;METADATA
;title{शब्दार्णव}
;author{वाचस्पति}
;bookFullName{1. Fragments From Three Lost Kośas: I. Vācaspati's Śabdārṇava; 2. Some More Fragments From Vācaspati's Śabdārṇava}
;bookSeriesDetails{1. Journal of the American Oriental Society, Vol. 85, No. 4 (Oct. - Dec., 1965), pp. 524-543; 2. Journal of the American Oriental Society, Vol. 88, No. 2 (Apr. - June., 1968), pp. 345-347}
;editor{Robert Birwé}
;editorQualifications{University of Cologne, Germany}
;publisher{American Oriental Society}
;pressDetails{}
;publicationYear{1965 A.D., 1968 A.D.}
;dataEntryBy{Dr. Dhaval Patel}
;dataEntryEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;proofReadBy{Dr. Dhaval Patel}
;proofReaderEmail{drdhaval2785@gmail.com}
;annotatedBy{}
;annotatorEmail{}
;version{0.1.0}
;projectDetails{This project is aimed at creating a database and related software tools to access Indian koshas, both online and offline. The project is funded by generous donation of Shree Ramkrishna Knowledge Fondation, Surat.}
;projectWebPage{http://github.com/sanskrit-kosha/kosha}
;emailTo{drdhaval2785@gmail.com}
;description{}
;shortCode{SRVC}
;funding{Shree Ramkrishna Knowledge Foundation.}
;licence{GNU GPL v3.0}
;credits{1. SRKKF for funding. 2. Mr. Nagabhushana Rao of www.andhrabharati.com for providing the scanned book to digitize. 3. Dr. Dhaval Patel for spending time to type and proofread the data.}
;dataFormatDetails{See https://github.com/sanskrit-kosha/kosha/blob/master/docs/annotation_thoughts.md for details.}
;editorialChanges{}
;nymic{syno}
;pagenum{true}
;linenum{false}
;chapterArrangements{none}
;newVerseNumbersAtChangeOf{never}
;newLineNumbersAtChangeOf{never}
;version0.0.1{26 February 2021}
;version0.0.2{26 February 2021}
;version0.0.3{26 February 2021}
;version0.0.4{26 February 2021}
;version0.1.0{26 February 2021}
;version0.2.0{}
;version0.2.1{}
;version0.2.2{}
;version0.3.0{}
;version0.3.1{}
;version0.3.2{}
;version0.3.3{}
;version0.3.4{}
;version0.3.5{}
;version0.3.6{}
;version1.0.0{}
;CONTENT
;p{0531}
;c{I. Rāyamukuṭa of AK I.1.6}
;c{यदाह शब्दार्णवकारः -}
वक्तॄणामस्वतन्त्रत्वात् काव्यादिषु दर्शनात् ।
मुख्यवच्च प्रसिञ्चत्वात् प्रथमालक्षणाश्रितः ॥ १ ॥
;c{II. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.1}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
त्रिपिष्टपं देवलोको भुविः स्त्री द्योदिवौ स्त्रियौ ॥ २ ॥
;c{III. Rāyamukuṭa on AK I.1.10}
आदित्याः पितरो विश्वे साध्याश्च वसवोऽपि च ।
भृगवोऽङ्गिरसश्चेति स्वर्लोकस्य परिच्छदाः ॥ ३ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{IV. Rāyamukuṭa on AK I.1.10}
;c{शब्दार्णवे -}
सत्या जयाश्च पितरो वैकुण्ठा हरयोऽजिताः ।
मरीचयः सुशर्माणः स्वरूपा अमृतौजसः ॥
सुशाखा रोहिताः पारा[ः] स्वभावा हरिता अपि ॥ ४ ॥
;c{इति ।}
;c{V. Sarvānanda on AK I.1.17, Rāyamukuṭa on AK I.1.17, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.17}
विरिञ्चो द्रुघणः संजो विरिञ्चिर्द्रुहिणो मतः ॥ ५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः (वात्) ।}
;c{VI. Rāyamukuṭa on AK I.1.18, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.18}
अथ नारायणो विष्णुरूर्ध्वकर्मा नरायणः ॥ ६ ॥
;c{इति शब्दार्णवः (वात्) ।}
;c{VII. Rāyamukuṭa on AK I.1.22, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.22, Rāmanātha (Borooah AK, p. 35)}
शौरिश्रीवत्सदैत्यारिविष्वक्सेनजनार्दनाः ।
षड्बिन्दुः श्रीपतिः शौरिर्दैवकिनन्दनोऽच्युतः ॥ ७ ॥
;c{VIII. Rāyamukuṭa on AK I.1.27, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.27, V. D. Sharma on AK I.1.27}
ब्रह्मसूरनिरुद्धः स्यात् ॥ ८ ॥
;c{इति शब्दार्णवाच्च ।}
;p{0532}
;c{IX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.136}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
चक्रं सुदर्शनोऽस्त्रियाम् ॥ ९ ॥
;c{इत्याह ।}
;c{X. Rāyamukuṭa on AK I.1.35, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.35, V. D. Sharma on AK I.1.35}
धनुस्त्वजगवं युग्ममजकावमजीकवम् ॥ १० ॥
;c{इति शब्दार्णवात् ।}
;c{XI. Rāyamukuṭa on AK I.1.36, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.36, V. D. Sharma on AK I.1.36}
उमा कात्यायनी दुर्गा काली हैमवतीश्वरी ।
काला कालञ्जरी गौरी ........... ॥ ११ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{XII. Rāmanātha (Borooah AK p. 67)}
वामेयः सूर्यतनयो रेवन्तो रुद्रदैवतः ॥ १२ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XIII. Rāyamukuṭa on AK I.1.51, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.52, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 676, V. D. Sharma on AK I.1.52}
स्त्रियां बहुष्वप्सरसः स्यादेकत्वेऽप्सरा अपि ॥ १३ ॥
;c{इति शब्दार्णवाच्च ।}
;c{XIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.97, Rāyamukuṭa on AK I.1.51, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa I.105, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.52, V. D. Sharma on AK I.1.52}
हंसो हहाहुहू च द्वौ वृषणाश्वश्च तुम्बुरुः ॥ १४ ॥
;c{XV. Sarvānanda on AK I.1.52, Rāyamukuṭa on AK I.1.51, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.52, V. D. Sharma on AK I.1.52}
अपि गन्धर्वगान्धर्वदिव्यगायनगातवः ॥ १५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः (वात्) ।}
;c{XVI. Rāyamukuṭa on AK I.1.53, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.54, V. D. Sharma on AK I.1.54}
;c{इति शब्दार्णवात् ।}
;c{XVII. Bhānujīdīkṣita on AK I.1.59}
;c{शब्दार्णवेऽपि कृदध्याये -}
सदान्नादकणादौ च स्यात् क्रव्यादाममांसभुक् ।
क्रव्यादः कृत्तविकृतपक्वमांसभुगुच्यते ॥ १७ ॥
;c{इत्युक्तेः ।}
;c{XVIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.1.60, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 279, V. D. Sharma on AK I.1.60}
नैरृतः कर्बरः क्रव्यात् कर्बुरो यातुरक्षसी ॥ १८ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XIX. Sarvānanda AK I.1.62}
मारुतः स्पर्शनः प्राणः समीरो मरुतो जगत् ॥ १९ ॥
;c{इति शब्दार्णवसंसारावर्तौ ।}
;c{XX. Bhānujīdīkṣita on AK I.1.70, V. D. Sharma on AK I.1.70}
विमानं तु पुष्पकोऽस्त्री नगरी त्वलका प्रभा ॥ २० ॥
;c{इति शब्दार्णवात् ...।}
;c{XXI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.106, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa III.11}
;c{... वाचस्पतिः यदाह -}
निधिः शेवधिरस्त्रियाम् ॥ २१ ॥
;c{XXII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.107, Bhānujīdīkṣita on AK I.1.71, V. D. Sharma on AK I.1.71}
पद्मोऽस्त्रियां महापद्मः शङ्खो मकरकच्छपौ ।
मुकुन्दकुन्दनीलाश्च खर्वश्च निधयो नव ॥ २२ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.1, V. D. Sharma on AK I.3.1}
;p{0533}
दिक् तु स्त्रियां दिशा दान्ती ककुब्देववधूः पविः ॥ २३ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXIV. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.7, V. D. Sharma on AK I.3.7}
;c{यद्यपि शब्दार्णवे -}
मेघास्तु त्रिविधास्तत्र वह्निजा धूमयोनयः ।
निःश्वासजास्तु जीमूतास्ते ज्ञेया जीवरूपिणः ॥
यज्ञजास्तु घना घोराः पुष्करावर्तकादयः ॥ २४ ॥
;c{इति ...।}
;c{XXV. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.10, V. D. Sharma on AK I.3.10}
मेघाग्न्यादिरिरम्मदः ॥ २५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.80, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa III.26, Bhānujīdīkṣita on AK I.3.11, V. D. Sharma on AK I.3.11}
अथ वृष्टिर्वर्षमस्त्री केचिदिच्छन्ति वर्षणम् ॥ २६ ॥
;c{XXVII. Ujjvaladatta on Uṇ. II.13, Bhaṭṭojīdīkṣita on Uṇ. 170, Bhānujīdīkṣita on AK I.3.13, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 170, V. D. Sharma on AK I.3.13}
हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्रः शशी चन्दो हिमद्युतिः ॥ २७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः (वात्) ।}
;c{XXVIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.21, Bhānujīdīkṣita on AK I.3.16, V. D. Sharma on AK I.3.16}
चन्द्रिका चन्द्रिमा चार्वी ॥ २८ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXIX. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.20, V. D. Sharma on AK I.3.20}
अथागस्त्यः कुम्भयोनिरगस्तिः कलशीसुतः ॥ २९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.23}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
सौम्यं मृगशिरोऽस्त्रियाम् ॥ ३० ॥
;c{XXXI. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.26, V. D. Sharma on AK I.3.26}
शनैश्चरे मन्दः ॥ ३१ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{XXXII. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.29, V. D. Sharma on AK I.3.29}
अथ मार्तण्डमार्ताण्डौ ॥ ३२ ॥
;c{इति नामनिधानाच्छब्दार्णवाच्च ।}
;c{XXXIII. Sarvānanda on AK I.3.30}
हेलिर्हंसं सहस्रांशुस्तपनस्तापनो रविः ॥ ३३ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXXIV. Bhānujīdīkṣita on AK I.3.33, V. D. Sharma on AK I.3.33}
द्वयोर्मरीचिः किरणो भानुरुस्रः करः पदम् ॥ ३४ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXXV. Bhānujīdīkṣita on AK I.4.3, V. D. Sharma on AK I.4.3}
सन्ध्या पितृप्रसूः सन्धा ॥ ३५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXXVI. Sarvānanda on AK I.4.3, Bhānujīdīkṣita on AK I.4.3, V. D. Sharma on AK I.4.3}
शर्वरी शार्वरी शर्या ॥ ३६ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXXVII. Bhānujīdīkṣita on AK I.4.4, V. D. Sharma on AK I.4.4}
रात्री रात्रिस्तमस्विनी ॥ ३७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.4.8, V. D. Sharma on AK I.4.8}
अप्यमावस्यमावासी चामामास्यपि अमामसी ॥ ३८ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XXXIX. Sarvānanda on AK I.4.14, Bhānujīdīkṣita on AK I.4.14, V. D. Sharma on AK I.4.14}
तत्र मार्गे सहः सहाः ॥ ३९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XL. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.25}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
पूर्वफल्गुनी योनिदेवता ॥ ४० ॥
;c{XLI. Sarvānanda on AK I.4.16, Bhānujīdīkṣita on AK I.4.16, V. D. Sharma on AK I.4.16}
स्यादाषाढे त्वषाढकः ॥ ४१ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XLII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.70}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
वसन्ते त्वस्त्रियामिष्यः ॥ ४२ ॥
;c{XLIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.1, V. D. Sharma on AK I.5.1}
प्रज्ञा श्रद्धा धरा ज्ञप्तिः पण्डा संवेदनं विदा ॥ ४३ ॥
;c{इति शब्दार्णवात् ।}
;c{XLIV. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.12, V. D. Sharma on AK I.5.12}
;c{शब्दार्णवे तु -}
कस्तूरिकायामामोदः कर्पूरे मुखवासनः ।
बकुले स्यात्परिमलश्चम्पके सुरभिस्तथा ॥ ४४ ॥
;c{इति ।}
;c{XLV. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.13, V. D. Sharma on AK I.5.13}
;p{0534}
;c{शब्दार्णवे तु -}
श्वेतस्तु समपीतोऽसौ रक्तेतरजपारुचिः ।
वलक्षस्तु सितश्यावः कदलीकुसुमोपमः ॥
अर्जुनस्तु सितः कृष्णवेशवान् कुमुदच्छविः ॥ ४५ ॥
;c{इत्युक्तम् ।}
;c{XLVI. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.13, V. D. Sharma on AK I.5.13}
पाण्डुस्तु पीतभागार्धः केतकीधूलिसन्निभः ॥ ४६ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XLVII. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.13, V. D. Sharma on AK I.5.13}
धूसरस्तु सितः पीतलेशवान् बकुलच्छविः ॥ ४७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{XLVIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.14, V. D. Sharma on AK I.5.14}
;c{शब्दार्णवे तु -}
मेचकः कृष्णनीलः स्यादतसीपुष्पसन्निभः ॥ ४८ ॥
;c{इत्युक्तम् ।}
;c{XLIX. Bhānujīdīkṣita on AK I.5.16, V. D. Sharma on AK I.5.16}
;c{शब्दार्णवे तु -}
सितपीतहरिद्रक्तः कडारस्तृणवह्निवत् ।
अयं तूद्रिक्तपीताङ्गः कपिलो गोविभूषणः ॥
हरितांशेऽधिकेऽसौ तु पिशङ्गः पद्मधूलिवत् ।
पिशङ्गस्त्वसितावेशात् पिङ्गो दीपशिखादिषु ॥
पिङ्गलस्तु परच्छायः पिङ्गे शुक्लाङ्गखण्डवत् ॥ ४९ ॥
;c{इति}
;c{L. Bhānujīdīkṣita on AK I.6.1, V. D. Sharma on AK I.6.1}
ब्रह्माणी वचनं वाचा जल्पितं गदितं‌ गिरा ॥ ५० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LI. Mallinātha on Meghadūta II.54}
उक्तिराभाषणं वाक्यमादेशो वचनं वचः ॥ ५१ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{LII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.164}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
शिक्षा वर्णविवेचिका ॥ ५२ ॥
;c{LIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.164}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
सिद्धरूपः प्रयोगो यैः कर्मणामवगम्यते ।
ते कल्पा लक्षणार्थानि सूत्राणिति प्रचक्षते ॥
;c{... यदाह [वाचस्पतिः] -}
प्रकृतिप्रत्ययोपाधिनिपातादिविभागशः ।
पदान्वाख्यानकरणं शास्त्रं व्याकरणं विदुः ॥ ५३ ॥
;c{LIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.208}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
पटहस्त्वानकोऽस्त्रियाम् ॥ ५४ ॥
;c{इत्याह ।}
;c{LV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.208, Bhānujīdīkṣita on AK I.7.6, V. D. Sharma on AK I.7.6}
द्वयोस्तु कोणो वीणादेर्वादनं शारिका च सा ॥ ५५ ॥
;c{LVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.195}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
हल्लीसकोऽस्त्रियाम् ॥ ५६ ॥
;c{इत्याह ।}
;c{LVII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.183}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
नाट्यधर्मी तु स्त्रियां नाट्ये यथागमम् ॥ ५७ ॥
;c{LVIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi II.243, Bhānujīdīkṣita on AK I.7.11, V. D. Sharma on AK I.7.11}
स्त्रीभूमिकां तु यः प्राप्तश्चत्वारस्तस्य वाचकः ।
भ्रकुंसश्च भ्रुकुंसश्च भ्रूकुंसश्च भृकुंसवत् ॥ ५८ ॥
;c{LIX. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.13, V. D. Sharma on AK I.7.13}
;c{अत्र विशेषः शब्दार्णवे -}
गणिकानुचरैरज्जुकेति नाम्ना नृपेण सा ।
युवराजस्तु सर्वेण कुमारो भर्तृदारकः ॥
भट्टारको वा देवो वा वाच्यो भृत्यजनेन सः ।
ब्राह्मणेन तु नाम्नैव राजन्नित्यृषिभिः स च ॥
वयस्य राजन्निति वा विदूषक इमं वदेत् ।
अभिषिक्ता तु राज्ञासौ देवीत्यन्या तु भोगिनी ॥
भट्टिनीत्यपरैरन्या नीचैर्गौस्वामिनी सा ॥ ५९ ॥
;c{इति ।}
;c{LX. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.14, V. D. Sharma on AK I.7.14}
आर्ये मारिषमार्षकौ ॥ ६० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXI. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.15, V. D. Sharma on AK I.7.15}
निर्वहणं तु निष्ठा स्त्री संहारश्च समापने ॥ ६१ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXII. Sarvānanda on AK I.7.16, Bhānujīdīkṣita on AK I.7.16, V. D. Sharma on AK I.7.16}
अङ्गहारस्त्वङ्गहारिः ॥ ६२ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.19, V. D. Sharma on AK I.7.19}
तत्र हासो हसो हास्यं घर्घरं हासिका स्त्रियाम् ॥ ६२ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXIV. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.19, V. D. Sharma on AK I.7.19}
;p{0535}
विकृतो वैकृतः ॥ ६४ ॥
;c{इति शब्दार्णवात् ।}
;c{LXV. Mallinātha on Raghuvaṃśa X.46}
संक्षोभो भयचकितम् ॥ ६५ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{LXVI. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.21, V. D. Sharma on AK I.7.21}
स्यादर्तनमृतीया च गर्हा चाथ भयं भिया ।
त्रासोत्त्रासौ दरो भीतमातङ्को भीश्च साध्वसम् ॥ ६६ ॥
;c{इति शब्दार्णवात् ।}
;c{LXVII. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.24, V. D. Sharma on AK I.7.24}
असूया त्वभ्यसूया ॥ ६७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.26}
क्रोधो भामः क्रुधा रुषा ॥ ६८ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXIX. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.29, V. D. Sharma on AK I.7.29 and Trikāṇḍaśeṣa III.5.17}
चिन्ता तु स्मृतिराध्यानं स्मरणं सस्पृहे पुनः ।
उत्कण्ठोत्कलिके तस्मिन्नभिध्या तूभयोरपि ॥ ६९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXX. Bhānujīdīkṣita on AK I.7.32}
लीला केलिर्विलासश्च शृङ्गारभावजा क्रिया ॥ ७० ॥
;c{इति शब्दार्णवात् ।}
;c{LXXI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.263}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
मेषशृङ्गं त्वविशृङ्गाकृतिः ॥ ७१ ॥
;c{LXXII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.265}
एते सर्वेऽपि पुंक्लीबलिङ्गाः ॥ ७२ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.9.3, V. D. Sharma on AK I.9.3}
प्रसूतिजममानस्यं कृच्छ्रं कष्टं कलाकलम् ॥ ७३ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXIV. Bhānujīdīkṣita on AK I.10.3, V. D. Sharma on AK I.10.3}
सरिलं सलिरं सलिलम् ॥ ७४ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXV. Bhānujīdīkṣita on AK I.10.5, V. D. Sharma on AK I.10.5}
नारं घनरसः पुमान् ॥ ७५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXXVI. Sarvānanda on AK I.10.21}
जलोका रक्तपानडी स्त्रियां भूम्नि जलौकसः ॥ ७६ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXXVII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.160, Ujjvaladatta on Uṇ. IV.188, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa III.58, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 628}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
कासारस्त्वल्पसरसि सरसी तु महासरः ॥ ७७ ॥
;c{इति विशेषमाह ।}
;c{LXXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK I.10.28, V. D. Sharma on AK I.10.28}
वेशन्तः पल्वलोऽस्त्री ॥ ७८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXIX. Sarvānanda on AK 1.10.33, Bhānujīdīkṣita on AK I.10.34, V. D. Sharma on AK I.10.34}
तापी तु तपती सैत्या चन्द्रभागा तु चन्द्रका ।
चान्द्रभागा शारदा तु कश्मीरेषु सरस्वती ॥ ७९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXXX. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.38, Bhaṭṭojīdīkṣita on Uṇ. 478, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 478, Bhānujīdīkṣita on AK I.10.38, V. D. Sharma on AK I.10.38}
शेवलं शैवलो न स्त्री शैवलो जलनीलिका ॥ ८० ॥
;c{इति शब्दार्णवः / वाचस्पतिः ।}
;c{LXXXI. Ujjvaladatta on Uṇ. I.150, Bhaṭṭojīdīkṣita on Uṇ. 148, Bhānujīdīkṣita on AK II.1.3, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 148, V. D. Sharma on AK II.1.3}
पृथिवी पृथवी पृथ्वी धरा सर्वंसहा रसा ॥ ८१ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXXXII. Bhānujīdīkṣita on AK II.1.3}
वीचिः पङ्क्तिर्महिः केलिरित्याद्या ह्रस्वदीर्घयोः ॥ ८२ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXXIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.1.18, V. D. Sharma on AK II.1.18}
धन्वन्तरसहस्रं तु क्रोशः क्रोशद्वयं पुनः ।
गव्यूतं स्त्री तु गव्यूतिर्गोरुतं गोमतं च तत् ॥ ८३ ॥
;p{0536}
;c{LXXXIV. Sarvānanda on AK II.1.18, Bhānujīdīkṣita on AK II.1.18, V. D. Sharma on AK II.1.18}
द्वाभ्यां धनुःसहस्राभ्यां गव्यूतिः पुंसि भाषितः ॥ ८४ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{LXXXV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.38}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
स्यात् स्थानीयं त्वतिलम्बो ग्रामो ग्रामशताष्टके ।
तदर्धं तु द्रोणमुखं तच्च कर्वटमस्त्रियाम् ॥
कर्वटार्धे कर्वुटिकं स्यात्तदर्धे तु कार्वटम् ।
तदर्धे पत्तनं तच्च पत्तनं पुटभेदनम् ॥
निगमस्तु पत्तनार्धे तदर्धे तु निवेशनम् ।
कर्वटादधमो द्रङ्गः पत्तनादुत्तमश्च सः ॥
उद्रङ्गश्च निवेशश्च स एव द्रङ्ग इत्यपि ॥ ८५ ॥
;c{इति विशेषमाह ।}
;c{LXXXVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.69}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
कुड्यमस्त्रियाम् ॥ ८६ ॥
;c{इति पुंस्यप्याह ।}
;c{LXXXVII. Bhānujīdīkṣita on AK II.2.4, V. D. Sharma on AK II.2.4}
गेहमस्त्री शालासभे स्त्रियाम् ॥ ८७ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.2.5, V. D. Sharma on AK II.2.5}
निशान्तं सदनं वस्त्यमगारं मन्दिरं पुरम् ॥ ८८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{LXXXIX. Bhānujīdīkṣita on AK II.2.5, V. D. Sharma on AK II.2.5}
कुलोदवसितं पस्त्यम् ॥ ८९ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{XC. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.63}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
आथर्वणं शान्तिगृहं शान्तिगृहकमप्यदः ॥ ९० ॥
;c{इति ।}
;c{XCI. Bhānujīdīkṣita on AK II.2.17, V. D. Sharma on AK II.2.17}
कपाटश्च कवाटश्च त्रिषु स्यादररं न ना ॥ ९१ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{XCII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.162}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
सरिः स्त्री निर्झरो झरः उस्रस्त्वस्त्री ॥ ९२ ॥
;c{इति ।}
;c{XCIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.9, V. D. Sharma on AK II.4.9}
वल्ली तु वेल्लिः सरणे ॥ ९३ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{XCIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.292}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
अथ मज्जा द्वयोः ॥ ९४ ॥
;c{इति ...।}
;c{XCV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.192, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa I.86}
;c{... वाचस्पतिः, यदाह -}
गुलुञ्छोऽस्त्री ॥ ९५ ॥
;c{इति ।}
;c{XCVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.191, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa IV.3}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
पुष्पोऽस्त्री ॥ ९६ ॥
;c{इति ।}
;c{XCVII. Mallinātha on Meghadūta I.1}
छायावृक्षो नमेरुः स्यात् ॥ ९७ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{XCVIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.197}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
फलं त्वेतस्य पर्कटम् ॥ ९८ ॥
;c{XCIX. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.34, V. D. Sharma on AK II.4.34}
कुम्भोलूखलं कुम्भं कुम्भोलुः खलकं वरम् ॥ ९९ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{C. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.35, V. D. Sharma on AK II.4.35}
राजादनं प्रसरको राजातनः ॥ १०० ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CI. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.38, V. D. Sharma on AK II.4.38}
नागरङ्गे तु नारङ्गो नार्यङ्गस्तक्रवासनः ॥ १०१ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.43, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 460, V. D. Sharma on AK II.4.43}
तिन्तिडी त्वम्ब्लिका चिञ्चा तिन्तिडिका कपिप्रिया ॥ १०२ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.54, V. D. Sharma on AK II.4.54}
अलिप्रिया विशालाग्राप्यमोघा पाटलिर्द्वयोः ॥ १०३ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CIV. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.63, V. D. Sharma on AK II.4.63}
भण्डिरो भण्डिलो ना ॥ १०४ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;p{0537}
;c{CV. Sarvānanda on AK II.4.67, Raghunātha (R. Sharma, Kalpadrukośa of Keśava, GOS no. 42, Introduction p. xv, note 4)}
कृष्णपाकफलः कृष्णफलपाको वनालकः ।
कृष्णपाकः पाककृष्णः फलकृष्णो वरालकः ॥
पाककृष्णफलः पाकफलकृष्णः कराम्बुकः ।
फलपाकः पाकफलः पोलः कृष्णफलोऽवशः ॥ १०५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CVi. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.70, Raghunātha (R. Sharma, Kalpadrukośa of Keśava, GOS no. 42, Introduction p. xvi, note 1), V. D. Sharma on AK II.4.70}
मल्लिका शतभीरुश्च गवाक्षी भद्रमल्लिका ।
शीतभीरुर्मदयन्ती भूपादी तृणशून्यकम् ॥ १०६ ॥
;c{CVII. Sarvānanda on AK II.4.78, Bhānujīdīkṣita on AK II.4.78}
धूस्तुरस्तु पुरीमोहो धूस्तूरः कनकाह्वयः ।
धुस्तूरो मातुलश्चास्य फले मातुलपुत्रकः ॥ १०७ ॥
;c{CVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.87, V. D. Sharma on AK II.4.87}
... शुकशिम्बिस्तु मर्कटी ।
शुकशिम्बा च ... ॥ १०८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CIX. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.106, V. D. Sharma on AK II.4.106}
कृमिघ्नं तण्डुलं मोघा ॥ १०९ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CX. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.108, V. D. Sharma on AK II.4.108}
सर्वानुभूतिः सरला त्रिपुटा रेचनी सरा ॥ ११० ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXI. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.108, V. D. Sharma on AK II.4.108}
त्रिपुटी महती श्वाशा ॥ १११ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.109, V. D. Sharma on AK II.4.109}
मधुयष्टी च यष्टी च यष्टीमधुकमेव च ॥ ११२ ॥
;c{CXIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.112, V. D. Sharma on AK II.4.112}
गोपी श्यामा गोपवल्ली गोपालिका च सा ॥ ११३ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXIV. Mallinātha on Meghadūta I.21 and Śiśupālavadha VI.30}
द्रोणपर्णी स्निग्धकन्दा कन्दली भूमिकन्दली ॥ ११४ ॥
;c{इति शब्दार्णवे (वः) ।}
;c{CXV. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.116, V. D. Sharma on AK II.4.116}
वनकर्पासिकायां तु सहा चन्दनबीजिका ।
भारद्वाजी महावीर्या कुष्ठला कुष्ठनाशिनी ॥ ११५ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXVI. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.118, V. D. Sharma on AK II.4.118}
अग्निज्वाला लाङ्गलिकी ॥ ११६ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXVII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.128, V. D. Sharma on AK II.4.128}
दुष्कुलीना धनहरी विरोकः क्रोधमूर्च्छितः ॥ ११७ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.131, Raghunātha (R. Sharma, Kalpadrukośa of Keśava, GOS no. 42, Introduction p. xvi, note 1), V. D. Sharma on AK II.4.131}
दशपूरं दशपुरं प्लवनं जीविताह्वयम् ॥ ११८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXIX. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.133, V. D. Sharma on AK II.4.133}
स्पृक्का तु ब्राह्मणी देवी मरुन्माला लता लघुः ।
समुद्रान्ता वधूः कोटिवर्षा लङ्कोपिका मरुत् ॥
मुनिर्माल्यवती माला मोहना कुटिला लता ॥ ११९ ॥
;c{CXX. Sarvānanda on AK II.4.137}
ब्राह्मी वयःस्था मत्स्याक्षी ब्रह्मा तत् सोमवल्लरी ॥ १२० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CXXI. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.156, V. D. Sharma on AK II.4.156}
अलाबुस्तु पिण्डफला तुम्बिस्तुम्बी महाफला ।
तुम्बा तु वर्तुलालाबूर्निम्बचूर्णा तु लाबूका ॥ १२१ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;p{0538}
;c{CXXII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.157, V. D. Sharma on AK II.4.157}
कलम्बी तु शतपर्वा कलम्बूर्वासु वीरुधः ॥ १२२ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXXIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.162, V. D. Sharma on AK II.4.162}
सरस्तु मुञ्जो बाणाख्यो गुन्द्रस्तेजनकः शरः ॥ १२३ ॥
;c{इति वाचस्पतेर्दन्त्यादिश्च ।}
;c{CXXIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.260, Bhānujīdīkṣita on AK II.4.156, V. D. Sharma on AK II.4.156}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
पुण्ड्रेक्षौ पुण्ड्रकः सेव्यः पुण्ड्रकोऽतिरसो मधुः ।
श्वेतकाण्डो भीरुकस्तु हरितो मधुरो महान् ॥
शून्येश्वरस्तु कान्तारः कोषकारस्तु वंशकः ।
शतघोरस्त्वीषत्क्षारः पीतच्छायोऽथ तापसः ॥
सितनीलोऽथ नेपालो वंशप्रायो महाबलः ।
अन्वर्थस्तु दीर्घपत्रो दीर्घपर्वा कषायवान् ॥
काष्टेक्षुस्तु ह्रस्वकाण्डो धनग्रन्थिर्वनोद्भवः ।
नीलघोरस्तु सुरसो नीलपीतलराजिवान् ॥
अनूपसम्भवः प्रायः खर्नटी त्विक्षुबालिका ।
करङ्कशालिः शाकेक्षुः सूचिपत्रो गुडेक्षवः ॥ १२४ ॥
;c{इति ।}
;c{CXXV. Bhānujīdīkṣita on AK II.4.165}
लामज्जकं लघुलयमवदाहेष्टकापथे ।
अवदानमिन्द्रगुप्तमवदाहेष्टकापथे ॥ १२५ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXXVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.261, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa I.53}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
अथास्त्री यवसो घासः ॥ १२६ ॥
;c{इति ।}
;c{CXXVII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.218}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
केतकस्तु द्वयोः ॥ १२७ ॥
;c{इति ।}
;c{CXXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.5.5, V. D. Sharma on AK II.5.5}
खरोष्ट्रकपिजम्बूकवायसाजम्बरो यमः ॥ १२८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXXIX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.294}
;c{वाचस्पतिरपि -}
तत्राजिनं मृगयोनिर्मृगाश्च प्रियकादयः ।
मृगप्रकरणे तेऽथ प्रोक्ता अजिनयोनयः ॥ १२९ ॥
;c{इति ।}
;c{CXXX. Sarvānanda on AK II.5.12, Bhānujīdīkṣita on AK II.5.12, V. D. Sharma on AK II.5.12}
कुन्दुरुन्दुरुरुन्दुरः ॥ १३० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CXXXI. Bhānujīdīkṣita on AK II.5.12}
भद्रमूषिक आसन्दी कुन्दुरुन्दुरुरुन्दुरः ।
मूषको वज्रदशनः क्रमः‌ काण्डो बिलेशयः ॥ १३१ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXXXII. Mallinātha on Meghadūta I.32, Kirātārjunīya VIII.31 and Śiśupālavadha XII.44}
चक्राङ्गः‌ सारसो हंसः ॥ १३२ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXXXIII. Sarvānanda on AK II.5.24}
भूषिते परितो यस्य लोचने कृष्णराजिभिः ।
कृष्णं च तारकामात्रं मल्लिकाक्षः स उच्यते ॥ १३३ ॥
;c{इत्यश्वभेदो हंसभेदश्च । एतच्छब्दार्णव उक्तम् ।}
;c{CXXXIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.399}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
बलाकस्तु बलाहकः ॥ १३४ ॥
;c{CXXXV. Bhānujīdīkṣita on AK II.5.35, V. D. Sharma on AK II.5.35}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
कपोतलावतित्तिराः ॥ १३५ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CXXXVI. Mallinātha on Meghadūta II.7}
विशेषाः कामिनीकान्ताभीरुबिम्बाधराङ्गनाः ॥ १३६ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXXXVII. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.11, V. D. Sharma on AK II.6.11}
विश्वस्ताविधवे तुल्ये विशस्तापतिनी च सा ॥ १३७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CXXXVIII. Mallinātha on Meghadūta I.26}
वारस्त्री गणिका वेश्या पण्यस्त्री रूपजीविनी ॥ १३८ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXXXIX. Sarvānanda on AK II.6.29, Ujjvaladatta on Uṇ. II.99, Bhaṭṭojīdīkṣita on Uṇ. 255}
ननन्दा तु स्वसा पत्युर्ननान्दा च सा ॥ १३९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CXL. Sarvānanda on AK II.6.32, Bhānujīdīkṣita on AK II.6.32, V. D. Sharma on AK II.6.32}
देवृदेवरदेवानः ॥ १४० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;p{0539}
;c{CXLI. Mallinātha on Meghadūta I.25}
विलासी कामुकः कामी स्त्रीपरो रतिलम्पटः ॥ १४१ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXLII. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.38, V. D. Sharma on AK II.6.38}
शाल्मली मैथिली मैत्री दम्पती च सा ॥ १४२ ॥
;c{इति वाचस्पतौ ... उक्तम् ।}
;c{CXLIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.126}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
विविधान् यः‌ करोत्याधीन् व्याधिः स हि निरुच्यते ॥ १४३ ॥
;c{CXLIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.295}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
गोदोऽस्त्री मस्तुलुङ्गकम् ॥ १४४ ॥
;c{इति ।}
;c{CXLV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.269, Sarvānanda on AK II.6.66, Bhānujīdīkṣita on AK II.6.66, V. D. Sharma on AK II.6.66}
अन्त्रं पुरीतदस्त्रियाम् ॥ १४५ ॥
;c{CXLVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.295, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa III.47}
;c{...वाचस्पतिः । यदाह -}
अथ स्नायुर्न ना तन्त्रीः ॥ १४६ ॥
;c{इति ।}
;c{CXLVII. Sarvānanda on AK II.6.67, Bhānujīdīkṣita on AK II.6.67, V. D. Sharma on AK II.6.67}
अत्र पिञ्छोडकं नेत्रमलं दूषी च दूषिका ॥ १४७ ॥
;c{CXLVIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.268}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
कुक्षिस्तु जठराधारे ॥ १४८ ॥
;c{इति ।}
;c{CXLIX. Sarvānanda on AK II.6.80, Bhānujīdīkṣita on AK II.6.80, V. D. Sharma on AK II.6.80}
कफोणिस्तु बाहुमध्ये कट्मरः कफणिर्द्वयोः ॥ १४९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CL. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.82}
अङ्गुलो ना यवमानम् ॥ १५० ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.252}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
ग्रीवामूले तु कण्ठोऽस्त्री ॥ १५१ ॥
;c{इति ...।}
;c{CLII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.245, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa I.91}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
नक्रो नासा विकूणिका ॥ १५२ ॥
;c{इति ...।}
;c{CLIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.237}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
श्रवः पैञ्जूषमस्त्रियाम् ॥ १५३ ॥
;c{CLIV. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.96, V. D. Sharma on AK II.6.96}
शिखाण्डकशिखण्डकौ ॥ १५४ ॥
;c{इति वाचस्पति-सुभूती ।}
;c{CLV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.331}
... प्रोतः ॥ १५५ ॥
;c{क्लीबे वाचस्पतिः ।}
;c{CLVI. Sarvānanda on AK II.6.124}
वह्लिकेषु च वह्लीकाः ॥ १५६ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CLVII. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.124, V. D. Sharma on AK II.6.124}
काश्मीरजं वह्निशिखं बाह्लीकं पीतनं वरम् ॥ १५७ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.126, V. D. Sharma on AK II.6.126}
... राजार्हं वंशिकं नतम् ।
वनद्रुमः परमदो वंशकं लोहनामकम् ॥ १५८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLIX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.489}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
यूपाग्रं तर्म न स्त्रियाम् ॥ १५९ ॥
;c{इति ।}
;c{CLX. Bhānujīdīkṣita on AK II.8.28, V. D. Sharma on AK II.8.28}
यौतकं यौतुकं च तत् ॥ १६० ॥
;c{इति वाचस्पतेरुमध्यमपि ।}
;c{CLXI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.343}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
विनियोगस्त्वस्य हस्तिरथप्रावरणादिषु ॥ १६१ ॥
;c{इति ।}
;c{CLXII. Bhānujīdīkṣita on AK II.8.48, V. D. Sharma on AK II.8.48}
अथ धौरितकं धौर्यं धोरणं धौरितं च तत् ॥ १६२ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;p{0540}
;c{CLXIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.8.73, V. D. Sharma on AK II.8.73}
प्रज्ञालप्रज्ञीलौ तुल्यौ जङ्घालजङ्घिलादयः ॥ १६३ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.463, Jñānavimalagaṇi on Maheśvara's Śabdabhedaprakāśa II.7}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
महासमरतूर्ये तु पटहाडम्बरावुभौ ॥ १६४ ॥
;c{CLXV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.67}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
फाणितमस्त्रियाम् ॥ १६५ ॥
;c{CLXVI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.63}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
तेमने तु निष्ठानोऽस्त्री ॥ १६६ ॥
;c{CLXVII. Sarvānanda on AK II.9.54}
(अथ पेष्टषपिष्टनवं) सप्तदिनावधि ॥ १६७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CLXVIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.546}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
गणनीयं तु गणेयम् ॥ १६८ ॥
;c{इति ।}
;c{CLXIX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.536}
;c{यदाह वाचस्पतिः -}
अष्टादशभ्य एकाद्याः सङ्ख्याः सङ्ख्येयगोचराः ।
ऊनविंशत्यादिकास्तु सर्वाः सङ्ख्येयसङ्ख्ययोः ॥ १६९ ॥
;c{CLXX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.113}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
तारहेम्नि तु संश्लिष्टे घनगोलकमस्त्रियाम् ॥ १७० ॥
;c{इति ।}
;c{CLXXI. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.131}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
अथास्त्री हीरकः ॥ १७१ ॥
;c{इति ...।}
;c{CLXXII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.134}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
स्फटिकास्तु त्रयस्तेषामाकाशस्फटिको वरः ।
द्वौ क्षीरतौलस्फटिकावाकाशस्फटिकस्य तु ॥
द्वौ भेदौ सूर्यकान्तश्च चन्द्रकान्तश्च तत्र च ॥ १७२ ॥
;c{इति ।}
;c{CLXXIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.129}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
हीरकं मौक्तिकं स्वर्णं रजतं चन्दनानि च ।
शङ्खश्च चर्म च वस्त्रं चेत्यष्टौ रत्नस्य जातयः ॥ १७३ ॥
;c{CLXXIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.109}
;c{... वाचस्पतिः, यदाह -}
... हाटकमस्त्रियाम् ।
हाटकाकरसम्भूतं पलाशकुसुमच्छविः ॥ १७४ ॥
;c{CLXXV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.111}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
भूरिरष्टापदोऽस्त्रियाम् ॥ १७५ ॥
;c{इति ...।}
;c{CLXX. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.113}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
पित्तलं त्वारमस्त्रियाम् ॥ १७६ ॥
;c{इति ...।}
;c{CLXXVII. Sarvānanda on AK II.9.100, Bhānujīdīkṣita on AK II.9.99, V. D. Sharma on AK II.9.99}
पारतस्तु मनाक्पाण्डुः सूतस्तु रहितो मलात् ।
पारदस्तु मनाक्शीतः सर्वे तुल्यगुणाः स्मृताः ॥ १७७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CLXXVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.9.100}
गिरिजं गिरिजाबीजममलं गवलध्वजम् ॥ १७८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXIX. Bhānujīdīkṣita on AK II.10.12, V. D. Sharma on AK II.10.12}
रङ्गावतारी शैलूषो नटो भरतभारतौ ॥ १७९ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXX. Bhānujīdīkṣita on AK II.10.22, V. D. Sharma on AK II.10.22}
कुक्कुरस्तु शुनिः श्वानः कपिलो मण्डलः शुनः ॥ १८० ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXXI. Bhānujīdīkṣita on AK II.10.25, V. D. Sharma on AK II.10.25}
स्तेयं स्तैन्यं च चौर्ये स्याच्चौरिकाचोरिके स्त्रियाम् ॥ १८१ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXXII. Sarvānanda on AK II.10.34, Bhānujīdīkṣita on AK II.10.33, V. D. Sharma on AK II.10.33}
मूषा त्वावर्तनी मूषी ॥ १८२ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CLXXXIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.10.33, V. D. Sharma on AK II.10.33}
वेधनी तु लास्फोटन्यां स्फोटनी वृषदंशिका ॥ १८३ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXXIV. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.280}
;c{यद्वाचस्पतिः -}
पौत्तिकभ्रामरक्षौद्रदालौद्दालकमाक्षिकम् ।
अर्घ्यं छात्रकमित्यष्टौ जातयोऽस्य पृथग्गुणाः ॥
;p{0541}
तत्र पौत्तिकमुत्तप्तघृताभं विषकीटजम् ।
भ्रामरं तु भ्रमरजं पाण्डुरं गुरुशीतलम् ॥
क्षौद्रं तु कपिलं दाहि क्षुद्रानीतं मलावहम् ।
दालं तु दलजं सेव्यं दुर्लभं रूक्षवालकम् ॥
उद्दालकं तु शालाकं विषजिद्मधुराम्लकम् ।
माक्षिकं तु मधु ज्येष्ठं विरूक्षं तैलवर्णकम् ॥
अर्घ्यं तु पूज्यमापाण्डु मनाक् तिक्तं सवालकम् ।
छात्रं त्वेकान्तमधुरं सर्वार्घ्यं राजसेवितम् ॥ १८४ ॥
;c{CLXXXV. Bhānujīdīkṣita on AK III.2.26, V. D. Sharma on AK III.2.26}
आवेगस्तु त्वरा त्वरिः ॥ १८५ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXXVI. Bhānujīdīkṣita on AK III.2.32, V. D. Sharma on AK III.2.32}
मोहो वीज्या जुगुप्सा च हृणीया हृणिया घृणा ॥ १८६ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CLXXXVII. Mallinātha on Meghadūta I.65 and Śiśupālavadha XIII.31}
अंशुकं वस्त्रमात्रे स्यात् परिधानोत्तरीययोः ।
सूक्ष्मवस्त्रे नातिदीप्तौ ... ॥ १८७ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CLXXXVIII. Mallinātha on Meghadūta I.33}
पिण्डे मणौ महारत्ने गुटिका बद्धपारदे ॥ १८८ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CLXXXIX. Mallinātha on Meghadūta II.8, II.28 and Raghuvaṃśa XIII.64}
शङ्का भयवितर्कयोः ॥ १८९ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXC. Mallinātha on Meghadūta I.38 and Śiśupālavadha XVII.38}
सुखहेतौ सुखे सुखम् ॥ १९० ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXCI. Mallinātha on Meghadūta I.39 and Kumārasaṃbhava I.5}
उद्वेगः स्तिमिते क्लेशे भयेऽमन्थरगामिनि ॥ १९१ ॥
;c{इति शब्दार्णवे (वः) ।}
;c{CXCII. Mallinātha on Meghadūta II.45}
चित्रादिरञ्जकद्रव्ये लाक्षादौ प्रणयेच्छयोः ।
सारङ्गादौ च रागः स्याद् द्रुण्ये रञ्जने पुमान् ॥ १९२ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXCIII. Mallinātha on Meghadūta I.43}
सुन्दरेऽधिकभाग्ये च दुर्दिनेतरवासरे ।
तुरीयांशे श्रीमति च सुभगः ... ॥ १९३ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXCIV. Mallinātha on Meghadūta I.24}
केतकीमुकुलाग्रेषु सूचिः स्यात् ॥ १९४ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXV. Mallinātha on Meghadūta II.1}
मुरजा तु मृदङ्गे स्याद् ढक्कामुरजयोरपि ॥ १९५ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXCVI. Mallinātha on Meghadūta I.2 and Raghuvaṃśa V.44}
उत्खातकेलिः शृङ्गाद्यैर्वप्रक्रीडा निगद्यते ॥ १९६ ॥
;c{इति शब्दार्णवे (वः) ।}
;c{CXCVII. Mallinātha on Meghadūta I.36}
गणस्तु गणनायां स्याद्गणेशे प्रमथे चये ॥ १९७ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXCVIII. Mallinātha on Meghadūta II.6}
रत्नादिभिर्वालुकादौ गुप्तैर्द्रष्टव्यकर्मभिः ।
कुमारीभिः कृता क्रीडा नाम्ना गुप्तमणिः स्मृता ॥
रासक्रीडा गुढमणिर्गुप्तकेलिस्तु लायनम् ।
पिच्छकन्दुकदण्डाद्यैः स्मृता दैशिककेलयः ॥ १९८ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CXCIX. Mallinātha on Meghadūta I.24 and Śiśupālavadha IV.40}
मृताववसिते रम्ये समाप्तावन्त इष्यते ॥ १९९ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CC. Mallinātha on Meghadūta I.19 and Śiśupālavadha XIV.71}
मुहूर्तमल्पकाले स्याद् घटिकाद्वितयेऽपि च ॥ २०० ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCI. Mallinātha on Meghadūta I.35 and I.65}
ना भावभेदे स्त्री नृत्ये ललितं त्रिषु सुन्दरे ।
अस्त्रियां प्रमदागारे क्रीडिते जातपल्लवे ॥ २०१ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCII. Mallinātha on Meghadūta I.59}
तौर्यत्रिकं तु सङ्गीतं न्यायारम्भे प्रसिद्धके ।
तूर्याणां त्रितये च ... ॥ २०२ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCIII. Mallinātha on Meghadūta II.21}
सम्पातः पतने वेगे प्रवेशे वेदसंविदे ॥ २०३ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;p{0542}
;c{CCIV. Mallinātha on Meghadūta II.2}
सीमन्तमस्त्रियां मस्तकेशवीथ्यामुद्धृतम् ॥ २०४ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCV. Mallinātha on Meghadūta I.19}
भक्तिर्निषेवणे भागे रचनायाम् ॥ २०५ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCVI. Mallinātha on Meghadūta II.38}
सनाथं प्रभुमित्याहुः सहिते चित्ततापिनि ॥ २०६ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCVII. Mallinātha on Meghadūta II.18 and Kumārasambhava VIII.1}
तरुगुल्मलतादीनामकाले कुशलैः कृतम् ।
पुष्पाद्युत्पादकं द्रव्यं दोहदं स्यात्तु तत्क्रिया ॥ २०७ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCVIII. Bhānujīdīkṣita on AK II.6.11, V. D. Sharma on AK II.6.11}
प्रणादस्तु पुमांस्तारशब्दे च श्रवणागमे ।
अनुरागकृते शब्दे प्रणादः सीत्कृतं नॄणाम् ॥ २०८ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCIX. Mallinātha on Meghadūta II.46}
दर्शनं समये शास्त्रे दृष्टौ स्वप्नेऽक्ष्णि संविदि ॥ २०९ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCX. Mallinātha on Meghadūta II.25}
प्रधाननगरी राज्ञां राजधानीति कथ्यते ॥ २१० ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXI. Mallinātha on Meghadūta I.1 and I.40}
स्निग्धं तु मसृणे सान्द्रे रम्ये क्लीबे च तेजसि ॥ २११ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXII. Mallinātha on Meghadūta I.21}
... अथ स्थलकदम्बके ।
नीपः स्यात् पुलके .... ॥ २१२ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXIII. Mallinātha on Meghadūta II.4}
वित्ताधिपः कुबेरः स्यात् प्रभौ धनिकयक्षयोः ॥ २१३ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXIV. Mallinātha on Meghadūta I.23}
ककुभः कुटजेऽर्जुने ॥ २१४ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXV. Mallinātha on Meghadūta II.38}
गर्भोऽपवरकेऽन्तस्थे गर्भोऽग्नौ कुक्षिणोऽर्भके ॥ २१५ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXVI. Mallinātha on Meghadūta I.57}
संरम्भः सङ्क्रमे कोपे ॥ २१६ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXVII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi III.309}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
निदाघेऽपि कुङ्कुमः सुखः स्यात् ॥ २१७ ॥
;c{इति ।}
;c{CCXVIII. Mallinātha on Meghadūta I.10}
वामस्तु वक्रे रम्ये स्यात् सव्ये वामगतेऽपि च ॥ २१८ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXIX. Mallinātha on Meghadūta I.11}
सहायस्तु सयात्रः स्यात् ॥ २१९ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXX. Mallinātha on Meghadūta I.9}
हृदयं जीविते चित्ते वक्षस्याकूतहृद्ययोः ॥ २२० ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXI. Mallinātha on Meghadūta I.48 and Śiśupālavadha XI.30}
शरो बाणे बाणतृणे ॥ २२१ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXII. Mallinātha on Meghadūta II.8}
चित्रं लिखितरूपाढ्यं स्यादालेख्यं तु यत्नतः ॥ २२२ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXIII. Mallinātha on Meghadūta I.11 and Śiśupālavadha VI.32}
कदल्यां च शिलीन्ध्रः स्यात् ॥ २२३ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXIV. Mallinātha on Meghadūta I.1, Kumārasambhava IV.15, Śiśupālavadha IV.29 and XV.81}
गुरुस्तु गीष्पतौ श्रेष्ठे गुरौ पितरि दुर्भरे ॥ २२४ ॥
;c{इति शब्दार्णवे (वः) ।}
;c{CCXXV. Mallinātha on Meghadūta I.66}
दुकूलं सूक्ष्मवस्त्रे स्यादुत्तरीयेऽसितांशुके ॥ २२५ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXVI. Mallinātha on Meghadūta I.42}
तृणेऽम्बुजे नलं ना तु राज्ञि नाले तु न स्त्रियाम् ॥ २२६ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXVII. Mallinātha on Meghadūta I.14, Bhānujīdīkṣita on AK II.4.61, V. D. Sharma on AK II.4.61}
वानीरे कविभेदे स्यान्निचुलः स्थलवेतसे ॥ २२७ ॥
;c{इति शब्दार्णवे (वात्) ।}
;p{0543}
;c{CCXXVIII. Raghunātha (R. Sharma, Kalpadrukośa of Keśava, GOS no. 42, Introduction p. xvi, note 3)}
कोषो दिव्यधनेऽपि स्यात् कुड्मलासिपिधानयोः ।
पनसादिफलस्यान्तः कोषः शब्दस्य सङ्ग्रहः ॥ २२८ ॥
;c{इति मूर्धन्यान्ते शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXIX. Mallinātha on Meghadūta I.60}
विशेषोऽवयवे द्रव्ये द्रष्टव्योत्तमवस्तुनि ॥ २२९ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXX. Bhānujīdīkṣita on AK I.6.615, V. D. Sharma on AK I.6.15}
नीचमाक्षारणं यः स आक्रोशो मैथुनं प्रति ॥ २३० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXXI. Mallinātha on Meghadūta I.29}
शृङ्गारादौ जले वीर्ये सुवर्णे विषशुक्रयोः ।
तिक्तादावमृते चैव निर्यासे पारदे ध्वनौ ॥
आस्वादे च रसं प्राहुः ... ॥ २३१ ॥
;c{इति शब्दार्णवे ।}
;c{CCXXXII. Sarvānanda on AK III.5.15}
;c{तथाच शब्दार्णवः -}
आखूत्थशलभोत्थादि तत् तदुत्थानमद्वयोः ॥ २३२ ॥
;c{CCXXXIII. Hemacandra on Abhidhānacintāmaṇi IV.127}
;c{वाचस्पतिस्तु -}
हिङ्गुलस्त्वस्त्रियाम् ॥ २३३ ॥
;c{इति ।}
;c{PART 2}
;p{0346}
;c{CCXXXIV. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.188}
देवा विंशतिरेवैते सुरूपाः सुतपाश्च ते ॥ २३४ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXXV. Ujjvaladatta on Uṇ. III.117}
तपसश्चन्द्रमाः ॥ २३५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXXVI. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.41}
शम्बुकः शम्बुको ज्ञेयः पूर्वः कान्तस्तु सर्वदा ।
ककारेण विना शेषो दृश्यते ग्रन्थविस्तरे ॥ २३६ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXXVII. Ujjvaladatta on Uṇ. III.134, Jñānendrasarasvatī on Uṇ. 414}
पारिभद्रे तु मन्दारुर्मन्दारः पारिजातकः ॥ २३७ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXXVIII. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.41}
भालूकः ॥ २३८ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXXXIX. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.138}
अलिर्मधुकरोऽलि च ॥ २३९ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXL. Ujjvaladatta on Uṇ. II.7}
हिरण्यं द्रविणं द्युम्नं रिक्थं ऋक्थं धनं वसु ॥ २४० ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXLI. Ujjvaladatta on Uṇ. II.103 and III.92}
लोष्टं दलिः स्त्री लोष्टुर्ना स महान् दरणिर्द्वयोः ॥ २४१ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXLII. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.119}
सम्पातिर्वारुणिः ख्यातो जटायुश्च जटायुषि ॥ २४२ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXLIII. Ujjvaladatta on Uṇ. I.2}
जटायुः स्याद् विहगेन्द्रो जटायुररुणाग्रजः ॥ २४३ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXLIV. Ujjvaladatta on Uṇ. V.57}
ईश्वरः शङ्करे प्रोक्तः पार्वत्यामीश्वरी च ॥ २४४ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXLV. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.124}
आवारिर्हट्टवेश्मसु ॥ २४५ ॥
;c{इति शब्दार्णवः ।}
;c{CCXLVI. Ujjvaladatta on Uṇ. I.2}
उषा रात्रिस्तदन्ते च वाणस्यापि सुता तथा ॥ २४६ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}
;c{CCXLVII. Ujjvaladatta on Uṇ. III.22}
तनुर्धेनुरुरुश्चञ्चुः प्रियङ्गुः सरयुः कुडुः ॥ २४७ ॥
;c{इति वाचस्पतिकोशः ।}
;c{CCXLVIII. Ujjvaladatta on Uṇ. IV.129}
शालिपाली स्त्रियामुभे ॥ २४८ ॥
;c{इति वाचस्पतिः ।}