक्तयोः ।
$शल्य;
#,
$स्वरु;
#,
शलाकाबाणयोः शल्यं स्वरुर्यूपाङ्गवज्रयोः ॥ ६३६ ॥
$चेल;
#,
$अशनि;
#,
वस्त्रगर्हितयोश्चेलमशनिर्वज्रविद्युतोः ।
$वृषाकपायी;
#,
$अम्बिका;
#,
वृषाकपायी श्रीगौर्योरम्बिका मातृकोमयोः ॥ ६३७ ॥
$हैमवती;
#,
$वर्जन;
#,
वचार्गौर्योर्हैमवती वर्जनं त्यागहिंसयोः ।
$अर्ति;
#,
$उमा;
#,
चापाग्रपीडयोरर्तिरतसीदुर्गयोरुमा ॥ ६३८ ॥
$लीला;
#,
$विभ्रम;
#,
लीलाविलासक्रिययोर्विभ्रमो भ्रान्तिहावयोः ।
$महिषी;
#,
$तन्द्री;
#,
महिषी पशुराट्पत्न्योस्तन्द्री निद्राप्रमीलयोः ॥ ६३९ ॥
$बन्ध;
#,
$प्रयोजन;
#,
आधिबन्धनयोर्बन्धः कार्यहेत्वोः प्रयोजनम् ।
$स्वेद;
#,
$सरणि;
#,
घर्मस्वेदनयोः स्वेदः सरणिः पङ्क्तिमार्गयोः ॥ ६४० ॥
$गणिका;
#,
$अर्हत्;
#,
वेश्याकरिण्योर्गणिका स्यादर्हञ्जिनपूज्ययोः ।
$वज्र;
#,
$त्रपु;
#,
रत्नशक्रास्त्रयोर्वज्रं रङ्गसीसकयोस्त्रपुः ॥ ६४१ ॥
;p{0057}
$लोक;
#,
$पवित्र;
#,
जनविष्टपयोर्लोकः पवित्रं कुशपूतयोः ।
$व्यग्र;
#,
$प्रजा;
#,
व्यापृताकुलयोर्व्यग्रः प्रजा संतानलोकयोः ॥ ६४२ ॥
$अनीक;
#,
$जीवातु;
#,
अनीकं सैन्यमृधयोर्जीवातुर्जायुजीवयोः ।
$हेति;
#,
$अर्चिस्;
#,
आयुधज्वालयोर्हेतिरर्चिर्ज्वालामयूखयोः ॥ ६४३ ॥
$रश्मि;
#,
$भूरि;
#,
रश्मिर्घृणिप्रग्रहयोर्भूरि प्राज्यसुवर्णयोः ।
$प्रकाश;
#,
$महत्;
#,
स्फुटभासोः प्रकाशः स्यान्महद्राज्यविशालयोः ॥ ६४४ ॥
$भाग;
#,
$सोम;
#,
भाग्यैकदेशयोर्भागः सोम ओषधिचन्द्रयोः ।
$राशि;
#,
$सत्य;
#,
मेषादिपुञ्जयो राशिः सत्यं शपथतथ्ययोः ॥ ६४५ ॥
$भव्य;
#,
$हिम;
#,
योग्यकल्याणयोर्भव्यं हिमं शीततुषारयोः ।
$शुभ्र;
#,
$पल;
#,
शुक्लप्रदीप्तयोः शुभ्रं पलमुन्मानमांसयोः ॥ ६४६ ॥
$प्रीति;
#,
$धृति;
#,
प्रेमप्रमोदयोः प्रीतिर्धृतिर्धारणसौख्ययोः ।
$इष्टि;
#,
$भृति;
#,
इष्टिर्यागेच्छयोरुक्ता भृतिर्भरणमूल्ययोः ॥ ६४७ ॥
$कृत;
#,
$क्रव्याद्;
#,
कृतं पर्याप्तयुगयोः क्रव्यान्मांसाशिरक्षसोः ।
$न्यग्रोध;
#,
$बिन्दु;
#,
न्यग्रोधो व्यामवटयोर्बिन्दुर्वेदितृविप्रुषोः ॥ ६४८ ॥
$अङ्क;
#,
$चर्मन्;
#,
उत्सङ्गलक्ष्मणोरङ्कश्चर्म स्यात्फलकत्वचोः ।
$मोह;
#,
$चिकुर;
#,
अविद्यामूर्च्छयोर्मोहश्चिकुरश्चलकेशयोः ॥ ६४९ ॥
$ग्राह;
#,
$चोक्ष;
#,
ग्रहावहारयोर्ग्राहश्चोक्षो गीतमनोज्ञयोः ।
$भेल;
#,
$कीलाल;
#,
प्लवभीलुकयोर्भेलः कीलालमसृगम्बुनोः ॥ ६५० ॥
$दस्यु;
#,
$मति;
#,
रिपुतस्करयोर्दस्युर्मतिरिच्छामनीषयोः ।
$रण;
#,
$लव;
#,
रणः स्यात्क्वाणमृधयोर्लवश्छेदनलेशयोः ॥ ६५१ ॥
$मर्यादा;
#,
$इज्या;
#,
मर्यादा धारणासीम्नोरिज्या यजनपूजयोः ।
$विरुध्;
#,
$वप;
#,
लताविटपयोर्विरुज्जयन्तीदुर्गयोर्जया ॥ ६५२ ॥
$भित्ति;
#,
$जया;
#,
प्रदेशकुड्ययोर्भित्तिर्वपा विवरमेदसोः ।
$सती;
#,
$मूल्य;
#,
सती हैमवतीसाध्व्योर्मूल्यं वेतनवस्नयोः ॥ ६५३ ॥
;p{0058}
$लङ्का;
#,
$प्रसून;
#,
नगरीशाखयोर्लङ्का प्रसूनं फलपुष्पयोः ।
$रत्न;
#,
$प्रतिपद्;
#,
मणिप्रकृष्टयो रत्नं प्रतिपत्तिथिसंविदो ॥ ६५४ ॥
$चिह्न;
#,
$गौरिक;
#,
पताकालक्ष्मणोश्चिह्नं गैरिकं धातुरुक्मयोः ।
$व्रज्या;
#,
$वाहिनी;
#,
अर्गप्रस्थानयोर्व्रज्या वाहिनी सिन्धुसेनयोः ॥ ६५५ ॥
$अर्वन्;
#,
$गह्वर;
#,
अश्वकुत्सितयोरर्वा गह्वरं बिलदम्भयोः ।
$बाष्प;
#,
$प्रेमन्;
#,
ऊष्मनेत्राम्भसोर्बाष्पः प्रेम स्निग्धत्वनर्मणोः ॥ ६५६ ॥
$निन्दा;
#,
$सुत;
#,
कुत्सापवादयोर्निन्दा सुतः पुत्रमहीभुजोः ।
$शास्त्र;
#,
$कुथ;
#,
निदेशागमयोः शास्त्रं प्रवेणीकुशयोः कुथः ॥ ६५७ ॥
$त्वक्;
#,
$निभ;
#,
त्वक्चर्मवल्कयोरुक्ता सदृशव्याजयोर्निभः ।
$डिम्ब;
#,
$शुद्ध;
#,
प्लीहविप्लवयोर्डिम्बः शुद्धः केवलपूतयोः ॥ ६५८ ॥
$सामिधेनी;
#,
$लक्षण;
#,
ऋक्समिधोः सामिधेनी लक्षणं नामचिह्नयोः ।
$शान्ति;
#,
$कान्ति;
#,
कल्याणशमयोः शान्तिः कान्तिः शोभेच्छयोः स्मृता ॥ ६५९ ॥
$योनि;
#,
$ओघ;
#,
आकरोपस्थयोर्योनिरोघो वृन्दाम्बुवेगयोः ।
$स्वैर;
#,
$कृतिन्;
#,
मन्दस्वच्छन्दयोः स्वैरो योग्यपण्डितयोः कृती ॥ ६६० ॥
$वृष्णि;
#,
$विलग्र;
#,
मेषयादवयोर्वृष्णिर्विलग्नो मध्यलग्नयोः ।
$शाद;
#,
$द्रोण;
#,
शष्पकर्दमयोः शादो द्रोणो वायसमानयोः ॥ ६६१ ॥
$वसति;
#,
$क्षवथु;
#,
वसतिर्वेश्मयामिन्योः क्षवथुः क्षुतकासयोः ।
$प्रतीहार;
#,
$सायक;
#,
द्वाःस्थद्वारोः प्रतीहारः सायकः शरखड्गयोः ॥ ६६२ ॥
$शङ्का;
#,
$बन्धन;
#,
वितर्कत्रासयोः शङ्का बन्धनं वृत्तबन्धयोः ।
$रूक्ष;
#,
$मृदु;
#,
परुषास्निग्धयो रूक्षः कोमलातिग्मयोर्मृदुः ॥ ६६३ ॥
$अन्त्य;
#,
$वाडव;
#,
अधमान्तभुवोरन्त्यो वाडवो ब्राह्मणौर्वयोः ।
$घृणा;
#,
$अवट;
#,
घृणा जुगुप्साकृपयोरवटः कूपगर्तयोः ॥ ६६४ ॥
$ऊति;
#,
$साति;
#,
स्यूतिरक्षणयोरूतिः सातिर्दानावसानयोः ।
$सेवन;
#,
$दृत;
#,
सेवनं सीवनोपास्त्योर्द्रुतं शीघ्रविलीनयोः ॥ ६६५ ॥
;p{0059}
$सव्य;
#,
$अधम;
#,
वामदक्षिणयोः सव्यमधमो न्यूनगर्ह्ययोः ।
$प्रेक्षा;
#,
$मूर्ति;
#,
धीनृत्यदर्शयोः प्रेक्षा मूर्तिः काठिन्यकाययोः ॥ ६६६ ॥
$यात्रा;
#,
$धन;
#,
वृतिप्रस्थानयोर्यात्रा धनं गोधनवित्तयोः ।
$अर्चा;
#,
$महस्;
#,
प्रतिमापूजयोरर्चा मह उत्सवतेजसोः ॥ ६६७ ॥
$आप्ति;
#,
$लक्ष्मन्;
#,
प्राप्तिसंबन्धयोराप्तिर्लक्ष्म चिह्नप्रधानयोः ।
(... ... ... लक्ष्मचिह्नप्रधानयोः)
$चित्र;
#,
$वदान्य;
#,
नवेऽ(?)विचारेति चित्रं वदान्यो दातृवाग्मिनोः ।
$हिंसा;
#,
$जामि;
#,
चौर्यादिवधयोर्हिंसा जामिः स्वसृकुलस्त्रियोः ॥ ६६८ ॥
$लेप;
#,
$अन्न;
#,
जग्धिलेपनयोर्लेपः स्यादन्नं भक्तभुक्तयोः ।
$विद्वस्;
#,
$गोपति;
#,
विद्वान् विदत्पण्डितयोर्गोपतिः षण्डसूर्ययोः ॥ ६६९ ॥
$श्रद्धा;
#,
$भूति;
#,
श्राद्धत्वकाङ्क्षयोः श्रद्धा भूतिः संपत्तिभस्मनोः ।
$बाध;
#,
$क्षुल्लक;
#,
निषेधदुःखयोर्बाधा क्षुल्लकः पामराल्पयोः ॥ ६७० ॥
$करेणु;
#,
$वर्तनी;
#,
करेणुर्गजहस्तिन्योर्वर्तनी वृत्तिमार्गयोः ।
$व्रतति;
#,
$आकृति;
#,
विस्तारवल्ल्योर्व्रततिराकृतिः कायरूपयोः ॥ ६७१ ॥
$स्नेह;
#,
$अक्षर;
#,
स्नेहस्तैलादिकप्रेम्णोरक्षरं ब्रह्मवर्णयोः ।
$कर्षू;
#,
$भर;
#,
कर्षूर्नदीकरीषाग्न्योर्भरोतिशयभारयोः ॥ ६७२ ॥
$गुह्य;
#,
$अनूक;
#,
उपस्थरहसोर्गुह्यमनूकं कुलशीलयोः ।
$राष्ट्र;
#,
$आगस्;
#,
विषयोत्पातयो राष्ट्रमागः पापापराधयोः ॥ ६७३ ॥
$मध्य;
#,
$चर्चा;
#,
न्याय्यावलग्नयोर्मध्यं चर्चा स्थासकचिन्तयोः ।
$रथ्या;
#,
$मृत;
#,
रथौघमार्गयो रथ्या मृत्युयाचितयोर्मृतम् ॥ ६७४ ॥
$स्रोतस्;
#,
$छल;
#,
स्रोतोम्बुवेगेन्द्रिययोश्छद्मस्खलितयोश्छलम् ।
$अट्ट;
#,
$प्रस्थ;
#,
अत्यर्थगृहयोरट्टः प्रस्थः स्यात्सानुमानयोः ॥ ६७५ ॥
$अन्य;
#,
$उडुप;
#,
इतरासदृशोरन्य उडुपश्चन्द्रभेलयोः ।
$छ्न्द;
#,
$संस्था;
#,
छन्दोभिप्रयवशयोः संस्था स्थितिविनाशयोः ॥ ६७६ ॥
;p{0060}
$वीचि;
#,
$अहिभुज्;
#,
स्वल्पकल्लोलयोर्वीचिरहिभुक्केकितार्क्ष्ययोः ।
$द्विजिह्व;
#,
$निज;
#,
द्विजिह्वः सर्पखलयोर्निजमात्मीयनित्ययोः ॥ ६७७ ॥
$क्षोद;
#,
$रभस;
#,
धूलिपेषणयोः क्षोदो रभसो वेगहर्षयोः ।
$पल्लि;
#,
$सखि;
#,
कुटीग्रामकयोः पल्लिः सखा मित्रसहाययोः ॥ ६७८ ॥
$व्यूढ;
#,
$चार;
#,
विन्यस्ते संहते व्यूढश्चारो बन्धापसर्पयोः ।
$आशुग;
#,
$वैशाख;
#,
आशुगो मारुते बाणे वैशाखो मासमन्थयोः ॥ ६७९ ॥
$आशा;
#,
$स्वादु;
#,
आशा ककुभि तृष्णायां स्वादुर्मृष्टमनोज्ञयोः ।
$मार्गण;
#,
$जात;
#,
मार्गणो याचके बाणे जातं जन्मसमूहयोः ॥ ६८० ॥
$नियति;
#,
$प्रकार;
#,
नियतिः संयमे दैवे प्रकारस्तुल्यभेदयोः ।
$व्यवाय;
#,
$मरु;
#,
व्यवायः सुरतेऽन्तर्धौ धन्वपर्वतयोर्मरुः ॥ ६८१ ॥
$कुम्भ;
#,
$ध्वज;
#,
गजाङ्गे कलशे कुम्भः पताकाचिह्नयोर्ध्वजः ।
$भ्रूण;
#,
$प्रियङ्गु;
#,
भ्रूणोऽर्भके स्त्रैणगर्भे प्रियङ्गुः कङ्गुवृक्षयोः ॥ ६८२ ॥
$आकल्प;
#,
$निस्त्रिंश;
#,
आकल्पः कल्पने वेषे निस्त्रिंशः क्रूरखङ्गयोः ।
$संप्रयोग;
#,
$कलङ्क;
#,
रतेन्वितौ संप्रयोगः कलङ्कोङ्कापवादयोः ॥ ६८३ ॥
$प्राप्ति;
#,
$क्षार;
#,
उदयेधिगमे प्राप्तिः क्षारः स्यात्काचभस्मनोः ।
$वह;
#,
$पद्धति;
#,
वहो वाहे गवां स्कन्धे पद्धतिः पङ्क्तिवर्त्मनोः ॥ ६८४ ॥
$शल्क;
#,
$प्रगाढ;
#,
वल्कले शकले शल्कं प्रगाढं दृढकृच्छ्रयोः ।
$स्वभू;
#,
$शुक्त;
#,
स्वभूर्वेधसि गोविन्दे शुक्तं स्यात्परुषाम्लयोः ॥ ६८५ ॥
$क्षुण्ण;
#,
$निशान्त;
#,
व्युत्पन्ने प्रहते क्षुण्णो निशान्तं गेहशान्तयोः ।
$गोधा;
#,
$विभु;
#,
गोधा तले निहाकायां विभुः स्यात्प्रभुनित्ययोः ॥ ६८६ ॥
$त्रयी;
#,
$निषङ्ग;
#,
त्रयी त्रिवेद्यां त्रितये निषङ्ग सङ्गतूणयोः ।
$भ्रमर;
#,
$भूतात्मन्;
#,
भ्रमरः कामुके भृङ्गे भूतात्मा धातृदेहयोः ॥ ६८७ ॥
$द्रुम;
#,
$चरु;
#,
द्रुमस्तरौ पारिजाते भाण्डहव्यान्नयोश्चरुः ।
$कराल;
#,
$न्यक्ष;
#,
करालो दन्तुरे तुङ्गे न्यक्षं कार्त्स्न्यनिकृष्टयोः ॥ ६८८ ॥
;p{0061}
$अदस्;
#,
$व्यूह;
#,
अदः परस्मिन्नत्रापि व्यूहो विन्यासवृन्दयोः ।
$स्तिमित;
#,
$कष्ट;
#,
स्तिमितोऽतरले क्लिन्ने कष्टं गहनकृच्छ्रयोः ॥ ६८९ ॥
$विकार;
#,
$विरोध;
#,
विकारो विकृतौ रोगे विरोधो नाशरोधयोः ।
$संरोध;
#,
$गाथा;
#,
क्षेपे रोधे च संरोधो गाथा वाग्भेदवृत्तयोः ॥ ६९० ॥
$विशद;
#,
$निधन;
#,
प्रव्यक्ते विशदः शुक्ले निधनं कुलनाशयोः ।
$अर्थ्य;
#,
$बल्लव;
#,
अर्थ्यो विपश्चिति न्याय्ये बल्लवो गोपसूदयोः ॥ ६९१ ॥
$पल्लव;
#,
$मल;
#,
पल्लवो विटपे षिङ्गे किट्टकिल्बिषयोर्मलम् ।
$पीति;
#,
$वित्त;
#,
पीतिस्तुरंगमे पाने वित्तं द्रव्यप्रकाशयोः ॥ ६९२ ॥
$धेनुका;
#,
$हेला;
#,
करिण्यां धेनुका धेनौ हेलावज्ञाविलासयोः ।
$दुर्गति;
#,
$क्रिमि;
#,
दुर्गतिर्नरके नैःस्व्ये क्रि(कृ)मिः स्यात्कीटलाक्षयोः ॥ ६९३ ॥
$वृत्ति;
#,
$तरस्;
#,
वर्तने विवृतौ वृत्तिस्तरः स्याद्बलवेगयोः ।
$जनपद;
#,
$प्रवृत्ति;
#,
देशे जने जनपदः प्रवृतिर्वृत्तिवार्तयोः ॥ ६९४ ॥
$शाखा;
#,
$लुब्ध;
#,
शाखा भुजे पादपाङ्गे लुब्धो मृगयुकाङ्क्षिणोः ।
$समाघात;
#,
$धावन;
#,
समाघातो वधे युद्धे धावनं गतिशौचयोः ॥ ६९५ ॥
$व्युष्टि;
#,
$यान;
#,
व्युष्टिः फले समृद्धौ च यानं गमनयुग्ययोः ।
$स्नान;
#,
$सैन्धव;
#,
स्नानीये सवने स्नानं सैन्धवो लवणाश्वयोः ॥ ६९६ ॥
$वर्धन;
#,
$रहस्;
#,
वर्धनं छेदने वृद्धौ रहः सुरतगुह्ययोः ।
$वीर;
#,
$प्रज्ञान;
#,
उत्तमे सुभटे वीरः प्रज्ञानं बुद्धिचिह्नयोः ॥ ६९७ ॥
$कर्बुर;
#,
$गाङ्गेय;
#,
किर्मिरे कर्बुरं होम्नि गाङ्गेयं गाङ्गरुक्मयोः ।
$पूग;
#,
$शूक;
#,
समूहे पादपे पूगः शूकोऽनुक्रोशशुङ्गयोः ॥ ६९८ ॥
$अभीषु;
#,
$बर्हि;
#,
अभीषुः(शुः) प्रग्रहे भासि बर्हिर्दर्भहुताशयोः ।
$अर्य;
#,
$निकृति;
#,
अर्यः स्वामिनि वैश्ये च निकृतिः शठशाठ्ययोः ॥ ६९९ ॥
$पक्ति;
#,
$रति;
#,
पक्तिः स्याद् गौरवे पाके रतिः सुरतरागयोः ।
$नर;
#,
$नालिक;
#,
नरः स्यादर्जुने मर्त्ये नालीकश्च शराब्जयोः ॥ ७०० ॥
;p{0062}
$दुर्वर्ण;
#,
$आभील;
#,
रूप्ये कुवर्णे दुर्वर्णमाभीलं भीष्मकृच्छ्रयोः ।
$खर्जूर;
#,
$वाशिता;
#,
फले रूप्ये च खर्जूरं वाशिता करिणीस्त्रियोः ॥ ७०१ ॥
$अनृत;
#,
$तक्षक;
#,
अनृतं कृषावसत्ये तक्षकस्तक्षनागयोः ।
$वेश;
#,
$भास्वत्;
#,
वेश्यावासे गृहे वेशो भास्वान्भास्वरसूर्ययोः ॥ ७०२ ॥
$हृदय;
#,
$पुरुष;
#,
हृदयं वक्षसि स्वान्ते पुरुषो मानवात्मनोः ।
$कलित;
#,
$ईहा;
#,
ज्ञाते गृहीते कलित ईहा स्यादुद्यमेच्छयोः ॥ ७०३ ॥
$अर्ध;
#,
$प्रदोष;
#,
खण्डेऽर्धः समभागेऽर्धं प्रदोषो दोषकालयोः ।
$मित्र;
#,
$समुछ्रय;
#,
मित्रं सुहृदि मित्रोऽर्के वैरोन्नत्योः समुच्छ्रयः ॥ ७०४ ॥
$रोक;
#,
$नाक;
#,
दीप्तौ रोको बिले रोकं नाकः स्वर्गान्तरिक्षयोः ।
$दल;
#,
$पुष;
#,
दलं खण्डे दलं पत्रे पुष्पमार्तवसूनयोः ॥ ७०५ ॥
$संव्यान;
#,
$भरण;
#,
संव्यानं छादने वस्त्रे भरणं वेतने भृतौ ।
$कञ्चुकिन्;
#,
$वेल्लित;
#,
स्थापत्ये कञ्चुकी सर्पे वोल्लितं कुटिले धुते ॥ ७०६ ॥
$त्रेता;
#,
$रै;
#,
वह्नित्रये युगे त्रेता रैशब्दः कनके धने ।
$चित्रक;
#,
$छद;
#,
ओषधौ चित्रको व्याघ्रे पलाशे गरुतिच्छदः ॥ ७०७ ॥
$रिष्ट;
#,
$वपुस्;
#,
रिष्टं स्यादशुभे पापे शस्ताकारे तनौ वपुः ।
$स्तम्भ;
#,
$द्रव;
#,
स्तम्भो जडत्वे स्थूणायां निर्यासे नर्मणि द्रवः ॥ ७०८ ॥
$शील;
#,
$कैतव;
#,
शीलं स्वभावे सद्वृत्ते छले द्यूते च कैतवम् ।
$उत्कट;
#,
$कील;
#,
उत्कटः प्रवले क्षीबे स्थाणौ ज्वाले च कीलवाक् ॥ ७०९ ॥
$उदर्चिस्;
#,
$पुर;
#,
उदर्चिरुत्प्रभे वह्नौ पुरं स्यान्नगरे गृहे ।
$वृद्धि;
#,
$कृष्टि;
#,
आनन्दे वर्धने वृद्धिः कृष्टिराकर्षणे बुधे ॥ ७१० ॥
$जघन्यज;
#,
$स्थिरा;
#,
जघन्यजोऽनुजे शूद्रे शालपर्ण्यां भुवि स्थिरा ।
$तृणता;
#,
$कारु;
#,
तृणत्वे तृणता चापे कारुः शिल्पिनि कारके ॥ ७११ ॥
$अण्ड;
#,
$द्वापर;
#,
मुष्के खगादिकोशेण्डं द्वापरः संशये युगे ।
$भक्ति;
#,
$तरणि;
#,
विभागे सेवने भक्तिस्तरणिर्नावि भास्करे ॥ ७१२ ॥
;p{0063}
$एनस्;
#,
$पुङ्गव;
#,
एनोपराधे दुरिते वरेण्ये पुंगवो वृषे ।
$पूज्य;
#,
$इन्द्रिय;
#,
पूजार्हे श्वशुरे पूज्यो हृषीके रेतसीन्द्रियम् ॥ ७१३ ॥
$आनक;
#,
$मन्दिर;
#,
आनकः पटहे भेर्यां मन्दिरं नगरे गृहे ।
$इतर;
#,
$पेशल;
#,
इतरः पामरेऽन्यस्मिन्दक्षे चारौ च पेशलः ॥ ७१४ ॥
$वर्त्मन्;
#,
$प्रोक्षण;
#,
वर्त्म नेत्रच्छदे मार्गे प्रोक्षणं सेचने वधे ।
$कारण;
#,
$प्रसू;
#,
कारणं घातने हेतावश्वार्या मातरिः प्रसूः ॥ ७१५ ॥
$त्रिदिव;
#,
$दान;
#,
स्वर्गेन्तरिक्षे त्रिदिवं दानं गजमदे दितौ ।
$हविस्;
#,
$मल्ल;
#,
हविः सर्पिषि होतव्ये मल्लः पात्रे बलीयसी ॥ ७१६ ॥
$उपस्थ;
#,
$गडु;
#,
उपस्थः शिस्न उत्सङ्गे कुब्जे पृष्टगुडे गडुः ।
$यन्तृ;
#,
$अवस्कर;
#,
यन्ता हस्तिपके सूते गृथे गुह्येप्यवस्करः ॥ ७१७ ॥
$खड्ग;
#,
$प्रणिधि;
#,
निस्त्रिंशे गण्डके खड्गः प्रणिधिः प्रार्थने चरे ।
$वञ्चुक;
#,
$दुर्विध;
#,
वञ्चुको जम्बुके धूर्ते दुर्विधो दुर्गते खले ॥ ७१८ ॥
$ॠषि;
#,
$गिरीश;
#,
ऋषिर्वेदे वसिष्ठादौ गिरीशोऽद्रिपतौ शिवे ।
$अस्त्र;
#,
$कदम्ब;
#,
अस्त्रं स्यादायुधे चापे कदम्बाख्या द्रुमे चये ॥ ७१९ ॥
$कबन्ध;
#,
$रोदन;
#,
कबन्धं सलिले रुण्डे क्रन्दे रोदनमश्रुणि ।
$नलिनी;
#,
$कुहर;
#,
पद्माकरेब्जे नलिनी कुहरं गह्वरे बिले ॥ ७२० ॥
$चूडा;
#,
$छदन;
#,
शिखायां वलभौ चूडा छदनं गरुतिच्छदे ।
$चिति;
#,
$सृति;
#,
चितिः समूहे चित्यायां गमने पद्धतौ सृतिः ॥ ७२१ ॥
$स्थूणा;
#,
$रोहिणी;
#,
स्थूणां स्तम्भेथ(म्भे च) सूर्म्यां च नक्षत्रे गवि रोहिणी ।
$षण्ड;
#,
$खर;
#,
षण्डो वने गवां पत्यौ तिग्मे स्याद् गर्दभे खरः ॥ ७२२ ॥
$वराङ्ग;
#,
$कृपीट;
#,
वराङ्गं मस्तके योनौ कृपीटमुदरे जले ।
$तोदन;
#,
$आस्पद;
#,,,,,,,,
तोदनं व्यथने तोत्त्रे कृत्ये स्यादास्पदं पदे ॥ ७२३ ॥
$भूभृत्;
#,
$अतिसर्जन;
#,
भूभृद्गिरौ महीपाले वधे दानेतिसर्जनम् ।
$निमित्त;
#,
$जीवन;
#,
निमित्तं लक्षणे हेतौ जीवनं वर्तनेम्भसि ॥ ७२४ ॥
;p{0064}
$कलुष;
#,
$शयन;
#,
आविले कलुषं पापे शय्यायां शयनं रते ।
$शासन;
#,
$गहन;
#,
शास्त्रे शासनमाज्ञायां गह्वरे गहनं वने ॥ ७२५ ॥
$अवन;
#,
$लिप्त;
#,
अवनं रक्षणे तृप्तौ लिप्तं भुक्ते विलिप्तके ।
$उषित;
#,
$उदित;
#,
व्युषिते दग्ध उषितमुदितं प्रोक्त उद्गते ॥ ७२६ ॥
$शाप;
#,
$तरुण;
#
आक्रोशे शपथे शापस्तरुणो यूनि नूतने ।
$छन्न;
#,
$भुवन;
#,
छादिते रहसिच्छन्नं भुवनं विष्टपे जने ॥ ७२७ ॥
$शय्या;
#,
$पर्ण;
#,
शय्या तल्पे ग्रन्थगुम्फे पर्णाख्या किंशुके छदे ।
$मूल;
#,
$कान्तार;
#,
मूलमाद्ये शिफायां च कान्तरं प्रान्तरे वने ॥ ७२८ ॥
$भावित;
#,
$उद्धान;
#,
भावितं वासिते लब्धे चुल्ल्यामुद्धा(द्वा)नमुद्गते(मे) ।
$तलिन;
#,
$अर्दित;
#,
स्वच्छे तलिनमल्पे स्यादर्दितं प्रार्थिते हते ॥ ७२९ ॥
$भ्रम;
#,
$गोपुर;
#,
भ्रमोम्बुनिर्गमे भ्रान्तौ पूर्द्वारि द्वारि गोपुरम् ।
$प्रसर;
#,
$वर्तक;
#,
प्रसरः प्रणये वेगे वर्तको श्वखुरे खगे ॥ ७३० ॥
$निःश्रेयस;
#,
$दिवौकस्;
#,
निःश्रेयसं शिवे मोक्षे दिवौकाश्चातके सुरे ।
$आजि;
#,
$पर्याय;
#,
आजिः समावनौ युद्धे पर्यायोऽवसरे क्रमे ॥ ७३१ ॥
$प्रैष;
#,
$कलि;
#,
पीडने प्रेषणे प्रैषः कलिरन्त्ययुगे रणे ।
$प्रवेणी;
#,
$दिष्टवाक्;
#,
कुथे प्रवेणी वेण्यां च काले दैवे च दिष्टवाक् ॥ ७३२ ॥
$आलोक;
#,
$विन्न;
#,
आलोको दर्शने द्योते विन्नं लब्धे विचारिते ।
$शंसा;
#,
$धनंजय;
#,
वाञ्छायां वचने शंसा वह्नौ पार्थे धनंजयः ॥ ७३३ ॥
$पङ्क;
#,
$रुजा;
#,
कर्दमे कल्मषे पङ्कं भङ्गे रोगे रुजा मता ।
$शकल;
#,
$व्यायत;
#,
शकलं वल्कले खण्डे व्यायतो व्यापृते दृढे ॥ ७३४ ॥
अपिशब्देन साध्यन्ते पूर्वाचार्चानुसारतः ।
विस्मृता ये प्रमादेन कथ्यते तेऽधुना पुनः ॥ ७३५ ॥
$मन्द;
#
$धर्म;
#
मन्दो हस्तिविशेषेपि घर्मः स्यादातपेपि च ।
$उपस्पर्शन;
#
$कर;
#
स्पर्शेप्युपस्पर्शनं स्यात्करो मेघोपलेपि च ॥ ७३६ ॥
;p{0065}
$वश;
#
$पूर्व;
#
स्यादिच्छायामपि वशश्चाण्डालेपि प्लवो मतः ।
$प्रसव;
#
$वर;
#
प्रसवः स्यादपत्येपि वरणेपि वरः स्मृता ॥ ७३७ ॥
$अन्तर;
#
$बृहती;
#
अन्तरं परिधानेपि बृहती वाच्यपि स्मृता ।
$अङ्क;
#
$वेला;
#
अङ्कं विदुः समीपेपि वेला कूलेपि वारिधेः ॥ ७३८ ॥
$सूचना;
#
$पिण्ड;
#
सूचना दर्शनेपि स्यात्पिण्डमाजीवनेपि च ।
$वेधस्;
#
$चिकुर;
#
विदुष्यपि स्मृतो वेधाश्चिकुरः पादपेपि च ॥ ७३९ ॥
$वाल;
#
$मत्सर;
#
वालः स्यादश्वपुच्छेपि क्वचित्कोपेपि मत्सरः ।
$आधि;
#
$तिलक;
#
आधिर्मानसपीडापि तिलकं क्लोम्न्यपि स्मृतम् ॥ ७४० ॥
$सुरभि;
#
$तार;
#
सुरभिः स्यान्मनोज्ञेपि तारः शुद्धेपि मौक्तिके ।
$दान;
#
$खग;
#
खण्डनेपि मतं दानं खगः काण्डेपि दृश्यते ॥ ७४१ ॥
$रोहित;
#
$अज;
#
ऋश्येपि रोहितः प्रोक्तः प्रजानाथेप्यजः स्मृतः ।
$गोकर्ण;
#
$मूल;
#
गोकर्णो मृगभेदेपि मूलं स्यादन्तिकेपि च ॥ ७४२ ॥
$भद्रा;
#
$ध्रुवा;
#
रास्नायामपि भद्रा स्याच्छालपर्ण्यामपि ध्रुवा ।
$लता;
#
$शेष;
#
लता स्यादतिमुक्तेपि शेषः सीरिण्यपि स्मृतः ॥ ७४३ ॥
$क्षार;
#
$दर्शन;
#
क्षारो रसविशेषेपि मतं स्वप्नेपि दर्शनम् ।
$नाभि;
#
$ग्राम;
#
नाभिश्चक्रस्य मध्येपि ग्रामो गीतस्वरेपि च ॥ ७४४ ॥
$वृष;
#
$मार्गण;
#
वृषः स्यात्पुंविशेषेपि याञ्चायामपि मार्गणम् ।
$स्थान;
#
$विद्वस्;
#
सादृश्येपि क्वचित्स्थानं विद्वानप्यात्मवेदिनि ॥ ७४५ ॥
$वान;
#
$भव्य;
#
वानं विशुष्कमात्रेपि भव्यं भाविन्यपि स्मृतम् ।
$शाखा;
#
$मध्य;
#
शाखा वेदविभागेपि मध्यं स्यादन्तरेपि च ॥ ७४६ ॥
$ऋषभ;
#
$तेजस्;
#
ऋषभो गेयभेदेपि तेजो दीप्तावपि स्मृतम् ।
$चार;
#
$पल्लव;
#
चारः पि(प्रि)यालवृक्षेपि मतं पत्रेपि पल्लवम् ॥ ७४७ ॥
$वार्त्ता;
#
$स्फुट;
#
वार्त्ताकेपि क्वचिद् वार्ता स्फुटो व्याप्तेपि च क्वचित् ।
$पात्र;
#
$काय;
#
पात्रं मुगादिकोपे स्यात्कायः संघेपि दृश्यते ॥ ७४८ ॥
;p{0066}
$भव;
#
$आयति;
#
क्ल्याणेपि भवः प्रोक्तो दीर्घत्वेप्यायतिं विदुः ।
$घन;
#
$अनन्त;
#
विस्तारेपि घनं विद्यादनन्तः केशवेपि च ॥ ७४९ ॥
$तन्त्र;
#
$प्रधान;
#
तन्त्रं कुटुम्बकृत्येपि प्रधानं प्रकृतावपि ।
$कदली;
#
$कर्कश;
#
कदली मृगभेदेपि कर्कशः कठिनेपि च ॥ ७५० ॥
$पण;
#
$ग्रमणी;
#
पणः स्याद् व्यवहारेपि ग्रामणीर्भोगिकेपि च ।
$प्रतिपत्ति;
#
$घृति;
#
बोधेपिः प्रतिपत्तिः स्याद्धैर्येपि धृतिरिष्यते ॥ ७५१ ॥
$जाल;
#
$उत्सव;
#
कोरकेपि मतं जालं महेपि स्मृत उत्सवः ।
$परीवाप;
#
$हेति;
#
आवावेपि परीवापो हेतिर्भास्करभास्यपि ॥ ७५२ ॥
$सत्त्व;
#
$इष्ट;
#
मनस्यपि मतं सत्त्वं विद्यादिष्टं क्रतावपि ।
$कोश;
#
$परंपरा;
#
कोशः पात्रविशेषेपि संतानेपि परंपरा ॥ ७५३ ॥
$चर्चा;
#
$गुह;
#
देव्यामपि भवेच्चर्चा विशाखेपि गुहः स्मृतः ।
$रति;
#
$धीर;
#
रतिः स्मरकलत्रेपि धीरः स्याद्धैर्यवत्यपि ॥ ७५४ ॥
$वडवा;
#
$गह्वर;
#
वडवा स्त्रीविशेषेपि निकुञ्जेपि च गह्वरः ।
$काली;
#
$भीम;
#
क्षीरकीटेपि काली स्याद् भीमः पाण्डुसुतेपि च ॥ ७५५ ॥
$शारि;
#
$व्यूढ;
#
शारिः पर्याणभेदेपि व्यूढः स्यात्पृथुलेपि च ।
$भाव;
#
$वाजिन्;
#
भावो रसनिमित्तेपि च वाजी स्याद्विशिखेपि च ॥ ७५६ ॥
$कला;
#
$संस्था;
#
कलावयवमात्रेपि संस्था स्यात्प्रणिधावपि ।
$करक;
#
$पुर;
#
करकः स्यात्करङ्केपि पुरं देहेपि दृश्यते ॥ ७५७ ॥
$करट;
#
$द्रोण;
#
करटो दुर्दुरूटेपि द्रोणोर्जुनगुरावपि ।
$युग;
#
$व्यायात;
#
युगं हस्तचतुष्केपि दीर्घेपि व्यायतं विदुः ॥ ७५८ ॥
$चरण;
#
$मद;
#
बह्वृचाद्येपि चरणो मदो बीजेपि देहिनाम् ।
$रथ्य;
#
$वालिका;
#
रथोद्वहेपि रथ्यः स्यादलङ्कारेपि वालिका ॥ ७५९ ॥
$शुक्ति;
#
$भ्रम;
#
अश्वावर्तेपि शुक्तिः स्याद् भ्रमः कुन्देपि दृश्यते ।
$पद्म;
#
$धर्म;
#
पद्मो व्यूहविशेषेपि धर्म चापेपि कीर्तितम् ॥ ७६० ॥
;p{0067}
$रीति;
#
$काण्ड;
#
प्रचारेपि स्मृता रीतिः काण्डः स्कन्धेपि शाखिनाम् ।
$ग्रहण;
#
$सुधा;
#
सोमग्रहेपि ग्रहणं सुधा लेपेपि दृश्यते ॥ ७६१ ॥
$कटु;
#
$वसति;
#
कटुः शोभनगन्धेपि वसतिश्च स्थितावपि ।
$भाण्ड;
#
$सून;
#
भाण्डं भूषणमात्रेपि सूनं स्यात्पुष्पितेपि च ॥ ७६२ ॥
$स्नेह;
#
$जन्य;
#
सौहार्देपि मतः स्नेहो जन्यः स्याज्जनकेपि च ।
$धर्मराज;
#
$राम;
#
धर्मराजः पाण्डवेपि रामो दाशरथावपि ॥ ७६३ ॥
$जम्भ;
#
$कुल्य;
#
जम्भो दैत्यविशेषेपि कुल्यः स्यात्कुलजेपि च ।
$पटल;
#
$पर;
#
पटलं पिटकेपि स्यात्केवलेपि परं मतम् ॥ ७६४ ॥
$स्कन्ध;
#
$कुल;
#
स्कन्धस्तरुप्रकाण्डेपि कुलं गेहेपि दृश्यते ।
$पर्जन्य;
#
$वसु;
#
मेघध्वानेपि पर्जन्यो मधुरेपि वसुः स्मृतः ॥ ७६५ ॥
$कीला;
#
$मल;
#
कीला कफो(फ)णिभागेपि वर्चस्केपि मलं मतम् ।
$प्रसूति;
#
$संतति;
#
उत्पादेपि प्रसूतिः स्यात्पारंपर्येपि संततिः ॥ ७६६ ॥
$शाला;
#
$धवल;
#
शाला गृहैकदेशेपि धवलो गोवृषेपि च ।
$परुष;
#
$विशिख;
#
परुषं रूक्षमात्रेपि शरेपि विशिखः स्मृतः ॥ ७६७ ॥
$कषाय;
#
$लघु;
#
क्वचित्कषायं रक्तेपि लघु स्यादजुरुण्यपि ।
$करण;
#
$चपल;
#
क्रियाभेदेपि करणं चपलः पारदेपि च ॥ ७६८ ॥
$पक्ष्मन्;
#
$भोग;
#
पुष्पच्छदेपि पक्ष्म स्याद् भोगो वित्तेपि च क्वचित् ।
$फल;
#
$योग;
#
फलं हेतुसमुत्थेपि योगः स्याद् भेषजेपि च ॥ ७६९ ॥
$पक्ष;
#
$वाह;
#
पक्षोश्मन्तकरन्ध्रेपि वाहमाहुर्वृषेपि च ।
$आरोह;
#
$वशा;
#
आरोहो हस्तिवाहेपि वशा वन्ध्यस्त्रियामपि ॥ ७७० ॥
$क;
#
$कक्षा;
#
कं सुखेपि विजानीयात्कक्षा स्पर्धापदेपि च ।
$वितान;
#
$अन्त;
#
मन्देपि च वितानं स्याद् विनाशेऽप्यन्त इष्यते ॥ ७७१ ॥
$शृङ्ग;
#
$शासन;
#
शृङ्गं क्रीडाम्बुयन्त्रेपि मतं लेखेपि शासनम् ।
$चूर्ण;
#
$कवि;
#
चूर्णं क्षारविशेषेपि कविः काव्यकरेपि च ॥ ७७२ ॥
;p{0068}
$वर्ण;
#
$पद;
#
वर्णो विलेपनेपि स्यात्पदं चिह्नेपि दिश्यते ।
$अरुण;
#
$छाया;
#
अरुणः क्वचिदर्केपि च्छाया पङ्क्तावपि स्मृता ॥ ७७३ ॥
$वित्त;
#
$मृग;
#
वित्तं विचारितेपि स्यान्मार्गणेपि मृगः क्वचित् ।
$सित;
#
$भूत;
#
सितं प्राप्तावसानेपि भूतं प्राप्तेति दृश्यते ॥ ७७४ ॥
$शल्य;
#
$घोष;
#
शल्यकेपि मतः शल्यो घोषः स्याद् घोषकेपि च ।
$कृष्ण;
#
$विश्व;
#
मरीचेपि भवेत्कृष्णं विश्वं शुण्ठ्यामपि स्मृतम् ॥ ७७५ ॥
$प्रवण;
#
$कूल;
#
प्रवणं दक्षिणेपि स्यात्कूलं स्यूतेपि कथ्यते ।
$ताल;
#
$रक्त;
#
तालं स्याद्धरितालेपि रक्तं कुङ्कुमकेपि च ॥ ७७६ ॥
$बीभत्स;
#
$रस;
#
घृणात्मकेपि बीभत्सो रसः स्वादेपि कीर्तितः ।
$सिन्धु;
#
$विनीत;
#
सिन्धुर्देशविशेषेपि विनीतो वाणिजेपि च ॥ ७७७ ॥
$अधिष्ठान;
#
$तपस्;
#
स्यात्प्रभावेप्यधिष्ठानं तपो धर्मेपि कीर्तितम् ।
$नभस्;
#
$भूतिक;
#
वर्षास्वपि नभाः प्रोक्तो यवान्यामपि भूतिकम् ॥ ७७८ ॥
$सहस्;
#
$तपस्;
#
$खर;
#
हेमन्तेपि सहाः प्रोक्तः शिशिरेपि तपाः स्मृतः ।
(खरो वेगसरेपि च ।)
$मधु;
#
$शुचि;
#
मधुर्मतो वसन्तेपि शुचिर्ग्रीष्मेपि दृश्यते ॥ ७७९ ॥
$वामी;
#
$कारण;
#
अश्वायामपि वामी स्यात्कारणं करणेपि च ।
$प्रार्थित;
#
$भाग;
#
प्रार्थितं चाभियुक्तेपि भागो रूपार्धकेपि च ॥ ७८० ॥
अथाव्यया निबध्यन्ते श्लोकार्धेन सविस्तरम् ।
$प्रति;
#
प्रति प्रतिनिधौ वीप्सालक्षणादौ प्रयोगतः ॥ ७८१ ॥
$अति;
#,
प्रशंसायां प्रकर्षे च लङ्घने च भवेदति ।
$अपि;
#,,,,
गर्हासमुच्चयप्रश्नशङ्कासंभावनास्वपि ॥ ७८२ ॥
$हि;
#,,
हिशब्दः स्याद्विशेषार्थे कारणार्थेवधारणे ।
$अस्तु;
#,,
ईर्ष्यायामभ्यनुज्ञाने पीडायामस्तु कथ्यते ॥ ७८३ ॥
$हन्त;
#,,,
हन्त हर्षे विषादे च वाक्यारम्भानुकम्पयोः ।
$बत;
#,,,
खेदानुकम्पाहर्षेषु विस्मये च स्मृतं बत ॥ ७८४ ॥
;p{0069}
$खलु;
#,,
निषेधे वाक्यभूषायां जिज्ञासादौ मतं खलु ।
$ऊरी;
#,
$उररी;
#,
विस्तारेङ्गीकृतावूरी निर्दिष्टमुररी तथा ॥ ७८५ ॥
$नाम;
#,,,,
प्राकाश्येङ्गीकृतौ कोपे नाम संभाव्यकुत्सयोः ।
$अलम्;
#,,
वारणे भूषणे शक्तौ विद्यादलमिति ध्वनिम् ॥ ७८६ ॥
$पुरा;
#,,,,
पुराणेऽनागतेऽतीते प्रबन्धे निकटे पुरा ।
$अभितस्;
#,,,,
कार्त्स्न्यशीघ्रोभयत्राग्रे समीपेष्वभितो मतम् ॥ ७८७ ॥
$ननु;
#,,,
प्रश्नावधारणानुज्ञानुनयेषु स्मृतं ननु ।
$इति;
#,,,
इति हेतुप्रकरणप्रकाशादिसमाप्तिषु ॥ ७८८ ॥
$पुरस्तात्;
#,,,
पुरस्ताच्चतुर्षु प्राच्यां पुरार्थे प्रथमेग्रतः ।
$यावत्;
#,,,
$तावत्;
#,,,
यावत्तावत्परिच्छेदे कार्त्स्न्ये मानेवधारणे ॥ ७८९ ॥
$अथ;
#,,,,
$अतो;
#,,,,
मङ्गलानन्तरारम्भप्रश्नकार्त्स्न्येष्वथो अथ ।
$च;
#,,
अन्योन्यार्थे समाहारे च स्यादन्वाचयादिषु ॥ ७९० ॥
$साम्प्रतम्;
#,
युक्तार्थमधुनार्थं च सांप्रतं संप्रयुज्यते ।
$अह;
#,
क्षेमार्थे विनियोगार्थमहशब्दं विदुर्बुधाः ॥ ७९१ ॥
$पूर्वेद्युस्;
#,
पूर्वेद्युरिष्यते प्रातः पूर्वेद्युः पूर्ववासरे(रः) ।
$अभीक्ष्ण;
#,
पुनः पुनरभीक्ष्णं स्यादभीक्ष्णमनिशं मतम् ॥ ७९२ ॥
$अन्तरेण;
#,
अन्तरेणपदं विद्याद्विनामध्यार्थवाचकम् ।
$आङ्(आ);
#,,
आङभिव्याप्तिमर्यादाकिंचिदर्थादिषु स्मृतम् ॥ ७९३ ॥
$स्वित्;
#,
श्लोकपादैरितो वक्ष्ये स्वित्स्यात्प्रश्नवितर्कयोः ।
$अमा;
#,
$वा;
#,
अमा सहार्थान्तिकयोर्वा विकल्पोपमानयोः ॥ ७९४ ॥
$स्वर्;
#,
$पुनर्;
#,
स्वः स्वर्गः स्वः परो लोको भेदाप्रथमयोः पुनः ।
$प्राक्;
#,
$आरात्;
#,
समीपदूरयोरारात्प्रभाते प्रागनन्तरे ॥ ७९५ ॥
$पश्चात्;
#,
$साक्षात्;
#,
प्रतीच्यां चरमे पश्चात्साक्षात्प्रत्यक्षतुल्ययोः ।
$एवम्;
#,,
$एव;
#,
प्रकारोपमयोरेवमेवोपम्येवधारणे ॥ ७९६ ॥
;p{0070}
$ई;
#,
$अहह;
#,
ई दुःखभावने कोपे खेदे स्यादहहाद्भुते ।
$आ;
#,
$तु;
#,
आशब्दः स्मरणे वाक्ये तु स्याद् भेदेवधारणे ॥ ७९७ ॥
$कु;
#,,
$धिक्;
#,
पापकुत्सेषदर्थे कु धिङ् निर्भर्त्सननिन्दयोः ।
$शश्वत्;
#,
$सामि;
#,
पुनःसदार्थयोः शश्वत्सामि निन्दार्धयोर्मतम् ॥ ७९८ ॥
$नु;
#,
$अनु;
#,
नु स्यात्प्रश्ने वितर्कार्थे पश्चात्सादृश्ययोरनु ।
$उप;
#,
$किम्;
#,
उप हीनेधिके दृष्टं किंशब्दः प्रश्नकुत्सयोः ॥ ७९९ ॥
$हुम्;
#,
$नून;
#,
हुं वितर्के परिप्रश्ने नूनं निश्चिततर्कयोः ।
$समया;
#,
$मिथस्;
#,
अन्तिके समया मध्ये मिथोन्योन्यं मिथो रहः ॥ ८०० ॥
$निस्;
#,
$निर्;
#,
$वृथा;
#,
निर्निश्चये निषेधे च वन्ध्ये निष्कारणे वृथा ।
$किमुत;
#,
$उत;
#,
किमुतातिशये प्रश्न उत बाढविकल्पयोः ॥ ८०१ ॥
$स्वस्ति;
#,
$अधि;
#,
आशिषि स्वस्ति पुण्यादावीश्वराधिकयोरधि ।
$जोषम्;
#,
$कम्;
#,,
जोषं च तूष्णींसुखयोः कम् शिरःसुखवारिषु ॥ ८०२ ॥
$प्रादुस्;
#,
$किल;
#,
प्रकाश्ये संभवे प्रादुर्वार्त्तासंभाव्ययोः किल ।
$हा;
#,
$अञ्जसा;
#,
दुःखे शुचि विषादे हा तत्त्वतूर्णार्थमञ्जसा ॥ ८०३ ॥
$सकृत्;
#,
$आस्;
#,
$आः;
#,
सत्कृत्सहै(दै)कवारे च स्यादाः संतापकोपयोः ।
$तिरस्;
#,
$नाना;
#,
तिरोन्तर्धौ तिर्यगर्थे नानानेकोभयार्थकम् ॥ ८०४ ॥
अभिधनानि विविच्य ज्ञात्वा निखिलानि सुकविकाव्यानि ।
कृत्वा गुरुमभियोगं कोशोयं शाश्वतेन कृतः ॥ ८०५ ॥
श्रीमद्विद्याविलासस्य सभ्यैः श्रीखुडुलादिभिः ।
महाविदग्धैः कविभिर्विद्वद्भिश्च समीक्षितः ॥ ८०६ ॥
महाबलेन कविना वराहेण च धीमता ।
सह सम्यक्परामृश्य निर्मितोयं प्रयत्नतः ॥ ८०७ ॥
समाप्तोयमनेकार्थसमुच्चयः । कृतिरियं भट्टपुत्रशाश्वतस्य ॥