;METADATA
;title{एकाक्षरशब्दमाला}
;author{हरितालराजामात्यमाधव}
;bookFullName{एकाक्षरकोषसंग्रहः}
;bookSeriesDetails{}
;editor{Editor of 1 to 26 koshas - Pannyas Ramnikvijay, Reeditor - Muni Rajsundarvijay}
;editorQualifications{}
;publisher{श्रुतज्ञान संस्कारपीठ, वासणवाळा कम्पाउण्ड, विश्वनंदिकर जैन देरासर के सामने, भगवान नगर का टेकरा, अरुण सोसायटी के पास, पालडी, अहमदाबाद-७, चंपकभाई: मो. 9436010323, निरंजन शाह: मो.9825860488, Website - www.rajparivarindia.com, Email - shrutgnan@yahoo.com}
;pressDetails{जय जिनेन्द्र ग्राफिक्स (नितीन शाह - जय जिनेन्द्र), ३०, स्वाती सोसायटी, सेंट झेवियर्स स्कूल रोड, नवरंगपुरा, अहमदाबाद. जय जिनेन्द्र: मो. 9825024204, कुश: मो. 9925617992}
;publicationYear{2019 A.D.}
;dataEntryBy{Dr. Dhaval Patel}
;dataEntryEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;proofReadBy{Dr. Dhaval Patel}
;proofReaderEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;annotatedBy{}
;annotatorEmail{}
;version{0.1.0}
;projectDetails{This project is aimed at creating a database and related software tools to access Indian koshas, both online and offline. The project is funded by generous donation of Shree Ramkrishna Knowledge Fondation, Surat.}
;projectWebPage{http://github.com/sanskrit-kosha/kosha}
;emailTo{drdhaval2785@gmail.com}
;description{}
;shortCode{EKHM}
;funding{Shree Ramkrishna Knowledge Foundation.}
;licence{GNU GPL v3.0}
;credits{1. SRKKF for funding. 2. Muni Rajsundarvijay ji for allowing us to digitize the texts. 3. Dr. Dhaval Patel for spending time to type and proofread the data.}
;dataFormatDetails{See https://github.com/sanskrit-kosha/kosha/blob/master/docs/annotation_thoughts.md for details.}
;editorialChanges{There are two versions of this work in this volume. The present work is the one which is published from page 196 onwards in appendix.}
;nymic{homo}
;pagenum{true}
;linenum{false}
;chapterArrangements{kanda}
;newVerseNumbersAtChangeOf{never}
;newLineNumbersAtChangeOf{never}
;version0.0.1{12 April 2020}
;version0.0.2{25 April 2020}
;version0.0.3{25 April 2020}
;version0.0.4{25 April 2020}
;version0.1.0{25 April 2020}
;version0.2.0{}
;version0.2.1{}
;version0.2.2{}
;version0.3.0{}
;version0.3.1{}
;version0.3.2{}
;version0.3.3{}
;version0.3.4{}
;version0.3.5{}
;version0.3.6{}
;version1.0.0{}
;CONTENT
;p{0196}
;c{[१] हरितालराजामात्यमाधवकृता}
;c{एकाक्षरशब्दमाला}
;k{स्वराक्षरकाण्डः}
वेद-विष्णु-महेशान-कमलेष्वम्बिकेज्ययोः ।
अन्तःपुरी-भूषणे च चरणे कारणे रणे ॥ १ ॥
अकारः कथितो धीरैरङ्किते गौरवेऽपि च ।
असवर्णेऽभिव्याप्ताव परितापे विदाहिनि ॥ २ ॥
ईषदर्थे विस्मये च सन्तोषा-ऽमर्षयोरपि ।
सुखेन आङ्‌ तथा सीम्न(म्नि) चिरविस्मृतिसंस्मृतौ ॥ ३ ॥
अल्पवस्तुनि च प्रोक्तो सलिला-ऽऽक्षेपयोरपि ।
इकारः कुसुमास्रे च हारे चन्द्रमसः करे ॥ ४ ॥
तथा करेणुकट्यन्ते महीभृत्कुहरेऽपि च ।
भुजङ्गफणङ्के च मृगे धेनौ च रूप्यके ॥ ५ ॥
उकारः सायके शर्वे वरे नीरजकेसरे ।
शक्रचापे हरौ पाणौ कमलारचनास्वपि ॥ ६ ॥
क्षोणीभृत्कुहरे पद्मदलेषु गदितो बुधैः ।
ऊकारः क्षत्रिये शम्भौ हरमौलौ हरौ शनौ ॥ ७ ॥
तपो-द्रुमाग्र-चन्द्रार्ध-गौरभूषु विलोचने ।
ऊकारे रजनीनाथे पुरुषे राजपुत्रके ॥ ८ ॥
गले मङ्गलकुम्भे च देवे फणिनि तक्षके ।
उपमाने प्राङ्गणे च क्वचिदर्थे प्रवर्द्धके ॥ ९ ॥
ऋकारस्तु रिपौ बुद्धिविशेषे कुञ्जरेऽपि च ।
शवे देवतटिन्यां च सुरायां देवमातरि ॥ १० ॥
विधुरे महति प्रोक्तो नामशासनकोविदैः ।
ॠकारश्चिकुरे सर्पमणौ विगतसम्पदि ॥ ११ ॥
भूते भुजङ्ग_स्यां(?) च तथा दनुजमातरि ।
भू(त)र्पणे सलिले पद्मे तुहिने तरले धने ॥ १२ ॥
ऋकारस्तु तथैवोक्तः प्राज्ञैकाक्षरकोविदैः ।
लृकारो लिप्तमात्रे(गात्रे) च त्रिदिवेशे वने_ते(?) ॥ १३ ॥
किटिदन्ते हस्तिदन्ते कुलीर-कपिदन्तयोः ।
सुपर्णमातरि प्रोक्तो रजस्यपि मनीषिभिः ॥ १४ ॥
लॄकारस्तु गिरौ देहे(वे) कृकलासेऽङ्ग-बाणयोः ।
मकरीवदनागारे जनन्यां नागमातरि ॥ १५ ॥
लीलागमननेत्रेषु रोचनाङ्गेषु च स्मृतौ ।
एकारः कथ्यते विष्टौ रजनीशाविधानयोः ॥ १६ ॥
हर्म्योदरे दीनमृगे गगने मणिकुट्टिमे ।
तेजस्त्रैकालिकाख्यायां संख्यायामपि दृश्यते ॥ १७ ॥
ऐकारः सङ्करे हस्ते दन्तागेष्विन्दु(द्र)वारणे ।
__लावर्त्तदेशेषु त्वचि स्याच्छिखरे गिरौ ॥ १८ ॥
ओकारो वर्णशीतांशुपङ्कदायाद्म(ब्ज)केषु च (?) ।
त्रिदिवेशे पयोवाहजीवस्वसदनेऽपि च ॥ १९ ॥
योनौ सरोजतोयार्थे कुड्ये च कथितो बुधैः ।
औकारः पर्वते पुत्रे प्रश्ने चौषधिमानयोः ॥ २० ॥
विशुद्धकायेऽनन्ते च कलायां रजनीपतौ ।
तथा सिद्धविमानार्थे कथ्यते कृतबुद्धिभिः ॥ २१ ॥
कार्ये स्याद्‌ वज्रकवचे मुनौ कम्पयुते जये ।
सप्तस्वरान्तमाने च सङ्गीतज्ञैरुदाहृतः ॥ २२ ॥
अं शब्दोऽञ्जलिपर्याये परस्मिन्नपि तेजसि ।
अः शब्दो गिरिजानाथे सिद्धमन्त्रे रमापतौ ॥ २३ ॥
दिनेशस्य निशेशस्य ग्रहोपद्रवसम्भवे ।
शिखायां चन्द्रबिम्बे च चरणा_धमस्तके ॥ २४ ॥
;c{॥ इति हरितालमाधवस्य कृतौ एकाक्षरमालायां स्वराक्षरकाण्डः प्रथमः ॥}
;k{व्यञ्जनकाण्डः}
कः स्याद्रुते महे बुध्ने मारुते शमने वने ।
सितवर्णे मयूरे च हठे चाटुनि वारिदे ॥ २५ ॥
वशे च हरिशबरे च प्रकाशे पुंसि कथ्यते ।
स्रीलिङ्गे च सुराणां तु कं तु स्याच्च नपुंसके ॥ २६ ॥
सलिले जलजे चैव ब्रह्मण्यपि च मस्तके ।
शर्वकामेऽपि किंशब्दस्त्रिषु लिङ्गेषु संस्मृतः ॥ २७ ॥
अथाऽध्याये निरुक्तेऽपि कु च प्रश्नार्थयोरपि ।
कुशब्दस्तूपसर्गे स्यादुर्व्यां विसहितेऽपि च ॥ २८ ॥
चक्रे च कैतवे हारे ध्वांक्षे कोपे शिखिन्यपि ।
कं स्यात्‌ पक्षे विशेषे च गुप्तकार्ये युधिष्ठिरे ॥ २९ ॥
त्रिलिङ्गे का-कुशब्दस्तु ध्वनिवैरूप्यसम्भवे ।
गायकानां कण्ठदोषे कै कं क्रें का शिखिस्वने ॥ ३० ॥
;p{0197}
क _ _ _नभेदे च शास्रभेदे च अन्नदे ।
क-को-कशब्दः कुमतः पंनपुं _ _ र्दहाः (?) ॥ ३१ ॥
_ _ र्थिने च तादर्थ्ये कप्रत्ययमुदाहृतम्‌ ।
खः पुंल्लिङ्गे कृशे _ने स्वर्ग-शून्य-दरा-ऽग्निषु ॥ ३२ ॥
कृपणे निश्चये शान्ते रथे विहगनायके ।
कर्मेन्द्रिये सुखे क्षत्रे क्ली[बलिङ्गे] विहायसि ॥ ३३ ॥
दन्तधावन-संवेद-पुण्यादिफलदेष्वपि ।
गशब्दः पुंसि गान्धारे गन्धर्वे गणनायके ॥ ३४ ॥
उपमार्थे महीपुत्रे छन्दस्सु गुरुवाचके ।
स्त्रियां तु सुखशै _ _ गोगत्योरपि गा स्मृता ॥ ३५ ॥
नपुंसके च गलिते नागे च परिकीर्त्तितः ।
गौः स्यात्‌ पुंसि निशानाथे क्रतुभेदे प्रभाकरे ॥ ३६ ॥
वृषभे मुनिभेदे च स्त्रियां तु धरणीविभौ ।
आशायां च सरस्वत्यां सुरभावपि कथ्यते ॥ ३७ ॥
स्त्रीपुंसयोस्तु गोशब्द इष्टि-दीधिति-रागिषु ।
व्योम्नि स्वर्गे खगे दण्डे गङ्गा तु सुरवाहिनी ॥ ३८ ॥
घशब्दः पुंसि वै नागे पराक्रम-निदाघयोः ।
घण्टा-हननयोश्चापि वैशाखे च निगद्यते ॥ ३९ ॥
घा चाऽऽर्त्तिः किङ्किणी च स्याद्‌ घं नादा-ऽमृतयोर्भवेत् ।
ङशब्दो निनदे पुंसि सुरभौ परिकीर्त्यते ॥ ४० ॥
ङशब्दः शरपौरार्थे त्रिषु लिङ्गेषु वर्त्तते ।
ज(ङ)कारः पुंसि शब्दज्ञे भैरवे देशयोजने ॥ ४१ ॥
अनुबन्धानु _ _ _ _ पुव्यसनशायिषु ।
पुंसि केत्वञ्जने स्याद्‌ वा त्रिलिङ्गे च भयङ्करे ॥ ४२ ॥
चः पुंलिङ्गे निशानाथे तुरुष्के तस्करे खरे ।
चा शोभायां स्त्रियामुक्ता रुधिरे च नपुंसके ॥ ४३ ॥
चशब्दस्त्रिषु लिङ्गेषु _ _र्थी व्ययेषु सः (?) ।
समुच्चया-ऽपचययोः पक्षान्तरनिरूपणे ॥ ४४ ॥
समासके समाहारे मिथोयोगेऽप्युदाहृतः ।
चञ्चुः स्त्रियां पक्षिमुखे चिञ्चा स्यात्‌ तिन्तिणीफले ॥ ४५ ॥
चे नदीतोयमित्यर्थ चञ्चु प्रत्ययमिष्यते ।
छः पुंसि छ _ _ _ छागे शक्तिधने छगे ॥ ४६ ॥
श्रुते प्रलापे मन्त्रस्य विभागे ह्यक्षरस्य च ।
आदानेऽपि चरित्रे च वर्तते पुं-नपुंसके ॥ ४७ ॥
सर्जा-निर्मलयोरुक्तः छकारो वाच्यलिङ्गकः ।
जः पुमान्‌ विजले मुक्ताविस्तारे मत्सरीजने ॥ ४८ ॥
जं तूक्तो वरशब्दे जा स्त्रियां देहविदा(वा)हिनी ।
योनौ समुद्रवेलायां पुंनपुंसकमम्बुदे ॥ ४९ ॥
कटीविभूषणे पत्न्यां जः स्याज्जनन-जैनयोः ।
झः पुंल्लिङ्गे जवे व्योम्नि विचारे च प्रकीर्त्यते ॥ ५० ॥
झा स्त्रियां तु सरस्वत्यां झा झिः स्यात्तरुसम्भवे ।
पुंलिङ्गे तु ञकारः स्याद्‌ ससी _ _ _ सम्भवे ॥ ५१ ॥
ञं ञूनि(रि)ति प्रतापे च हंसके भ्रमरे मदे ।
उपाये ञ निधाने [च] ञं तु स्याद्‌ द्युति-पद्मयोः ॥ ५२ ॥
भयङ्कराख्यशब्दे स्यात्‌ त्रिषु लिङ्गेषु कीर्त्तितः ।
ञकारोऽपि तथाऽनष्टे ञंञा तीव्रसमीरणे ॥ ५३ ॥
टकारः पुंसि विषये विरुद्धे गर्दभस्वने ।
त्रिलिङ्गे _हरिगः(?) स्यादुत्ताने मूढरूपके ॥ ५४ ॥
टशब्दः सोऽध्वगे सूनौ करटे धूम-तापयोः ।
आवर्त्ते भानुरद्धा (?) च कराटे टुः प्रकीर्त्यतेः ॥ ५५ ॥
टा स्त्रियामपि मृज्यायां व्याहृतौ च निगद्यते ।
ठशब्दः कथ्यते पुंसि बृहद्ध्वान-महीपयोः ॥ ५६ ॥
नपुंसके साहसे स्यात्‌ सम्भवे चन्द्रमण्डले ।
त्रिलिङ्ग्यां तु शठे शुन्ये मनोजे कठिनेऽपि च ॥ ५७ ॥
ठुकारः कथ्यते पुंसि विषये शङ्करेऽधरे ।
हस्त्यश्वानां निनादे च क्षये क्षौद्ररसे धने ॥ ५८ ॥
स्रियां तु वाजिशिक्षायां पीडायामपि ठा स्मृता ।
भवेन्नपुंसके दुर्गपथे समरुगे तथा ॥ ५९ ॥
डशब्दः पुंसि डिण्डीरे हस्ते चापि भगन्दरे ।
पिशाचे पथिके काले रागे च परिकीर्त्त्यते ॥ ६० ॥
डुशब्दस्तु त्रिलिङ्गे स्याद्‌ गूढे सौम्या-ऽपसद्मयोः ।
णशब्दः कण्ठके जारे भैरवे च भगन्दरे ॥ ६१ ॥
णा स्त्री रजन्यां जायायां वेदनायामपि स्मृता ।
णं संशोध्यजले ज्ञाने गमने परिकीर्त्यते ॥ ६२ ॥
णशब्दस्त्रिषु लिङ्गेषु भवेन्निश्चलवस्तुषु ।
तकारः पुंसि संयोगे निश्चये विस्तरे समे ॥ ६३ ॥
तु स्याद्‌? वादविधौ क्रोधे ता कृपायां स्त्रियां मता ।
पश्चादर्थे विवक्षायां तत्‌ शब्दस्याव्ययं भवेत्‌ ॥ ६४ ॥
;p{0198}
तद्वत्‌ समुच्चये हेतौ निश्चये चावधारणे ।
ततः शब्दोऽनन्तरार्थे तातस्तु जनके पुमान्‌ ॥ ६५ ॥
तन्तुः पुंसि गणे स्तोमे स्त्रियां ततिरुदाहृतः ।
नपुंसके तन्तुवाद्ये वीणादौ परिकीर्त्यते ॥ ६६ ॥
ततं चैव त्रिलिङ्गे स्याद्‌ विस्तृतार्थे प्रदृश्यते ।
थः पुमान्‌ सिंह-कल्लोल-विरामेषु महीधरे ॥ ६७ ॥
स्यादास्फालनशब्देषु जाले धातौ स्त्रियां च था ।
थं नपुंसकलिङ्गे तु भवेद्‌ भयनिवारणे ॥ ६८ ॥
त्रिलिङ्ग्यां तु थकारोऽसौ सिता-ऽसित-पृथुष्वपि ।
पुमान्‌ धातरि दः शब्दो दा स्त्रियां क्षोणि-दानयोः ॥ ६९ ॥
दं नपुंसकलिङ्गे तु भवेत्‌ पुत्र-कलत्रयोः ।
दाने सम्बोधने प्रान्ते वैराग्ये चावलोकने ॥ ७० ॥
त्रिलिङ्ग्यां मुषिते मूले गृहीते द्रावके शुचौ ।
पुं-नपुंसकयोर्बाहौ दोः स्यात्‌ स(ष)ण्डे च दोः स्त्रियाम्‌ ॥ ७१ ॥
कृच्छ्रे स्वे निन्दिते दुःखे चोपसर्गे च दुर्मतः ।
धः पुमान्‌ सन्निभे स्याद्‌ धं मृदुरेणु-कशेरयोः ॥ ७२ ॥
धकारः पुंसि कथितः सानौ मानविशेषके ।
धने धान्ये स्त्रियां धा स्याद्‌ भये धूपे च धः पुमान्‌ ॥ ७३ ॥
नकारः पुंसि हेरम्बे ना भवेत्‌ पुरुषे तथा ।
नकारस्तु स्त्रियां नादो संवाह्यज्ञान _ _ _ ॥ ७४ ॥
नशब्दस्त्रिषु लिङ्गेषु दन्ते चाभिन्न-सूक्ष्मयोः ।
प्रस्तुते चापरिश्लेषे शून्ये रिक्तेऽपि च स्मृतः ॥ ७५ ॥
ना स्त्रियां संस्तुतौ नावि नौ स्यादेवं निरूप्यते ।
नुन्नशब्दस्त्रिलिङ्गेषु प्रेरिते कथ्यते बुधैः ॥ ७६ ॥
अव्ययः प्रतिषेधार्थे नकारः स्थिर-निश्चये ।
ना तथा प्रतिषे[धे] स्यादुपसर्गे तु निः स्मृतः ॥ ७७ ॥
निश्चये च निषधार्थे नूनं स्यात्तर्कनिश्चये ।
नानाप्रकारे भेदे स्याद्‌ भवेन्नु त्ववधारणे ॥ ७८ ॥
पुंल्लिङ्गे चोपकारे स्याद्‌ वपने पर्वते क्षणे ।
पकारस्तु भवेल्लग्ने पत्रे शास्त्रा-ऽर्चयोरपि ॥ ७९ ॥
पा स्त्रियां सङ्गते वारिधार-पान-सुधास्वपि ।
नपुंसके पं कनके विपन्ने वाच्यलिङ्गवत्‌ ॥ ८० ॥
आप्ये चापे च दैवे स्यात्‌ स्त्रियां पूर्नगरी स्मृता ।
प्रपशब्दस्तपुरार्थे(?) बुधैः पुंसि निगद्यते ॥ ८१ ॥
पम्पा सरोविशेषे स्त्री पापं पुण्येतरेऽपि च ।
तद्वति त्रिषु लिङ्गेषु पाऽप्युक्ता शब्दशासने ॥ ८२ ॥
झञ्झावर्त्ते फकारः स्यात्‌ प्रासादे प्राङ्गणे रणे ।
फकारो गोश्च पूत्कारे पुं स्यादथ च फः स्त्रियाम्‌ ॥ ८३ ॥
दिक्षु प्रोक्ते कला-केश-कुटी-धनुःषु कथ्यते ।
विशेष्यनिघ्नः फशब्दः परोक्षेऽपि हिते तथा ॥ ८४ ॥
बः पुमान्‌ पुरुषे कुम्भे विकल्पे गगने गुरौ ।
कलहे खगभेदे च भेदे चाल्पे च पर्वणि ॥ ८५ ॥
विभृत्तिकार (?) बिन्दौ च हलाकृष्टविसर्जने ।
बाकारस्तु स्रियां वल्ली-काहली-शृङ्खलास्वपि ॥ ८६ ॥
नपुंसके बले पुं स्यादमले वाच्यलिङ्गवत्‌ ।
बिः पुमानण्डजे व्योम्नि बिम्बत्वेऽथ नपुंसके ॥ ८७ ॥
पलिभेदे पुष्पभेदे मण्डले पुंनपुंसकम्‌ ।
भकारः पुंसि जलभे(दे) छदे शम्भौ शिलीमुखे ॥ ८८ ॥
सुधीः स्त्रियां च भा दीप्तौ स्याद्‌ दाराणामलङ्कृते ।
नपुंसके भं नक्षत्रे गगने मन्त्र-चक्रयोः ॥ ८९ ॥
भीः स्त्रीयां साध्वसे भाश्च रश्मौ भूर्भुवि बोध्यते ।
भो भो सम्बोधने दृष्टो माधवे च मनीषिणि ॥ ९० ॥
पुमान्‌ भकारः श्रीकण्ठे चन्द्रे वह्नौ विभावसौ ।
सत्यवादे प्रकोष्टे च तन्वक्षे संयुते तथा ॥ ९१ ॥
कपिले पिङ्गले वर्णे बिम्बके भुः प्रकीर्त्यते ।
म स्त्रियां मञ्जुकायां च लक्ष्म्यां माने च मातरि ॥ ९२ ॥
मदिरा-मदयोः स्तेन-चेलयोरपि दृश्यते ।
नपुंसके जने पुं स्यादव्ययं मा निवारणे ॥ ९३ ॥
यकारः पुंसि पवने यमे धातरि यातरि ।
त्यागे भावे चये लिप्ये विनये कल्पपादपे ॥ ९४ ॥
या स्त्रियां यान-मञ्जर्योः शोभा-लक्ष्म्योश्च निर्मिता ।
नपुंसके यकारस्तु यशो-रूपकयोर्भवेत्‌ ॥ ९५ ॥
यदु पूर्वभवे_ _चाश्वमेधतुरङ्गमे ।
यायी गमनशीले च प्रोक्तो रूढे च मिन्त्रिणि ॥ ९६ ॥
रः स्यात्‌ पुमान्‌ शिवे वह्नौ वज्रे कामे रवौ गुरौ ।
अनाथे कपिले पिण्डे वीरे पाके तरीश्वरे ॥ ९७ ॥
नपुंसके रशब्दस्तु धान्य-रोमाञ्च-कुक्षिषु ।
रशब्दस्तु नये बुद्धे भये चैव हि रा स्त्रियाम्‌ ॥ ९८ ॥
;p{0199}
आशायां च धने व्योम्नि शालायां च गतौ तथा ।
उत्तमाङ्गे च वदने रुधिरे चापि कथ्यते ॥ ९९ ॥
विशेष्यनिघ्नो रः शब्दो वीरशक्त्यादितीक्ष्णयोः ।
नीचसम्बोधने रे स्यादव्ययं परिकीर्त्तितम्‌ ॥ १०० ॥
मुनिभेदे रुरुः पुंसि मृगभेदे च कथ्यते ।
लः पुंसि रस्त्रि लि स्त्रि स्याल्लं ला लेऽथ नपुंसके (?) ॥ १०१ ॥
लकारो लवने लूने वाच्यलिङ्गो भवेदसौ ।
मुखनिस्सृतनिष्ठ्यूते लाला लीला तु विभ्रमे ॥ १०२ ॥
लाल उत्कृष्ट-चलयोर्वाच्यलिङ्गो निगद्यते ।
वः पुमान्‌ स्वान्तगे वाते मरणे संयमेऽधरे ॥ १०३ ॥
प्रबोधे मदने चैव विहगे गगनेऽपि विः ।
शिक्षाभृद्‌-गन्ध-गतिषु वा स्त्री वं तु नपुंसके ॥ १०४ ॥
वशब्दो नयने वाहे अव्ययं स्यात्‌ समुच्चये ।
उपमायां विकल्पे च निश्चये च निगद्यते ॥ १०५ ॥
उपसर्गे च विश्लेषे पृथगर्थे विकारके ।
विलये च विशेषे च विहतौ वि भवेत्‌ तथा ॥ १०६ ॥
शकारः पुंसि गिरिशे शिष्ये स्वस्मिन्‌ तनूकृते ।
वल्मीके कच्छपे चैव शिकारस्तु सदाशिवे ॥ १०७ ॥
शा स्त्रियां वेदपूजायां शान्ते शोभा-वरेण्ययोः ।
शक्तौ भक्त्यां रमायां च शकारः शयना-ऽऽशिषोः ॥ १०८ ॥
विततावपि शूकारो हिंसायां च निगद्यते ।
षकारः पुंसि त्रिदिवे परोक्षे च भवेत्तथा ॥ १०९ ॥
षोऽस्त्रियां मधुरायां च षकारोऽथ नपुंसके ।
अवसाने गर्भमोहे सुषेणे च निरूप्यते ॥ ११० ॥
नित्राणे निवहे चैव रवे चेत्यादिषु स्मृतः ।
विशेष्यनिघ्नः षशब्दो श्रेष्ठार्थे समुदाहृतः ॥ १११ ॥
सकारः पुंसि साकारे गौरीपुत्रे प्रभञ्जने ।
धर्मे हिते च साकारो देहकान्त्यां स्त्रियां मतः ॥ ११२ ॥
सुस्तदागर्भमोक्षे च सन्धाने विनिवारणे ।
ज्ञाने रथपथे चैव त्रिलिङ्ग इति संस्मृतः ॥ ११३ ॥
श्रेष्ठे विकल्पे सं स्याद्धि सद्वृत्ते उपसर्जने ।
सीसं नपुंसकं प्रोक्तं धातुभेदे मनीषिभिः ॥ ११४ ॥
हकारः पुंसि जनने हरिण्यां हरि-सिंहयोः ।
ईश्वरे सावशेषे च रेणु-रोचन-वाजिषु ॥ ११५ ॥
हा स्त्रियां त्यजने गत्यां वीणायां च निगद्यते ।
नपुंसके हकारस्तु क्षणिते मणिरोचिषि ॥ ११६ ॥
धारणौ हीरब्रह्मण्ये शास्रे चाऽऽमन्त्रणेऽपि च ।
सुखे विशेषणे चेव त्रिलिङ्ग्यामपि कथ्यते ॥ ११७ ॥
उपमा-हास्ययोश्चैव हाऽव्यये कृष्ट-शोकयोः ।
आर्त्ति-सर्जनयोरुक्ता हे च सम्बोधने भवेत्‌ ॥ ११८ ॥
हिर्हिते च प्रसिद्धे च ह अङ्गीकरणेषु च ।
हाहा हूहूश्च गन्धर्वे हाहो सम्बोधनेऽव्ययम्‌ ॥ ११९ ॥
हाहा दैत्याद्भुते भेदे कथ्यते नामशासनात्‌ ।
क्षकारः पुंसि दुःस्वप्ने क्षेत्र-राक्षसयोस्तथा ॥ १२० ॥
क्षेमे तु विरहे रोधे विशेषे च निगद्यते ।
क्षा स्त्री क्षमायां निन्दायां क्षं स्याद्‌ दृश्ये नपुंसके ॥ १२१ ॥
क्षेत्रे निर्भर्त्सने चैव क्षोऽव्ययं मञ्जुवाचकः ।
;c{॥ इति व्यञ्जनकाण्डः ॥}
;k{संयुक्ताक्षरकाण्डः}
खशब्दोऽव्ययरूपः स्यात्‌ क्षुरलि(?) प्रश्नवाचक ॥ १२२ ॥
स्या(ख्या)तौ स्त्रियां तु स्वा(ख्या)शब्दो ग्लौः स्यात्‌ पुंसि
कलानिधौ ।
ज्ञशब्दः सौम्यविदुषो ज्ञा स्त्री स्यादवबोधने ॥ १२३ ॥
ज्याशब्दः कार्मुकगुणे स्त्रीलिङ्गः कथितो बुधैः ।
त्राकारः कथितस्त्राणे स्त्रियां द्वार्द्वारि कथ्यते ॥ १२४ ॥
द्रुशब्दः कथितो धीरैः पुंल्लिङ्गो वृक्षवाचके ।
[सं]ख्याभेदे त्रिशब्दश्च द्विशब्दः परिकीर्त्यते ॥ १२५ ॥
द्यौः स्त्रियामम्बरे स्वर्गे धन-कान्त्योर्निगद्यते ।
उपसर्गे प्रकारस्तु प्रकृष्टार्थस्य वाचकः ॥ १२६ ॥
बिल्ववृक्षे विषे लक्ष्म्यां श्रीशब्दः कथ्यते स्त्रियाम्‌ ।
स्वशब्दः स्वात्मनि ज्ञातौ धनेऽपि च नपुंसके ॥ १२७ ॥
स्वकीये तु त्रिलिङ्गः स्यादव्ययं स्वस्त्रिविष्टपे ।
उषायां जन्तुभेदे च स्त्रीशब्दः कथ्यते स्त्रियाम्‌ ॥ १२८ ॥
शृशब्दः शैलकटके पुंनपुंसकयोर्भवेत् ।
ह्रीः स्त्रियां कथ्यते व्रीडा ह्योऽव्ययं दिवसे गते ॥ १२९ ॥
क्षाशब्दः कथ्यते प्राज्ञे स्त्रीलिङ्गे भूमिवाचके ।
अनुसम्बोधने धीरे जिते क्षश्च निगद्यते ॥ १३० ॥
;c{॥ इति संयुक्ताक्षरकाण्डः ॥}